ÇAPANOĞLU AHMED PAŞA'NIN MUHALLEFÂTI Serkan POLAT Muhallefât of Çapanoğlu Ahmed

36 Pages·2016·0.73 MB·Turkish

Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS)
Aralık 2015 December 2015
Yıl 8, Sayı XXIV, ss. 85-120. Year 8, Issue XXIV, pp. 85-120.

DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/Joh786

ÇAPANOĞLU AHMED PAŞA’NIN MUHALLEFÂTI

Serkan POLAT

Özet
Bu çalışma, XVIII. yüzyılın ilk yarısından itibaren idarî görevlerde bulunmaya
başlayan Çapanoğlu Ahmed Paşa’ya ait muhallefât defterinin çevirisi ile
değerlendirmesinden oluşmaktadır. Osmanlı merkezî idaresi, Paşa’nın nüfuzu ile
birlikte hakkındaki şikâyetlerin de artması üzerine idam edilmesine karar vermiştir.
Emrin yerine getirilmesinin ardından serveti, Osmanlı Devleti’nin olağan bir
uygulaması olan müsadereye tabi tutulması amacıyla, kaydedilmiştir. Bu çalışma ile
Ahmed Paşa’nın defterde tespit edilebilen eşyaları ölçüsünde, servet edinme ve bunları
değerlendirme yöntemlerinin yanında ölümünün ardından aile fertlerinin bu serveti, hiç
olmazsa bir kısmını, korumak için ne gibi yollara başvurdukları ortaya konulmaya
çalışılmıştır. Böylece Osmanlı taşrasında bulunan bu âyânın gündelik hayatta kullandığı
eşyalarının yanı sıra giyim-kuşamının, ev döşemesi ve savaş araç-gereçlerinin
panoraması sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Çapanoğlu Ahmed Paşa, Âyân, Muhallefât, Müsadere.

Muhallefât of Çapanoğlu Ahmed Pasha

Abstract
This study includes the translation and evaluation of a muhallefât cahier
belonging to Çapanoğlu Ahmed Pasha, who occupied administrative positions since the
first half of the 18th Century. The Ottoman central administration had decided to
execute the Pasha because of increasing complaints about him in parallel with his
increasing power. After the practice of the execution, a registry of Pasha’s belongings
was kept for confiscation, a usual practice of the Ottoman administration at the time.
This study firstly aims at showing the ways of gaining and using the fortune according
to properties detected in the Ahmed Pasha’s registry. Secondly, it will be evaluated

 Arş. Gör., Bozok Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Yozgat. Eposta:
[email protected].
Serkan Polat
what kind of efforts were made by Ahmed Pasha’s family to protect at least a part of the
fortune. With this study, a panorama of daily properties, dressing, house decoration and
war equipment used by a notable in the Ottoman province was revealed.
Keywords: Çapanoğlu Ahmed Pasha, Notable, Muhallefât, Confiscation.

Giriş
Osmanlı taşrasında, merkezden tayin edilen idarecilerin yanında, yörenin
ileri gelenleri arasından seçilen ve gayriresmî olarak bu görevlilere yardım eden
âyânlar da yer almıştır. Merkezî yönetim ile halk arasında aracı konumda
bulunarak işleri yürüten1 âyânların nüfuzu, XVI. yüzyıldan sonra, sancak
idaresinde yaşanan değişim ve merkezî otoritenin zayıflaması üzerine giderek
artmıştır2. Bu süreçte Osmanlı idaresi İstanbul’un iaşesinin ve seferlerde insan
gücü ile lojistik desteğin sağlanabilmesi adına bunlara müdahale etmemiş3,
takip edilen bu politika sonucu XVIII. yüzyılda birçok bölgede yerel idare
âyânların eline geçmiştir4. Yerel ileri gelenlerin, sancakları malikâne ve has,
mukataaları ise kayd-ı hayat şartıyla uhdelerine almaları sayesinde servetleri
giderek artmış, diğer taraftan varlıklarını evlatlarına intikal ettirmeleriyle güçlü
hanedanlıkların doğuşunun yolu açılmıştır5. Askerî teşkilatta yaşanan kimi
sorunların halledilmesinde de bunların muhatap alınması6, kendi bölgelerinde
sürekli yöneticilik yapmalarına ve böylece hanedan hüviyeti taşıyan büyük
ailelerin ortaya çıkışının hızlanmasına katkıda bulunmuştur7.

