Table Of ContentB I B L I O T H E CA
SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM
T E V B N E R I A NA
M. TVLLI CICERONIS
SCRIPTA QVAE MANSERVNT OMNIA
FASC. 3
DE ORATORE
EDIDIT
KAZIMIERZ F. KUMANIECKI
EDITIO STEREOTYPA
EDITIONIS PRIMAE (MCMLXIX)
STVTGARDIAE ET LIPSIAE
IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI MCMXCV
Die Deutsche Bibliothek — CIP-Einheitsaufnahme
Cicero, Marcus Tullius:
[Scripta quae manserunt omnia]
M. Tulli Ciceronis scripta quae manserunt omnia. —
[Ausg. Stutgardiae, Lipsiae]. — Stutgardiae ; Lipsiae ; Teubner.
(Bibliothcca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana)
NE: Cicero, Marcus Tullius: [Sammlung]
(Ausg. Stutgardiae, Lipsiae]
Fase. 3. De oratore / ed. Kazimierz F. Kumaniecki. —
Ed. stereotype ed. 1. (1969). - 1995
ISBN 3-8154-1171-8
NE: Kumaniecki, Kazimierz {Hrsg.]
Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung
außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages
unzulässig und strafbar. Das gilt besonders für Vervielfältigungen, Übersetzungen,
Mikroverfilmungen und die Einspcicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen.
(C) B.C.Teubner Stuttgart und Leipzig 1995
Printed in Germany
Druck: Druckhaus Kothen GmbH
Buchbinderei: Verlagsbuchbinderei D.Mikolai, Berlin
Vniversitati Debreceniensì Kossuthianae
Doctor h. c. nuper creatus
hoc volumen sacrum esse voluit
PRAEFATIO
1.
Codices, quibus contextus dialogi Tulliani q. i. „De
oratore" asservetur, in duas familias discedere iam dudum
inter viros doctos constat ; quarum una codices mutilos qui
vocantur M, altera íntegros a deperdito ilio clarissimo
codice Laudensi L originem ducentes complectitur.
Ac priorie quidem familiae testes vetustissimi sunt
codices AHE saec. IX vel X exarati, inter eos maximas
textus partes asservavit codex Harleianus.
H Cod. Harleianus 2736 manu Lupi de Ferrières1) medio H
saeculo IX perscriptus textus Ciceroniani partes praebet
has : 11 cogitanti - 128 paene summo ; 157 citatione —
194 civili ; II13 temptans — 90 exprimât ; 92 quid enim —
III 17 inclinato iam in; 110 non ut iure — ad finem. praeter
Lupi manum manus secunda H2 saeculi XII vel XIII2) in H2
codice agnosci potest quae traditum is in his, quom in
cum et alia similia correxit, nec non manus tertia H3 saec. H3
XIVs) cui nonnullae correctiones sub finem codicis ob-
viae debentur. codicem descripsit eiusque historiara enar-
ravit Ch. H. Beeson.4) cf. praeterea Catalogue of Ancient
Manuscripts in the British Museum Pars II (Latin) 1884;
Chatelain, Paléographie des classiques latins Pars II
(1884—1920). codicem denuo contuli imaginibus lucis ope
pictis usus.
1) Cf. Ch. H. Beeson, Lupus of Ferrières as scribe and text
critic, A study of his autograph copy of Cicero's De oratore.
The Medieval Academy of America. Cambridge Massachusetts
1930.
2) Cf. Ch. H. Beeson p. 29.
3) Cf. Ch. H. Beeson p. 29.
4) Ch. H. Beeson p. 5-7.
V
PRAEFATIO
Codice Harleiano haudquaquam deterior quam vis pau-
lo plus laceratus est:
A A Codex Abrincensis 238 membranaceus saec. IX
exaratus. constat foliis 60. foliis 1—50 libri de oratore, fol.
