Çocuk ve Ergen Gelişimi

626 Pages·2004·13.696 MB·Turkish

by  Mary J. Gander , Harry W. Gardiner

kiıabevi
Mary J. Gander, 1986'dan beri Winona State University'de (Winona, Minnesota, USA)
profesördür. Daha önce, University of Wisconsin'de (La Crosse, Wisconsin, USA) ders
vermekteydi. Harry Gardiner ile birlikte yazdığı "Çocuk ve Ergen Gelişimi’ kitabına ek
olarak, birçok araştırma yapmış, profesyonel yazı yazmıştır. Üniversite dışındaki orga­
nizasyonlar için düzenli olarak danışmanlık yapıp eğitim vermekle; yabancı ülkelerde
de çalışmalar yürütmektedir.
Harry Gardiner, 27 yıl boyunca kültürler arası psikoloji, çocuk gelişimi ve uluslararası
çalışmalar hakkında dersler tasarlayıp verdiği University of Wisconsin'de (La Crosse)
fahri profesördür Avrupa, Asya ve Birleşıiıiş Milletler'de eğitim, öğretim ve araştırma­
larda bulunmuştur. Dr. Gardiner, Society for Cıoss-Cııltural Researck'ûn sabık başkam­
dir; Cross-Cultural Psychology Bullefitı'deki öğretim forumunda editör ve Journal of
Cross-Cultural Psychology için danışman editör olarak çalışmaktadır Yetmiş beş maka­
le. üç kitap, ulusal ve uluslararası toplantılarda altmıştan fazla sumıııı yapmıştır Eıı
son kitabı, Coriııne Kosmitzkı ile birlikte yazdığı. 3. baskısı yapılan 'Live Across Cul­
tures: Cross-Cultural Human Development "tir.
Prof. Dr. Bekir Onur, 1944 Adana doğumludur. 1967'de Ankara Üniversitesi Dil ve
Tarih-Cografya Fakültesi Felsefe Bölumü’nü bitirdi. 1969'da Eğitim Bilimleri Fakülte-
si'nin akademik kadrosuna katıldı. Ankara Ünivcrsitesi'ndc Oyuncnfe Müjesi'ni (1990),
Çocuk Kilitlini Araştırma ve Uygulama Mcrkezi'ni (ÇOKAUM. 1994) ve Müze Eğitimi
Amıbilim Dalı'nı (1997) kurdu. Çocuk-crgen-yetişkin psikolojisi, çocuk kültürü, ço­
cukluğun tarihi, ıııüze eğitimi alanlannda çalışan Bekir Onur, telif ve çevirt pek çok
yapıta imzasını attı.
Onur'ıın Eserleri:
• Kadın, Gençli/ı ve Cinselli): (Gür, 1986)
• Gelişim Psikolojisi (V Yayınlan, 1986, 1991; İmge Kiıabevi Yayınlan, 1995, 1997.
2000,2004)
■ Oyuncaktı Dünya (Vcrso. 1992; Dost. 2002)
• Çocuk ve Ergen Gelişimi (Mary J. Gander • Harry W. Gardiner'den çeviri. Prof. Dr.
Ali Dönmez ve Prof. Dr. Nermin Çelen ile birlikte, İmge Kiıabevi Yayınlan, 1993,
1995, 1998.2001.2004)
• Toplumsal Tarikte Çocuk (Tarih Vakfı, 1994)
• Ergenliği Anlamak (Janes ly-Adaijıs'ıaıı çeviri. İmge Kiıabevi Yayınlan, 1995, 2000)
• Çocuk Kültürü (ÇOKAUM, 1997)
■ Cumhuriyet ve Çocuk (ÇOKAUM, 1999)
• Çocuk ve Toplum (ÇOKAUM. 1999)
• Müze ve Galeri Eğitimi (ÇOKAUM, 1999)
• Yaratıcı Düşünme ve Müzeler (ÇOKAUM. 2000)
Prof. Dr. Ali Dönmez, 1945 Burdur Yeşilova. Kavak doğumludur. 1970 yılında Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi'ni bitirdi. Doktora eğitimini ABD'de Kansas
Üniversıtesi'ndc 1978 yılında tamamladı. Sekiz yıl ABD'de çalıştıktan sonra, doçent
olarak AÛ DTCF Psikoloji Bölümü'nde göreve başladı 1991 yılında profesörlüğe yük­
selen Dönmez, halen bu bölümün başkam olarak görev yapmaktadır.
