Bu linki tıklayarak araştırma sonuçlarına da ulaşabilirsiniz.

155 Pages·2007·1.12 MB·Turkish

T. C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE ve DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
DİN PSİKOLOJİSİ BİLİM DALI

DİN KARŞITI PROPAGANDA
ve
DİNDARLIK
(11 Eylül Örneği)

Yüksek Lisans Tezi

ÖMER AKGÜL

İstanbul, 2007
BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM
T. C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE ve DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
DİN PSİKOLOJİSİ BİLİM DALI

DİN KARŞITI PROPAGANDA
ve
DİNDARLIK
(11 Eylül Örneği)

Yüksek Lisans Tezi

ÖMER AKGÜL

Danışman: PROF. DR. VEYSEL UYSAL

İstanbul, 2007

GENEL BİLGİLER

İsim ve Soy İsim : Ömer Akgül
Anabilim Dalı : İlahiyat
Programı : Din Psikolojisi
Tez Danışmanı : Prof. Dr. Veysel UYSAL
Tez Türü ve Tarihi : Yüksek Lisans, Temmuz 2007
Anahtar Kelimeler : 11 Eylül, Propaganda, Psikolojik Savaş, Din,
Din Karşıtlığı, Dini Değişim, Değişim, Kişilik,
Dini İnancın Oluşumu ve Gelişimi

ÖZET
DİN KARŞITI PROPAGANDA ve DİNDARLIK
11 Eylül 2001 yılında yapılan uçak saldırıları sonucunda, ABD ve müttefiklerinin
“teröre karşı savaş” maskesi altında başlatmış oldukları, İslama ve Müslümanlara yönelik
topyekun harekat neticesinde, medya etkili bir şekilde kullanılmıştır. Tüm dünyaya uyarı
niteliğinde mesajlar verilerek İttifak güçlerinin yanında yer almayanlara (özellikle
Müslümanlara) göz dağı verilmiştir. Fiili savaşın yanında doğrudan ve dolaylı bir şekilde
sürdürülen propaganda ve psikolojik harp uygulamaları neticesinde hem dünya kamuoyunun
desteği alınmış hem direniş gösteren güçler zayıflatılmış hem de İslam küçük düşürülmüştür.
Tüm dünya Müslümanlarını hedef alan bu propaganda sürecinin Türkiye’de algılanışıyla,
Türkiye’deki Müslümanların dini tutum ve davranışlarının değişimi arasındaki ilişkiyi konu
alan bu araştırmada; din, dindarlık, dini gelişim ve değişim, dini değişim, din karşıtlığı,
propaganda ve kişilik kavramları incelenerek, din karşıtı propagandanın dinle ilgili tutum ve
davranışlara etki edip etmediği; etki ettiyse hangi koşullarda bu etkinin değiştiği tespit
edilmeye çalışılacaktır. Böylece din karşıtı propagandaların etkilerini anlamak ve gerekli
tedbirleri almak için veriler elde edilmesi düşünülmektedir.
I
GENERAL KNOWLEDGE

Name and Surname : Ömer Akgül
Field : Theology
Programme : Psychology of Religion
Supervisor : Prof. Dr. Veysel UYSAL
Degree Awarded and Date : Master programme, July 2007
Keywords : 11 September, Propaganda, Psycholigical War, Religion,
Irreligious, The Change of Piety, Change, Personality,
Maintaining and Development of Religious Belief

ABSTRACT
IRRELIGIOUS PROPAGANDA and PIETY
The plane attack is made to ABD on 11th of September 2001. ABD and its allied
powers had begun warlike operations to Islam and the Muslims with a mask which is called
“the war against the terror”. They used the pres in an effective way and they send caution
massages to the world. They threaten the anti alliance powers. Propaganda and psychological
war is used direct an indirect way with the real war. By the way, they charge the public
opinion of the world; they depressed opposing powers and abased the Islam. How Turkish
people perceived this propaganda process which is aimed the Muslims and how this
propaganda is related to Turkish Muslims religious behaviors and attitudes are investigated in
this research. The terms like; religion, devotion, religious growing, religious changing, change,
irreligion, propaganda and personality are explained. Weather irreligious propagandas had
affected the Turkish people’s belief, experience, and life or not are investigated. If it is
affected, it will research that in which conditions that effect is low. It is wanted to cut and
disposed the affect of irreligious propagandas.
II
ÖNSÖZ