51-60 Orator legitur. continet dialogi Ciceroniani partes
has: I 19 tum Catulus - 50 cohortatio; 60 voluerunt -
exprimat; 92 quid enim - 233 oportere; 234 tum ille -
245 possunt (scripsit A2) ; 288 colliguntur - III 17 admo;
III 110 non ut iure - 148 revortendum; 149 omnis - 171
rhetorico terustus eis (scripsit A2); 171 quid ergo — ad
filtern, codicem olim plura (sc. eadem atque cod. E) quam
nunc leguntur continuisse docuit J. Stroux.1) praeter
A2 manum primam obvia est manus secunda saec. X (A2),
quae II 234-245 et III 149-171 exaravit nec non manus
A3 tertia saeculi XIII (A3) cui plurimae bonae, rarius malae
correctiones originem debent. descripserunt codicem F.
Heerdegen in praefatione editionis Oratorie (p. V-VIII)
Iipsiae 1884 et E. Stroebel.2) librum manu scriptum de-
nuo contuli imaginibus lucis ope pictis usus.
Deterioris notae est tertius codex familiae M scilicet:
E E Cod. Erlangensis 848 saec. X exaratus. continet haec :
11 cogitanti - 123 has causas; II 19 tum Catulus - 90
exprimât; 92 quid enim - 233 oportere; 28 colligun-
tur - III 17 admo; 110 nec genera - 148 revortendum;
171 quid ergo ad finem. ea quae desunt supple vit altera
£ manus recens (ε) e quodam libro integro, cuius recen-
tioris manus lectiones nonnisi perraro in nostro apparatu
critico commemoratas invenies; si quid habent boni, con-
iecturae debetur. codicem ipse non vidi; usus sum accu-
ratissima conlatione ab Ioanne Stroux confecta.
Ad eandem familiam referuntur etiam Excerpta ex
libris Tullianis De oratore primo et secundo ab Hodoardo3)
1) J. Stroux, Handschriftliche Studien zu Cicero De oratore,
Basel 1921, p. 163sq.
2) E. Stroebel, Ciceronis De oratore librorum codices mutilos
antiquiorea examinavit E. S. Acta Seminarli Phil. Erlangensis
vol. III, Erlangae 1884, p. 30-34.
3) Cf. Ch. H. Beeson, Classical Philology 40, 1945, p. 201-227.
VI
PRAEFATIO
Presbytero saec. IX1) confecta quae in Cod. Vatic. Reg.
1762 (K) asservantur. quae Excerpta ab omnibus editoribus Κ
(Friedricho excepto qui tamen non omnes lectiones Κ eno-
ta vit) immerito neglecta sunt, ipse codicem Κ non vidi ; lec-
tiones eius enotavi ex editione a Paulo Schwenke2) curata.
Codicum AHE qualis esset cognatio optime demon-
stra vit E. Stroebel qui etiam stemma eorum delinea vit.3)
ego ipse, cum quaenam ratio inter AEH et Excerpta
Hadoardi intercederet examinarem, eorum textum proxime
ad codicem E accedere vidi.4) stemma igitur a Stroebel
institutum hoc modo adimplevi:
Codex archetypus mutilorum
Codex ignotus Codex ignotus
Cod. Abrincensis Codicis A gemellus Cod. Harleianus
Cod. Erlangensis Excerpta Hadoardi
Quod ad ipsum mutilorum archetypum attinet, e um
scriptura capitali quae vocatur exaratum esse ex mendis
velut sunt e. g. II 195 ADELICTVM pro ADFLICTVM
aut II193 ORATI pro GNATI aut 84 PVGNAE FACIES
pro PVGNA ET ACIES vitiose scripta et ex aliis per-
multis eius generis corruptelis facile evincitur. quin etiam
vitiosos et lacunosos locos iam in archetypo signo
1) Cf. Β. Bischoff, Hadoard und die Klassikerhandschriften aus
Corbie, in „Mittelalterliche Studien" I, Stuttgart 1966, p. 49-63.
