Table Of ContentMistrz Grzegorz
CUDOWNOŚCI
MIASTA RZYMU
CUDOWNOŚCI
MIASTA RZYMU
B(cid:26)bl (cid:26)(cid:29)(cid:30) h ca Cu$ (cid:26)(cid:29)%a
pod red(k*ją
J(*k( Soko.skiego
10
Mistrz Grzegorz
CUDOWNOŚCI
MIASTA RZYMU
przełożył( i opr(*ow(ł(
M(gd(.en( Wo.f
Ofi*yn( Wyd(wni*z( ATUT - Wro*ł(wskie Wyd(wni*two Oświ(towe
Wro*ł(w 2012
Re*enzent
Mie*zysł(w Mejor
Red(k*j(
L;*yn( J(*<ym
Opr(*ow(nie gr(fi*zne
Jo(nn( Eder
© Copyrig<t @y ^M(gd(.en( Wo.f, 2012
Pr(*( n(;kow( fin(nsow(n( w r(m(*< progr(m; Ministr( N(;ki i Szko.ni*tw( Wyższego
pod n(zwą „N(rodowy Progr(m Rozwoj; H;m(nistyki” w .(t(*< 2012-2015,
nr projekt; uh 11 024780
NARODOWY PROGRAM
ROZWOJU HUMANISTYKI
N( okł(d*e p.(n Rzym; op(rty n( motyw(*< i.;str(*ji
w trzyn(stowie*znym rękopisie dzieł( So.in;s( Collectanea rerum memorabilium
ISBN 978-83-7432-867-8
Ofi*yn( Wyd(wni*z( ATUT
Wro*ł(wskie Wyd(wni*two Oświ(towe
;.. Koś*i;szki 513, 50-011 Wro*ł(w
(71) 342 20 56 do 58, f(x: (71) 341 32 04
www.(t;t.ig.p., e-m(i.: ofi*yn(@(t;t.ig.p.
WSTĘP
I. STAN BADAŃ
1. TEKST
Narracio de mirabilibus urbis Rotnae jest niezwyk.e *ennym tekstem,
w którym (;tor przedst(wił z(@ytki i (r*<itekt;rę Wie*znego Mi(st(, sk;pi(
ją* się niem(. wyłą*znie n( o@iekt(*< pog(ński*< o (nty*znej prowenien*ji.
W średniowie*z; Rzym w*iąż pozost(w(ł jednym z n(jw(żniejszy*< mi(st
w E;ropie. St(nowił *e. wie.; pie.grzymek i podróży. Pątni*y mie.i do dys
pozy*ji przewodniki or(z spisy n(jw(żniejszy*< koś*iołów i miejs* k;.t;. Nie
do*<odziło w ni*< jedn(k do głos; z(interesow(nie pog(ńską przeszłoś*ią
Rzym;. Pod konie* VIII wiek; poj(wił( się tenden*j( wsk(z;ją*( w tekst(*<
n( wzrost z(interesow(ń st(rożytni*zy*< z(równo twór*ów, j(k i od@ior*ów.
Jednym z n(jst(rszy*< przewodników po Rzymie, w którym możn( ją do
strze*, jest powst(łe n( przełomie VIII i IX wiek; Itinerarium Einsidlense.
Skł(d( się z jeden(st; rozdzi(łów. W k(żdym z ni*< opis(no tr(sę innej
wędrówki pomiędzy n(jw(żniejszymi rzymskimi s(nkt;(ri(mi i koś*ioł(mi.
W trze*< ko.;mn(*< ;miesz*zon( zost(ł( .ist( mij(ny*< z(@ytków i świątyń,
( *o w(rte podkreś.eni( - nie ty.ko *<rześ*ij(ński*<, (.e i pog(ński*<. Jesz*ze
wyr(źniej tenden*j( t( z(zn(*zył( się w ko.ejnym ;tworze poświę*onym to
pogr(fii średniowie*znego Rzym;, mi(nowi*ie w Mirabilia Urbis Rotnae. Ten
niezwyk.e pop;.(rny tekst @ył wie.okrotnie red(gow(ny. N(jst(rsz( red(k*j(
powst(ł( w 1143 rok;, *zy.i niem(. w tym s(mym *z(sie *o odnowienie re
p;@.iki i sen(t; w Rzymie1. Możn( w nim zn(.eźć wie.e inform(*ji n( tem(t
st(rożytny*< z(@ytków mi(st(. Bez wątpieni( ;twór ten podkreś.( w(gę
i zn(*zenie (nty*znej przeszłoś*i Rzym;, domin;je w nim jedn(k przekon(
1 G. P(stern(k, Najstarsza redakcja „Mirabilia Urbis Rotnae" a odnowienie senatu na
Kapitolu w 1143-1144 roku. Traktat o charakterze prorepublikańskitn czy wyłącznie literackim?,
Zeszyty N(;kowe Uniwersytet; J(gie..ońskiego MCCCXVIII (2011), Pr(*e History*zne, z. 138,
Kr(ków 2011, s. 65-81.
