çocuk programları ve bu programlarda yayımlanan reklamların içerik analizi araştırması

732 Pages·2008·8.76 MB·Turkish

T. C. Başbakanlık
Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Müdürlüğü

ÇOCUK PROGRAMLARI
VE BU PROGRAMLARDA
YAYIMLANAN REKLAMLARIN
İÇERİK ANALİZİ ARAŞTIRMASI

|İstanbul, 2008|
İÇİNDEKİLER

TABLOLAR LİSTESİ........................................................................................................... 6
GİRİŞ...................................................................................................................................... 21

1. ARAŞTIRMANIN AMACI, ÖNEMİ ve GEREKÇELERİ........................................ 23
1.1. Araştırmanın Konusu....................................................................................................... 23
1.1.1. Çocuklara Yönelik Programlar........................................................................... 23
1.1.2. Çocuklara Yönelik Programlarda Yayınlanan Reklamlar.................................. 26
1.1.3. Çocuklara Yönelik Programlar ve Bu Programlarda Yayınlanan
Reklamların İçeriği............................................................................................. 29
1.1.3.1. Çocuğun Fiziksel Gelişimine Yönelik İçeriği..................................... 29
1.1.3.2. Çocuğun Bilişsel/Algısal Gelişimine Yönelik İçeriği........................ 33
1.1.3.3. Çocuğun Duygusal/Sosyal Gelişimine Yönelik İçeriği...................... 35
1.1.3.4. Çocuğun Gelişimine Yönelik Diğer İçerikler..................................... 36
1.1.3.5. Çocuğun Dil Gelişimine Yönelik İçeriği............................................. 50
1.2. Amaç ve Hedefler............................................................................................................. 51
1.3. Önem ve Gerekçeler......................................................................................................... 52

2. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ........................................................................... 53
2.1. Kavramsal Şema............................................................................................................... 53
2.2. Araştırma Metodolojisi..................................................................................................... 54
2.2.1. Araştırma Modeli................................................................................................ 54
2.2.2. Veri Toplama Aracı............................................................................................ 55
2.2.2.1. İçerik Değerlendirme Formu................................................................ 55
2.2.2.2. Mülakat Formu.................................................................................... 72
2.3. Verilerin Çözümü ve Yorumlanması............................................................................... 73
2.4. İçerik Analize Alınan Reklam ve Programların Belirlenmesi Süreci............................... 75
2.5. Yarı Yapılandırılmış Görüşme.......................................................................................... 79
2.5.1. Katılımcıların Belirlenmesi................................................................................. 79
2.5.2. Mülakat Kayıtları................................................................................................ 80
2.5.3. Görüşmeci Eğitimi....................................................................................................... 80
2.6. Sahada Veri Toplama ve Denetleme................................................................................. 80
Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi 1
3. ARAŞTIRMANIN BULGULARI, TARTIŞMA VE YORUM.................................... 81
3.1. Nicel Araştırma Bulguları................................................................................................. 81
3.1.1. Çocuk Programlarına İlişkin Elde Edilen Bulgular ........................................... 81
3.1.1.1. Grubun Genel Yapısına İlişkin Frekans ve Yüzde Değerleri............... 81
3.1.1.2. Çocuk Programlarının Çocukların Fiziksel Gelişimine
Yönelik İçerikleri.................................................................................... 84
3.1.1.3. Çocuk Programlarının Çocukların Bilişsel/Algısal Gelişimine
Yönelik İçerikleri................................................................................. 87
3.1.1.4. Çocuk Programlarının Çocukların Duygusal/Sosyal
Gelişimine Yönelik İçerikleri............................................................... 89
3.1.1.5. Çocuk Programlarında Çocuğun Gelişimine Yönelik
Diğer İçerikler....................................................................................... 96
3.1.1.6. Çocuk Programlarının Çocukların Dilsel Gelişimine
Yönelik İçeriği.................................................................................... 106
3.1.2. Çocuk Programlarında Yayınlanan Reklamlara İlişkin Elde
Edilen Bulgular................................................................................................. 111
3.1.2.1. Grubun Genel Yapısına İlişkin Frekans ve Yüzde Değerleri............. 111
3.1.2.2. Reklamların Çocukların Fiziksel Gelişimine Yönelik İçerikleri........ 115
3.1.2.3. Reklâmların Çocukların Bilişsel/Algısal Gelişimine
Yönelik İçerikleri................................................................................ 118
3.1.2.4. Reklâmların Çocukların Duygusal/Sosyal Gelişimine
Yönelik İçerikleri................................................................................ 120
3.1.2.5. Reklamlarda Çocuğun Gelişimine Yönelik Diğer İçerikler.............. 125
3.1.2.6. Reklâmların Çocukların Dilsel Gelişimine Yönelik İçeriği............... 140
3.1.3. Reklam Çapraz Tablolarındaki Önemli Bulgular............................................. 143
3.1.4. Çocuk Programları Çapraz Tablolarındaki Önemli Bulgular........................... 145
3.2. Nitel Araştırma Bulguları............................................................................................... 148
3.2.1. Nitel Araştırma Hakkında Genel Bilgiler......................................................... 148
3.2.2. Bulgular ve Yorumlar....................................................................................... 148
3.2.2.1. Katılımcıların Demografik Bilgilerine İlişkin Bulgular..................... 148
3.2.2.2. Katılımcıların “Çocuk” Kavramına İlişkin Algıları........................... 150
Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi 2
3.2.2.3. Çocuk Programlarında/Reklamlarda Besleyici Değeri Az Ancak
Kalorisi Yüksek Yiyeceklerin Tanıtımının Çocukların Fiziksel
Gelişimi Üzerindeki Etkilerine İlişkin Katılımcı Algıları................. 156
3.2.2.4. Gelişim Özellikleri Gereği Televizyonda İzlediklerini ‘Gerçekmiş
Gibi’ Algılayan 2–6 Yaş Grubundaki Çocukların Zihinsel ve
Ruhsal Gelişimlerine İlişkin Katılımcı Algıları.................................. 159
3.2.2.5. Çocuk Programları/Reklamların Hazırlanma Sürecinde Çocuğun
Kişilik Gelişimine Katkı Sağlayacak İletilerin Yer Almasına
Dikkat Edilme Durumuna İlişkin Katılımcı Algıları.......................... 162
3.2.2.6. Yabancı Kaynaklı Çocuk Programları ve Bunların Aktarılan
Değerler Açısından Çocukların Sosyal Gelişimine Etkilerine
İlişkin Katılımcı Algıları....................................................................... 164
3.2.2.7. Çocuk Programlarında Şiddete Başvuran Kahramanların
Sosyal Öğrenme Kuramına Göre Çocuklar Tarafından Örnek
Alınması Durumuna İlişkin Katılımcı Algıları................................... 166
3.2.2.8. Reklamlarda Marka Farkındalığını Artırmak Üzere Ürünle
Özdeşleşen Bir “Marka Karakteri” Kullanmanın Ürünün Satışı
ve Hatırlanması Açısından Faydasına İlişkin Katılımcı Algıları.......... 169
3.2.2.9. Reklamlarda Çizgi/Animasyon Karakterler Kullanımının
Çocuk Psikolojisinin Tüketime Yönelik Manipüle
Edilmesindeki Etkisine İlişkin Katılımcı Algıları.............................. 170
3.2.2.10. Katılımcıların Çocuklardaki Marka Bağımlılığı ve Bu
Bağımlılığın Oluşmasında Televizyonun Rolüne İlişkin Algıları..... 173
3.2.2.11. Katılımcıların Reklamlarda Çocuk Oyuncuların Kullanılması ve
Bu Durumun Çocukların Satın Alma Kararında Etkisine
İlişkin Algıları..................................................................................... 176
3.2.2.12. Reklamların ve Programların Yapım Aşamasında Dikkat
Edilecek Hususlara İlişkin Katılımcı Algıları..................................... 179

Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi 3
3.2.2.13. Reklamların ve Çocuk Programlarının Hazırlanması
Sürecinde Psikologlardan/Çocuk Gelişimi Uzmanlarından
Yararlanma Durumuna İlişkin Katılımcı Algıları............................... 182
3.2.2.14. Hazırlanan Çocuk Programlarının En Önemli İşlevinin
“Eğlendiricilik” mi “Eğiticilik/Öğreticilik” mi Olması
Gerektiğine İlişkin Katılımcı Algıları................................................. 184
3.2.2.15. Katılımcıların Çocuğun Sosyalleşmesinde Televizyonun İşlevine
İlişkin Algıları..................................................................................... 186
3.2.2.16. Çocuk Programları ve Reklamların Türk Toplumunun Genel
Ahlâk Değerlerine Uygunluk Gösterme Durumuna
İlişkin Katılımcı Algıları.................................................................... 188
3.2.2.17. Çocuk Programları ve Reklamların Türk Toplumunun Genel
Aile Değerlerine Uygunluk Gösterme Durumuna İlişkin
Katılımcı Algıları................................................................................ 191
3.2.2.18. Katılımcıların Reklamların Kendi Çocukları Üzerindeki
Etkilerine İlişkin Algıları.................................................................... 193
3.2.2.19. Katılımcıların Çocuk Programlarının Kendi Çocukları
Üzerindeki Etkilerine İlişkin Algıları................................................. 196
3.2.2.20. Çocukların Gün İçinde Ne Kadar Süre Televizyon İzlemesi
Gerektiğine ve Katılımcıların Kendi Çocuklarının
Bu Konudaki Davranışlarına İlişkin Algıları...................................... 197
3.2.2.21. Katılımcıların Kendi Çocuklarını Televizyonsuz Bir
Ortamda Yetiştirme Durumuna İlişkin Algıları.................................. 201
3.2.2.22. Türkiye’de Çocuk Programları ve Reklamların Çocuklara
Uygunluğu Bakımından Denetlenmesine İlişkin Katılımcı Algıları.. 202
3.2.2.23. Reklam Veren Şirketler, Yapımcılar ve Reklam Metni Yazarları
İçin Bağlayıcı Üst Değerlerin Oluşturulmasına İlişkin
Katılımcı Algıları................................................................................ 209
3.2.3. Genel Değerlendirme ve Sonuç........................................................................ 212

Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi 4
4. SONUÇ VE TARTIŞMA............................................................................................... 215
4.1. Çocukların Fiziksel Gelişimine Yönelik İçerikle İlgili Sonuçlar.................................... 215
4.1.1. Çocukların Psikomotor Gelişimlerine Yönelik İçeriklerle İlgili Sonuçlar....... 215
4.1.2. Çocukların Cinsel Gelişimlerine Yönelik İçerikle İlgili Sonuçlar.................... 219
4.2. Çocukların Bilişsel/Algısal Gelişimine Yönelik İçerikle İlgili Sonuçlar....................... 220
4.3. Çocukların Duygusal/Sosyal Gelişimine Yönelik İçeriğiyle İlgili Sonuçlar.................. 224
4.3.1. Değerler............................................................................................................. 224
4.3.2. Şiddet Ögeleri................................................................................................... 229
4.3.3. Tüketim Kültürüne İlişkin Unsurlar.................................................................. 231
4.3.4. Modelleme........................................................................................................ 237
4.3.5. Aile Yapısı ve Aile Değerleri........................................................................... 240
4.3.6. Dil Gelişimi...................................................................................................... 244
4.4. Çocuklara Yönelik Programlar ve Bu Programlarda Yayınlanan Reklamların
Denetimine İlişkin Sonuçlar............................................................................................. 246

5. ÖNERİLER.................................................................................................................... 249
5.1. Yeni Araştırmalara İlişkin Öneriler................................................................................ 249
5.2. Denetim ve Değerlendirmeye İlişkin Öneriler................................................................ 252
5.3. Kriterlere İlişkin Öneriler................................................................................................ 253
5.4. Alanda Çalışma Yapan Kişi ve Kurumlara Öneriler..................................................... 254

6. KAYNAKÇA.................................................................................................................. 256

