Table Of ContentҚазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ғылым комитеті
Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының
Астана қаласындағы филиалы
ҚАЗАҚСТАН АРХЕОЛОГИЯСЫ.
ДЕРЕКТЕР МЕН ЗЕРТТЕУЛЕР
Басылым 2012 жылдан бастап шығарылуда
VІІ ТОМ
Жалпы редакциясын басқарушы
З. САМАШЕВ
Редакциялық кеңес:
З. САМАШЕВ (төраға), Д. БАЙТІЛЕУ, В.В. ЕВДОКИМОВ,
С. ЖАУЫМБАЕВ, В.Ф. ЗАЙБЕРТ, С. ҚАЛИЕВА, Ж. ҚҰРМАНҚҰЛОВ,
В.Н. ЛОГВИН, Т. Н. ЛОШАКОВА, А. ОҢҒАР
Астана 2015
Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan Министерство образования и науки Республики Казахстан
Committee of Science Комитет науки
Branch of «Institute of Archaeology named afterA.Kh. Margulan» Филиал Института археологии им. А.Х. Маргулана
in Astana в г. Астана
МАТЕРИАЛЫ И ИССЛЕДОВАНИЯ
MATERIALS AND RESEARCHES
ПО АРХЕОЛОГИИ КАЗАХСТАНА
ON ARCHEOLOGY OF KAZAKHSTAN
Издание основано в 2012 г.
The edition is based in 2012
ТОМ VІІ
VOLUME VІІ
Под общей редакцией
Under the general edition of
З. САМАШЕВА
Z. SAMASHEV
Редакционный совет:
Editorial Council:
З. САМАШЕВ (председатель), Д. БАЙТЛЕУ В.В. ЕВДОКИМОВ,
Z. SAMASHEV (chairman), D. BAITLEU, V.V. EBDOKIMOV,
С. ЖАУЫМБАЕВ, В.Ф. ЗАЙБЕРТ, С. КАЛИЕВА, Ж. КУРМАНКУЛОВ,
S. ZHAUMBAYEV, V.F. ZAYBERT, S. KALIEVA, ZH. KURMANKULOV,
В.Н. ЛОГВИН, Т. Н. ЛОШАКОВА, А. ОНГАР
V.N. LOGVIN, T.N. LOSHAKOVA, А. ОNGAR
Astana 2015 Астана 2015
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Ғылым комитеті Committee of Science
Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының Branch of «Institute of Archaeology named afterA.Kh. Margulan» in Astana
Астана қаласындағы филиалы
Irina Shevnina, Andrey Logvin
Ирина Шевнина, Андрей Логвин
BRONZE AGE BURIAL GROUND HALVAY ІІІ
СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ
IN NORTH KAZAKHSTAN
ҚОЛА ДӘУІРІНІҢ ХАЛВАЙ ІІІ ҚОРЫМЫ
Астана 2015 Astana 2015
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Комитет науки
Филиал Института археологии им. А.Х. Маргулана
в г. Астана
СОЛТҮСТІК
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ
ҚОЛА ДӘУІРІНІҢ
ХАЛВАЙ ІІІ ҚОРЫМЫ
Ирина Шевнина, Андрей Логвин
МОГИЛЬНИК ЭПОХИ БРОНЗЫ ХАЛВАЙ ІІІ
BRONZE AGE BURIAL
В СЕВЕРНОМ КАЗАХСТАНЕ
GROUND HALVAY ІІІ
Ирина Шевнина
IN NORTH
KAZAKHSTAN
МОГИЛЬНИК ЭПОХИ
БРОНЗЫ ХАЛВАЙ ІІІ
В СЕВЕРНОМ
КАЗАХСТАНЕ
Андрей Логвин
Астана 2015
УДК 902.03 (035.3)
ББК 63. 48 (5 қаз)
Ш 37
Ш 37 Шевнина И.
Солтүстік Қазақстандағы қола дәуірінің Халвай ІІІ қорымы = Могильник эпохи бронзы Халвай
ІІІ в Северном Казахстане=Bronze Age burial ground Halvay ІІІ in North Kazakhstan: / Монография,
И.Шевнина, А.Логвин – Астана: Ә.Х. Мар ғұлан атын. Археология институтының Астана қ. фил. баспа
тобы, 2015. – 248 б. – Қазақша, орысша, ағылшынша
ISBN 978-601-7106-17-1
Т.VII – 248 б.
