çevre ve ahlak misyonerliği

711 Pages·2014·4.28 MB·Turkish

by  Windows User

ÇEVRE VE AHLAK SEMPOZYUMU

Editör : Prof. Dr. M. Doğan KARACOŞKUN

Editör Yardımcıları : Arş. Gör. M. Raşit AKPINAR
Arş. Gör. Mehmet AKSÜRMELİ
Arş. Gör. Halil İbrahim KARAARSLAN

Onur Kurulu : Prof. Dr. Yavuz COŞKUN
Prof. Dr. Tamer YILMAZ
Prof. Dr. Türkay DERELİ
M. Rıdvan FADILOĞLU
Süleyman YORULMAZ

Bilim Kurulu : Prof. Dr. Ali AKPINAR
Prof. Dr. Ramazan ALTINTAŞ
Prof. Dr. M. Zeki AYDIN
Prof. Dr. Cahit BAĞCI
Prof. Dr. Yılmaz CAN
Prof. Dr. M. Doğan KARACOŞKUN
Prof. Dr. Ali KÖSE
Prof. Dr. İbrahim ÖZDEMİR
Prof.Dr. Bilal SAMBUR
Prof.Dr. Mahfuz SÖYLEMEZ
Prof. Dr. Zekai ŞEN
Prof. Dr. Veysel UYSAL
Prof. Dr. Cafer Sadık YARAN
Yrd. Doç. Dr. Necip Fazıl YILMAZ

Düzenleme Kurulu : Prof. Dr. Mustafa Doğan KARACOŞKUN (Başkan)
Doç. Dr. İsmail KIVRIM
Yrd. Doç. Dr. Ayşe EROĞLU
Arş. Gör. M. Raşit AKPINAR
Arş. Gör. Yunus EROĞLU
Hasan ŞENGÜN

ISBN : 978-605-64761-0-5
Gaziantep Üniversitesi Basımevi
Kapak: GAÜN Basımevi
1. Baskı, Gaziantep, Mayıs 2014
cas2013.gantep.edu.tr
ÇEVRE VE AHLAK

SEMPOZYUM BİLDİRİ METİNLERİ

GAZİANTEP, 2014

Çevre ve Ahlak Sempozyumu | 5

ÖNSÖZ
Sanayileşme devrimi tüm insanlığın gözlerini kamaştırmış ve heyecan
uyandırmıştır. Eski dinsel mutluluk tezlerinin artık iflas ettiği düşünülerek, yeni
bir mutluluk tezi geliştirilmiştir. Bu teze göre, var olan ahlaki ve dini değerlerin
geçerliliği kalmamış, artık insan mutluluk tezini kendi eliyle yazacak hale
gelmiştir. Bu durumda tüm bir evrene, doğaya istediği gibi hükmedebilen, bilim
ve teknolojinin yeni buluşları ile gözleri kamaşan insanoğlunu tutabilecek olan
nedir? Cennet artık yeryüzündedir ve her geçen gün insan eliyle geliştirilmektedir.
Öyle ki, insanın çevresine istediği gibi hükmedip, istediği tahribatı yapmasında
bundan sonra hiçbir sakınca kalmamıştır. Çünkü yeni mutluluk tezinin mimarı da,
muhatabı da insandır. Bu heyecan verici süreç, bir gün sorunsuz bir hayat ve
sınırsız bir mutlulukla sonuçlanacaktır.
Bu inançla ilerleyen sözkonusu sürecin sonunda ortaya çıkan şey, ne yazık
ki tam bir hayal kırıklığı olmuştur. Belki teknoloji sayesinde günlük hayat daha
da kolaylaşmış, ama tam hiçbir engel olmaksızın mutlu olunacağı düşünülürken,
başka sorunlar ortaya çıkıvermiştir. Köhnemiş, demode olmuş olduğu düşünülen
eski değerler terk edilip yerine zorunlu olarak yeni değerler ve değer anlayışları
inşa edilmek istenmiş ama bu yeni değerler, yeni engellere kapılar aralamıştır.
İnsanın uyuyan hırsını, tamahını harekete geçirerek iştahını kabartmış, onu sonucu
ne olursa olsun daha fazlasına sahip olmaya, daha fazla tüketmeye sevk etmiştir.
İşte bu yeni anlayışın doğurduğu pek çok hayati sorundan söz edilebilir. Bunlar
arasında çevre ile ilişkiler önemli bir yer işgal etmektedir. Kendini ihtiraslarına
adamış insanın, çevreye de ancak “sahip olma” güdüsüyle bakacağı aşikârdır.
Sahip olma güdüsü ise, insani, dini ve ahlaki değerlerde yeri olmayan, insanı ve
6 | Çevre ve Ahlak Sempozyumu