6 Wstęp
nie, że mi(sto osiągnęło sz*zytowy p;nkt rozwoj; dopiero dzięki połą*zeni;
e.ementów (nty*zny*< i *<rześ*ij(ński*< j(ko Roma Christiana. Ciek(wym
świ(de*twem f(s*yn(*ji (nty*znym Rzymem, ( wł(ś*iwie r;in(mi, które
przywodzą n( myś. wsp(ni(łość i mon;ment(.ność st(rożytnego mi(st(,
jest poem(t Hi.de@ert( z L(v(rdin Par tibi, Roma, nihil. W pierwszej *zęś*i
;twor; domin;je sm;tek i z(d;m( n(d zr;jnow(nym Rzymem, t(k niegdyś
potężnym i wie.kim. Jest to po*<w(ł( przeszłoś*i tego niezwykłego mi(st(,
z którą ni* nie może się równ(ć. Dr;gą *zęść ;twor; st(nowi odpowiedź
mi(st(, w której główny n(*isk położony zost(ł n( w(rtoś*i, j(kie wniosło
*<rześ*ij(ństwo, ( które są d;żo w(żniejsze niż *(ł( potęg( i @og(*two (n
ty*znego Rzym;. Utwór ten *yt;je Wi..i(m z M(.mes@;ry2, ( Mistrz Grzegorz
przywoł;je pierwsze dw( wersy poem(t;, *o wyr(źnie wsk(z;je n( stos;nek
o@; (;torów do przeszłoś*i mi(st( i wyr(ż( z(*<wyt d.( jego (nty*zny*< ko
rzeni, ( t(kże st(nowi świ(de*two wzrost; z(interesow(ń (ntykw(ry*zny*<
w om(wi(nymi okresie. W @(d(ni(*< n(d k;.t;rą i .iter(t;rą średniowie*z(
mówi się wrę*z o renes(nsie @ądź prerenes(nsie XII i XIII wiek;3 .;@ pre-
renes(nsie fr(n*;skim. Wyr(źnie wzr(st( wtedy z(interesow(nie fi.ozofią,
.iter(t;rą i k;.t;rą st(rożytną, poj(wi(ją się nowe prądy myś.owe, które swoją
pełnię osiągną w renes(nsie włoskim XIV i XV wiek;4.
Możn( powiedzieć, że tenden*j( t( zn(.(zł( n(jpełniejszy wyr(z w tekś*ie
Mistrz( Grzegorz( Narracio de mirabilibus urbis Romae. Utwór ten z(*<ow(ł
się ty.ko w jednym trzyn(stowie*znym rękopisie w Wie.kiej Bryt(nii, który
w rok; 1917 odn(.(zł J(mes w @[email protected]*e Ko.egi;m św. K(t(rzyny w C(m
@ridge5. St(nowi on ost(tnią pozy*ję w m(n;skryp*ie z(wier(ją*ym teksty
z z(kres; <istorii i topogr(fii. Część ost(tniej k(rty rękopis; zost(ł( od*ięt(,
jedn(k ni* nie wsk(z;je n( to, (@y j(k(ś p(rti( tekst; Grzegorz( ;.egł( znisz
*zeni;. Wpr(wdzie ;twór spr(wi( wr(żenie niedokoń*zonego, (.e istnieje
moż.iwość, że (;tor z j(ki*<ś wzg.ędów nie ;koń*zył swojej pr(*y. Jesz*ze
w tym s(mym rok; J(mes op;@.ikow(ł tekst Grzegorz( w *z(sopiśmie „Eng-
2 P(rks om(wi(ją* ;twór Mistrz( Grzegorz(, ;miesz*z( (ngie.ski przekł(d poem(t;
Hi.de@ert( w swojej pr(*y. Por. G.B. P(rks, The English Traveler to Italy, vo.. 1: The Middle
Ages (to 1525), Rom( 1954, s. 251-254.
