Cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een eetstoornis: Eten zonder angst

142 Pages·2011·0.87 MB·German

by  Renée Beer

Cognitievegedragstherapiebijjongerenmeteeneetstoornis
KindenAdolescentPraktijkreeks
Ditboek,Cognitievegedragstherapiebijjongerenmeteeneetstoornis,isonderdeelvande
KindenAdolescentPraktijkreeks.
Kijkvoormeerinformatieenvoorhetvolledigeoverzichtvanverschenenenver-
wachtetitelsopdewebsite:www.kindenadolescent.nl
Opdewebsiteisextrainformatiebijdezetiteltedownloaden.
Bijdezetitelistevenstebestellen:Etenzonderangst–werkboek,UitgeverijBohnStafleu
vanLoghum,Houten,2011.
Bestellen:
Deboekenzijntebestellenviadeboekhandel,ofrechtstreeksviadewebwinkelvan
uitgeverijBohnStafleuvanLoghumteHouten:www.bsl.nl
KindenAdolescentPraktijkreeks
DeKindenAdolescentPraktijkreeksbiedtheldereengefundeerdeinformatieover
psychischestoornissenenbehandelmethodenbijkinderenenadolescenten.Dereeks
isbedoeldvoorpsychologen,orthopedagogen,psychiatersenanderehulpverleners.
Iniedereuitgavekomteenbehandelmethodeaandeorde.Waarditrelevantis,wordt
dezebehandelingspecifiekpersessiebeschreven,zodatersprakeisvaneenprotocol.
Dereeksbestaatuitbasisboekenvoordehulpverlener,waarindetheorieenmetho-
diekhelderentoegankelijkbeschrevenworden.Daarnaastverschijnenbijeenaantal
onderwerpenookaantrekkelijkewerkboekenvoorjeugdigenen/ofouders.
RedactieKindenAdolescentPraktijkreeks
Prof.dr.ElsedeHaan(hoofdredacteur),universitairhoofddocentenpsycholoog/psycho-
therapeut,werkzaambijhetAcademischCentrumvoorKinder-enJeugdpsychiatrie
AMC,DeBasculeteAmsterdam.
Prof.dr.FritsBoer,hoofdafdelingkinder-enjeugdpsychiatrieAMC,werkzaambijhet
AcademischCentrumvoorKinder-enJeugdpsychiatrieAMC,DeBasculete
Amsterdam.
Drs.CarolienGevers,klinischpsycholoog,werkzaamopdepolikliniekvanhetAcade-
mischCentrumvoorKinder-enJeugdpsychiatrieAMC,DeBasculeteAmsterdam.
Drs.HarrievanLeeuwenMHA,voorzitterRaadvanBestuurvanhetAcademischCentrum
voorKinder-enJeugdpsychiatrieAMC,DeBasculeteAmsterdam.
Prof.dr.PierPrins,gz-psycholoogengedragstherapeut.Alshoogleraarklinischekinder-
enjeugdpsychologiewerkzaambijdeProgrammagroepKlinischePsychologievande
UniversiteitvanAmsterdam.
Cognitieve gedragstherapie bij jongeren
met een eetstoornis
Eten zonder angst
Ren´eeBeerenKarinTobias
Houten2011
ª2011BohnStafleuvanLoghum,onderdeelvanSpringerMedia
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenin
eengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,
hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopiee¨nofopnamen,hetzijopenigeanderemanier,
zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.
Voorzoverhetmakenvankopiee¨nuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel16b
AuteurswetjohetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijhetBesluitvan23
augustus1985,Stb.471enartikel17Auteurswet,dientmendedaarvoorwettelijkverschul-
digdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht(Postbus3051,2130KBHoofddorp).
Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloemlezingen,readersenandere
compilatiewerken(artikel16Auteurswet)dientmenzichtotdeuitgevertewenden.
Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeenbetrouwbareuitgavete
verzorgen.Nietteminkunnenzijgeenaansprakelijkheidaanvaardenvoordrukfoutenenandere
onjuisthedendieeventueelindezeuitgavevoorkomen.
ISBN9789031387618
NUR777/848
Ontwerpomslag:NanjaToebak,DenBosch
Ontwerpbinnenwerk:PrePressMediaGroep,Zeist
BohnStafleuvanLoghum
HetSpoor2
Postbus246
3990GAHouten
www.bsl.nl
5
Voorwoord 7
1 Inleiding 9
2 Eetstoornissen 13
2.1 Klinischbeeld 13
2.2 Spectrumvaneetstoornissen 17
2.3 Differentie¨lediagnostiek 18
2.4 Comorbiditeit 19
2.5 Epidemiologie 21
2.6 Etiologie 23
2.6.1 Biologischefactoren 23
2.6.2 Psychologischefactoren 25
2.6.3 Socialefactoren 27
3 Wetenschappelijkeinzichten 29
3.1 Gebruikelijkebehandelmethoden 29
3.2 Behandelresultaten 29
3.2.1 Cognitievegedragstherapie 30
3.2.2 Systeemtherapie 31
3.2.3 Medicatie 31
3.3 Behandelbeloop 32
3.4 Modellenvoorcognitievegedragstherapie 32
3.5 Cognitievegedragstherapiebijeetstoornissen:hetmodelvan
Fairburn 37
3.6 Sleutelmechanismenbijeetstoornissen 39
3.6.1 Zelfbeeld 39
3.6.2 Lichaamsbeeld 42
3.6.3 Emotieregulatie 44
3.7 Aanvullendebehandelmethoden 46
3.8 Werkmodel 48
4 Behandeling:pragmatischeaspecten 56
4.1 Indicatiesencontra-indicaties 56
4.2 Behandeldoelen 57
4.3 Werkwijze 58
4.4 Individueleversusgroepsbehandeling 60
4.5 Verschillenmetbehandelingvanvolwassenen 60
4.6 Meetinstrumenten 61
4.7 Materialen 63
6 Cognitievegedragstherapiebijjongerenmeteeneetstoornis
5 Behandeling:praktischeuitvoering 64
5.1 Motivering 64
5.2 Overzichtbehandelfasen 71
5.3 Modulesopbouwfase(sessie1-15) 80
5.4 Modulesmiddenfase(sessie16-27) 100
5.5 Modulesafbouwfase(sessie28-30) 117
Bijlagen
1 Tedownloadenmateriaal 123
2 OvereenkomstenenverschillentussenANenlijnen 124
3 Ontspanningsoefening 126
4 Oefeningbijemotieswaarnemenenbenoemen 127
5 Oefeningbijopbouwvaneenpositiefzelfbeeld 129
Literatuur 130
Overdeauteurs 139
Register 140
Inhoud 7
Voorwoord
DebasisvoorditboekisgelegdopdeafdelingJeugdpsychiatrievanhetUniversitair
MedischCentrumUtrecht,waartot1januari2005eenbehandelprogrammabe-
stondvoordiagnostiekenbehandelingvanjongerenmeteeneetstoornis.Naar
dezeafdelingwerdenvoornamelijkjongerenverwezeninverbandmetanorexia
nervosaenmeteeneetstoornisnietandersomschreven(NAO).Onderredactievan
VanElburgenRijken(2004)isdewerkwijzeenhetgedachtegoedvanheteet-
stoornissenteamvandezeafdelinggepubliceerd.Tenbehoevevandezeafdeling,
waarvoorwijbeidewerkzaamwaren,inventariseerdenwijeffectiefgebleken
techniekenopbasisvanonzeeigenklinischeervaringenmetdebehandelingvan
dezejongerenenwetenschappelijkeliteratuur(Beer&Tobias-Dillen,2003).Ons
doelmetdezeinventarisatiewastweeledig:
– alsbehandelaarseenbeeldgevenaancollega’shoeenwanneercognitievege-
dragstherapieeenbijdragekanleverenaaneenmultidisciplinairebehandeling
vanjongerenmetanorexianervosaofeetstoornisNAO;
– alsopleiderseenhouvastcree¨renvoorsupervisieaan(GZ-enklinisch)psycho-
logenenarts-assistentendieinhetkadervanhunopleidingeencognitievege-
dragstherapiediendenuittevoeren.