7. EKLER............................................................................................................................ 266
Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi 5
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Program Değerlendirme Formuna Ait Uzman Görüşlerine Bağlı Olarak Hesaplanan
KGO ve KGİ Değerleri.........................................................................................................57
Tablo 2. Reklam Değerlendirme Formuna Ait Uzman Görüşlerine Bağlı Olarak Hesaplanan
KGO ve KGİ Değerleri.........................................................................................................61
Tablo 3. Uzmanların Verdikleri Cevaplara İlişkin Aritmetik Ortalama, Standart Sapma ve
Standart Hata Değerleri........................................................................................................65
Tablo 4. Uzmanların Puanlamaları Arasındaki İlişkiyi Belirlemek İçin Yapılan Pearson
Çarpım Moment Korelasyon Analizi Sonuçları.....................................................................69
Tablo 5. Uzmanların Puanlamaları Arasındaki Farkın Anlamlılığını Belirlemek İçin Yapılan
Eşleştirilmiş Gruplar t Testi Sonuçları..................................................................................70
Tablo 6. Çocuk Programlarının Türlerine Göre Dağılımı......................................................76
Tablo 7. Kanal Türlerinin Türkiye’deki Hanelere Erişim Oranı............................................77
Tablo 8. Programların Kanal Türlerine Göre Dağılımı..........................................................78
Tablo 9. Reklamların Sektörlere Göre Dağılımı....................................................................78
Tablo 10. Programın Süresi (Dakika) Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri................81
Tablo 11. Program Türü Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri....................................81
Tablo 12. Farklı Dinsel Motiflere Yer Verme Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri....81
Tablo 13. Çizgi Sinema/Film ise Programın Kaynağı Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde
Değerleri..............................................................................................................................82
Tablo 14. Çizgi Sinema/Film ise Türü Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...............82
Tablo 15. Çizgi Sinema/Film ise Olay Ülkesi Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri....82
Tablo 16. Çizgi Sinema/Film ise Mekân Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........83
Tablo 17. Çizgi Sinema/Film ise Ana Karakter Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.83
Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi 6
Tablo 18. Çizgi Sinema/Film ise Yardımcı Karakterler Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde
Değerleri..............................................................................................................................83
Tablo 19. Çizgi Sinema/Film ise Karakterler Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.....84
Tablo 20. “Çocukları Tehlikeli Durumlara Sokabilecek İfade veya Görsel Sunum Vardır.”
İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.......................................84
Tablo 21. “Çocuklar, Sağlıklarını Olumlu Etkileyecek Fiziksel Etkinlikler İçerisinde
Gösterilmektedir.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri..........84
Tablo 22. “Çocuğun Fiziksel Öz Bakımını Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki
Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.........................................................................85
Tablo 23. “Evlilik Dışı İlişkileri İçerir.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve
Yüzde Değerleri...................................................................................................................85
Tablo 24. “Fiziksel Cinselliğe (Sarılma, Öpüşme vs.) Ait Unsurlar İçerir.” İfadesi
Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...................................................85
Tablo 25. “Cinselliği Vurgulayıcı Kıyafet Görüntüleri İçerir.” İfadesi Bağlamındaki
Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.........................................................................86
Tablo 26. “Çocuğun Gelişim Düzeyine Uygun Olmayan Cinsel Modeller İçerir.” İfadesi
Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...................................................86
Tablo 27. “Çocuklar Arası Arkadaşlıklar Cinsel Çağrışımlarla Verilmektedir.” İfadesi
Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...................................................86
Tablo 28. “Olaylar, Çocuğun Benzerlerine Kendi Yaşamında Rastlayabileceği Türdendir.”
İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.......................................87
Tablo 29. “Karakterler, Problemlerini Doğaüstü Güçler Kullanarak Çözmektedir.” İfadesi
Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...................................................87
Tablo 30. “Görüntülerde Çocuğun Algılamasını Zorlaştıran Hızlı Geçişler Vardır.” İfadesi
Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...................................................87
Tablo 31. “Seslerde Çocuğun Algılamasını Zorlaştıran Ani Değişiklikler Vardır.” İfadesi
Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...................................................88
Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi 7
Tablo 32. “Çocuğun Düş Kurma Gücünü Etkileyecek Olumlu Görüntüler Vardır.” İfadesi
Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...................................................88
Tablo 33. “Çocuğu Düşündürmeye Yöneltici İletiler Taşır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................88
Tablo 34. “Çocuğu Karar Vermeye Yöneltici İletiler Taşır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................89
Tablo 35. “Çocuğa Aktardığı İleti, Haklıdan Yana Olmayı Özendirir.” İfadesi Bağlamındaki
Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.........................................................................89
Tablo 36. “Sorumluluk Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki
Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.........................................................................89
Tablo 37. “Yardımseverlik Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki
Gözlemler için Frekans ve Yüzde Değerleri..........................................................................90
Tablo 38. “Adalet Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................90
Tablo 39. “Özgüven Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................90
Tablo 40. “Liderlik Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................91
Tablo 41. “Dostluk Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................91
Tablo 42. “Doğruluk Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................91
Tablo 43. “Sabır Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler için
Frekans ve Yüzde Değerleri..................................................................................................92
Tablo 44. “Saygı Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin
Frekans ve Yüzde Değerleri..................................................................................................92
Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi 8
Tablo 45. “Özdenetim Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki
Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.........................................................................92
Tablo 46. “Empati Duygusunu Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................93
Tablo 47. “Dinî Değerleri Geliştirici İletiler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin
Frekans ve Yüzde Değerleri..................................................................................................93
Tablo 48. “Toplumsal Kurallar Konusunda Bilinçlendirici İletiler Taşır.” İfadesi
Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...................................................93
Tablo 49. “Ahlâk Kuralları Konusunda Bilinçlendirici İletiler Taşır.” İfadesi Bağlamındaki
Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri.........................................................................94
Tablo 50. “Kaderci Bir Bakış Açısı Mevcuttur.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans
ve Yüzde Değerleri...............................................................................................................94
Tablo 51. “Batıl İnançlar İçermektedir.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve
Yüzde Değerleri...................................................................................................................94
Tablo 52. “Boyun Eğmeyi Yücelten Bir İletiye Sahiptir.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................95
Tablo 53. “Bireyci Bir Mesaja Sahiptir.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve
Yüzde Değerleri...................................................................................................................95
Tablo 54. “Farklı Sosyal Sınıflar Birbirlerinden Ayrıştırılarak Sunulmaktadır.” İfadesi
Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...................................................95
Tablo 55. “Giyim Biçimleri Farklı Sosyal Sınıflarla İlgili Kalıp Yargılar Oluşturacak Şekilde
Kurgulanmıştır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler İçin Frekans ve Yüzde Değerleri............96
Tablo 56. “Çocuklarda Korku Yaratacak Görüntüler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................96
Tablo 57. “Çocuklarda Kaygı Yaratacak Görüntüler Vardır.” İfadesi Bağlamındaki Gözlemler
İçin Frekans ve Yüzde Değerleri...........................................................................................97
Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi 9