3 Pr(*e poświę*one tem; z(g(dnieni; ze@r(ne zost(ły w książ*e: Renaissance and Renewal
in the Twelfth Century, ed. R. Benson, G. Const(@.e, Oxford 1982.
* S. Z(@ło*ki, Literatura nowołacińska. Średniowiecze - renesans - barok, W(rsz(w( 2010, s. 60.
5 Opis tego m(n;skrypt; zn(jd;je się w: A Descriptive Catalogue of the Manuscripts in
the Library of St. Catharines College, Cambridge, C(m@ridge 1925, s. 10-12, m(n;skrypt nr 3.
Wstęp 7
.is< Histori*(. Review”6, z(*<ow;ją* podzi(ł n( rozdzi(ły s;gerow(ny przez
rękopis. Swoją edy*ję wz@og(*ił o zest(wienie z(.eżnoś*i między odn(.ezio
nym tekstem ( zn(nym j;ż w*ześniej ;tworem Polychronicon R(n;.f( Higde-
n(, w którym zost(ł( w d;żej mierze sp(r(fr(zow(n( *(ł( pr(*( Grzegorz(.
Higden zresztą pod(ł swoje źródło, dzięki *zem; jesz*ze przed odn(.ezieniem
rękopis; wi(domo @yło, że istni(ł niej(ki Magister Gregorius, który pis(ł
o z(@ytk(*< Wie*znego Mi(st(7. Tekst Higden( posł;żył w pewny*< miej
s*(*< do korekty ;twor; Grzegorz(, pozwo.ił t(kże n( przyję*ie <ipotezy, że
w rękopisie z C(m@ridge z(*<ow(ł się *(ły tekst. Podo@ną f;nk*ję spełnił
przywoł(ny przez J(mes( ;twór Pse;do-Bedy De septem miraculis mundi ab
hominibusfactis. Grzegorz sp(r(fr(zow(ł .;@ przyto*zył opisy sześ*i; spośród
siedmi; przedst(wiony*< t(m *;dów.
Narracio de mirabilibus urbis Romae st(ł( się n(stępnie przedmiotem
@(d(ń R;s<fort<(, n( którego opinie powoływ(ł się j;ż w swojej pr(*y
J(mes, i w rok; 1919 tekst zost(ł ponownie wyd(ny w „T<e Jo;rn(. of Rom(n
St;dies”8. B(d(*z wprow(dził dro@ne korekty i ;z;pełnił wyd(nie o o@szerny
wstęp, w którym przedst(wił wyniki @(d(ń i s;gestie związ(ne z identyfik(*ją
posz*zegó.ny*< opis(ny*< przez Grzegorz( z(@ytków. Wyd(nie to włos*y
@(d(*ze V(.entini i Z;**<etti z(mieś*i.i w z@iorze średniowie*zny*< źródeł
Codice topografico delle citta di Roma, który ;k(z(ł się w 1946 rok;.
Ko.ejne nowożytne wyd(nie tekst; zost(ło op;@.ikow(ne w 1970 rok;
n(kł(dem wyd(wni*tw( Te;@ner, w serii Textus minores. H;ygens, wyd(w*(
;twor;, wprow(dził d(.sze popr(wki i z.ok(.izow(ł *yt(ty, p(r(fr(zy i n(
wiąz(ni( do (;torów st(rożytny*<, które zn(jd;ją się w tr(kt(*ie Grzegorz(.
Dołą*zył pon(dto fr(gmenty z ;twor; Polychronicon R(n;.f( Higden( or(z
tekst De septem miraculis mundi ab hominibus factis. O@( dod(tki st(nowią
*enne ;z;pełnienie wł(ś*iwego tekst;.
Pierwszy przekł(d ;twor; n( język (ngie.ski zn(.eźć możn( w pr(*y
P(rks( The English Traveler to Italy wyd(nej w 1954 rok;9. A;tor z(mieś*ił
w przypis(*< krótkie inform(*je n( tem(t .ok(.iz(*ji posz*zegó.ny*< z(@yt
ków. W 1987 rok; ;k(z(ł się ko.ejny (ngie.ski przekł(d tekst; wr(z z o@szer
6 M.R. J(mes, Magister Gregorius de Mirabilibus Urbis Romae, „T<e Eng.is< Histori*(.
Review” 32 (1917), s. 531-554. D(.ej: J(mes.