2) Paul Schwenke, Des Presbyter Hadoardus Cicero-Excerpte
nach E. Narducci's Abschrift des Cod. Vat. Reg. 1762, Philologus
Supplementband V H. 3, Göttingen 1886.
3) Cf. E. Stroebel p. 48.
4) Cf. Κ. Kumaniecki, Zur Überlieferungsgeschichte der Cicero-
nischen Schrift „De oratore", in „Acta Antiqua Philippopolitana",
Sophiae 1963, p. 263 sq.
VII
PRAEFATIO
signatos esse ex hoc signo eisdem locis in codicibus AEH
(saepissime autem in cod. H) collocato facile concludi pot-
est. adder e placet archetypi textum fidelissime in codici-
bus AH repetitum esse; eosdem codices etiam ortho-
graphiam antiquam religiosissime servavisse elucet ex
scriptura necessest putandast, Tulli, Antoni, quom, quoius,
quoi, vorsantur, loquontur, maxume, dissupatus, nec non ex
formis non assimilatis velut sunt adgnosco, optinere, et
aliis sescentis; quae fere omnia servantur in AH, in E
autem ubi fere semper cum, cuius, cui, versantur legi-
tur non item.
Praeter hos codices mutilos vetustissimos exstant etiam
libri manu scripti mutili recentioris aetatis, saeculo
quarto decimo aut quinto decimo exarati veluti sunt e. g.
codd. Lagomarsiniani 32 (Laur. 50,1) 36 (Laur. 50, 34)
aut Ambrosiani E 14 et 127. qui omnes codices recentioris
aevi cum ex illis vetustissimis originem ducant omnino
neglegi possent, nisi hic aut illic felicem coniecturam ab
Italia excusam in medium protulissent. invenies igitur
eorum lectiones nonnisi perraro in apparatu critico nostro
? enotatas et signo ς instructas si quid feliciter inyentum
praebuerunt. ipse eos nonnisi hic et iliic inspexi; maxi-
mam tamen partem notitiam eorum apparatili critico
Ellendtiano, nonnumquam etiam conlationibus Strouxia-
nis debeo.
Cum tamen per longa saecula dialogi Tulliani textus
lacunis multis laborans tantum per codices mutilos notus
esset subito a. 1421 exeunte felici fortuna evenit, ut ve-
tustissimus codex a Gerardo Landriani civitatis Laudis
Pompeiae episcopo in tabulano illius ecclesiae cathedralis
repertus, in lucem protraheretur, quo tunc primum post
tot saecula integer contextúe dialogi Tulliani apparuit.
continebat autem codex non solum libros De oratore sed
etiam Rhetoricam ad Herennium, libros rhetoricos, Bru-
tum nunc primum post longa saecula cognitum, Oratorem.
cum ipse Landrianus codicem litteris vetustis exaratum
legere non posset, exemplar per Ioannem Homodeum ad
Gasparinum Barzizzam Mediolanum misit. postea „cum
nullus Mediolani esset repertus" - citamus yerba Flavii
νπι
PRAEFATIO
Blondi1) - „qui eius vetusti codicis litteram sciret legere,
Cosmus quidam egregii ingenii Cremonensis tres De ora-
tore libros primus transcripsit multiplicataque inde exem-
pla omnem Italiam desideratissimo codice repleverunt".