İkiz Kulelere saldırı haberleri televizyonlarda flaş haber olarak çıkmıştı. İlk günler
tüm dünya çok şaşırmış, bazı kimseler ABD’nin sonunun geldiğini bile düşünmüştü. Fakat
gelişmeler hiç de öyle olmadı. Yıllar sonra yıkılan kule enkazlarının sis perdesi kalktığında
saldırının bir kurmacanın başlangıcı olduğu anlaşıldı.
İslama ve Müslümanlara yönelik fiili ve psikolojik saldırılar başladı. Karikatür krizi,
Papanın Hz. Muhammed’e (SAV) hakareti gibi dünya kamuoyunda büyük yankılar uyandıran
hadiseler cereyan etti. Tüm bu psikolojik saldırılar neticesinde, Türkiye’deki Müslümanların
ne tür tepki verdiğini çok merak ettim.
Araştırmada, 11 Eylül sonrasında, tüm dünya Müslümanlarını hedef alan bu
propaganda sürecinin Türkiye’de algılanışını ve Türkiye’deki Müslümanların dini tutum,
davranışlarıyla ilişkisini inceleyerek; din, dindarlık, dini gelişim ve değişim, dini değişim, din
karşıtlığı, propaganda, kişilik kavramlarını açıklayarak, din karşıtı propagandanın dini tutum
ve davranışlara etki edip etmediğini; etki ettiyse hangi yönde olduğunu tespit etmeye çalıştım.
Elde edilen verilerin maruz kalınan din karşıtı propagandaların Müslümanların dini tutum ve
davranışlar üzerindeki etkilerinin anlaşılması ve gerekli tedbirlerin alınması için kullanılması
düşünmekteyim.
Bu araştırmada, desteğini benden esirgemeyen hocam Prof. Dr. Veysel UYSAL’a,
manevi desteğini lutfeden eşime, anket verilerinin girilmesinde yardımcı olan kardeşim Ayşe
AKGÜL’e, tashihler için kardeşim Ebubekir AKGÜL’e teşekkür ederim.

Ömer AKGÜL
[email protected]
İstanbul, 2007
III
İÇİNDEKİLER

Sayfa No

GENEL BİLGİLER ………………………………………………………………………… I
GENERAL KNOWLEDGE ……………………………………………………………….. II
ÖNSÖZ …………………………………………………………………………………….. III
İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………………………. IV
TABLO LİSTESİ …………..…………………………………..................……………… VII
KISALTMALAR ………………………...……………………………………….....…… IX
a

GİRİŞ
1. ARAŞTIRMANIN KONUSU ve AMACI ………………………………………………. 1
2. ARAŞTIRMANIN PROBLEMLERİ ……………...……………………………………. 2
3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ …………...…………………………………………………. 2
4. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ ………………….…………………………………. 3
5. ARAŞTIRMANIN VARSAYIM ve SINIRLILIKLARI …..…….…………………….. 3
6

I. BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Giriş …………………………………………………………………………………………... 5
1. Temel Kavramlar ….....………………………………………………………….………… 7
A 1.1. Din .………..……………………………………………………….…………….. 7
a 1.2. Kişilik ………..……………………………………………………...……..…… 12
1.3. Değişim …………………….………………………………………...………… 14
a 1.4. Din Karşıtlığı …………………………………………………………...………. 25
a 1.5. Dini İnancın Oluşumu ve Gelişimi ……………………………………………... 32
a 1.6. Propaganda ……………………………………................................................... 34
1.6.1. Propagandanın Tanımı ……………………………………………...… 35
a 1.6.2. Propaganda İle İlgili Bazı Kavramlar ………..…………………..…… 38
1.6.3. Propagandanın Tarihi ………………………….……………………... 40
1.6.4. Propaganda ve Psikolojik Savaşın Stratejik Amaçları ……………….. 45
1.6.5. Propaganda ve Psikolojik Savaşın Çeşitleri ………………………….. 48
1.6.5.1. Sahası Bakımından Propaganda ………………………...….. 49
1.6.5.2. Kapsamı Bakımından Propaganda ……………………...…... 49
1.6.5.3. Konusu Bakımından Propaganda ……………………...…… 49
1.6.5.4. Kaynağı ve Sunduğu Bilgi Açısından Propaganda …………. 51
1.6.5.4.1. Beyaz Propaganda ………………………………… 51
1.6.5.4.2. Gri Propaganda …….………………………...…… 52
1.6.5.4.3. Kara Propaganda ……………………….…….…… 54
IV
1.6.6. Propagandanın Kullanılışı Bakımından Türleri ………………………. 59
1.6.6.1. Stratejik Propaganda (Beyin Yıkama) …………………….... 59
1.6.6.2. Taktik Propaganda …………………………………….......... 60
1.6.6.3. İşgal Propagandası ………………………………………….. 61
1.6.6.4. Karşı Propaganda …………………………………………… 61
1.6.7. Propaganda Taktikleri ………………………………………………... 62
1.6.7.1. Yalınlık ve Tek Düşman Kuralı …………………………….. 62
1.6.7.2. Büyütme ve Bozma Kuralı …………………………………. 63
1.6.7.3. Tekrar Kuralı ……………………………………………….. 63
1.6.7.4. Aşılama Kuralı …………………………………………...…. 64
1.6.7.5. Birlik ve Bulaşma Kuralı …………………………………… 64
1.6.8. Propagandanın Başarısı …………………………………….……...…. 65
1.6.9. Savunucu Propaganda ve Psikolojik Savaş ……………………….….. 66
1.6.10. Propaganda ve İslam, Propagandanın İslam’daki Yeri …..…............. 68