1 Özcan Mert, “Âyan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), IV, İstanbul, 1991, s.
196; Mehtap Özdeğer, “Osmanlı Devlet Teşkilatında Âyânın Mali ve İdari Yönetime Müdahale
Devri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, L/1-4, İstanbul, 2000, s. 72.
2 Yücel Özkaya, “Merkezî Devlet Yapısının Zayıflaması Sonuçları: Âyânlık Sistemi ve Büyük
Hanedanlıklar”, Osmanlı, VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 165-167.
3 Yuzo Nagata, Tarihte Âyânlar Karaosmanoğulları Üzerine Bir İnceleme, TTK Yayınları,
Ankara, 1997, s. 50.
4 Halil İnalcık, Devlet-i ʽAliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I Klasik Dönem
(1302-1606) Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
İstanbul, 2010, s. 334.
5 Mustafa Cezar, Osmanlı Tarihinde Levendler, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları,
İstanbul, 1965, s. 334; Yücel Özkaya, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Âyânlıkları
Ele Geçirişleri ve Büyük Hânedânlıkların Kuruluşu”, Belleten, XLII/168, Ekim 1978, TTK
Yayınları, Ankara, 1978, s. 668; M. Çağatay Uluçay, 18 ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da
Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, Berksoy Basımevi, İstanbul, 1955, s. 16.
6 V.P. Mutafçieva, “XVIII. Yüzyılın Son On Yılında Ayanlık Müessesesi”, İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.31, Mart 1977, İstanbul, 1978, s. 182.
7 Mert, “Âyan”, s. 196.
[86]
Çapanoğlu Ahmed Paşa’nın Muhallefâtı
XVIII. yüzyıl ile birlikte güç kazanan ve adeta yerel hanedanlığa dönüşen
ailelerden biri de Bozok sancağında sakin Çapanoğulları olmuştur. Tespit
edilebildiği kadarıyla XVIII. yüzyılın ilk yarısından itibaren devlet hizmetinde
bulunan aile, Osmanlı taşrasında, yerleştikleri yöre başta olmak üzere, çok geniş
bir alanda etkili olmuştur. Zamanla diğer âyânların arasından sivrilerek bölgenin
en önemli idarecileri arasına girmeyi başaran8 Çapanoğulları’nın nüfuzu,
Ahmed Paşa’nın idam edilmesiyle kısa bir süre kesintiye uğramış, Osmanlı
merkezî idaresi bu cezaya ek olarak Paşa’nın servetini de müsadereye tabi
tutmak için çalışmalara başlamıştır.
Müsadere9 kelime olarak el koyma, zorla ele geçirme; padişah adına el
koyma10 anlamlarına gelirken, bir kimsenin servetinin devlet tarafından zapt
edilmesini ifade etmektedir11. Devlet aleyhine zenginleşen görevlilerin
mallarına bu uygulama ile hazine adına el konulmuştur. Bunun dışında kimi