ISBN 978-601-7106-23-2
Ұсынылып отырған монография еліміздегі бірегей ескерткіштердің бірі Халвай III қорымын зерт-
теу барысында табылған деректерді талдау мен жария етудің қорытынды нәтижесі. Осы еңбек ая-
сында қола,ерте темір дәуірлері және орта ғасырларға қатысты жаңа мәліметтер ғылыми айналымға
енгізілуде. Монографияда обаны зерттеу барысында табылған археологиялық, антропологиялық,
археозоологиялық деректер жан-жақты зертеліп, нәтижесі толығымен жария етіліп отыр. Жер-
леу ғұрыптары мен заттары егжей-тегжейлі сипатталып, мерзімі мен мәдениеті жағынан кімдерге
тиесілі екендігі қарастырылған. Еңбекте пәнаралық зерттеулерге (дендромерзімдеу, қыш бұйымдардың
техникалық-технологиялық сараптамасы, металл құрамын зерттеу) баса назар аударылған.
Кітап археология және ежелгі тарих саласындағы мамандарға, тарих мамандығы бойынша білім алып
жатқан студенттерге, сондай-ақ, торғай даласының ежелгі тарихына қызығушылық танытқан кез кел-
ген адамға арналған.
The present book is devoted to the publications and interpretation of excavation work results of the prominent
kurgan Halvay III. New materials on the Bronze Age, Iron Age and Middle Ages are introduced into scientific
world. The monograph contains publications of archaeological, anthropological, archaeozoological materials
obtained as a result of studies of the burial ground. The funeral ceremony and inventory are characterized in details,
issues of chronological and cultural identity are discussed. Much attention is paid to interdisciplinary research
(dendrochronology, technical and technological analysis of pottery, study of the metal composition ).
The book is addressed to specialists in the field of archeology, ancient history, students of history department
and all those who are interested in the ancient history of Torgay steppes.
Монография посвящена публикации и интерпретации результатов раскопок яркого могильника Халвай
III. Вводятся в научный оборот новые материалы эпохи бронзы, раннего железного века и Средневековья.
Монография содержит полную публикацию археологических, антропологических, археозоологических
материалов, полученных при исследовании могильника. Подробно характеризуются погребальный обряд
и инвентарь, рассматриваются вопросы хронологической и культурной принадлежности. Большое
внимание уделяется междисциплинарным исследованиям (дендрохронология, технико-технологический
анализ керамики, исследование состава металла).
Книга адресована специалистам в области археологии, древней истории, студентам, обучающимся
по специальности «История», и всем интересующимся древней историей торгайских степей.
УДК 902.03 (035.3)
ISBN 978-601-7106-23-2 – (Т.VII)
ББК 63. 48 (5 қаз)
ISBN 978-601-7106-17-1
© Шевнина И., Логвин А., 2015
© Автор проекта Самашев З., 2015
© Филиал Института археологии
им. А.Х.Маргулана в г. Астана, 2015
КІРІСПЕ....................................................................................................................................................... 16 INTRODUCTION..........................................................................................................................................16
I БӨЛІМ. ҚОЛА ДӘУІРІНІҢ ХАЛВАЙ III ҚОРЫМЫНАН ТАБЫЛҒАН CHAPTER I. MATERIALS DESCRIPTION OF THE OF THE BRONZE AGE KURGAN HALVAY III....... 21
ДЕРЕКТЕРДІҢ СИПАТТАМАСЫ................................................................................................................ 21 1.1 Planigraphy and stratigraphy of the kurgan............................................................................................22
1.1 Қорымның планиграфиясы мен стратиграфиясы.............................................................................. 22 1.2 Description of ditch burials beneath the kurgan..................................................................................... 24
1.2 Обадағы жерлеу орны және ордың сипаттамасы.............................................................................. 24 1.3 Characteristics of the inlet burials...........................................................................................................44
1.3 Соңғы жерлеулердің сипаттамасы...................................................................................................... 46 1.4 Characteristics of artifacts from the excavation and the artifacts found near the kurgan....................48
1.4 Қазба барысында табылған жәдігерлердің сипаттамасы................................................................. 49
CHAPTER II. ANALYSIS OF THE FUNERAL RITE AND ASSOCIATED INVENTORY OF THE
II БӨЛІМ. ҚОЛА ДӘУІРІНІҢ ХАЛВАЙ III ҚОРЫМЫ ҚАБІРЛЕРІНДЕГІ ЖЕРЛЕУ ҒҰРЫПТАРЫ
BRONZE AGE KURGAN HALVAY III.........................................................................................................53
МЕН ҚОСА ЖЕРЛЕНГЕН ЗАТТАРЫНЫҢ САРАПТАМАСЫ.................................................................. 53
