Cumhuriyet Döneminde Türk Dili

130 Pages·1974·4.276 MB·Turkish

by  Zeynep Korkmaz

ANKARA ÜNİVERSİTESİ
DİLv e TARİH- COGRAFYAF AKÜLTESYİA YINLARI2:5 1
CUMHUDRÖİNYETEMÜTİDR NiKDl Ei
Prof. ZDErY.N EPK ORKMAZ
TürkD ilÖiğ reÜtyiems i

ANKARA ÜNİVERSİTESİ BASIMEVİ 1974
ÖNSÖZ
Cumhurdiöyneestmi iy,at saarli hyiömniüzno dlednuk ğaudT aürr k
kültüry ötnaürniddheyei en p yöezneil ltiakşlıbeyiradr nö nemBdui r.
dönemKduer,t uSlauvşai şlmıeo debrinTr ü rdkve letsiınniınçr il­arı
ziliçrekşedine,tv lrii mTlüerrukll eu,s uçnaduğa uşy g�laıdkü zeyine
yükseltteemcseeolks d yeağli şidmesl ıenrıiçrnil zairblıum liuşn uyordu.
DenebkiiCl,ui mrh urdiöyneeBtmat ikı,ü ltüdroüğnuütr �a'nm el düşünce
sisteumliundsieanğll e erryloeuğ lrukpa ynıarşıtlbdidıröğ nıeo ml mbaa ·
kımınTdüarnuk,l uisçubi inu ry anvmeaa ydımnalç aaınğdır.
Diblie lbliir bkiçuirbmaidnire n skaint lbeiursl iuo sl arak karşı·
mızçaı kcıadn,ii ll e duaal yursı lömlaçzüb lierrilbebi ğalrainnıeBy iorr .
uluns kuültvüer emla önezelvlii skülreeorkill aird aieklt ik ilieçdiinğ,i
o uluskuünl tdüerğl eervreik arakdtielriikn edned igönsit eriyor.
Ancadki,lü dset ünelrüiğşee bmieurml iukşsü ,l btküaırm ınddaga enr çek
biürs tünelrüiğşee Dmiilylogerer.li inş vmeey lüekrsaien kl agt,ıümc üne
sahbiiprk eürl tdüirdl uir umguenlae biilsmöeen,lc eerloiid kikllueil, ·
lanualnu svueon u luysöavn e rkeinş ikleenrddiiinl lkearrigşnöıes ter­
diklöezreiin llgei İlşibtdueit re.mg eölr vüeşd i illu el udsii,ll u el usal
kültür ayraaksıbınğan ldaadnkotilı a yıCsuimyhluerd,iö yneetm inde,
Türdkilu il ugsealli şmperaamlioezllea brmaabka aşö klçüleelarel lıen ­
mıştGıürd.ü hleedn,e y fükskeükl tür suelvmaiaşçy aebsaigsniıern ­a
mioşl abniu rl usiuhnt iykaacrışnııl aybaikbrüi lltdeüicyrlea ikr atabil­
meko,n aus lındakvie y gaüpzıeslızlneidnğagekiy ina lriabğşideıru r r uma
getirebilmektir.
Elniizdbeukk üiç aürka ştTıürrmdkai ,l iCnuimnh urdiöyneetm in­
dekgie lişimnbeiutl eemriellk ehdaernee kdeetrç eekş,iy töln·ilii e ldıee ­
ğerlendçiarlmıbeşiğaren denAermaeşdtiır5r0.my aıdlClauı,mk h uriyet
dönemiTnüdrdekil, ai l anıynadpaıç laalnı şnm vaelg aörrıüglleeinş -
3
meievraidırnğ sıo çnluadraıb nİe imret,siu 1İİaşıbİemkaİseın en ana he­
debfka ımınhdaannng oik tablaoşlrudkal kaarlıdnıd ğaı noırk toayy­a
duğundbaund ,e nemeanniçani ,z giillieeç,ri in e bguilrumnidşu ğumuz
hui kidnöcnie dmeıe ş tıukt abiklaencıesğıin dayız.
