Breastfeeding your preterm baby - Health Online - University of

79 Pages·2010·2.97 MB·English

Breastfeeding Your Preterm Baby – Somali
Waxbarashada Bukaanka
Adeegga Godlinta Naasaha
Xilliga Kahoraysa
Naasnuujinta
ilmahaaga
Buugg loogu taloglay hooyooyinka cusub
Adeegga Godlinta Naasaha
Xilliga Kahoraysa Naasnuujinta ilmahaaga
Tusmo
Su’aalaha?
Qaybta Cinwaan
Wac 206-598-4628 1 Waad Naas Nuujin kartaa ilmahaaga Kahor xilliga
2 Sharaxaada Caanaha Naaska ee Ilmhaaga Kahor
Su’aalahaagu waa muhiim.
Wac dakhtarkaaga
3 Xanaanaynta Ilmahaaga Kahor
ama daryeel caafimaad
bixiyahaaga haddii aad 4 Soo saarka Caanuhu uu Hooseeyo
hayso su’aalo ama
5 Diyaarinta Dareeraha iyo Guri Aadista
cabashooyin. Waxaa sidoo
kale caawimaad ahaan 6 Fenugreek
loo helikaraa Shaqaalaha
7 Reglan (Metoclopramide)
rugta caafimaadka ee
UWMC.
8 Domperidone (Motilium)
Adeegga naaso godlinta: 9 Buufinta Sanka Oxytocin
206-598-4628
10 Qaniimada Naas Nuujinta
Maalmaha Toddobaadkii:
9 g.h. ilaa 9 g.d.
Lifaaq
Maalmaha toddobaadkii Qoraalka Caano –Kalisida Naasaha
iyo fasaxyada:
9 g.h. ilaa 1 g.d.
© University of Washington Medical Center
Lactation Services Breastfeeding Your Preterm Baby
Box 356079 Somali
1959 N.E. Pacific St. Seattle, WA 98195 08/2009
206-598-4628 Reprints on Health Online: http://healthonline.washington.edu
You Can Breastfeed Your Preterm Baby – Somali
Waxbarashada Bukaanka
Qaybta 1
Adeegga Godlinta Naasaha
Waad Naas
Nuujin kartaa
Ilmahaaga Kahor
Ilmhaagu wuxuu u baahan Caanaha Naasku Waa Gaar
yahay caanahaaga! Caanaha naasahaagu waxay muhiim u yihiin caafimaadka ilmhaaaga. Canaha
naasaha ee ka yimaada hooyooyinka waqti hore dhalay way ka duwan
Waaxdayada Daaweeynta
yihiin caanaha naasaha ka yimaada hooyooyinka dhala marka ugu horaysa.
Khaaskaa Dhalashada
Daraasadaha qaarkood ayaa soo talo ahaan kusoo jeediya in caanaha waqtiga
Cusub (NICU) kooxda iyo kahor uu aad ugu badan yahay booratiinku, macdanaha qaarkood, iyo
Adeegga Umushu waxay waxyaalaha loo isticmaalo xanuunka. Sidoo kale caanuhu waxay leeyihiin
qoddobo gaara kuwaas oo caawin kara nidaamka jidhka ilmahaagu aanu
kugu dhiiri galinyaan
waqtigiisa dhammaysan uu iskaga difaacayo xanuunada. Ilmahaaga aanu
inaad siiso caanaha waqtigiisa dhammaysan wuxuu ugu faa’idaysan doonaa helitaanka caanaha
naaska ilmahaaga. Akhri qaabab badan:
casharadan qoraalkaa • Hoos udhiga khataraha xanuunada.
kahor ama isla markiiba •
Hoos udhiga khataraha necrotizing enterocolitis (NEC), xanuunka
kadib dhalashada xiidmyaasha.
ilmhaaga dhiciska ah. • U dulqaadashada quudinta oo ka sii fiicanaata.
•
Hoos u dhiga khatarta xasaasiyada.
•
Kobaca maskaxda oo sii fiicanaata iyo cabirka waxgarashada maskaxda oo
aad u sii saraysa (cabirka maskaxda).
•
Hoos u dhiga neefsashada syncytial virus (RSV), kaas oo xanuun ku keena
sanbabada iyo marinada neefsashada.
•
Araga indhaha oo sii fiicnaada.
Bilow
Waad naas nuujin kartaa ilmahaaga waqtiga kahor, laakiin habka ad u bilawdaa
wuxuu ka duwanaan doonaa muddo yar. Waayo tani inta badan kahor waqtiga
carrruurt yar yari waqtiga maaha qaar xoog ku filan leh ama waqtigoodii
gaadhay si loo xanaaneeyo maalmaha faraha badan ama toddobaadyada kadib
dhalashada.
Qaybta 1 – Bogga 2
Adeegga Godlinta Naasaha
Waad Naas Nuujin kartaa Ilmahaaga Kahor
Isla dhalashadaada ilmahaaga kadib, waxaa lagu bari doonaa inaad
isticmaasho bamka naasaha lagu liso ee heerka cisbitaalka laydhka ku
Su’aalaha?
shaqeeya. Barashada si loo sharxo (looga sii daayo) bamkaaga caanaha
lagu liso eel eh labada awoodood wuxuu kaa caawinayaa inaad dhisto ooad
Wac 206-598-4628
sii wado siinta caanaha marka uu ilmahaaagu yar yar yahay. Caanaha aad
uruuriso waxaa la siin doonaa ilmahaaga muddada ay ku jiraan NICU.