2.1 Funeral rites........................................................................................................................................... 54
2.1 Жерлеу ғұрыптары............................................................................................................................... 54
2.2 Pottery.................................................................................................................................................... 60
2.2 Қыш ыдыстар........................................................................................................................................ 60
2.3 Metal products........................................................................................................................................64
2.3 Металл бұйымдар................................................................................................................................ 64
2.4. Stone, bone and wood products............................................................................................................67
2.4 Тас, ағаш және сүйек бұйымдар.......................................................................................................... 68
2.5 Handles and shafts reconstruction of bronze and stone products........................................................ 70
2.5 Қола және тас бұйымдардың саптар мен тұтқаларға бекітілуін қайта қалпына келтіру.................. 71
2.6 Halvay III in the system of Ural-Kazakhstan antiquities during the Bronze Age.................................... 75
2.6 Халвай III қорымының қола дәуіріндегі орал-қазақстандық көне ескерткіштер жүйесіндегі
орыны........................................................................................................................................................
76
CHAPTER III. MATERIALS ON THE EARLY IRON AGE AND THE MIDDLE AGES:
III БӨЛІМ. ЕРТЕ ТЕМІР ДӘУІРІ МЕН ОРТА ҒАСЫРЛАРҒА ТӘН ДЕРЕКТЕР:
ANALYSIS, CULTURAL IDENTITY AND HISTORY....................................................................................81
САРАПТАМА, МӘДЕНИ ТЕГІ ЖӘНЕ МЕРЗІМДЕЛУІ............................................................................... 81
3.1 Inlet burial..............................................................................................................................................82
3.1 Соңғы жерлеулер.................................................................................................................................. 82
3.2 Artefacts found in the ruined part, at the foot of the kurgan.................................................................. 91
3.2 Бүлінген обадан табылған жәдігерлер................................................................................................ 89
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................................................................................ 95
CONCLUSION............................................................................................................................................. 95
1 ҚОСЫМША
Панюшкина И.П. APPENDIX 1
Халвай қорғандар тобының хронологиясы.............................................................................................. 184 Panyushkina I.P.
2 ҚОСЫМША Calendar age of the kurgan group Halvay....................................................................................................184
Анкушев М.Н., Блинов И.А., Зайков В.В. APPENDIX 2
Халвай III қорғанынан табылған қола бұйымдардың құрамы................................................................. 186 Ankushev M.N., Blinov I.A., Zaykov V.V.
3 ҚОСЫМША Composition of bronze products from Halvay III......................................................................................... 186
Колбина А.В.
APPENDIX 3
Халвай III қорғандарына жерленген адамдардың антропологиялық сипаттамасы................................. 189 Kolbina A.V.
4 ҚОСЫМША
Anthropological characteristics of buried in Halvay III................................................................................ 189
Гайдученко Л.Л.
APPENDIX 4
Халвай III обаларынан табылған қан шығарып құрбандық шалудың қалдықтары.................................
198 Gaiduchenko L.L.
5 ҚОСЫМША
Remains of blood sacrifice from the kurgan Halvay III...............................................................................198
Шевнина И.В.
APPENDIX 5
Халвай III обаларынан табылған синташтылық қыш бұйымдардың техникалық-технологиялық
Shevnina I.V.
сараптамасы............................................................................................................................................... 204
6 ҚОСЫМША Technical and technological analysis of Sintashta ceramics of the kurgan Halvay III............................... 204
Морозова Т.М. APPENDIX 6
Халвай III обаларынан табылған қыш бұйымдардың сұлбасын жіктеу және өрнектерін сарапқа салу 226 Morozova T.M.
