CEBBARZÂDE MUHAMMED ÂRİF BEY ve MİFTÂHU HAZÂİNİ RAHMÂNİYYE fî MEMLEKETİ ...

154 Pages·2015·5.1 MB·Turkish

T.C.
FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
CEBBARZÂDE MUHAMMED ÂRİF BEY
ve
MİFTÂHU HAZÂİNİ RAHMÂNİYYE fî
MEMLEKETİ VÜCÛDİ’L-İNSÂNİYYE
Adlı Eseri
YOUNIS AHMED ADAM YAHYA
130101033
TEZ DANIŞMANI
Prof. Dr. MUSTAFA ÇİÇEKLER
İSTANBUL 2015
T.C.
FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

CEBBARZÂDE MUHAMMED ÂRİF BEY
ve
MİFTÂHU HAZÂİNİ RAHMÂNİYYE fî
MEMLEKETİ VÜCÛDİ’L-İNSÂNİYYE
Adlı Eseri

YOUNIS AHMED ADAM YAHYA

130101033

Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı
Enstitü Bilim Dalı : Eski Türk Edebiyatı

Bu tez 11/ 06/2015 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Oybirliği /Oyçokluğu ile
kabul edilmiştir.

Prof. Dr. Mustafa ÇİÇEKLER Prof. Dr. Fatih ANDI Prof. Dr. Fahameddin BAŞAR
Jüri Başkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi
BEYAN
Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlâk kurallarına uyulduğunu,
başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta
bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir
kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak
sunulmadığını beyan ederim.

Younis Ahmed Adam Yahya
24.08.2015 Ulusal Tez Merkezi | Tez Form Yazdir
T.C
YÜKSEKÖĞRETİM KURULU
ULUSAL TEZ MERKEZİ
TEZ VERİ GİRİŞİ VE YAYIMLAMA İZİN FORMU
Referans No 10085464
Yazar Adı / Soyadı YOUNIS AHMED ADAM YAHYA
Uyruğu / T.C.Kimlik No SUDAN / 99703354404
Telefon [phone]
E-Posta [email protected]
Tezin Dili Türkçe
Tezin Özgün Adı CEBBARZÂDE MUHAMMED ÂRİF BEY ve MİFTÂHU HAZÂİNİ RAHMÂNİYYE fî
MEMLEKETİ VÜCÛDİ'L-İNSÂNİYYE Adlı Eseri
Tezin Tercümesi Cabbârzâde Muhammed Ârif Bey and his works with the title of Mifhâhu Hazâin-i
Rahmâniyye Fî Memleket-i Vücûdi'l-İnsâniyye.
Konu Türk Dili ve Edebiyatı = Turkish Language and Literature
Üniversite Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi
Enstitü / Hastane Sosyal Bilimler Enstitüsü
Bölüm Türk Edebiyatı Bölümü
Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı
Tez Türü Yüksek Lisans
Yılı 2015
Sayfa 104
Tez Danışmanları PROF. DR. MUSTAFA ÇİÇEKLER 38215817588
Dizin Terimleri
Önerilen Dizin Terimleri Cabbârzâde Muhammed Ârif Bey, Mifhâhu Hazâin-i Rahmâniyye Fî Memleket-i
Vücûdi'l-İnsâniyye, Tasavvuf, Ysusf Sünbül Sinan.
Kısıtlama Yok
Yukarıda bilgileri kayıtlı olan tezimin, bilimsel araştırma hizmetine sunulması amacı ile Yükseköğretim Kurulu
Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanında arşivlenmesine ve internet üzerinden tam metin erişime açılmasına izin
veriyorum.
24.08.2015
İmza:.................................
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezFormYazdir.jsp?sira=0 1/1
ÖZET
Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi olarak adlandıralan 1828-1920
yılları arasında Üsküdar’da yaşayan Cebbârzâde Muhammed Ârif Bey, bu devirde
hem tasavvufî birikime son derece hâkim olmuş hem de ilmî derinliği ve
üretkenliğiyle çok sayıda eser kaleme almış bir mutasavvıftır. Bu tezin konusunu bu
büyük mutasavvıfın Mifhâhu Hazâin-i Rahmâniyye Fî Memleket-i Vücûdi’l-
İnsâniyye adlı eserinin Osmanlı Türkçesinden günümüz Türkçesine aktırılması ve
Cebbârzâde’nin diğer eserleri üzerinde yapılan çalışmaların incelenmesi
oluşturmaktadır. Bu çalışmada Mifhâhu Hazâin-i Rahmâniyye Fî Memleket-i
Vücûdi’l-İnsâniyye adlı eserle ilgili diğer çalışmalar detaylı bir şekilde incelenmiş;
bu eserin, içerdiği tasavvufî düşünceler bakımından konumu belirlenmeye
çalışılmıştır. Bu tezde incelenen eser Yusuf Sünbül Sinan Efendi’nin şiirinin şerhi
olması dolayısıyla hem Yusuf Sünbül Sinan Efendi’nin bu şiirine hem de hayatına
değinilmiştir. Çalışmanın sonunda Ârif Bey’in kütüphanelerde ulaşılan diğer
eserlerinin de tanıtımları yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Cabbârzâde Mehmed Ârif Bey, Mifhâhu Hazâin-i
Rahmâniyye Fî Memleket-i Vücûdi’l-İnsâniyye, Tasavvuf, Ysusf Sünbül Sinan.