8 Kaynaklarda Cabbarzâde, Çaparzâde, Çapanzâde, Abdülcabbarzâde olarak da anılan isim,
günümüzde daha çok Çapanoğulları şeklinde kullanıldığı için bu yönde bir tercih yapılmıştır.
Özcan Mert, XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Çapanoğulları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,
1980, s. 24. Çapanoğulları hakkında bkz. Süleyman Duygu, Yozgat Tarihi ve Çapanoğulları,
Sayar Matbaası, İstanbul, 1953; İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Çapan Oğulları”, Belleten,
XXXVIII/150, Nisan 1974, TTK Yayınları, Ankara, 1974; Süleyman Duygu, “Osmanlı Devlet
Ricalinden Mehmet Celâlettin Paşa”, Türk Kültürü Dergisi, S.147-148-149, Yıl XIII, Ocak-
Şubat-Mart 1975, Ankara, 1975; Ahmet Yaşar Ocak, “Bozok”, DİA, VI, İstanbul 1992; Ahmet
Yaşar Ocak, Arı Kovanına Çomak Sokmak, Taşra Kökenli Bir Tarihçinin Sıradan Meslek
Hayatı, Söyleşi: Haşim Şahin, Timaş Yayınları, İstanbul, 2014; Özkaya, “Büyük
Hânedânlıkların Kuruluşu”, Ankara, 1978.
9 Müsadere konusunda yapılmış önemli çalışmalar arasında şunlar zikredilebilir: Yavuz Cezar,
“Bir Âyanın Muhallefatı Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail-Oğlu Hüseyin (Musadere
olayı ve terekenin incelenmesi)”, Belleten, XLI/161, Ocak 1977, TTK Yayınları, Ankara, 1977;
Cahit Telci, “Osmanlı Devletinde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsâdere Süreci”, Tarih
İncelemeleri Dergisi, XXII/2, İzmir, Aralık 2007; Yunus Özger, “Trabzon Valisi Hazinedârzâde
Süleyman Paşa’nın Muhallefâtı”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 2, Bahar,
Trabzon, 2007; Özer Küpeli, “Yenişehir (Bursa) Âyânı Sarıcaoğlu Osman Ağa ve Muhallefâtı”,
History Studies, III/3, Samsun, Kasım 2011; Tarık Özçelik, “Yeniçeri Ağası Köse Mehmet Ağa
ve Muhallefatı”, History Studies, V/1, Samsun, Ocak 2013.
10 İsmail Parlatır, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara, 2006, s. 1135.
11 Ahmet Mumcu, Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2007, s. 128.
Müsadere, ilk defa Abbasilerin çöküş devrinde halifeler tarafından uygulanırken, gerek devlet
görevlilerinin ve gerekse âyân-eşrafın terekelerine kimi zaman ölmeleri/öldürülmeleri sonucu
kimi zaman ise daha hayattayken el konulması şeklinde yürütülmüştür. Uygulamanın Osmanlı
Devleti’nin ilk devirlerinde var olduğu düşünülmekle birlikte takibi Fatih Sultan Mehmed
(1451-1481) dönemiyle birlikte yapılabilmektedir. Bkz. M. Cavid Baysun, “Musadere”, MEB
İA, VIII, Eskişehir, 2001, s. 669; Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri
Sözlüğü, II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1983, s. 624-625. Telci, “Muhallefat ve Müsâdere”,
s. 146.
[87]
Serkan Polat
zaman suçlulara para ve mallarını almak suretiyle ceza verilmesi amacıyla da
müsadereden istifade edilmiştir. Böylece önceleri bir nevi ceza şeklinde tezahür
eden bu uygulamaya, Osmanlı döneminde zorbalığından veya kötü işlere
giriştiğinden kuşkulanılanlar ile külliyetli servete sahip devlet adamları muhatap
olmuştur. İlerleyen süreçte ise herhangi bir şüpheye gerek duyulmaksızın ölen
ya da öldürülen görevliler için de uygulanırken, artık esas amaç siyasî ve
iktisadî menfaat sağlayabilmek olmuştur12. Zira özellikle XVII. yüzyıldan
başlamak üzere idarî, askerî ve ekonomik bakımdan yaşanan sarsıntı,
uygulamanın yaygınlık kazanmasına etki etmiştir. Bu nedenle anılan
uygulamadan artık merkezî idareye siyasî güç kazandırmaktan ziyade hazineye
gelir sağlamak için faydalanılmıştır13.
Müsadere uygulaması ile doğrudan bağlantılı olan muhallefât ise ölen
kimselerden geriye kalan mal ve eşya anlamına gelmekle birlikte, tereke ve
metrûkât kelimeleri ile aynı manayı ifade etmektedir14. Muhallefât memurları ya
da kadı tarafından bu servetin kaydedildiği deftere ise muhallefât defteri
denilmektedir15. Ölen kişinin devlet görevinde bulunmasının dışında, varisleri
arasında küçük yaşta ya da uzakta olanların yer alması, bu defterin tutulmasını
zorunlu kılmıştır16. Osmanlı idaresi, müsaderenin uygulanmasına karar
verilmesinin ardından, öncelikle bu işte görev alacakların bir an önce
muhallefâtın bulunduğu yere ulaşmalarını istemiştir. Görevlilerin buraya
varmalarıyla terekenin yerlerinin tespit edilip koruma altına alınması, bunların
saklanmasının ya da kaçırılmasının önlenmesi ve her şeyin etraflıca deftere
kaydedilmesi gerekmiştir. Daha sonra İstanbul’dan gelecek emir doğrultusunda
bu menkul ve gayrimenkullerin ne şekilde değerlendirileceği tespit edilmiş, bu
nedenle füruhtu yani satışının istenmesine kadar tüm işlemler askıya alınarak

