Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi

67 Pages·2011·1.57 MB·Turkish

by  Exper Computer

Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 1

İçindekiler

Tablo Listesi ................................................................................................................................ 2
Şekil Listesi.................................................................................................................................. 3
ÖZET ........................................................................................................................................... 4
1. GİRİŞ ....................................................................................................................................... 7
2. ÇANKIRI İLİ KÜMELENME STRATEJİSİ GELİŞTİRME SÜRECİ .................................................. 10
3. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ ......................................................................................................... 12
4. ALAN ÇALIŞMASI VE ANALİZİ ................................................................................................ 14
4.1. TR82 Bölgesi 3 Yıldız Alan Çalışması Sonuçları .............................................................. 15
4.2. Çankırı ili 3 Yıldız Alan Çalışması Sonuçları .................................................................... 21
4.3. Yıldız Alan Çalışması Sonuçları ....................................................................................... 28
5. SAHA ÇALIŞMASI VE ANALİZİ ................................................................................................ 30
5.1. Saha Çalışması Yöntemi ................................................................................................. 30
5.2. Saha Çalışması Alanı ve Örnekleme Yöntemi ................................................................ 31
5.3. Saha Analiz Sonuçları ..................................................................................................... 33
5.3.1. Firmaların Genel Özellikleri ..................................................................................... 33
5.3.2 Saha Çalışması Ağ Analizi Sonuçları ......................................................................... 36
6. GENEL DEĞERLENDİRME ...................................................................................................... 43
KAYNAKÇA ................................................................................................................................ 47
EKLER ........................................................................................................................................ 48

Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM
Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 2

Tablo Listesi

Tablo 1. TR82 Bölgesi ve Türkiye geneli için sektörel istihdam verileri ................................... 17
Tablo 2. Büyüklük parametresi sıralaması göre TR82 Bölgesi sektörleri ................................. 18
Tablo 3 Başatlık parametresine göre TR82 Bölgesi sektörleri .................................................. 19
Tablo 4. Uzmanlaşma parametresine göre TR82 Bölgesi sektörleri ........................................ 20
Tablo 5. TR82 Bölgesi’nde üç yıldız alan sektörler ................................................................... 21
Tablo 6. Çankırı ve Türkiye için sektörlere göre ve toplam istihdam verileri ........................... 23
Tablo 7. Büyüklük parametresine göre Çankırı’daki sektörlerin sıralaması ............................. 24
Tablo 8. Başatlık parametresine göre Çankırı’daki sektörlerin sıralaması ............................... 25
Tablo 9. Uzmanlaşma parametresine göre Çankırı’daki sektörlerin sıralaması ....................... 26
Tablo 10. Çankırı’da üç yıldız alan sektörler ............................................................................. 28
Tablo 11. Hem bölgede hem de Çankırı’da üç yıldız alan sektörler ......................................... 28
Tablo 12. Çankırı’da üç yıldız alıp TR82 Bölgesi’nde üç yıldız alamayan sektörler ................... 28
Tablo 13. Yatırım vizyonu ......................................................................................................... 35
Tablo 14. Firmaların genel özellikleri ....................................................................................... 34
Tablo 15. Firma sahipleri ve yöneticilerinin genel özellikleri ................................................... 35
Tablo 16. Sektör açıklamaları ................................................................................................... 39
Tablo 17. Merkezilik Derecelerine Göre Sektör Sıklıkları ......................................................... 39
Tablo 18. Yapısal Boşluk Doldurma Derecelerine Göre Sektör Sıklıkları .................................. 40
Tablo 19. Kümelenme Katsayılarına Göre Sektör Sıklıkları ...................................................... 42
Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM
Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 3

Şekil Listesi

Şekil 1. Alan ve saha çalışması aşamaları ................................................................................. 12
Şekil 2. Firmaların sektörlere göre dağılımı .............................................................................. 34
Şekil 3. Çankırı ili ağ analizi ilişki şeması ................................................................................... 37

Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM
Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 4

Proje Ekibi

Yrd. Doç. Dr. Ela ÖZKAN-CANBOLAT Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Emre Şahin DÖLARSLAN Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Mahmut YAVAŞİ Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi
Araş. Gör. Reyhan CAFRİ Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi
Araş. Gör. Pembe GÜÇLÜ Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi
Araş. Gör. Fatih ŞAHAN Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi
Araş. Gör. Bilgehan TEKİN Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi

Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM
Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 5