7 A. Gr(f, Roma netta memoria e nelle immaginazioni del Medio Evo, T;rin 1881.
8 G. M*N. R;s<fort<, Magister Gregorius de Mirabilibus Urbis Romae: A New Descrip-
tion of Ronie in the Twelfth Century, „T<e Jo;rn(. of Rom(n St;dies” 9 (1919)1 s. 14—58- D(.ej:
R;s<fort<.
’ G.B. P(rks, op. *it., s. 254-268.
8 Wstęp
nym koment(rzem opr(*ow(nym przez Os@orne( w seri Medi(ev(. So;r*es
in Tr(ns.(tion10 1. 1B(d(*z ten wys;nął interes;ją*e <ipotezy n( tem(t (;tor(
tr(kt(t;, ( t(kże d(t(*ji powst(ni( dzieł(.
N(jnowszą pr(*ą poświę*oną Mistrzowi Grzegorzowi i jego dzieł; jest
II fascinio di Roma nel Medioevo. Le «Meraviglie di Roma» di maestro Grego-
rion. To @i.ingwi*zne wyd(nie, z(wier(ją*e nową edy*ję tekst;, przekł(d n(
język włoski or(z @(rdzo sz*zegółowy wstęp, opr(*ow(ł( włosk( @(d(*zk(
N(rde..(. Po r(z pierwszy ;k(z(ło się dr;kiem w 1997 rok;. Nowe wyd(nie
popr(wione i ;z;pełnione wyszło w rok; 2007.
Do tej pory w język; po.skim ;k(z(ł( się jedn( pr(*( poświę*on( Mistrzo
wi Grzegorzowi i jego dzieł;. Jest to przekł(d ;twor; poprzedzony krótkim,
@o ki.k;stroni*owym wstępem, dokon(ny przez P(włowskiego. Uk(z(ł się
w „Me(ndrze” w 1988 rok;12. Tł;m(*z ;z;pełnił tekst krótkim koment(rzem.
2. CZAS POWSTANIA UTWORU
B(rdzo tr;dno jest okreś.ić dokł(dną d(tę powst(ni( Narracio de mira-
bilibus urbis Romae, ;twor; z(*<ow(nego w m(n;skryp*ie d(tow(nym n(
dr;gą połowę XIII wiek;. B(d(ni( n(d tekstem pozwo.iły ;st(.ić @(d(*zom
d(ty gr(ni*zne powst(ni( dzieł(13. S(m tr(kt(t podpowi(d( przyp;sz*z(.ny
terminus post quem. Grzegorz @owiem, wyr(ż(ją* z(*<wyt d.( niezwykłej
p(nor(my Rzym;, z(*ytow(ł pierwsze dw( wersy z poem(t; Hi.de@ert(
z L(v(rdin Par tibi, Roma. Ży*ie tego @isk;p( Le M(ns, ( n(stępnie (r*y
@isk;p( To;rs przyp(d( n( .(t( około 1056-1133. Poem(t powst(ł po jego
wizy*ie w Rzymie z( pontyfik(t; P(s*<(.is( II, *zy.i między rokiem 1099
( 1118. Wie.e wsk(z;je n( to, że Grzegorz zn(ł ten ;twór z( pośredni*twem
Wi..i(m( z M(.mes@;ry, który z(mieś*ił go w swoim dzie.e Gęsta regum
anglorum (IV, 2), o *zym j;ż @ył( mow(. Powst(ło ono około rok; 1125, *o
przes;w(ło@y d(tę powst(ni( ;twor; Grzegorz( poz( ten rok. Terminus
antę quem możn( okreś.ić dzięki rękopisowi or(z R(n;.fowi Higdenowi,
10 M(gister Gregori;s, The Marvels of Romę, tr(ns.. wit< (n introd. (nd *omment(ry @y
J. Os@orne, Toronto 1987. D(.ej: Os@orne.
11 C. N(rde..(, II fasciono di Roma nel Medioevo. Le «Meraviglie di Roma» di maestro
Gregorio, Rom( 2007. D(.ej: N(rde..(.
12 K. P(włowski, Mistrz Grzegorz i jego „Narracio de mirabilibus urbis Romae", „Me(nder”
43 (1988), s. 411-436.
13 N( tem(t d(t(*ji ;twor; pis(.i: R;s<fort<, s. 16-17; Os@orne, s. 10-11; N(rde..(, s. 25-26.