12 Baysun, “Musadere”, s. 669-671; Tuncay Öğün, “Müsâdere”, DİA, XXXII, İstanbul, 2006, s. 67.
13 Cezar, “Bir Âyanın Muhallefatı”, s. 49; Telci, “Muhallefat ve Müsâdere”, s. 147; Öğün,
“Müsâdere”, s. 67.
14 Şemseddin Sâmi, Kâmûs-ı Türkî, I-II, İkdâm Matbaası, İstanbul, 1317, s. 399; Parlatır, Osmanlı
Türkçesi, s. 1116; Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi,
Ankara, 2004, s. 667.
15 Pakalın, Tarih Deyimleri, II, s, 564.
16 Bu defterlerde yer alan kayıtlar aracılığıyla tereke sahibinin eş ve çocuk sayısı, evinde
kullandığı eşyalar, giydiği elbiseler ve ne gibi işlerle meşgul olduğu gibi bilgilere
ulaşılabilmektedir. Fekete Lajos, “XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi”, Çev. M. Tayyib
Gökbilgin, Belleten, XLIII/170, Nisan 1979, TTK Yayınları, Ankara, 1979, s. 459-460; Ömer
Barkan, “Edirne Askerî Kassamı’na Âit Tereke Defterleri (1545-1659)”, Belgeler, III/5-6, TTK
Yayınları, Ankara, 1966, s. 2; Ömer Demirel, “1700-1730 Tarihlerinde Ankara’da Ailenin
Niceliksel Yapısı”, Belleten, LIV/211, Aralık 1990, TTK Yayınları, Ankara, 1990, s. 945-951.
[88]
Çapanoğlu Ahmed Paşa’nın Muhallefâtı
beklenmiştir. Bu istikamette bir emir gelmesinin ardından ise sırasıyla malların
mezada çıkarılması, tellallar aracılığıyla duyurulması ve satışının yapılması
işlemleri gerçekleşmiştir17. Bu süreçte kimi zaman, değerli olduğu anlaşılan
eşyaların bir kısmının satılmadan, aynî olarak İstanbul’a gönderilmesi
istenirken, böylece müsadere işlemi tamamlanırdı. Burada dikkat edilmesi
gereken hususlardan biri, ölümle cezalandırılan kimsenin mallarının müsadere
edilmesine karşın eş, çocuk ve diğer mirasçılarına ait eşyaların bunun dışında
tutulması olmuştur18. Böylece müsadereye maruz kalan kimsenin ailesi mağdur
edilmemeye çalışılmıştır.
Çalışmaya esas teşkil eden Ahmed Paşa’ya ait nakit, mücevher, mal,
eşya, hayvan ve hububatların listelendiği 25x75 cm boyundaki muhallefât
defteri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bâb-ı Defteri Baş-muhasebe Muhallefât
Defterleri fonunda yer almaktadır. Küçük bir yırtık bulunmasının dışında
sağlam vaziyette ve ikisi boş olmak üzere toplamda dört sayfadan ibaret olan
defterde, aynı türden eşyalar ekseriyetle birbiri ardına yazılmak suretiyle kendi
içinde tasnife tabi tutulmuştur. Defterde altın ve nakit paraların dışındaki
eşyaların kıymetleri yazılmadan sadece miktarları belirtilmiştir. Diğer taraftan
borç ya da alacak ile ilgili herhangi bir kayda rastlanılmaması Paşa’nın bu tür
ilişkilere girmediğini ya da bunların tespit edilemediğini düşündürmektedir.
Defter incelendiğinde Ahmed Paşa’nın oldukça kıymetli eşyalardan müteşekkil
bir terekeye sahip olduğu görülmektedir. Bu serveti nasıl edindiği hususunda
her ne kadar açık bir ifade bulunmasa da bunda idarî görevleri esnasında elde
ettiği gelirlerin önemli payı olmuştur. Tasarruf ettiği malikâneleri ve diğer
iltizamlarının yanı sıra gerek Yozgat gerekse Tokat’ta bulunan dükkânları da bu
zenginlikte rol oynamıştır. Diğer taraftan hakkındaki şikâyetler, ahaliden haksız
yere aldığı para ve eşyaların da servet ediniminde etkili olduğunu
düşündürmektedir.

1) Çapanoğlu Ahmed Paşa
Çapanoğlu Ahmed, ailenin bilinen ilk bireyi olan Çapar Ömer Ağa’nın19
oğludur20. Doğum tarihi hakkında bilgi bulunmazken adı, tespit edilebildiği

17 Cezar, “Bir Âyanın Muhallefatı”, s. 46-47-54; Telci, “Muhallefat ve Müsâdere”, s. 146.
18 Mumcu, Siyaseten Katl, s. 135-138.
19 Hakkında herhangi bir bilgiye sahip olamadığımız Çapar Ömer Ağa’nın Çapanoğlu Büyük
Cami’de bulunan mezar taşında ölüm tarihi olarak 1116 [1704-1705] yazılıdır.
20 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî Yâhûd Tezkire-i Meşâhîr-i Osmaniyye, I, Matbaa-i Âmire,
İstanbul, 1308, s. 258.
[89]
Serkan Polat
kadarıyla, ilk defa Mamalu Türkmenleri voyvodalığının iltizamla uhdesine
verilmesiyle ilgili Evâʽil-i Receb 1145 [18-27 Aralık 1732] tarihli belgede
geçmiştir. Bu tarihten sonra nüfuzu hızla artmaya başlamış ve ailenin yerel
hanedanlığa giden yolu açılmıştır. Bu yükselişte, XVIII. yüzyıl ile birlikte
sosyal, siyasal ve ekonomik alanlarda sarsıntılar yaşayan Osmanlı Devleti’nin,
yerel güçlerin sivrilmesine yeterli müdahalede bulunmaması/bulunamamasının
da etkisi olmuştur. Bu bağlamda Ahmed Paşa, Mamalu Türkmenleri21 ve Bozok
sancağı22 voyvodalıkları ile sonraki dönemde Bozok mütesellimliği23
görevlerinde bulunmuştur. Gerek Recepli Avşarı gerekse levendler ve diğer
eşkıya gruplarıyla yaşanan mücadelede24 etkin rol alması onun itibarını giderek
artırmıştır. Bunun bir sonucu olarak, Yeniil has25 ve Tokat26 voyvodalıkları,
Sivas valiliği27, Çorum sancağı mutasarrıflığı28 ve Niğde29 mütesellimliği
görevleri uhdesine verilmiştir. Bu süreçte çeşitli kimseler tarafından merkezî
idareye Ahmed Paşa hakkında kimi gerçek kimi ise iftira olmak üzere birçok
şikâyet başvurusu yapılmıştır30. Bu şikâyetlerin de etkisiyle Ahmed Paşa
hakkında artık zalim ve zorba olduğu yönünde kanaat bildiren Osmanlı idaresi,
Paşa’nın artan nüfuzunu da kırmak maksadıyla idam edilerek kesik başının