AnkaErkai,1m 9 73
ZeynKeopr kmaz
4
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 3
GİRİŞ 7
1.§ D li-Duyügşuü-DnBcaleğa ntısı 7
2.§ D li-TopBlaluğamn tısı 8
3.§ D li-UBluağlsa ntısı 9
B İ RİNCİB Ö LÜM
DİL-ULUS GBLAANTIASÇI IISNDANT ÜRKD İİLNNİ
TARİHDİÖ NEMLREİEN GENLE BİRB AKIŞ 12
4,5 §.§ İ sllaımktanTÖünrcDkeli kiinG iennD eulr umu 12
6, §§7K .aa rhavneHl ıa reTzümr krçienGlieennD eulr u.m u 15
8.§ Ç ağaTtüaryk çeDsuirnuimnu 18
9.§ E skAin adToülruk çeDsuirnuimnu 19
10§.B eylikDleevrr iTnüdrDeki li 22
1.1§ O smlaıncGaeyçai ş 23
12§.T anziDmöante miTnüdrDkei li 26
13§.S ervet-Diö nFeümnifrDnniTd lue t umu 29
14§.S evretF-üin uDni lKianreTş eıp kvielD eirl de
MillliiyAkek tıçmiıBnaşılna ması 32
İKİCNİB ÖLÜM
CUMHURİYTE DÖNMEİNDTEÜ RKD İLİNEDKİG ELİŞ-
MELER 38
15§.Y enTiü rDkev letDianyiann Tdeımğİeıll k eler 38
16§.D il-UDliuls-l,Kt Büüarl ğanAtçııssıı TnüdrDakin l inin
CumhurDiöyneetm inYdeerkii 40
5
17.§ D ildDeev riYma pmGae reği 43
18.§ D ilDee vlEelti nUizna nması 45
19.§ D iDlev rimBianişnl aması 48
20.§ Y azDıe vriÖmnicnüeEl düeknD evrimler 51
2.1§ Y azDıe vrimi 51
22-25§.§ D İL VDREİMİ 58
23.§ D iDle virminTdaer ihYtaerna rlaTnümrak vTea rihi
TetkCimeki yetKiunriunl uşu 61
24§.T ürDki Tleiit kkC eimyetKiunriunl uşu 63
25.§ B irincDii KlTu ürrukl tayı 65
2.6§ D lid1e39 2-Y3ıl41a Arrıa sındaki Geliş6m8e ler
27.§ S oyaKdanıun unuÇnı kaşrıı lı 72
28.§ İ kiTnückriD iKlu rulvteSa oynır ası 72
29.§ D iFle lsveefeÜ sçiü nDciüKl u rultayı 75
30. §Ü çünTcüür Dki lK urauyltındSaonn rÇaakliı şma-
�r 79
31-32§.§ T ürDki liBniBinri lKiomul O larEalAkel ınması8 0
33-§3§6C .u mhurDiöyneetm indDei ÇlTaiül rıkş maları85
37.§ T erimTlüerrkiçneil lmeeşstii r 90
38-41§.§ D iDle vrÜiz meir inEdelteşikrii ler 93
42-4§6§.D erlvee:nT ıarea mÇaa lışmaları 100
42.§ D erlÇelamıeş maları 100
4.3 T§a raÇmlaaı şmaları 103
44§. S özlük Çalışmaları 104
45.§ K aynEaskeY ra yınları 106
46§.M akaNliet eliMğeitnYidaney kıin ları lll
47 .§ M onogvrea fMıa Nkiatleel iÇğailnıdşemkail ar1 12
48.§ T ürDkli İil İel gDilegiri ler 117
49.§ ÇeiştKloin gvreKe u rlutaylTaürrDdkia l i 119
50.§ S ONUÇ 122
BİBLİYOGRAFYA 126
6
G i iR Ş
DİL NEDİU?
DİL-DUYDGÜUŞ-ÜNCBEA GLATNISI
1.§İ nsalnuonöğut eykair atıkalyaırredanban ün y öükz elliği zeka­
sınvıedn ü şünymeet enevğairnliınZğ eıkddaıu,ry .Vg f.:u d üşüsnicse­
temİin,s ainbçıe nn lkiuğriöanğnie leHradyeiaerdln. d, ü şüvnede uny an
kimbsuen,l saornılunaç rdıanvır anvıeşyslaöoa zlr a rakb nekleinğdiin in
dışaıkntaa Bruıa rk.t aromnaudenanb üyüyka rdıdmiclıŞdsuihı ra .l de
dibli,yr ö nüi nislzaeen k asiınnsıaanknd,idu ygv�ed üşügnücceü nün
eni yiş avd eırmeeni, ya in laatrıamc Bıudd ıurr.ud mo layıos,aiy ynlıe ,
zamnadkai şiinçdi ünn yialçseeı v rvees idd üınşy aarsaıs bıanğdlaa ntı