toplumu içten içe çürüterek psikolojik bir ölüme götüren vahşi ve insaf sınırı
olmayan bir duygudur. İşte bu nedenle, çevre de bu süreçte tahrip edilmiş, ekolojik
denge bozulmaya başlamış ve insanların bilim ve teknoloji ile elde ettikleri
kazanımlara rağmen, hayatın kolaylaşacağı ve daha mutlu, daha huzurlu ve
bunların önündeki engelleri yok edici bir hayat beklentileri sonuçsuz kalmıştır.
Çevreye dönük tahribat ve bunun sonucu ortaya çıkan kirlilik, başta insan olmak
üzere tüm canlıların hayatını tehdit eder hale gelmiştir.
Kirlilik denilince, sadece fiziksel anlamdaki bir çevre kirliliği değil,
elbette bu duruma yol açan düşünce, anlayış ve ahlak kirliliklerini de göz ardı
etmemek gerekir. Ahlakın aşındığı, yozlaştığı ve kirlendiği, insanı ve diğer
canlıları sevgi merkezli değil, sahip olmak ve hükmetmek merkezli gören bir
anlayışın egemen olmaya başladığı bir süreçte fiziksel çevrenin temiz kalabilmesi,
hangi motivasyon, irade ve anlayışla mümkün olabilecektir? Bencil, müsrif,
sorumsuz, duyarsız bir birey ve toplum, hiçbir inanç, ideal ve duygu ile çevreye
karşı sorumlu olma anlayışına ulaşamaz. Bu bağlamda ne yazık ki nefsinin
arzularını sınırsızca gerçekleştirmek isteyen, ne şekilde olursa olsun tüketim
hırsına mağlup olmuş, günü kurtarma anlayışı ile sadece kendini merkeze alan,
empati, özveri ve diğergâmlık duygularından yoksunlaşmış olan bizleri çevre
konusunda duyarlı olmaya götürecek motivasyon ve inanç kaynaklarımız
maalesef unutulmuş gözükmektedir. Dolayısıyla özü itibarıyla durum, “ben”in
“ben olmayan” a karşı tutumu ve bu tutumu doğuran söz konusu yozlaşma süreci
ile ilgilidir
İşte bu sürece dur diyebilmek, günümüzün en erdemli ve takdire şayan
davranışları arasındadır. Kendimizi, ailemizi, toplumumuzu ve tüm insanlığı
sevgiyle ve merhametle yeniden buluşturabilmek için, bir içsel radikal dönüşüme
ihtiyacımız olduğunu düşünüyorum. Ahlakı, kişiliğimizin bir parçası yapmadıkça,
çevre bilinci ve davranış değişiklikleri oluşturmamız güç gözükmektedir. Çünkü
her davranışın gerisinde bazı güdüler, ihtiyaç ve arzular yatar. Bunları
değiştirmedikçe, güçlü bir irade oluşmayacak ve çevre konusundaki hobi
diyebileceğimiz davranış değişiklikleri ancak görüntüyü kurtarmadan ibaret
olacaktır. Sonuçta insanı diğer canlıları ve tüm doğayı âhenk içinde yaradan yüce
Yaratıcının evrene koyduğu o müthiş düzeni kendi elimizle bozduğumuz gibi,
yeniden, yeni bir motivasyon ve irade ile sağlamaya çalışmaktan başka çaremiz
yoktur. Bunu yapmak, en çok da insanı sağlıklı ve mutlu edecektir.
Bu bağlamda 4-5 Ekim tarihlerinde Gaziantep’de gerçekleştirilen “Çevre
ve Ahlak” isimli sempozyumun metinlerinden oluşan elinizdeki kitap, öncelikle
yukarıda sözü edilen kaygıları taşıyan özünde insanı ve toplumu mutlu ve sağlıklı
bir şeklide var etme ve yaşatma arzusunun bir sonucudur. Hem bilim dünyasına,
Çevre ve Ahlak Sempozyumu | 7