Wijhebbendezeinventarisatienadienuitgewerktmeteenuitbreidingnaartoe-
passingsmogelijkhedenbijjongerenmetuiteenlopendeeetstoornissen,namelijk
anorexianervosa,eetstoornisnietandersomschrevenenboulimianervosa.
In2005vertrokRen´eeBeervanhetUniversitairMedischCentrumUtrechtnaarDe
Bascule,AcademischCentrumvoorKinder-enJeugdpsychiatrie,voorhetopbou-
wenvaneencentrumvoorkinderenenadolescentenmettraumagerelateerde
stoornissen.Hiermeeverschoofzedefocusvanhaarwerkzaamhedennaareen
anderedoelgroep.Daarnaastbleefzepatie¨ntenmeteeneetstoornisbehandelendie
internwerdenverwezenvanuithetspecialistischecentrumvooreetstoornissen
vanDeBascule.KarinTobiasbleefexclusiefwerkzaammetenvoorpatie¨ntenmet
eeneetstoornisopRintveld,afdelingeetstoornissenvanAltrecht.Onzesamen-
werkinginhetkadervanhetschrijvenvanditboekhebbenwijnadezescheiding
kunnenvoortzetten.
TijdenshettotstandkomenvanditboekexploreerdeRen´eeBeerookde
toepassingsmogelijkhedenvanEyeMovementDesensitizationandReprocessing(EMDR)
bijdebehandelingvanjongerenmeteeneetstoornisinaanvullingopeencognitief
gedragstherapeutischebehandeling(CGT).Ditresulteerdeineenhoofdstuk–ge-
schrevensamenmetHellenHornsveld–,datopgenomenwerdinhetPraktijkboek
EMDR(TenBroeke,DeJongh&Oppenheim,2008).Hopelijkzullengedragsthera-
peutendietevensopgeleidzijninEMDR,beidebenaderingencomplementair
8 Cognitievegedragstherapiebijjongerenmeteeneetstoornis
kunnengebruikenenzalindenabijetoekomstgetoetstwordeninwelkesituaties
eencombinatievanCGTenEMDReentoegevoegdewaardeheeft.
Hetbehandelprogrammadatvooruligt,wordtmomenteeltoegepastzowelophet
specialistischecentrumvooreetstoornissenvandeBasculealsopdegespeciali-
seerdeafdelingvoorkinderen,jongerenenvolwassenenmeteetstoornissenvan
AltrechtEetstoornissenRintveld.
Graagnoemenwijhierdenamenvaneenaantalmensendatheeftbijgedragenaan
hetrealiserenvanditproject.AnnemarievanElburgenMarjoleinRijkenzijnwij
erkentelijkvoorhunstimulerendewijzevanleidinggevenenvoorderuimtediezij
onsbodenophetUniversitairMedischCentrumUtrecht.Uitdeleerervaringenvan
HermienElgersma,MaschaTimpenAstridTuin-Bruilhebbenwijinspiratiege-
put.WaardevollereactiesopdetekstkregenwijvanredactieledenvandeProto-
collenreeks,metnameElsedeHaanenPierPrins.Verschillendecollega’sleverden
commentaaropdelenvandetekst:ChaimHuyser,AnnemarievanElburg,Manja
deNeef,MarjonNadort,JacomienvanderLindenenHedyStegge.Annemarievan
Reenen,werkzaamopRintveld,heeftmeegeschrevenaanhetwerkboekvoorde
patie¨nten.ElisabethThiadensenAlwineEssens,werkzaamopdeBascule,lever-
denbijdragen.