7 ҚОСЫМША Typology of forms and ornamental analysis of ceramics from the kurgan Halvay III................................... 226
Гайдученко Л.Л. APPENDIX 7
Халвай III обаларынан табылған құрбандық шалу ыдыстарында сақталған тамақ күйелері................. Gayduchenko L.L.
244
8 ҚОСЫМША Food burns on sacrificial vessels from the kurgan Halvay III..................................................................... 244
Сеитов А.М.
APPENDIX 8
Халвай III обалар тобының № 3А қорғаны шұңқырынан табылған ғұн садағы мен жебелерін қайта
Seitov A.M
қалпына келтіру........................................................................................................................................... 245
Reconstruction of the Hun bow and arrow from the pit №3A of the kurgan Halvay III................................ 245
ВВЕДЕНИЕ.................................................................................................................................................98
ГЛАВА I. ОПИСАНИЕ МАТЕРИАЛОВ ЭПОХИ БРОНЗЫ КУРГАНА ХАЛВАЙ III................................ 101
1.1 Планиграфия и стратиграфия кургана................................................................................................102
1.2 Характеристика подкурганных погребений и рва...............................................................................102
1.3 Характеристика впускных погребений................................................................................................116
1.4 Характеристика артефактов................................................................................................................117
ГЛАВА II. АНАЛИЗ ПОГРЕБАЛЬНОГО ОБРЯДА И СОПУТСТВУЮЩЕГО ИНВЕНТАРЯ
ЗАХОРОНЕНИЙ ЭПОХИ БРОНЗЫ КУРГАНА ХАЛВАЙ III.....................................................................121
2.1 Погребальная обрядность....................................................................................................................122
2.2 Керамика...............................................................................................................................................128
2.3 Металлические изделия.......................................................................................................................131
2.4 Каменные, деревянные и костяные изделия......................................................................................140
2.5 О реконструкции креплений бронзовых и каменных изделий к рукоятям и древкам.....................142
2.6 Курган Халвай III в системе урало-казахстанских древностей эпохи бронзы..................................146
ГЛАВА III. МАТЕРИАЛЫ ЭПОХИ РАННЕГО ЖЕЛЕЗНОГО ВЕКА И СРЕДНЕВЕКОВЬЯ:
АНАЛИЗ, КУЛЬТУРНАЯ ПРИНАДЛЕЖНОСТЬ И ХРОНОЛОГИЯ.........................................................151
3.1 Впускные погребения...........................................................................................................................152
3.2 Артефакты, найденные в разрушенной части кургана......................................................................174
ЗАКЛЮЧЕНИЕ...........................................................................................................................................175
ЛИТЕРАТУРА..............................................................................................................................................178
СПИСОК СОКРАЩЕНИЙ...........................................................................................................................181
ПРИЛОЖЕНИЕ 1
Панюшкина И.П.
Календарный возраст курганной группы Халвай.................................................................................. 184
ПРИЛОЖЕНИЕ 2
Анкушев М.Н., Блинов И.А., Зайков В.В.
Состав бронзовых изделий кургана Халвай III........................................................................................ 186
ПРИЛОЖЕНИЕ 3
Колбина А.В.
Антропологическая характеристика погребенных из кургана Халвай III...............................................189
ПРИЛОЖЕНИЕ 4
Гайдученко Л.Л.
Остатки кровавых жертвоприношений из кургана Халвай III..................................................................
198
ПРИЛОЖЕНИЕ 5
Шевнина И.В.
Технико-технологический анализ синташтинской керамики кургана Халвай III....................................204
ПРИЛОЖЕНИЕ 6
Морозова Т.М.
Типология форм и орнаментальный анализ керамики кургана Халвай III........................................... 226
ПРИЛОЖЕНИЕ 7
Гайдученко Л.Л.
Пищевые пригары из жертвенных сосудов из кургана Халвай III...........................................................244
ПРИЛОЖЕНИЕ 8
Сеитов А.М.
Реконструкция гуннского лука и стрел из ямы № 3А кургана Халвай III...............................................