Ö
ZET

TR82 Düzey 2 Bölgesi‟nde yer alan Çankırı, sosyo-ekonomik gelişmişlik indeksi
sıralamasında 59. sırada yer alan, Türkiye‟nin az gelişmiş illerinden biridir İlde
istihdam edilenlerin %50‟si tarım, %16‟ sı sanayi ve %34 „ü hizmet sektöründedir.
Sanayide faaliyet gösteren tesis sayısı 2007‟den 2008‟e yaklaşık %34 artış
gösterirken, aynı dönemde istihdamda %15 ve ihracatta %87 artış görülmüştür. 2009
yılında yeni teşvik sistemi hakkındaki kanunun yürürlüğe girmesi ile Çankırı ilinin
ekonomik refah seviyesinin yükseltilmesi amacıyla verilen teşviklerde artışlar
olmuştur. Verilen teşviklerin de katkısıyla Çankırı‟da tesis sayısı ve buna bağlı olarak
istihdam hızla artmaktadır. Ancak faaliyet gösteren işletmeler markalaşma ve
kurumsallaşmadan uzaktırlar (www.dpt.gov.tr).

İşletmelerin üretkenliğinin, verimliliğinin ve yenilikçiliğinin arttırılması, rekabetçilikle
birlikte iş birliğinin de geliştirilmesi için belirli politika ve önceliklerle sanayi
kümelenmelerine dönüştürülmesinin etkin olacağı düşünülmektedir.

Kalkınma ajanslarının bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliği sağlamak,
bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farkını azaltmak amaçlarına istinaden yapılacak
olan kümelenme analizinin Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı‟nın faaliyetlerine yön
verebileceğine inanılmaktadır. Önemi gitgide daha iyi anlaşılan kümelenme yaklaşımı
son yıllarda daha popüler hale gelmiş, kullanımı yaygınlaşmıştır. Türkiye‟de 2007
yılında başlatılan “Ulusal Kümelenme Politikasını Geliştirme Projesi”nin ardından
bölgesel kümelenme çalışmalarının da gerekliliği öngörülmüştür. Bu paralelde
Türkiye‟de 26 Düzey 2 Bölgesinde Kalkınma Ajansları kurulmuştur. TR82 Düzey 2
Bölgesinde 2009 yılında kurulmuş olan Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı‟nın bölgenin
kalkınması ve rekabet gücünün arttırılması yönündeki faaliyetlerine geçilebilmesi için
öncelikle bölgenin analiz edilip rekabet üstünlüğüne sahip veya potansiyeli olan
sektörlerin belirlenmesi ve bu sektörlerin yol haritalarının çıkarılması gerekmektedir.
Bu çalışma kapsamında yapılacak olan kümelenme analizi ile TR82 Düzey 2
Bölgesinde yer alan Çankırı ilinde, öne çıkan sektörler belirlenip bu sektörlerdeki
kümelenme potansiyelleri ortaya konulmuştur. Çalışma, Kalkınma Ajansı‟nın daha
Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM
Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 6

sonraki faaliyetlerini sağlıklı ve hızlı bir şekilde devam ettirebilmesi açısından önem
arz etmektedir.

Yapılacak olan kümelenme çalışması ile Çankırı ilindeki yıldız sektörler belirlenecek,
bu sektörlerde yer alan aktörler arasındaki ilişkilerin yönü ve düzeyi incelenerek
kümelenme potansiyelleri ortaya çıkarılacaktır.

Bu nedenle, Çankırı ili için, işletmelerin verimli bir şekilde gelişmesini desteklemek ve
bölgede belirli bir gelişmişlik düzeyine veya gelişme potansiyeline sahip sektörler için
uygun şartları sağlamak, il düzeyinde gerçekleştirilebilecek en kapsamlı kalkınma
hamlelerinin başında gelmektedir.

Kümelenme, birbirlerine katma değer ekleyen üretim zinciri ile bağlı, karşılıklı bağımlı
firmalar, bilgi üreten kurumlar, destekleyici kurumlar ve müşteriler tarafından
oluşturulmuş ağ olarak tanımlanmaktadır ve bölgesel kalkınma stratejileri açısından
önemli bir yere sahiptir. Kümelenme, küme üyeleri arasında sinerji yaratmaktadır. Bu
çerçevede kümelenme; iş birliğinin gelişmesini, ortak yatırımların, kalifiye işgücünün,
genel istihdamın, kalitenin ve yenilikçiliğin artmasını sağlamaktadır. Ayrıca, maliyet
avantajı yaratarak sürdürülebilir bir ekonomik büyümeye katkıda bulunmaktadır.

Çankırı ili kapsamında yapılan kümelenme analizi ile ilk etapta ortaya çıkacak olan
küme oluşumları incelenerek kümelerdeki eksik oyuncular tespit edilecektir. Uzun
dönemde bu eksik aktörlerin tamamlanmasıyla kümelerin gelişimi sağlanarak, uluslar
arası alanda rekabet edebilir düzeye gelmesi ile sürdürülebilir bir avantaj elde
edilmesi planlanmaktadır.