21 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Mühimme Defterleri (MD), Numara (No): 139, Sayfa
52/Hüküm 162 (s.52/162), Evâʽil-i Receb 1145 [18-27 Aralık 1732].
22 BOA, Kayseri Şeriye Sicilleri (KŞS), No: 133, s. 215/502, Evâhir-i Receb 1154 [1-11 Ekim
1741].
23 BOA, MD, No: 152, s. 29-30/111, Evâʽil-i Ramazân 1158 [27 Eylül-6 Ekim 1745]; BOA, MD,
No: 152, s. 30/116, Suret, Evâʽil-i Ramazân 1158 [27 Eylül-6 Ekim 1745].
24 BOA, KŞS, No: 133, s. 274/604, Evâhir-i Şaʽbân 1154 [31 Ekim-9 Kasım 1741]; BOA, MD,
No: 149, s. 18/58, Evâʽil-i Receb 1155 [1-10 Eylül 1742]; BOA, MD, No: 152, s. 52/178,
Evâsıt-ı Şevvâl 1158 [5-15 Kasım 1745]; BOA, MD, No: 152, s. 52/181, Suret, Evâsıt-ı Şevvâl
1158 [5-15 Kasım 1745].
25 BOA, MD, No: 162, s. 33/71, Evâsıt-ı Zi’l-kâʽde 1173 [24 Haziran-4 Temmuz 1760]; BOA,
MD, No: 162, s. 55/136, Evâsıt-ı Rebîü’l-evvel 1174 [20-30 Ekim 1760].
26 BOA, MD, No: 155, s. 330/1237, Evâhir-i Zi’l-kâʽde 1165 [29 Eylül-9 Ekim 1752].
27 BOA, MD, No: 162, s. 83/203, Evâhir-i Rebîü’l-âhir 1174 [29 Kasım-8 Aralık 1760]; BOA,
MD, No: 162, s. 88/223, Evâhir-i Rebîü’l-âhir 1174 [29 Kasım-8 Aralık 1760]; BOA, MD, No:
162, s. 89/225, Evâhir-i Rebîü’l-âhir 1174 [29 Kasım-8 Aralık 1760]; BOA, MD, No: 162, s.
90/227, Evâhir-i Rebîü’l-âhir 1174 [29 Kasım-8 Aralık 1760]; Ahmed Vasıf, Tarih-i Vasıf, I,
1270, s. 122; Süreyya hatalı olarak bu görevin kendisine Cemâziye’l-evvel 1147 [Eylül-Ekim
1734] tarihinde verildiğini belirtmektedir. Bkz. Süreyya, Sicill-i Osmanî, I, s. 258.
28 BOA, MD, No: 163, s. 119/308, Evâhir-i Şevvâl 1176 [4-13 Mayıs 1763].
29 BOA, MD, No: 163, s. 346/936, Evâʽil-i Şevvâl 1177 [3-12 Nisan 1764].
30 BOA, MD, No: 157, s. 155/473, Evâhir-i Ramazân 1168 [30 Haziran-10 Temmuz 1755]; BOA,
Cevdet (C.) Adliye (ADL), 80/4834-1, Evâhir-i Ramazân 1168 [30 Haziran-10 Temmuz 1755];
BOA, MD, No: 159, s. 285/793, Evâsıt-ı Zi’l-hicce 1170 [26 Ağustos-5 Eylül 1757].
[90]
Çapanoğlu Ahmed Paşa’nın Muhallefâtı
İstanbul’a gönderilmesi görevini Sivas Valisi Zaralızâde Feyzullah Paşa’ya
vermiştir31. Çapanoğlu Ahmed Paşa, devlete karşı açıkça cephe alıp isyan
etmemesine rağmen, bu şikâyetlerin de etkisiyle 1765’te idamla
cezalandırılmıştır32. Yarım yüzyıla yakın bir süre bu bölgede görev yapan
Paşa’nın cezasının infazıyla servetinin devlet adına zaptı emredilmiş, aile
efradının mağdur olmaması ve yaşanabilecek sıkıntıların önüne geçilebilmesi
için ise 7 Rebîü’l-evvel 1179 [24 Ağustos 1765] tarihinde Bozok Sancağı
Mutasarrıfı Abaza Mehmed Paşa’ya emir verilmiştir33.