245
Евдокимов, В.Н. Логвин, Э.Р. Усманова зерттеген.
Недәуір маңызды деген ерте кездегі жұмыстарды
Садчиковка және Алексеевка кенттері маңындағы
қол дәуіріне жататын қоныстарда О.А. Кривцова-
Гракова (1930-1939 жж.) жүргізген. Алексеев қонысы
осы жұмыстардан кейін андрон мәдени-тарихи
қауымдастығының эталон және хрестоматиялық
Географиялық тұрғыда Торғай Орал-Қазақстан ескерткішіне айналды.
тауларының Торғай ойысымына жапсарлас бөлігі 1968 жылдан бастап Торғайдың қола дәуіріне
және Қостанай облысының әкімшілік шекарасы- жататын мұраларын зерттеумен В.В. Евдоки-
мен сәйкес. Торғай даласы Батыс-Сібір ойпатынан мов айналысты, 1969-1977 жылдар аралығында
оңтүстікке қарай, Оңтүстік Орал таулары сілемдері Қостанай облысының аумағында ол жетекшілік ет-
мен қазақтың ұсақ шоқылары арасынан Арал маңы кен Жоғарғы Тобыл экспедициясы Загаринка, Коне-
шөлейттеріне дейін жүз мыңдаған шақырымға созы- завод 3, Семиозерка 2, Перелески қоныстарында,
лып жатыр. Конезавод, Евгеньевка және басқа да қорымдарда
Торғай даласы шөлейт, тау және орман ланд- қазба жұмыстарын жүргізді. Оның атақты Алексеев
шафттарымен іргелес жатыр, бұл белгілі бір қонысында жүргізген жұмыстарының материалдары
деңгейде Торғайдың археологиялық мұрасының андрон мәдени-тарихи қауымдастығының мазмұнын
өзіндік ерекшелігі мен алуан түрлілігіне әсер етті. түсінуде көп дүниені өзгертті және әлі күнге дейін
Далалық Тобыл маңының қола дәуіріне жата- алексеев-саргары дербес мәдениетін негіздеу үшін
тын ескерткіштерін О.А. Кривцова-Гракова, В.В. маңызды дәйек болып келеді.
16 17
after these works became the reference and textbook
monument of Andronovо cultural-historical community.
Since 1968 V.V. Evdokimov has started studying the
archaeological heritage of the Bronze Age, particularly,
the period from 1969 to 1977. In Kostanay region
Geographically, Torgay is an area of Ural-Kazakhstan the Upper Tobol expedition under V.V. Evdokimov’s
steppes assigned to Torgay trench and is comparable leadership excavated such settlements as Zagarinka,
with the administrative boundaries of Kostanay region. Konezavod 3, Semiozerka 2, Pereleski, burials
Torgay steppes extend for hundreds of kilometers to Konezavod, Evgenevka and many others. Materials
the south of the West Siberian Plain, between spurs of his work on the famous settlement Alexeyevskoye
of South Ural mountains and Kazakh Upland, to semi- changed a lot in understanding the content of the
deserts of Aral sea region. Andronovо cultural-historical community and are still an
Torgay steppes border with the semi-desert, mountain important argument for the justification of Alekseevsko-
and forest landscapes what to some extent, determined Sargarin culture.
the identity and diversity of the archaeological heritage In the following decades, studies of the region were
of Torgay. connected with Torgay archaeological expedition. The
Bronze Age monuments of the Steppe Tobol systematic studies of the region started by V.N. Logvin,
area were studied by O.A. Krivtsova-Grakova, V.V. who in 1977 organized Kustanay archaeological
Evdokimov, V.N. Logvin, E.R. Usmanova. The most expedition, later in 1980 he converted it into Torgay
important early works were carried out by the expedition Archaeological Expedition (TAE) which still exists.