iii
ABSTRACT
Cebbarzade Mehmed Arif Bey who lived in Uskudar between 1828 and 1920
which considered as the last period of Ottoman Empire, is a sufist who had been both
deepened in sufism and writer of a number of books. The present work involves the
transcription of one of his works with the title of Mifhâhu Hazâin-i Rahmâniyye Fî
Memleket-i Vücûdi’l-İnsâniyye and analysis of other works on Cebbarzade’s books.
In this work, other works on Mifhâhu Hazâin-i Rahmâniyye Fî Memleket-i Vücûdi’l-
İnsâniyye were examined in detail and the place of this work has been determined
regarding to its sufist thought. Since the analayzed work is an explanation of a poem
of Yusuf Sünbül Sinan Efendi in this research paper, his life and his poem were both
mentioned. In the end of this work, Arif Bey’s other books found in libraries have
been introduced.
Keywords: Cabbârzâde Mehmed Ârif Bey, Mifhâhu Hazâin-i Rahmâniyye Fî
Memleket-i Vücûdi’l-İnsâniyye, Sufisim, Ysusf Sünbül Sinan.
iv
ÖNSÖZ
Medeniyetlerin serüvenine baktığımız zaman, gerek dil açısından
birbirlerinden istifade etmeleri gerekse kültürlerarası ilişkilerle çeşitli irtibatlar
kurarak asırlar boyunca ilerlemekte olduklarını görmekteyiz. Özellikle İslâm
Medeniyetine yönelirsek, kültürlerarası bu ilişkilerin edebiyat ve tasavvuf kollarıyla
birlikte asr-ı saadetten Emirler dönemine, Emirler döneminden Krallar ve Sultanlar
dönemine dek artarak devam ettiği görülecektir. İslâm medeniyetinde tasavvuf ve
edebiyat birbirini sürekli olarak etkilemiş ve çoğu zaman iç içe geçerek kopmaz bir
bağ oluşturmuştur. Bu kopmaz bağların en önemli unsurlarından birisi de metin şerhi
alanıdır.
Bu alanda 19. yüzyılda öne çıkan en büyük şârih ve şairlerden biri de
tezimizin konusunu oluşturan Cebbârzâde Mehmed Ârif Bey’dir.
Çalışmanın birinci bölümünü oluşturan 19. yy. Osmanlı toplumundaki siyasî-
sosyal, kültürel ve tasavvufî durum, Ârif Bey’in yaşadığı dönem ekseninde ana
hatlarıyla ele alınmıştır.
İkinci bölümünde, Ârif Bey’in hayatı, edebî şahsiyeti, tasavvufî kimliği ve
eserlerinin tanıtımı önceki çalışmalar bağlamında incelenmiştir.
Üçüncü bölümünde ise Cebbârzâde Muhammed Ârif Bey’in Miftâhu Hazâin-
i Rahmâniyye fî Memleketi Vücûdi’l-İnsâniyye adlı eserinin metni günümüz
alfabesine aktarılarak eserin ana konusunu teşkil eden Sünbül Efendi’nin hayatı ve
ilahisi hakkında bilgi verilmiş.
v
Son olarak da şair ve şârih Cebbarzâde’nin şerh üslubu ve düşüncesi detaylı
olarak incelenmiştir.
Bu çalışma boyunca maddî ve manevî yardımlarını esirgemeyen bütün
hocalarıma, özellikle böyle önemli bir şahsiyet ve eserleri hakkında bir çalışma
yapmamı tavsiye eden, tezin yazımı süresince bilgi ve tecrübesiyle yol
göstericimolan çok kıymetli tez danışmanım Prof. Dr. Mustafa ÇİÇEKLER’e ve
dualarıyla sürekli destekte bulunan aileme can ü gönülden şükranlarımı sunuyorum.

vi
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ .......................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM
1. 19. YÜZYILIN SİYASÎ-SOSYAL ve KÜLTÜREL
DURUMUN ANA HATLARI............................................................................4
1.1. XIX. Asırda Başlıca Tasavvufî Durum ve Hâdiseler...................................9
1.2. İstanbul’da Bulunan Tarîkatlar...................................................................10
1.3. İstanbul Dışında Bulunan Tarîkatlar..........................................................10
1.4. Halvetiyye Tarîkatı.....................................................................................13
1.5. Şabâniyye-Bekriyye...................................................................................13
İKİNCİ BÖLÜM
2.CEBBARZÂDE MUHAMMED ÂRİF BEY..........................................15
2.1. Hayatı.....................................................................................................15
2.1.1. Üsküdar’da bir Çapanoğlu.....................................................................16
2.2. Tasavvufî Kimliği.....................................................................................16
2.3 Edebi Şahsiyeti..........................................................................................17
2.4 Eserleri.......................................................................................................19

vii
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. MİFTÂHU HAZÂİNİ RAHMÂNİYYE fî MEMLEKETİ
VÜCÛDİ’L-İNSÂNİYYE........................................................................................27
3.1. Sünbül Sinan Efendi..................................................................................28
3.2. Eserleri......................................................................................................29
3.3. Eser Hakkında Genel Çizgiler..................................................................30
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. METİN....................................................................................................43
SONUÇ......................................................................................................102
KAYNAKÇA ....................................................................................103
EKLER
TIPKIBASIM................................................................................................

viii