2) Ahmed Paşa’ya Ait Muhallefâtın Aile Üyelerince Saklanması ve
Bunların Müsaderesi Meselesi
Ahmed Paşa’nın idamının ardından, servetinin mahkeme yoluyla tahrir
edilerek devlet adına el konulması hususundaki ferman gereğince harekete
geçilmiştir. Mübaşir tayin edilen Hassa Silahşorları’ndan Abaza Mehmed işe
koyulurken34, bu konuda hem kendisine hem de Feyzullah Paşa’ya Bozok
sancağının mutemet âyân ve ihtiyarları yardımcı olmuştur. Bu süreçte Ahmed
Paşa’nın muhallefâtı ile oğlu Mustafa Bey’in ve Kethüdası Osman’ın yanlarında
getirdikleri başta olmak üzere çeşitli yerlere saklanan eşyalar, Feyzullah
Paşa’nın kethüdası, hazinedarı, hazine kâtibi ve vilayet âyânları huzurunda
ortaya çıkarılmakla birlikte, bunları ihtiva eden muhallefât ve mukataat
defterleri ise İstanbul’a gönderilmiştir35.
Muhallefâtın tespiti sürecinde, Paşa’nın hanesinin dışında Kayseri, Niğde
ve Çorum ile Yozgat’ın kimi yerlerinde eşya ve hayvanları bulunduğu
istihbaratı alınmıştır. Bunun üzerine Kayseri ile Niğde sancaklarında
saklananların Abaza Mehmed tarafından memur edilecek bir görevli vasıtasıyla
ortaya çıkarılması, tespit edilenlerin olması halinde bunların da defterinin
tutularak İstanbul’a gönderilmesi istenmiştir. Diğer taraftan Karaman Valisi
Çelik Mehmed Paşa’ya da bu konuda görev verilerek, işin bir an evvel nihayete

31 BOA, MD, No: 164, s. 210/851, Evâʽil-i Şevvâl 1178 [24 Mart-2 Nisan 1765].
32 Ahmed Vasıf, Tarih-i Vasıf, I, s. 173; Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, I, Üçdal Neşriyat,
İstanbul, 1993, s. 438; Süreyya idamın Şevvâl 1178 [Mart-Nisan 1765]’de gerçekleştirildiğini
belirtmektedir. Süreyya, Sicill-i Osmanî, I, s. 258.
33 BOA, C.ADL, 97/5880, Gurre-i Cemâziye’l-evvel 1179 [16 Ekim 1765].
34 BOA, MD, No: 164, s. 214/863, Evâhir-i Şevvâl 1178 [12-21 Nisan 1765].
35 BOA, Bâb-ı Defteri Baş-muhasebe Muhallefât Defterleri (D.BŞM.MHF,) 50/34, Evâʽil-i Zi’l-
hicce 1178 [22-31 Mayıs 1765]; BOA, D.BŞM.MHF, 50/34, 9 Zi’l-hicce 1178 [30 Mayıs 1765];
BOA, D.BŞM.MHF, 50/34, 11 Zi’l-hicce 1178 [1 Haziran 1765]; BOA, D.BŞM.MHF, 12682,
Tarihsiz, s. 2.
[91]
Serkan Polat
erdirilmesine çalışılmıştır36. Sivas Valisi Zaralızâde Feyzullah Paşa da benzer
şekilde Bozok ve Çorum sancaklarında gizlenenleri ortaya çıkarmakla
görevlendirilmiş37, böylece Osmanlı yönetimi muktedir idarecilere görev
vererek Ahmed Paşa’nın tespit edilenlerin dışında farklı mahallerde gizlenmiş
eşya ve hayvanlarının ortaya çıkarılmasında kararlı bir tutum sergilemiştir.
Feyzullah Paşa, Sivas’a dönmesi gerektiğinden güvenilir adamlarını Abaza
Mehmed Ağa’nın maiyetine vermiş ve bunlara Bozok sancağında terekeden
gizlenmiş bir nesne bulmaları halinde, bunları derhal İstanbul’a göndermelerini
tembihlemiştir38. Bu çabalara rağmen, anılan yerlerde bir şey bulunamaması
dolayısıyla, Yozgat dışında ele geçirilenler için düzenlenen ne ikinci bir deftere
ne de bu konudan bahseden herhangi bir kayda rastlanılmamıştır39.
Yozgat dışında, başka şehirlerde saklanan eşya veya hayvana rastlanmasa
da Yozgat’ta bulunanlar farklı şekillerde tespit edilerek kayıt altına alınmıştır.
Buna göre öncelikle Paşa’nın oturduğu konağın çeşitli noktalarında bulunan
nakit, eşya ve atlar kayda geçirilmiştir. Bunun dışında, hanenin en güvenli yeri
olarak düşünülen eşi Ayşe Hatun’un odasında, kimi yerlere gömülen ve Sivas
Valisi Vezir Zaralızâde Feyzullah Paşa ile Yozgat naibi tarafından
mühürlenerek ortaya çıkarılan eşyalara rastlanmıştır. Burada ele geçirilenler
arasında, dolap içinde 3 ziraʽ40 derinliğindeki toprakta, dolu ve ağızları lehimli
bir şekilde gömülmüş bulunan, içinde ne olduğu belirtilmeyen, fakat gömülerek
saklanmasından değerli bir takım eşya ya da para olduğu anlaşılan üç bakır
güğüme ulaşılmıştır. Yine aynı odada bir miktar da beyaz akçe ele
geçirilmiştir41. Böylece gerek güğümleri gerekse akçeleri müsadereden
kurtarmak için saklamaya çalışmaları bir sonuç vermemiş ve yerlerinin
tespitiyle bunlar da deftere işlenmiştir.
Ahmed Paşa, para ve değerli eşyaların tümünü gömerek saklamamış ya
da saklayamamıştır. Affedileceği ümidini taşımasından olsa gerek, firar ederken
yükte hafif pahada ağır akçe ve yedi katıra yüklediği altın gibi kıymetli eşyaları
beraberinde götürmüştür. Yoldayken bu akçelerden bir kısmını suyoluna