Bu çalışma aynı zamanda, iş kümelerinde yer alan firmaların ilişkili olduğu alt
sektörlerinin önem derecesini belirlemek amacını da taşımaktadır. Bu sayede
Proje‟nin ana paydaşlarının (Yerel halk, Sivil toplum kuruluşları (STK), Kamu
kurumları, Üniversite, Sanayi ve Ticaret Odası, vb.) iş kümelerinin seçimi ve
desteklenmesi ile ilgili konularda, hazırlanacak rapor ile Proje kapsamındaki faaliyet
ve deneyimlerden yararlanması hedeflenmiştir.
Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM
Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 7

1. GĠRĠġ

Kümeler, belli bir alanda faaliyet gösteren ve birbirleriyle bağlantı içinde olan şirketler,
uzmanlaşmış tedarikçiler, hizmet sağlayıcılar ve ilgili kurumların oluşturduğu coğrafi
yoğunlaşmalardır. Micheal Porter‟ın 1990 yılında yayınlanan çalışması bu konuda
daha sonradan yapılmış pek çok çalışmayı etkilemiştir. Kümelenmeyi neyin
oluşturduğuna dair genel bir söylemin olmamasına rağmen, konuya ilişkin
tanımlamaların çoğunda kümelenme kavramının “coğrafi yakınlık” ve “ilişki ağları”
etrafında ele alındığı görülmektedir (Alsaç, 2010). Bu özellikler ise ilk defa Alfred
Marshall‟ın 1920‟lerde yayınlanan sanayi bölgeleri çalışmaları ile gündeme gelmiştir.
Kümelenme kavramı, literatürde ilk defa Michael Porter‟ın 1990 yılında yayınlanan
çalışması ile kullanılmıştır. Porter bu çalışmasında uluslararası düzeyde rekabet
gücünün unsurlarını araştırmıştır. Porter, farklı ülke ve sektörlerden örnekleri
incelediği bu çalışmasında, ülkelerin rekabetçi sektörlerinin kümelenme eğilimi
gösterdiğini tespit etmiş, uluslararası düzeyde rekabet gücünün bölgesel faktörlere
bağlı olarak geliştiğini belirtmiştir. Kümelenme bir bakış açısı-kavram olarak kabul
edilmiştir. Bu bağlamda, sanayi politikasına, bölgesel gelişme politikalarına,
yenilikçilik ve KOBİ rekabet politikalarına yeni bir boyut kazandırılmıştır.

Kümelenme analizleri, bölgesel gelişme politikalarına ait pek çok önemli aracı bir
araya getirmesi yönüyle oldukça cazip bir politika aracı olarak göze çarpmaktadır.
Kümelenme çalışmaları bölgelerin en rekabetçi olduğu alanlara odaklanarak bölgesel
ekonominin temel itici unsurlarının uyum içerisinde değerlendirilmesini sağlamaktadır
(Alsaç, 2010).

Kalkınma Ajansları, bölgenin kalkınması ve rekabet gücü açısından önemli
fırsatlardan yararlanılmasına katkıda bulunmak için, bu tür kümelenme analizi
faaliyetlerini desteklemektedir. Özellikle, bölge ekonomisine yönelik tehdit ve risklerin
önlenmesindeki tedbirlerin alınmasında bu tür çalışmaların önemi artmaktadır. Bunun
yanı sıra, kritik öneme sahip araştırma ve planlama çalışmalarının yapılması ve
bölgenin yenilikçilik ve girişimcilik kapasitesini geliştirmeye yönelik iş geliştirme
merkezlerinin kurulmasında ajansların rolü büyüktür. Türkiye‟de 2007 yılında
başlatılan, “Ulusal Kümelenme Politikasını Geliştirme Projesi” kapsamında bölgesel
Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM
Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 8

kümelenme çalışmalarının gerekliliği kabul edilmiştir. Bu bağlamda, TR82 Düzey 2
Bölgesinde 2009 yılında kurulmuş olan Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı, bölgenin
kalkınması ve rekabet gücünün arttırılmasına yönelik faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu
projenin amaçları da bu doğrultuda şekillenmiştir. Bu çalışmanın amaçları ulusal
kümelenme politikasının geliştirilmesi kapsamında genel ve özel amaçlar olmak
üzere iki temel grupta toplanabilir.

Genel Amaçlar:

1. Bölge kapsamında kümelenme potansiyeli olan sektörler tespit edilip, kümelenme
girişimlerinin başlamasına yönelik çalışmalara temel olacak bilgilerin elde edilmesi.

2. Kümelenme potansiyeli olan sektörlerde ulusal ve uluslararası işbirliği ağları
oluşturmaya yönelik etkin iş kollarının belirlenmesi.