kurbainar r açdtaı.r
Yendio ğmbuiçşro cutğauknlh iatşlleka eylainm öeğlreerdniöm nee ­
minden, kafasında kyaavvraaşm ıilyaaasbrvıi alylş eib rnid çriel lti t ikçe,
öğrendmöen emgiençegt iöğziö nbüunlduen drusrkaui,lş uindiünn yiaçs ı
iled üdnıyşa bsiırniıbb iğarlianydeai nlo irnt açyıakd ıaşhiıay k ia vra­
nıBra.ş lanagilıçeçe tvar,e dsuiynddukeğe ul imyeallenrtıiaz kcelati ­t
meğçea lıhşiçaron c zuak,mn aloak ,e limbeloseşer ksia nl ıpliabraın­dan
reotl maaynılpa molladıu·ğıku anvur ambaayşalZ airh.n ibnedlei rli
taasvvuvrleda ürş üncşeelkaeilrlalk nea vramdlıdaşür n,y aaykat arı­
lırkseeknsa, l ıopllakaner lıi mieçliebnrid ret aaknılma mdlöanrüaş ür­
leKre.l imbeula enrl amdloalrgluavn eld uekğk ear. zanDıürşlüanrc.e
sistieçmiin deki kbaivrriabiimlbrlelağal erarıni,ta ınllıak mellıi meler
vek elimekluerrudlecmnüu mşl healleirdn ıadşreı vyuar çnonc duaky a­
vayşa vkaoşun şmabğşaal vaerd iölğir eDneimreo.kl uykoidr,id lei d­
diğişmyei,öz n lciekdlüeş üinncd eınşaakrtıa rıillvmeaa rsklıaı zka nmış­
tıGre.r içnis,da uny,gv ued üşüncseleesrlienrid end iylöe rrüilnmeü ş
bşakyao lldaaad nal atSaebsidslioiillzr a .kr abakule dimliemnvi ekj est­
leiraş,r ethlaebrelrel ehşumnellbaeşarrlı ınac raılAdnıcra.uk n,u tmmaa-
7
lıdkıir,il eerenin g, e liaşnmliaşat rıamdc iıl Şduih ra.l kdoen,u şvmea
didlo,ğ ruddoğarnu iynas zaenk asiınnsıyanen,t enekvleei rninsiann
düşüncüersüinnüiVdnaü rrld.ıa iğ nıs vaanr liılsğeökı zo nusDuidluirn.
insöatneık i ycaaartnılkıl aarydıarbnaşa nl ıöczae lloilkm adsabı u
nitedloilğaiy ısiyledir.
Mademdkigile nainşl aiemli ın sdaünş eüsnicünriünn üOd hüarl.d e
diilld eü şüsnicseta ermais yıankdbıain br al ğıvlıakr dDıirdl.u, y vgeu
düşünckeanldiıunbr ıu munKdiaşdiıddrue.yk vgieu d üşüncüeslteürni n
seviybeidaren latım budleaa nbciüalskmt esüseniv iybeiddrie l e
sahip oillumenü mmaksüın dür.
Dİ-LTPOLUMB AGLANTISI
2.§ D ikli,ş iinçdi ünn yialdseııd ş ü nyaarsaıs bığanldaakn utrıa n
biarr açdteıdriB ku. ö dnac elkioknlueşi mlgaee rçekNleve aşkrii r,.
konuşmgaenrıçne kleişçeiibnnis,la tmneeıoksnl i a rbaukl unymeatseır ­
ldie ğiBlidkrii rmd.sü eş üvnedc uey gularınyıo likulbo ean şukşamlaa rına
aktal"agcöarğdeıi,nlv aia nor l abialymnzeımas anid ian staonp lulukla­
nıvna rlıbğalığındGaıe rr.ç edkedt ieylna, l knoınzmu aşy öniülk ei şinin,
fakakti şairlaesrbı inrd aa nalraaoşclmıaa br üatkü inldüeei nstaonp lu­
lukılnaıerns eridir.
Konuşmdaayyaa dnialnöi ğne lseörsziö,n z ö üğelceürmilc eü,m le­
niönğ ekleelriim keelleirmd,eeö n ğienisl eesr·ldOeih ıra.l ddiesl e,s lerden
örülbmiüsrşi stedmidyierzb .Yi ulkirairıda keleidmeerlkeernd,e n söz
hunlazriıhnio,nl dueşd aünş üünrcüekn aü vramalnalraoımln a riaçk­
leraikntea rılabbiirlseeekrcsa e lkoıllbedıru ıikln baıer lirtGmeirşçteikk­.