hem de ülkemize ve tüm insanlığa bu konuda bir katkı sunabilirsek ne mutlu
bizlere diyebileceğiz.
Sempozyumun düzenlenmesi ve bu kitabın yayınlanması sürecinde en
büyük desteği gördüğümüz ve motivasyonumuzu arttıran kıymetli rektörümüz
Sayın Prof. Dr. Yavuz COŞKUN hocamıza ve hocamızın şahsında Gaziantep
Üniversitemizin değerli yönetici ve çalışanlarına ayrı ayrı teşekkür ediyorum.
ÇEKÜD yönetim kurulu başkanı sayın Süleyman YORULMAZ Bey’in şahsında
ÇEKÜD Demeği yetkililerine, Sayın rektör Prof. Dr. Tamer YILMAZ Bey’in
şahsında Haşan Kalyoncu Üniversitesi’ne, Sayın başkan Rıdvan FADILOGLU
Bey’in şahsında Şehitkamil Belediye Başkanlığı’na ve maddi ve manevi
destekleriyle bu işi sahiplenen değerli işadamı Kusva Geri Dönüşüm ve Asil Halı
yönetim kurulu başkanı İrfan KILIÇ Bey’e teşekkür ediyom. Sürecin başından
beri elimiz kolumuz gibi ne zaman başımız sıkışsa bize destek olan sayın rektör
yardımcımız Prof. Dr. Türkay DERELİ hocama ve İlahiyat Fakültesi dekanımız
sayın Prof. Dr. Ali AKPINAR’a, ve ayrıca üniversitemiz genel sekreteri Ercan
EROĞLU Bey’in şahsında emekleriyle sempozyuma katkı sağlayan tüm idari
personelimize katkılarından dolayı teşekkür etmek benim içi kaçınılmaz bir
görevin ifası anlamına gelir. Ayrıca bizi kırmayarak açılış konferansı vermek
üzere buraya kadar teşrif buyuran Adıyaman Üniversitesi Rektörü sayın Prof. Dr.
Talha GÖNÜLLÜ hocamıza da çok teşekkür ediyorum.
Hiç şüphesiz sempozyumun hazırlaması için ciddi emek veren kıymetli
sempozyum düzenleme kurulu üyeleri Yrd. Doç. Dr. Ayşe Eroğlu, Yrd. Doç. Dr.
İsmail KIVRIM, Arş. Gör. M. Raşit AKPINAR, Arş. Gör. Yunus Eroğlu ve Haşan
Şengün hocamıza ve İlahiyat Fakültesi hocalarımızdan bize önemli katkılar
sağlayan okutman Adil ÖZTEKİN Bey’e de teşekkür ediyorum. Sempozyumun
kitap haline gelmesi için yardımcı olan araştırma görevlilerimiz Mehmet
AKSÜRMELİ ve Halil İbrahim KARAARSLAN’a da teşekkür etmeliyim.
Sempozyum kitabımızın bilim dünyası ve ülkemiz için verimli, faydalı ve
güzel işlere ve çalışmalara katkı sağlamasını dilerken, her çalışmada olabilecek
eksikliklerimiz için hoşgörünüze sığınır saygılar sunarım.

Prof. Dr. M. Doğan KARACOŞKUN
Gaziantep, 2014
8 | Çevre ve Ahlak Sempozyumu

İÇİNDEKİLER

5 ÖNSÖZ
8 İÇİNDEKİLER

AÇILIŞ SUNUMLARI
13 Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN
17 Prof. Dr. Tamer YILMAZ
21 M. Rıdvan FADILOĞLU
25 Süleyman YORULMAZ

29 Çevre ve Ahlak Misyonerliği
Prof. Dr. Mustafa Talha GÖNÜLLÜ

I. BÖLÜM
HZ. PEYGAMBER VE ÇEVRE – AHLAK İLİŞKİSİ
35 Çevre Dostu Bir Elçi: Hz. Muhammed
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin AKYÜZ
63 Hz. Peygamber ve Çevre Bilinci
Doç. Dr. Fatih ERKOÇOĞLU
79 Hz. Peygamber’in Evrensel Mesajlarındaki Çevre Bilincine
Güncel Bir Bakış
Prof. Dr. Talat SAKALLI
91 Çevrenin Korunması Hususunda Hz. Peygamber’in Sit
Alanı Uygulamaları
Prof. Dr. Mehmet EREN

II. BÖLÜM
DİNİN TEMEL KAYNAKLARI VE HUKUK
BAĞLAMINDA ÇEVRE-AHLAK İLİŞKİSİ
115 İslam Hukukunun Çevre Koruma Algısı Üzerine
Yrd. Doç. Dr. Veysel NARGÜL
131 Çevreyi Korumaya Esas Teşkil Edecek İslam Hukuku
Kaideleri
Yrd. Doç. Dr. Savaş KOCABAŞ
153 Çevre Hukukla Değil Ahlakla Korunur
Doğan KARAOĞLAN
Çevre ve Ahlak Sempozyumu | 9