3. Kümelenmenin gelişimini ve başarılı olmasını çeşitli araçlarla desteklemeye
yönelik verilerin tespit edilmesi.

Çankırı ili kapsamında Özel Amaçlar:

1. TR82 Düzey 2 bölgesi kapsamında yer alan Çankırı‟nın kalkınma potansiyeli
gösteren ana ve alt sektörlerinin tespit edilmesi.

2. TR82 Düzey 2 bölgesi kapsamında yer alan Çankırı‟nın, bölge kapsamında yer
alan diğer illerle (Kastamonu ve Sinop) beraber, kalkınma potansiyeli gösteren
paralel/ortak sektörlerin tespit edilmesi.

3. TR82 Düzey 2 bölgesi kapsamında yer alan Çankırı‟nın, bölge kapsamında yer
alan diğer illerin (Kastamonu ve Sinop) yanı sıra, kalkınma potansiyeli gösteren farklı
sektörlerin tespit edilmesi.

Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM
Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 9

4. TR82 Düzey 2 bölgesi kapsamında yer alan Çankırı‟nın, kalkınma potansiyeli
gösteren sektörlerinin, paydaşları (Yerel halk, STK‟lar, Kamu kurumları, Üniversite,
Sanayi ve Ticaret Odası vb.) ile ilişkisinin belirlenmesi.

Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM
Çankırı İli Kümelenme Analizi Projesi 10

2. ÇANKIRI ĠLĠ KÜMELENME STRATEJĠSĠ GELĠġTĠRME SÜRECĠ

Örgütler ve içinde bulundukları sektörler arasındaki kümelenmeler, her ne kadar
örgütlerin bağlı bulundukları ülkenin ekonomik konjektörü ile açıklanabilse de, bu
çalışmada zaman içerisinde örgütlerin sosyal, politik, güç yapısının yerleşik ilişkilerle
nasıl örtüştüğünü, bazı sektörlerin diğerlerine göre örgütsel alanda neden daha etkili
olduğunu anlamak için yapılmıştır. Örgütsel süreçte, sektörlerin etkileşimlerinde
kümelenmeleri değerlendirirken meslek odalarının, ticaret odalarının vb. kurumların
etkisi ve bu etkilerin örgüt davranışları ile nasıl izah edileceği araştırılmıştır. Bu
bağlamda, Çankırı ili ekonomik ve politik gelişimine ve değişimine genel olarak
bakmak yanlış olmayacaktır.

Özellikle 1980 yılından sonra gelişmeye başlayan ilde kurulan kamu ve özel sanayi
işletmeleri, hizmet sektörleri 1992 yılında Korgun Organize Sanayi Bölgesi‟nin
açılması ile üretim alanında ikinci bir atak yapmıştır. Kalkınmada öncelikli yöreler (2.
derece) kapsamında yer alan ilde özel sektörde gıda başta olmak üzere, hayvan
yemi, tekstil, yaylı yatak, inşaat ve inşaat ürünleri ile tarım makine ve donanımları
sektörleri ön plana çıkarken, kamu alanında daha çok silah sanayi, demiryolu makine
teçhizatı gibi sektörler ön plana çıkmaktadır. İlde maden rezervleri yüksek orandadır.
Bentonit, çimento hammaddesi, kaya tuzu, mil, perlit gibi maddeler bu rezervlerin
başlıcalarıdır. Çankırı‟da bu maden rezervlerinden yararlanan çeşitli büyüklükte
imalat firmaları yer almaktadır. Çıkarılan madenler özel sektörde en çok kaya tuzu,
alçı taşı, bentonit ve linyit iken, kamu kuruluşlarında ise kaya tuzu ve bentonittir. İlde
dikkat çeken diğer bir sektör de inşaat sektörüdür. Tarihsel süreçte hızla gelişen
inşaat sektörüne bağlı olarak Çankırı‟da inşaat malzemeleri, boya ve hırdavat
alanlarında küçük ve orta büyüklükte faaliyet gösteren firmalara sıkça
rastlanmaktadır (www.cankiri.gov.tr).

1994 sonu verilerine göre ilde ticari firma sayısı 1102, anonim firma sayısı 77,
ortaklık firma sayısı 2, limitet firma sayısı 94, kooperatif firma sayısı 227 ve esnaf ve
sanatkârlar 7446‟dır (İstatistiklerle ve fotoğraflarla 1992–95 yıllarında gelişen Çankırı,
1995: 6–24). 2005 yılında ildeki toplam anonim ve limitet firma sayısı 551‟dir.
Bunların 106‟sı anonim şirket, 445‟i limitet şirkettir. 2008 yılında, Çankırı merkezde
Kuzeye Anadolu Kalkınma Ajansı-KUZKA ÇANKÜM