Dönmez'in Eserleri:
• Sosyal Psikoloji (J. L. Precdman - D. O. Sears - J. M. Carlsmith'ten çeviri, Ara Ya­
yınlan, 1989; İmge Kitabevi Yayınlan, 1993,1998)
r Çocuk ve Ergen C lifimi CMary J. Gander - Harry W. Gardiner'den çeviri. Prof. Dr.
Bekir Onur ve Prof. Dr. Nermin Çelen ile birlikte, İmge Kitabevi Yayınlan, 1993,
1995.1998.2001.2004)
• Sosyal Psikolojik Açıdan Kamuoyu ve Siyaset (Michael A. Milbum'dan çeviri, Veli
Duyan ile birlikte. İmge Kitabevi Yayınlan, 1998)
• insanları Etkileme Yollan (Roberı B. Cialdini'den çeviri, imge Kitabevi Yayınlan,
2001)
Prof. Dr. Nermin Çelen, 1949 İstanbul doğumludur. İlk öğrenimini Bursa'da, orta öğ
renimini İstanbul'da tamamladı. 1973 yılında ODTÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji
Bölümü'nden mezun oldu. 1983 yılma kadar S.S.Y. Bakanlığına bağlı Ana ve Çocuk
Sağlığı Mcrkezi'nde psikolog olarak görev yapıt. 1983 yılında Uludağ Üniversitesi Eği­
tim Fakûltesi'nde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı. 1986 ytbnda Klinik Psi­
koloji alanında doktorasını tamamladı. 1994 yılında doçent unvanı aldı. Alanında yur­
tiçi ve yurtdışı çalışmalan olan Çelen, halen Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Psikoloji Bölümü öğretim üyesidir.
Çelcn’in Eserleri:
• Çocuk ve Ergen Gelişimi (Mary J. Gander - Ffarry W. Gardiner'den çeviri, Prof. Dr.
Ali Dönmez ve Prof. Dr. Bekir Onur ile birlikte, İmge Kitabevi Yayınları, 1993,
1995.1998.2001.2004)
■ Öğrenme Psikolojisi (imge Kitabevi Yayınlan, 1999)
Mary J. Gander - Harry W. Gardiner
Çocuk ve Ergen Gelişimi
Yayıma Hazırlayan
Prof. Dr. Bekir Onur
Çevirenler
Prof. Dr. Ali Dönmez - Prof. Dr. Nermin Çelen
Prof. Dr. Bekir Onur
5. Baskı
İMGE
kiıabevi
imge Kltabevi Yayınlan
Genel Yayın Yönelmeni
Şebnem Çiler Tabakçı
ISBN 975-533-068-2
Üzgün Adı
Child and Adolcscent Dcvclopment
© Mary J. Gandcr - Harry W. Gardiner, 2004
© İmge Kltabevi Yayınları, 1993
Tüm haklan saklıdır.
Yayıncı izni olmadan, kısmen de olsa
fotokopi, film vb. elektronik ve mekanik
yöntemlerle çogaltılamaz.
1. Baskı: 1993
2. Baskı: 1995
3. Baskı: 1998
4. Baskı: Ocak 2001
5. Baskı: Eylül 2004
Kapak
Muıat Ûzfeoyuncu
Sayfa Düzeni
Yalçın Alcs
Kapak Resmi
Charles Hunt, La Pnriie de Cartes (Aynım;
Baskı ve Cilı
Pelin O/sel (312) 418 70 93/94
İmge Kilabevi
Yayıncılık Paz. San. ve Tic. Ltd. Şti.
Konur Sok. No: 3 Kızılay 06650 Ankara
Tel: [phone] • Faks: (312) 425 29 87
İnternet: www.imge.com.tr • E-Posta: [email protected]
İmge Dagtlım
Ankara İstanbul
Konur Sokak No: 43/A Kızılay Mühürdar Cad. No: 80 Kadıköy
Tel: [phone] Tel: [phone]
Faks: (312) 425 65 32 Faks: (216) 418 26 10
E-Posta: [email protected] E-Posta: [email protected]
İçindekiler
e
Sunuş........................ i..........................................
ÖnSÖZ.........................................................
birinci kesim
gelişimin temelleri
birinci bölüm
giriş.........................................................................................
TARİHSEL AÇIDAN ÇOCUKLUK.................................
Ortaçağda Çocuk Görüşü............................................
Çocukluk Kavramı Ortaya Çıkıyor........................