36 BOA, MD, No: 164, s. 214/863, Evâhir-i Şevvâl 1178 [12-21 Nisan 1765].
37 BOA, MD, No: 164, s. 214/864, Evâhir-i Şevvâl 1178 [12-21 Nisan 1765].
38 BOA, D.BŞM.MHF, 50/34, 9 Zi’l-hicce 1178 [30 Mayıs 1765].
39 Konu içinde bahsedileceği üzere eşinin Perçem köyüne gizledikleri ile kendisinin yolda
suyoluna bıraktığı para ve altınlardan bahsedilmektedir ki, emre konu olan eşyaların bunlar
olmadığı anlaşılmaktadır.
40 Yaklaşık olarak 180 cm. karşılık gelmektedir.
41 BOA, D.BŞM.MHF, 12682, Tarihsiz, s. 2.
[92]
Çapanoğlu Ahmed Paşa’nın Muhallefâtı
bırakırken, affedilmeyip cezasının infaz edilmesiyle birlikte ise oğlu Mustafa
Bey, Kethüdası Osman ve Silahdarı Seyfi bunlardan bir kısmını getirerek
Feyzullah Paşa’ya teslim etmişlerdir. Diğer taraftan yolda kimi yerlere gömülen
altı torba altın da Feyzullah Paşa’nın vasıtasıyla ortaya çıkarılmıştır42.
Ahmed Paşa’nın para ve eşya saklama çabasının bir benzerini de nikâhlı
eşlerinden Ayşe Hatun göstermiştir. Kocasının firarının ardından Yozgat’a on
saat mesafede bulunan Perçem43 köyüne, beş sepet sandık içinde değerli eşya
götürürken, gulamlarından Emin’in ihbarı sonucu bunlar da ortaya çıkarılarak
deftere kaydedilmiştir. Tespit edildiği kadarıyla kaçırılanlar arasında bulunan
iki büyük ve iki orta boy sandıklardan Ahmed Paşa’ya ait nakit ve eşya; bir
küçük boy sandıktan ise eşi Ayşe Hatun’a, kızı Ayşe Hanım’a ve oğlu
Süleyman Bey’e ait eşya ve mücevher çıkmıştır44.
Ahmed Paşa’nın firarı sırasında yanında bulunan içi altın dolu on bir
torbanın sekizine idamından sonra ulaşılmıştır. Geri kalan üçünü ise Mustafa
Bey’in alarak İstanbul’a kaçtığı ihbar edilmiştir45. Fakat anlaşıldığı kadarıyla
Mustafa Bey İstanbul’a gitmeyerek Kethüda Osman ile birlikte nakit ve eşya
yüklü yedi katırı yanına alıp Diyarbakır Valisi Abdurrahman Paşa’ya
sığınmıştır. Osmanlı yönetimi, iltica olayını öğrendiğinde bu ikisiyle birlikte
yanlarında bulunan eşya ve paraların mühürlü olarak İstanbul’a gönderilmesini
emretmiştir. Herhangi bir muhalefet yaşanmaması adına da Abdurrahman
Paşa’ya, bunların Diyarbakır’da olduklarının bilindiği ifade edilmiş ve
kendisinden emre aykırı davranmaması istenmiştir46. Mustafa Bey bu emre
rağmen İstanbul yerine Kırım’a gitmiş47, bir müddet sonra ise İstanbul’a
gelirken, burada kalmaları sakıncalı görülerek Bozok’ta Abaza Mehmed’e
teslim edilmelerine karar verilmiştir. Böylece mübaşir tayin edilen Ömer
Çavuş’un refakatinde yola çıkarılarak Bozok’a getirilmişlerdir. Mustafa Bey’de
olduğu düşünülen bu torbalarda babasının kaçırdığı altınların bir kısmından
müteşekkil 45.000 kuruşluk altının yer aldığı tahmin edilmekteydi. Osmanlı
yönetimi, Mustafa Bey’in bunları iade etmemesi halinde, anılan meblağın mal
ve eşyalarından tahsil edileceğini bildirmiş48, bunun üzerine Bozok Sancağı