under the guidance of O.A. Krivtsova-Grakova on the In the early 80-ies. Turgay archaeological expedition 1. Қостанай облысындағы қола дәуірі (синташта-петров дәуірі) ескерткіштерінің картасы
Map of the monuments of the Bronze Age (Sintashta-Petrovsk era) Kostanay region
Bronze Age settlement near the villages Sadchikovka led by V.N. Logvin conducted some research works on
Карта памятников бронзового века (синташтинско-петровская эпоха) Костанайской области
Alexeevka (1930-1939). The settlement Alekseevskoe the monuments of the Bronze Age, which made a great
Содан кейінгі онжылдықтарда өлкенің зерттелуі Өлкенің нағыз «маржандары» - синташта-петров жүргізген қазба жұмыстары), Халвай III және V оба- де Халвай V обасы табылды. Екі оба да бір-біріне
Торғай археологиялық экспедициясымен байланы- шеңбері ескерткіштері аймақтың қола дәуіріне жата- лары (1-сурет). сәйкес (1-қосымшаны қара), Қаратомар су қой-
сты. Аймақты жоспарлы түрде зерттеуді кейіннен, тын ең ерте материалдары болып табылады (б.з.д. Өкінішке қарай, көптеген ескерткіштер архео- масының Тобыл сағасының сол жағалауында ор-
яғни 1980 жылдан әлі күнге дейін жұмыс істеп келе XXI-XVII ғғ.). Көптеген зерттеушілер оларды ежелгі логтардың назарына іліккен кезде қатты бүлінген наласқан. Халвай III және V обаларында жүргізілген
жатқан Торғай археологиялық экспедициясы болып үндіирандықтармен байланыстырады. Синташта-пе- болатын. Сондай ескерткіштердің бірі - Халвай III қаз ба жұмыстары барысында алынған материалдар
аталған Қостанай археологиялық экспедициясын тров ежелгі бұйымдары көбінесе Оңтүстік Орал мен обасы. Оба табылған кезде, 2008 жылдың күзінде да мыған қола дәуіріне, синташта мәдениетіне жата-
1977 жылы ұйымдастырған В. Н. Логвин бастаған. Солтүстік Қазақстанда таралған. оны Қаратомар су қоймасы толық дерлік шайып ды.
Өткен ғасырдың 80-жылдардың басында В.Н. Торғай аумағында ол - Семиозерка 2, Конезавод кеткен (2-4-сурет). Жергілікті тұрғындардың (Г.В. Бұл кітап Халвай III обасына арналған. Оба-
Лонгвин бастаған Торғай археологиялық экспе- 3 (В.В. Евдокимов жүргізген қазба жұмыстары) және Кулинич, Е.М. Глывин және басқалар) дер кезінде да жүргізілген зерттеулер түрлі кезеңдерге жа-
дициясы Қазақстанның қызықты ескерткіштері 1995 жылы Н.В. Левиттің аэрофото түсірілім мате- хабарлағаны арқасында Торғай археологиялық татын материалдар берді. Обаның өзі орта қола
жинағын толықтыра түскен қола дәуіріне жататын риалдарынан табылған Первомайское қоныстары. экспедициясы 2009-2010 жж. дала маусымы ба- дәуірінде салынған. Алайда обаның жерлеу алаңы
ескерткіштерге археологиялық қазба жұмыстарын Кейіннен бұл нысанды Г.Б. Зданович пен И.М. Ба- рысында құнды ақпарат ала алды. Обаның қатты кейінгі – ерте темір дәуірі мен орта ғасырларда да
жүргізді. Ол, ең алдымен Бестамақ, Жангелді 5, танина зерттеп, Г.Б. Зданович «Қалалар елдері» бүлінгеніне қарамастан, құтқару жұмыстары кезінде пайдаланылған. Халвай III обасын зерттеу дамыған
Тоқанай 1, Орқаш қорымдары еді. Қожай терсек ескерткіштер шеңберіне, бірақ басқа, Қамысты де- қола дәуіріне жататын жәдігерлердің тамаша жинағы қола дәуірі тұрғындарының материалдық әлемі мен
қонысын зерттеу барысында Алакөлдегі Қожай 1 ба- ген атаумен кіргізген (Зданович Г.Б., Батанина И.М., табылды, ал 2011 жылғы дала маусымында Халвай жерлеу рәсімдері туралы түсініктерімізді барынша
лалар қорымы табылып, зерттелген болатын. 2007, 102-105 бб.). III обасынан солтүстік-шығысқа қарай 500 метр жер- кеңейтті.