Cosmum autem ilium qui primus apographon fecisset
neminem alium fuisse nisi Cosmum Raimondi Cremonen-
sem2) virum, ut videtur, codicum antiquorum scripturae
peritissimum R. Sabbadinus ostendit. apographum a
Cosmo confectum Barzizza episcopo Landriani misit ; ip-
sum codicem apud se domi religiosissime videtur serva-
visse. ceterum habuit non solum codicem sed etiam aliud
apographon ex apographo a Cosmo confecto ductum.3)
cum igitur fama percrebuisset Mediolani apud Barzizzam
codicem vetustissimum asservari, quo integer Tulliani
dialogi textus contineatur, non est cur miremur, si multi
viri litterarum studiosi Barzizzam adibant enixe orantes
ut sibi ex codice ilio apographa ducere aut exemplaria
sua codicis vetustissimi ope supplere aut emendare lice-
ret. inde factum est ut codex ipse manibus multorum
tractatus summis ignominiis adfectus sit. audiamus enim
verba quibus in epistola ad Guarinum Veronensem pridie
Kal. Iunias a. 1428 data is qui librum manuscriptum
videtur ultimus vidisse, Iohannem Lamolam dico, codici
illi pessime tractato illacrimatur : hie autem ipse codex,
summae quidem venerationis et antiquitatis non vulgaris
effigies, ab istis in quorum manibus <fuit) quique ex eo
accurato exemplari exemplum, quod vulgatum ubique est,
traduxerunt, summis ignominiis adfectus est, quippe qui
multa non intellexerunt, multa abraserunt, multa muta-
runt, multa addiderunt, ut si essent, quemadmodum olim
apud maiores qui de corruptis tabulis curam agerent, istos
inaudita poena plecti necesse foret-, qui si homines non
omnino hebetes neque inexercitati nec communium litte-
rarum et politioris humanitatis expertes fuissent, nunquam
in id temeritaJtis et amentiae incidissent. haec sunt ultima
1) Cf. R. Sabbadini, Storia e critica di testi latini, Catania 1914,
p. 113.
2) Cf. R. Sabbadini p. 114-121.
3) Sabbadini p. 123.
IX
PRAEFATIO
verba quae de libro manu scripto audimus; postea de
codice altum regnat silentium neque ullum eius vestigium
reperiri potest.
Codicem ilium Laudensem nunc deperditum vetustis
litteris, scriptura continua exaratum fuisse multa menda
quae ex verbis scripturae continuae falso distinctis orta
sunt satis superque testantur.1) textum ipsum in capita
haudquaquam fuisse divisum docet notula Flavii Biondi
ad Brut. 48 collocata :2) in veteri continuât textus ubique
sine capitulo vel testículo, verum unde haec c(apitula) tu
mi Guar (ine) intellegis.3) adde quod codex saepissime
orthographiam antiquam tuitus est, ut ex verbis quae in
Barzizzae tractatu q. i. De orthographia4) leguntur, se-
quitur: „similiter u pro i in plerisque scribi non solum
codices antiqui sed quorundam etiam modernorum usus
testatur, ut lubet pro libet, herciscundum pro herciscendum;
inde familiae herciscundae (cf. Cie. de or. 1, 237) pro her-
ciscendae i. e. dividendae ... et paene omnia superlativa,
velut in antiquissimo codice meo legi, ubi tres expleti De
oratore libri ad Q. fr. item Orator ad Brutum et alius qui
Brutus dicitur, continetur."
Cum codex ille pretiosissimus deperiisset, non est cur
miremur si viri docti textum illius deperditi codicis apo-
graphorum ope innisi restituere et refingere conati sunt,
atque usque ad a. 1921 quidem pro optimis apographis
habiti sunt codices Ottobonianus 2057 (0) et Palatino-
Vaticanus 1469 (P), etsi iam dudum constabat libros illos
non ex ipso codice Laudensi sed ex eius apographo manas-
se.5) anno demum 1921 Ioanni Stroux viro de codicum
libros De oratore continentium historia optime merito
1) Cf. E.Malcovati, La tradizione del Brutus e il nuovo fram-
mento cremonese, Athenaeum 1958, p. 44.
2) Cf. R. Sabbadini p. 127. _
3) Distuictionem in capita* primus demum videtur Barzizza
introduxisse.
4) Cf. R. Sabbadini, Studi Ital. di fil. class. 5, 1897, p. 369. idem
Storia e critica di testi latini, Catania 1914, p. 122.
5) Cf. Th. S tangí, Blätter f. d. Bayr. Gymnw. XXI, p. 24sqq.;
L. Meister, Quaestiones Tullianae ad libros qui inscribuntur De
oratore pertinentes, Diss. Lipsiae 1912, p. 10—12.
Χ