MariekeSoonsvanuitgeverijBohnStafleuvanLoghumhielponsdemoed
erintehoudenmethaarconstructieveinbreng.MarcelJurrie¨nsheeftmetzijn
illustratieshetwerkboekaantrekkelijkgemaaktvoordejongerenvoorwiehetbe-
doeldis.
Totslotgaatonzedankenwaarderingnaarallepatie¨ntendiewijmochtenbe-
handelenendieonsmethunpositievebehandelresultatenenhunenthousiaste
reactiesophunbehandelinghebbengemotiveerdomditallesopteschrijven.Zij
warenonzemotor.
Voorwoord 9
H
1 Inleiding
.
Overeetstoornissenendebehandelingdaarvanzijntallozeboekengeschreven:
oververondersteldecausaleensamenhangendefactoren;overkwetsbaarheid-
factorenenexperimenteelonderzoekdaarnaar;overempirischonderzoeknaar
behandelresultaten.Ookzelfhulpboekenverschijnenaandelopendeband.De
aanhoudendestroomisnietbijtehouden.Nognietverschenenisechter–voor
zoverwijweten–eenNederlandstaligehandleidingcognitievegedragstherapie
voorjongerenmeteeneetstoornis.Ditboekisbedoeldomindezelacunetevoor-
zien.
Hetboekdientalshulpmiddelbijdetoepassingvancognitievegedragsthe-
rapiebijjongerenmetanorexianervosa(AN),boulimianervosa(BN)ofeetstoornis
nietandersomschreven(eetstoornisNAO).Behandelingvaneeneetbuistoornis
(bingeeatingdisorder,BED),eetverslaving,morbideobesitasofovergewichtwordtin
ditboeknietbesproken.Voordebehandelingvantedikkekindereniseronder
anderehetbehandelprotocolvanBraet,MoensenMels(2008).Voorjongerenvan
dertientotenmetzeventienjaarmetovergewichtiseenmultidisciplinaire
groepsbehandelingbeschrevendoorMulkens,Fleuren,NederkoornenMeijers
(2007).
Methetschrijvenvanditboekhaddenwijhetvolgendevoorogen:hetordenenvan
principes,stijl,structuurenstrategievooreentherapie,uittevoerendoorge-
dragstherapeuten(inopleiding).Hetisinmiddelsgebruikelijkdatcognitief-
gedragstherapeutischeprotocollenookwordenuitgevoerddoorbehandelarenof
verpleegkundigendienietvolledigzijnopgeleidalsgedragstherapeut,maaralleen
indetoepassingvaneenspecifiekgedragstherapeutischbehandelprotocol.Bij
diverseempirischgetoetsteengestandaardiseerdeprotocollenenprogramma’s
blijktditookuitstekendtewerken.Wijpleitenervoordatdebehandelingzoalsdie
hierwordtbeschreven,uitgevoerdwordtdoorGZ-psychologenofcognitief-
gedragstherapeuten(inopleiding),omdatonsinziensexpertisewenselijkisom
vanuitgedragstherapeutischencognitiefreferentiekadertekunnenanalyseren
waarombepaaldeinterventiesaldannietdebeoogdeeffectensorterenenom
alternatievetechniekentekunnenkiezenopbasisvanprobleemanalyses.Som-
migemoduleskunnenprobleemloosuitgevoerdwordendooranderebehandelaren
ofverpleegkundigen(bijvoorbeeldsociaalpsychiatrischverpleegkundige,socio-
therapeut,basispsycholoog),bijvoorkeurmeteengedragstherapeutbeschikbaar
alssupervisorofbehandelverantwoordelijke.