42 BOA, D.BŞM.MHF, 12682, Tarihsiz, s. 2.
43 Perçem adında bir köyün bugün Çorum’un Alaca ilçesinde bulunduğu bilinmektedir.
44 BOA, D.BŞM.MHF, 12682, Tarihsiz, s. 2.
45 BOA, D.BŞM.MHF, 12682, Tarihsiz, s. 2.
46 BOA, MD, No: 164, s. 212/856, Evâhir-i Şevvâl 1178 [12-21 Nisan 1765].
47 Uzunçarşılı, “Çapan oğulları”, s. 219; Mert, Çapanoğulları, s. 33.
48 BOA, C.ML, 38/1747, 2 Muharrem 1179 [21 Haziran 1765].
[93]
Serkan Polat
Mutasarrıfı Abaza Mehmed Paşa bunu mahkemede kendisinden istemiştir.
Mustafa Bey ise öteden beri babasının alışverişi ve diğer işlerine müdahale
etmediğini, dolayısıyla bu meblağın da kendisinde olmadığını belirtmiştir. Bunu
Osman Kethüda, Silahdarı Seyfi, Güllüklü Ahmed ve hazinedarının bildiklerini,
altınların bu kimselerden araştırılması gerektiğini ifade etmiştir. Sözlerine itimat
edilir kimselerin de bu istikamette şahitlik yapmalarıyla saklanan meblağın
bunlardan tahsil edilerek Mustafa’nın affedilmesi talep edilmiş49 ve Osmanlı
yönetimi, yapılan açıklamalar üzerine ikna olmuş olmalı ki, bu doğrultuda emir
vermiştir50.
Terekede bu değerli eşya, para ve altınların dışında Ahmed Paşa’nın
gerek kendisine ait gerekse başkalarıyla ortaklaşa tasarruf ettiği hayvanlar yer
almıştır. Fakat Cerid ve Köçekli aşiretleri üyelerinden, kendisine husumet
besleyen eşkıyalar, Paşa’nın ölümünü fırsat bilerek sahip olduğu iki bin iki yüz
elli koyunun bin iki yüzünü gasp etmişlerdir. Öte yandan on sekiz farklı köyde
bulunan yüz on sekiz ambarda, çeşitli miktarda hububatının mevcut olduğu
anlaşılmıştır. Konuya vakıf olanlar, Ahmed Paşa’nın malikânesi olan Bozok
sancağı voyvodalığı ve diğer mukataaları ile iltizamında bulunan timarları ve
zeametleri aşarından H. 1172 [M. 1758-1759]’den H. 1177 [M. 1763-1764]
sonuna gelinceye kadar, ambara depoladığı hububatın oldukça fazla olduğunu
beyan etmişlerdir51. Böylece ambarda tespit edilen zahireler ile kimi eşyaların
değerinden satılması ve temin edilecek paranın İstanbul’a gönderilmesi
istenmiştir52.
Abaza Mehmed, terekenin satılmasının emredilmesi ihtimalini göz
önünde bulundurarak eşyaları sergileyebileceği uygun yer arayışına girmiştir.
Bu amaçla satışın istenmesi halinde Sorkun53 kazasının Köhne karyesinde
kurulan Cuma pazarının Yozgat’a nakledilmesi için Sivas Valisi Feyzullah
Paşa’ya, kaza naibine ve kendisine hitaben emir yazılması ricasında
bulunmuştur54. Öte taraftan İstanbul’a gönderdiği 694 kese 46,5 kuruşluk altın
ve beyaz akçe ile gömülmüş olarak bulunan üç dolu bakır güğüm hazineye
teslim edilmiştir. Bunların dışında defterde yazılı diğer muhallefât, hububat,

49 BOA, C.ADL, 97/5880, 23 Rebîü’l-âhir 1179 [9 Ekim 1765].
50 BOA, C.ADL, 97/5880, Selh-i Rebîü’l-âhir 1179 [15 Ekim 1765].
51 BOA, D.BŞM.MHF, 12682, Tarihsiz, s. 2; BOA, D.BŞM.MHF, 50/34, 11 Zi’l-hicce 1178 [1
Haziran 1765]; BOA, C. Maliye (ML), 38/1747, 2 Muharrem 1179 [21 Haziran 1765].
52 BOA, C.ADL, 97/5880, Gurre-i Cemâziye’l-evvel 1179 [16 Ekim 1765].
53 Sorgun günümüzde Yozgat şehrine bağlı ilçe statüsünde bulunmaktadır.
54 BOA, C.ML, 38/1747, 2 Muharrem 1179 [21 Haziran 1765].
[94]