III. BÖLÜM
MÜSLÜMAN TOPLUM ALGISI VE ÇEVRE BİLİNCİ
161 Güzel Ahlak İlkesi ve Zıtları
Prof. Dr. İsa YÜCEER
187 İslam’ın Kulluk Bilinci ve Ekolojik Krize Yönelik Sosyolojik
Bir Yaklaşım
Yrd. Doç. Dr. İbrahim KESKİN
201 Kur’ân, Sünnet ve Medeniyetimizde Ağaç
Prof. Dr. Davut AYDÜZ
221 Sosyal Ağların Fıkhî Boyutu
Arş. Gör. M. Raşit AKPINAR

IV. BÖLÜM
KÜRESEL ETKİLEŞİMLER BAĞLAMINDA
MÜSLÜMANLAR VE ÇEVRE BİLİNCİ
239 İnanan İnsanda Küresel Çevre Sorumluluğunun Teolojik
Nedenleri
Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÜNVERDİ
261 Çevrede Büyük Paradigma Değişikliği: Teo-Antropo-
Ekosentrik Yaklaşım
Prof. Dr. Bilal SAMBUR
269 Tüketim Kültürü ve Çevre Bilinci
Yrd. Doç. Dr. Vehbi ÜNAL
285 İsraf, Tüketim Çılgınlığı ve Çevre Kirliliği
Prof. Dr. Hüsamettin ERDEM

V. BÖLÜM
KÜLTÜR SANAT VE EDEBİYAT ANLAYIŞIMIZDA
ÇEVRE - AHLAK İLİŞKİSİ
305 Edebiyatımızda Çevre Konusunun Dile Getirilişi ve Bunun
Çevre Bilincimize Etkisi
İsmail BİNGÖL
335 Leylâ vü Mecnûn Mesnevîlerinde Toplumsal Normlar:
Çevre ve Ahlâk
Yrd. Doç. Dr. Nazire ERBAY
345 Evliya Çelebi Seyahatnâmesine Göre İstanbul ve Bursa’daki
Bahçe ve Meralar
Okutman Sühendan ARIKAN
10 | Çevre ve Ahlak Sempozyumu

361 Şemseddin Sivasî’ye Göre İslam Şehrinin Ahlak Çarşısı
Prof. Dr. Alim YILDIZ

VI. BÖLÜM
SUFİ GELENEĞİMİZ VE ÇEVRE BİLİNCİ
369 Tasavvuf ve Ekoloji
Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE
381 Sûfî Düşünceye Göre Çevre Bilincinin Ontolojik Temelleri
Yrd. Doç. Dr. Sema ÖZDEMİR
389 Mevlana ve Ekoloji
Doç. Dr. Musa Kazım ARICAN
397 İnsan Ahlakı Bağlamında Mesnevî’de Balık Metaforunun
Tasavvufî Yorumu
Arş. Gör. Büşra ÇAKMAKTAŞ

VII. BÖLÜM
TARİHSEL SÜREÇ ÇERÇEVESİNDE ÇEVRE VE AHLAK
BİLİNCİ
417 Çevre Dinamiklerinden Toprak ve Dinlerde Toprak Algısı
Doç. Dr. Münir YILDIRIM
425 Zeugma Kenti’nde Su ve Ekolojik Dengeye Etkisi
Yrd. Doç. Dr. Ayşe EROĞLU
435 M.Ö. II. Bin Başlarından İtibaren Anadolu’ya Gelerek Ticaret
Yapan Asurlu Tüccarların Ticaret Ahlakı ve Çevre Bilinci
Seher KEÇE TÜRKER

VIII. BÖLÜM
İNSAN-DOĞA İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA ÇEVRE VE
AHLAK BİLİNCİ
453 Mühendislikte Çevre ve Ahlak Kavramı
Prof. Dr. Mustafa Yılmaz KILINÇ
459 Kentlerdeki Bitkilendirmelerin Kültürel Açıdan
Değerlendirilmesi
Doç. Dr. Mustafa YILMAZ
469 Kahramanmaraş-Adana Otoyolu Çevresindeki
Karayosunlarında Ağır Metal Analizleri
Yrd. Doç. Dr. Bahadır KOZ