Alsbelangrijkstetheoretischebouwstenenvoorditboekfungerenhettransdiag-
nostischperspectiefontwikkelddoorFairburnencollega’s(2003);decognitief-
leertheoretischemodellenterverklaringvandeinstandhoudingvandeeetstoornis
R. Beer, K. Tobias, Cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een eetstoornis, DOI 10.1007/978-90-313-8762-5_1, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
10 Cognitievegedragstherapiebijjongerenmeteeneetstoornis
vanFairburnencollega’s(1999)endievanGarnerencollega’s(1997).Daarnaast
dienenalsleidraadhetcognitievemodelvanBeck(1976,1995)enhetconceptuele
modelvoorschemagerichtetherapievanYoung(1990;Younge.a.,2005).
Tevensisgestreefdnaaraansluitingbijdediverserichtlijnendiedelaatste
jarenzijnuitgebracht:deAmerikaanseAPA-richtlijn(APA,2000a),deEngelse
NICE-richtlijn(2004)endeNederlandseMultidisciplinaireRichtlijnEetstoornis-
sen(2006).Indezerichtlijnenwordtaanbevolenombehandelingenintezetten
volgenseenmodelvansteppedcare.Datwilzeggen:intensievereinterventieswor-
denpasingezetalsminderintensievenietvoldoenderesultatenopleveren.
Vooralsnogbeschikkenwenietovereenbewezeneffectievebehandeling
voorAN.VoorBNiscognitievegedragstherapie(CGT)eenbewezeneffectievebe-
handelvormenomdieredenopgenomenalsvoorkeursbehandelinginverschil-
lenderichtlijnen.
Voorzowelvolwassenenalskinderenenjeugdigenwordtvanuitdericht-
lijnengeadviseerdomdebehandelingtelatenplaatsvindenopeenspecialistische
afdelingvaneenziekenhuisc.q.instelling,ofdoorbehandelarendiezichgespe-
cialiseerdhebbenophetgebiedvaneetstoornissen.
Eenspecifiekeaanbevelingtenaanzienvandebehandelingvankinderenen
jeugdigenmeteeneetstoornisisomaltijdgezinsledenbijdebehandelingtebe-
trekken.Interventiesdienengerichttezijnophetverschaffenvaninformatie,
adviseringhoeomtegaanmethetgedragvandepatie¨ntenbevorderingvangoede
onderlingecommunicatie.Ookwordtgeadviseerdomcognitievegedragsthera-
pieprogramma’saantebieden,dieaangepastzijnaandeontwikkelingsleeftijd
(NICE,2004).
Richtlijnengevenrichtingaanwatergedaanmoetworden.Protocollenenhand-
leidingenspecificerenhoedeaanbevolenstappendieachtereenvolgensgezetmoe-
tenworden,gerealiseerdkunnenworden.Dezehandleidingisopgezetalseen
protocol,waarbijvoorallenoodzakelijkgeachtestappeneenreeksvanmogelijke
techniekenwordtbeschrevenwaaruitdetherapeutkankiezen:alseenmenukaart
waaruitmendiegerechtenkanselecterendiegeschiktwordengeachtvoordeze
patie¨nt,omdatzenaarverwachtingopdatmomentverwerktkunnenworden.Om
tebepalenwelkemodulesinaanmerkingkomen,wordteenoverzichtmetcriteria
eneenbeslisboomvoorgesteld.
Hetboekisalsvolgtopgebouwd:
Inhoofdstuk2wordtaandehandvantweevoorbeeldcasussenhetklinische
beeldgeschetstvanrespectievelijkAnnametanorexianervosaenBoukjemet
boulimianervosa.Daarnavolgteenoverzichtvanverschillendeeetstoornissendie
onderscheidenwordenbinnendeDSM-IV,eneetproblemendievoorkomenbij
kinderenenjongeren.Aansluitendwordtbeschrevenwatbekendisoverepide-
miologieenmogelijkeetiologie.Inhoofdstuk3wordteenwerkmodelvoorgesteld
voorconceptualisatievaneetstoornissenendebehandelingervan,gebaseerdop