Bir Çocukluk Dünyası Yaratılıyor...........................
ÇOCUK GELIŞ1MİNIN BtLİMSEL İNCELENMESİ
Deneysel ve Psikanalitik Psikoloji.,
Gelişimsel Bakış Açısının Ortaya Çıkışı .
Çocuk Gelişiminde Araştırmanın Kullanılması
ÖZET........................;............................................
İKİNCİ BÖLÜM
BAŞLANGIÇLAR............
insanin döllenmesi .
6 Çocuk ve Ergen Gelişimi
GENETİK MtRAS......................................................................................................46
Kromozom Nedir?.............................................................................................46
Gizilgûç Olarak Genetik Miras....................................................................47
Baskın ve Çekinik Genler................................................................................48
Cinsiydin Genetik Belirlenmesi..................................................................48
Cinsiyete Bağlı Özellikler............................................................... 50
Genetik Çeşitlilik...............................................................................................52
ZEKÂ GELİŞİMİNDE GENETİK ETKİLER....................................................52
insanlarda İkiz Araştırmaları........................................................................54
Dinamik Etkileşim Görüşü............................................................................55
KİŞİLİK GELİŞİMİNDE GENETİK ETKİLER.................................................56
Anormal Kişilik Özelliklerinin Kalıtsallığt...............................................57
Davranışsal Genetik ,.............................................................................58
GENETİK ANORMALLİKLER.............................................................................59
Kromozom Anormallikleri.............................................................................60
Anormal Genler...................................................................................................62
Genetik Rehberlik..............................................................................................63
ANA BABA OLMA KARARI...................................................................................65
Çocuk Sahibi Olma Nedenleri..................... 65
Birleşik Devletler'de Doğurganlık Eğilimi..................... 67
Ana Baba Olmayı Öğrenme............................................................................68
Kaç Tane ve Ne Kadar Arayla ............................... ..69
ÖZET...........................;............................................................................ 72
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DOĞUM ÖNCESİ GELİŞİM.................................................................................75
DOĞUM ÖNCESİ DÖNEM.................................................... 76
İlk Üç Ay................................................................................................................76
İkinci Üç Ay.............................................. 82
Üçüncü Üç Ay.....................................................................................................83
ÇEVRESEL ETKİLER...............................................................................................85
Kritik Dönemler..................................................................................................85
Doğum Öncesi Etkiler: tlaçlar ve Kimyasal Maddeler.........................87
Diğer Doğum Öncesi Etkiler.............................:...........................................94
Çevresel Etkilerle İlgili Son Bir Not..........................................................100
ÖZET.................................................................................... 101
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
DOĞUM......................... 103
DOĞUM SÜRECİ........................................................................................'............104
Doğum Komplikasyonları.............................................................................106
Apgar.....................................................................................................................110
DOĞUM SÜRECİNE TARİHSEL VE
PSİKOLOJİK BAKIŞ ,.....................................................................................111
Amerika'daki Durum.......................................................................................111
Doğal Çocuk Doğurma Eğilimi...................................................................113
Doğum Sırasında Kullanılan İlaçların Etkisi........................................ 114
Doğumun Psikolojisine İlişkin Diğer Eğilimler...................................115
Ûzürlû Bir Çocuğun Doğumu........................,...........................................120
ÛZET...........................................................................,...............................................121
İKİNCİ KESİM
BEBEKLİKTE GELİŞİM
BEŞİNCİ BÖLÜM
ALGİ VE HAREKET GELİŞİMİ..........................................................................127
YENİDOGANIN BETİMLENMESİ..................... 127
Bedensel Görünüm...................................... 128
Durumlar ..................................................................................................130
Küçük Bebekler Arasındaki Bireysel Farklılıklar.................................132
HAREKET KONTROLÜ VE YETEN EĞ l GELİŞİMİ .................................134
Yenidoğanın Refleksleri................................................................................134
Beynin Rolü........................................... 136
Harekei Gelişiminin Temeli Olarak Refleksler....................................138
Olgunlaşma ve Uygulama.............................................................................139
Harekcı Gelişimi İçin Bir Bilgi-Işlem Modeli........................................142
Hareket Gelişiminin Sırası...........................................................................146
Gelişimin Normatif ve Sırasal Ölçekleri...................................................148
İLK ALGI YETENEĞİ VE GELİŞİMİ...................... 151
Koku ve Tat Algısı............................................................................................152
İşitme Yeteneği..................................................................................................153
Koşullanma ve Alışkanlık Araştırması.....................................................154