II. BÖLÜM
YÖNTEM

1. EVREN ve ÖRNEKLEM ………………………………………………………………... 73
2. ARAŞTIRMAYA KATILANLARIN NİTELİKLERİ …...……………………………… 74
3. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI ………………………………………………………….. 81
A 3.1. Kişisel Bilgi Formu ………………...………………...………………………… 81
A 3.2. Maruz Kalınan Propaganda Algısı Ölçeği …………..…………………………. 81
A 3.3. Dini Değişim Ölçeği ……….…………………………..……………………….. 81
A 3.4. Verilerin Toplanması ve İstatistiksel Analizi …...……………………………… 82

III. BÖLÜM
BULGULAR ve YORUMLAR

1. İÇ TUTARLILIK ve FAKTÖR ANALİZİNE AİT BULGULAR ………………..……... 84
A 1.1. İç Tutarlılık Analizi Sonuçları ………………………………………….………. 84
A 1.2. Faktör Analizi Sonuçları .....……………………………………………..…….. 85
A 1.2.1. Maruz Kalınan Propaganda Algısı Ölçeği Faktör Analizi Sonuçları … 85
A 1.2.2. Dini Değişim Ölçeği Faktör Analizi Sonuçları ………………………. 86
A 1.2.3. Ölçme Araçlarının Genel Değerlendirilmesi ………………………... 87
2. DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER ve DİNİ DEĞİŞİMLE İLGİLİ BULGULAR ………… 90
A 2.1. Cinsiyet ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular …………………………………… 91
2.2. Yaş ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular ……………………………………… 92
2.3. Eğitim Düzeyi ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular ……………………………. 95
2.4. Ekonomik Durum ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular ………………………… 99
3. DEMOGRAFİK ve KİŞİSEL ÖZELLİKLERLE İLGİLİ BULGULAR …………….… 101
3.1. Cinsiyet ve Cemaate/Görüşe Mensubiyet İle İlgili Bulgular …………...…..… 101
V
4. KİŞİSEL ÖZELLİKLER ve DİNİ DEĞİŞİMLE İLGİLİ BULGULAR ……………..… 102
4.1. En Sık Takip Edilen Haber Alma Organı ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular .. 102
4.2. En Sık Takip Edilen Program Türü ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular ……... 105
4.3. Dini Bilgi Düzeyi ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular ……………………… 108
4.4. Öznel Dindarlık Algısı ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular ...………………... 110
4.5. Cemaate/Görüşe Mensubiyet ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular ...………….. 113
4.6. Dini Bilgilerin Öğrenildiği Kaynak ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular …….. 115
4.7. 11 Eylül Sonrasında Gelişen Olayların Nasıl Anlamlandırıldığı ve
Dini Değişim İle İlgili Bulgular ….……………………………...………….… 119
4.8. 11 Eylül Sonrasında Maruz Kalınan Din Karşıtı Propagandanın
Dini Duygulara Etkisi ve Dini Değişim İle İlgili Bulgular …………...………. 122
5. DİNİ DEĞİŞİM ve PROPAGANDA İLE İLGİLİ BULGULAR ………………………. 126

SONUÇ ……………………………………………………………………………….…… 127
ÖNERİLER ………………………………………………………………………….…… 133
EKLER ……………………………………………………………………….…………… 134
KAYNAKÇA …………………………………………………………………...………… 137
A

VI