tedne b unlzairh,i nden kaakvtraairmçılbilainarr pn ee rt geökr evinde­
dirÖlteyera .n dzaenk dau,y gvued üşümneckea nibzümtaiüsnnıs an­
larodrat akAtnıcraz.ki ,h faianl iyetsionniunoc lua kna vramların
anlaoml aakri çiyneer lielşdtiikkrelleirmie slekesar liınp blüatrüın
insanbliadrre dğaiB ludk iarl.ıg pelnaerlt loipklleu tmodpalandu emiğ­ş
mekteBduik arl.ı pbliarrell,kia ak ltıpbliarriıbonil rabinanl ğea nbtiı­
çimldeeyr iint eo plutmodpalndu emğai şmeBkittreo dpilıuz·mi.dh ai nde
biçimbliearnğ eaknça v raamğ,ıa, ,ç, s esilnebirinr leşmoelsuişnmdueşn
ağasçö ylenibşisirenv sdek e ekliik maeli ıçbisıno eku ulrkebnib,rşa ka
topluamydnkaıa, v rta,,mr e,,s eeslekruirnudletmnru ebşie ç imindeki
seksa lıbdıanhbaaşa, k bai tro pludmahd aua ms eksa lısboıknual muş­
tuGrö.r ülküiya,oğ ra tçr,e veeb aumk elimelerinin hepsi de aynı
anlamtıa şkıtmaadıÇrülnakhrüu.,n lyaarl nzıizhcian adğeakkçai v ra-
8
mınkıa rşıbliaryseaekrnsa lıbiıbnadraenAt ntciaarky.,n a ın lavmeı­
rebnuk alıtpolpalru tmodpalndu emğaii şlmeeöktedduirruk.meB lui me­
lerdoelnu şdmiudlşe diğsiimsitazek mtea rıollaucroasz kaa ,mn ad ili�
biçimlveeni mşelsetimo epsliu tmodpalndu emğai vşehe entr o plumun
özleliklueyrgiubnnie rk earl gıibrase ons byiavrla rollıakrk aabkeu tl­
mekg erekeGceerkçteidkretö. ey nl eÇdüinrk.bü i,dr i lb,i tro plum
içiont doep lubmüutnkü inş iinlioenrr takklaatşkaıi llöaeyn bl iebr i çim
almıkşito,ın rau n coat ko pluomldaaknni mskeolleary alnılkalyaa bi­
livrek ullanaOb tiloiprldluıemşr ı.kn adlaa nldai1rl.kıian v ramaları,
dilyianpv ıei şleyöeizlşo ilnariöa ğkr enmeblağelrıiDdneıemr e.k oluyor
kib,i rbiraiyntrdıoe pnl uhmallaiyrna dşea yan insan toplulukları, kendi
duyvgeud üşünscies temlueyrgiunonel araaky,ra yır dıi lylaerart mış­
larHdeırr .kn aedd airbl ü tiünns ainçlsiaönrkz o nuosluae nv rebnisre l
valrıiksd ee o,n kuo nuvşeay na zdaenğ itşoipkl umçleaşrsidetabl eip ­
lerdleeğ ibşiiçki mkleenrddgieön sit erOm tioşptli:purnm. dl uay_gvue
düşütnacrez sıonsady,ua rlu mloatruırndau,yk elraltreaırr ei,hg teeçk­i
mişlee,zr aimnainç iunğdrea dıdkelğaivrşeımg ee lişmgeölrşeeer,ke i l
vei şlbekayıimşı nbdiarni biaryirbnıid rbeeinrç imleunğmreaymeı şlar­
dıTrü.r kiçlİeen giliİzncgeinililiAnezl, cm ea ncAalnmıanin,lc Fear an­
sızcFaansrıçinal, Çe i nceÇniinincl,eJe a poncyaanpvıeıin ş lbekayıi­ş
mındbainir rbitnuit mamasdıe,ğ idtşioilpkli unl guökrldeae rğai şik
biçiamllmeöarz elliiğliegnredile mne kDtuerdubimör y.ol leu dnacd ai l,
bibrşa kyaö niülb ele,i trolpil umlara nlaarşaamrsaaıo cnlıda akr uaalk­l
nılbainsr o svyaarlol lıakkr aarkş ıçmııkzmaa kİtnagdiıglreie.nzl clei kle
İngitloipzl umvuanrulAnım ğeır,i kAamnecrait koapnl umvuanrulnı ğı,
TürkdçeTe ü rtko plumvuanrulinıl sğeöı kz o nusudur.
Dİ-LU LUSB AGLANTSII
3.§ D ils,o sybailvr a lrıvke b leirtloip laurmıalnn laaşrmaa­
cıo lartaakn ımldaanb,ıi unrlc uaus luuy sa pöağne lerin başında gelir.
Çünkbüit,ro pluumluunnsi t elkiağziannia bhielşrme eysdöien,nc o e
uluöszagb üid ri lvianr liılğeDıdi iblri u.rl usun vdedu üyşgüutn acre­
zıt,a rvieth oip lhuamy ialtbıei rlyiükrtüed üğuülnuvdsae rnl,ı bğiırn ın
damgvaeosu ıl usauymnrı ablzi prra çasAıydnızıra .m acn udlau ssuons ­
yayla pısvıern uıhnu gneurnbç iearky nasKıednıddrieo.st io pluimçuinn ­
deb ulundtuaiğrhvuie s osşyaarlat lltaırdn edğaiv şegi erl iTşoiprl.u m­
dakhie trü rdleüğ ivşemg ee lişdmeea nriaoncl ıd uğundualnu,s ubn.i r
genkeüll tsüevri iyldeeesy ia kınidlainş kilidir.
9