Görme Yeteneği ........................................................................................156
Görme Yeteneği Nasıl Gelişir?....................................................................159
8 Çocult vt Ergen Gelişimi
ÖZET............................................................................................................................162
ALTINCI BÖLÜM
BİLİŞSEL GELİŞİM VE DİL GELİŞİMİ
İLK BİLİŞSEL GELİŞİM.........................................................................................166
Algısal Tercihler................................................................................................166
Kavram Gelişimi...............................................................................................170
Düşünmenin ve Akıl Yürütmenin Temelleri..........................•...............177
Bebeklerde Öğrenme.......................................................................................184
İLK DİL GELİŞİMİ..................................................................................................185
Gelişimsel Psikolengüistik...........................................................................186
Dil Gelişiminde Üretme Görüşü................................................................194
Dil Gelişiminde Öğrenme Kuramı............................................................199
DİL VE BİLİŞ.............................................................................................................207
Sapir-Whorf Varsayımı...................................................................................207
Dilin Kazanılmasına İlişkin Bilişsel Varsayım.......................................208
ÖZET......................................................................................................................:...210
YEDİNCİ BÖLÜM
İLK TOPLUMSAL GELİŞİM........................................................ 213
BAĞLANMA SÜRECİ......................... 214
Başarılı Bağlanmaya Katkıda Bulunan Etkenler...................................214
Bağlanma Sorunlarına Katkıda Bulunabilen Etkenler........................225
Gelişim Sorunlarını Aşma Çabaları...........................................................233
BAŞARILI BAĞLANMANIN SONRAKİ
GELİŞİME ETKİLERİ..................................................... 236
Uzun Sürekli Etkilerin Kanıdan................................................................236
Erikson'un Kuramı....................................................... 238
ÖZET............................................................................................................................241
ÜÇÜNCÜ KESİM
İLK ÇOCUKLUKTA GELİŞİM
SEKİZİNCİ BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ ÇOCUK: BİLİŞSEL GELİŞİM.............................................247
İLK ÇOCUKLUK NEDİR?...................................................................................248
İçindekiler ^
İLK ÇOCUKLUKTA GELİŞİM GÖREVLERİ................................................249
DÜŞÜNCENİN GELİŞİMİ........................................................................ 250
Duyu-Hareket İşleyişinden İşlem Öncesi İşleyişe Geçiş.................254
İşlem Öncesi Düşüncenin Özellikleri.....................................................257
Sayılarla Uğraşma Yeteneği........................................................................261
ÇOCUKLARDA KAVRAMLAR VE KAVRAM GELİŞİMİ.....................264
Yapaycılık ve Canlandırmacılık.................................................................265
İlişkiler...............................................................................................................267
Kavramlar Nasıl Gelişir?.............................................................................268
Kalıp Yargılar .......................................................................................269
İLK ÇOCUKLUKTA BİLİŞSEL GELİŞİMİ KOLAYLAŞTIRMA 271
Piageıci Programlar.......................................................................................271
Bilişsel Gelişimi Etkileme............................................................................273
Oyun ve Oyuncaklar.....................................................................................278
Televizyon ve Biliş..........................................................................................281
AHLAK GELİŞİMİ.................................................................................................283
Bilişsel Gelişim Kuramları...........................................................................283
DİL BECERİLERİ..................................................................................................291
ÖZET..........................................................................................................................292
DOKUZUNCU BÖLÜM
OKUL ÖNCESİ ÇOCUK: KİŞİLİK GELIŞ1MI VE
TOPLUMSAL DAVRANIŞ..................................................................................295
YENİ GELİŞİM GÖREVLERİ............................................................................296
TOPLUMSAL GELİŞİM.......................................................................................296
Toplumsallaşma Süreci...............................................................................297
Aile ve Ana Baba Etkileri.............................................................................298
Disiplin ve Etkileri........................................................................................300
Boşanma ve Çocuklar...................................................................................309
Kardeşlerin Etkisi...........................................................................................311
Yaşıt İlişkileri..................................................................................................314
Oyun Dünyası.................................................................................................315
KİŞİLİK GELİŞİMİ...............................................................................................319
Erikson'un Kuramı........................................................................................319
Cinsiyet Rolü Gelişimi................................................................................321
HEYECAN GELİŞİMİ 324
Çocuklar Heyecanlan Nasıl Kazanırlar?.................................................325
Bazı Özgül Heyecanlar................................................................................326