Одан бөлек, Лисаковск қаласының маңында Синташта-петров хронологиялық қабатына жа-
жиырм а жылдан артық уақыт бойы Лисаковск татын ескерткіштер арасында мына қорымдарды
археологиялық экспедициясының (ЛАЭ) жетекшісі атап өтуге болады: Бестамақ (В.Н. Логвин, С.С.
Э.Р. Усманова зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді. Калиева 1991-1994, 1997 жж., А.В.Логвин, И.В. Шев-
ЛАЭ зерттеулерінің басты нысаны орта және кейінгі нина 2001-2003 жж., 2005-2008 жж. жүргізген қазба
қола дәуіріне жататын Лисаковский қонысы мен жұмыстары), Тоқанай 1 (В.Н. Логвин жүргізген қазба
некрополі болды (Усманова Э.Р., 2005). жұмыстары), Кульчукай 2 (И.В. Шевнина, А.В. Логвин
18 19
part of the collection of the most interesting monuments Evdokimov) and Pervomayskoe, which was discovered
of Kazakhstan. These are, first of all such burials as while deciphering the aerial photographs made by N.V.
Bestamak, Dzhangildy 5, Tokanay 1, Urkash. During the Levit in 1995. Later, the object was examined by G.B.
studies of Tersek settlement Kozhay, Alakul children’s Zdanovich and I.M.Batanina and was referred by G.B.
burial Kozhay 1 was discovered and studied. Zdanovich to the circle of monuments “Land of Cities”,
In addition, it should be noted that E.R. Usmanova though under a different name - Kamysty (Zdanovich
has been conducting research works in the city G.B., Batanina I.M., 2007, pp. 102-105).
2. Халвай ІІІ обасының жалпы көрінісі
Lisakovsk for more than 20 years. He is the head of Among the burials of Sintashta-Petrovkа General view of the kurgan Halvay ІІІ
the Lisakovsk archaeological expedition (LAE). The chronological formation the following cemeteries should Общий вид кургана Халвай ІІІ
main objects of the LAE research is the necropolis and be allocated: Bestamak (excavations by V.N. Logvin,
settlement Lisakovsk relating to the period of middle and S.S. Kalieva. in 1991-1994, 1997, excavations by
Thanks to the timely information of local residents (G.V. excavations of burial mounds Halvay 3 and 5 refer to
late Bronze Age (Usmanova E.R., 2005). A.V. Logvin, I.V. Shevnina in 2001-2003, 2005-2008),
Kulinich, E.M. Glyvin and etc.) Torgay archaeological the era of the developed bronze of Sintashta culture.
Monuments of Sintashta -Petrovkа circle are “pearls” Tokanay 1 (excavations by V.N. Logvin) Kulchukay 2
expedition during the field seasons 2009-2010 managed The present book is about the burial ground
of the region. They represent the earliest materials of (excavations by I.V. Shevnina, A.V. Logvin), barrows
to get valuable information. In spite of the significant Halvay3. Research works in that area gave us different
the Bronze Age in the region (XXI-XVII centuries BC). Halvay 3 and 5 (Figure 1).
destruction of the mound during the rescue works a fine materials. The mound itself was built in the Middle
They are associated with ancient Indo-Iranians by many Unfortunately, some monuments were badly
collection of artifacts of the Bronze Age was obtained, Bronze Age. However, the field of burial mound was
scientists. Sintashta-Petrovkа antiquity is widespread damaged when they were first studied by archaeologists.
and in the field season of 2011 in 500 m to the northeast used in the subsequent era - in the early Iron Age and
mainly in the southern Ural and Northern Kazakhstan. One of these sites is the barrow Halvay 3. At the time
of the mound Halvay 3, the burial mound Halvay 5 was the Middle Ages. The studies of the mound Halvay 3
On the Torgay territory these settlements are of revealing the mound, in the autumn of 2008, it was
found. Both mounds are synchronous (see. Appendix significantly enlarged our understanding of the funeral
Semiozerka 2, Konezavod 3 (excavations by V.V. almost half blurred by Karatomar reservoir (Figure 2-4).
1 ), located on the left bank of the Tobolsk sleeves ceremony and the material world of the population of
of Karatamar reservoir. Materials obtained during the developed Bronze Age.