Su’aalahaagu waa muhiim.
Wac dakhtarkaaga
Daawooyinka
ama daryeel caafimaad
Hubi si aad ugu sheegto lataliyahaaga umusha ama dakhtarka wax kastoo ku
bixiyahaaga haddii aad
saabsan daawooyinka aad qaadanayso markaad caanaha siinayso ilmhaaga.
hayso su’aalo ama
Daawooyinka la iibsado iyadoon dhakhtar kuu qorin, iyo daawooyinka kale
cabashooyin. Waxaa sidoo
eed u qaadan kartid caanaha naasahaaga. Daawooyinka badankoodu wax
kale caawimaad ahaan
dhibaatooyinka ugaysan maayaan korniinka ilmahaaga. Laakiin, ilaa iyo
loo helikaraa Shaqaalaha
hadda waxaa taxadarku ku jiraa in ay dib u eegaan daawooyinkan kooxda
rugta caafimaadka ee
daryeelka cafimaadku.
UWMC.
Adeegga naaso godlinta: Su’aalo Guud
206-598-4628
S. Suurtogal ma ii tahay inaan caano yeesho xaataa haddii uu
ilmhaygu dhashay waqti hore?
Maalmaha Toddobaadkii:
Haa. Naasahaagu waxay soo saari karaan caano 22 ka toddobaad ee
9 g.h. ilaa 9 g.d.
uurka sido.
Maalmaha toddobaadkii
iyo fasaxyada:
9 g.h. ilaa 1 g.d.
© University of Washington Medical Center
Lactation Services You Can Breastfeed Your Preterm Baby
Box 356079 Somali
1959 N.E. Pacific St. Seattle, WA 98195 08/2009
206-598-4628 Reprints on Health Online: http://healthonline.washington.edu
Expressing Breast Milk for Your Preterm Baby – Somali
Waxbarashada Bukaanka
Qaybta 2
Adeegga Godlinta Naasaha
Sharaxaad Caanaha
Naasaha ee Ilmahaaga
Kahor waqtiga
Akhri casharadan qoran Sida loo Abuuro ee loo Siiwadao Siinta Caanaha
Maalmaha iyo toddobaadka ugu horeeya kadid dhalashada waa waqtiga ay
kahor ama kadib isla
bilaabanto caano siintu. Isku dayga koowaad ee caano iska liskaagu waxay soo
marka aad bilowdo caano saari doonaan naasahaagu dhibco aad u yar yar oo qaro leh,caano midabkoodu
huruud xigo oo lagu magacaabo danbar (colostrum). Kadib dhalashada maalinta
iska liskaaga koowaad.
4aad, hooyooyinka badankoodu waxay soo saaraan wiqiya ama wax ka badan
waqtigii kasta ee ay naasahooda ay lisaan.
Dhammaadka toddobaadka hore, hooyooyinka badankoodu waxay soo saaraan
500 ml (16 wiqiyaadood.) oo caano ah maalintiiba, waxaanay dhamaadaan
toddobaadka kixiga, waxaa dhici karta inaad soo saarto caano gaadhaya ilaa 720 ml
(24 wiqiyaadood.) maalintiiba. Ilmaha aadka u yari ilaa hadda uma baahna caano
farabadan maalin walba. laakiin, laakiin muddo dheer noqon mayso kahor inta
ananay sidaas samaynin. Arinkaas daraadeed, waxaa waajiba inaad sii wado caano
siin haboon.
Halkan waxaa ku yaala waxoogaa talooyina oo muhiima si aad u ilaaliso caano
siintaada:
•
Isticmaal mid laba awoodood leh, bamka naasaha lagu liso cisbitaalka ee
ku shaqeeya heerka laydhka. “Laba jeer lisidu” waxay kuu oggolaanaysaa
inaad listo labadaada naasoodba hal waqti oo isku mida.
•
Haddii ay suurtogal tahay, bilow lisitaanka 6 dii saacadoodba gudahood kadib
dhalmada.
•
Iska lis caanaha ugu yaraan 8 jeer maamintiiba (ama 3 saacadood oo kasta)
muddo 15 daqiiqadood waqtigii kastaba ama ilaa inta caanaha socdaa ay
istaagayaan, dabadeedna iska lis 2 jeer ama daqiiqado badan.
•
Daraasad ayaa sheegaysa inaad u baahan tahay inaad iska listo caanaha ugu
yaraan 100 daqiiqadood maalintiiba si aad u sii wado caano bixinta. Caano
iska liska intan kayar waxaa suurtogal aha in ay hoos u dhigto soo bixintaanka
caanaha.
•
Laba jeer iska liska caanuhu waa mid muhiima. Waxay badbaadisaa waqtiga
waxaanay godlisaa siidaynta prolactin oo ka fiican caanaha oo mar kaliya
la iska liso. Prolactin waa hormoonka u sheega in unnugyadu ku dhex yaala
naasuhu ay caano sameeyaan.
•
Waxaad xasuusataa in 2 toddobaad ee ugu horeeya dhalashada kadib ay yihiin
waqtiga ugu wanaagsan ee la abuuro siinta caano dhammaystiran. Bilow
hadda caano iska lisida waqtigeedu joogtada yahay si aad u sii wado caano
siintaada.
Qaybta 2 – Bogga 2
Adeegga Godlinta Naasaha
Sharaxaad Caanaha Naasaha ee Ilmahaaga Kahor waqtiga
Booqo Shabakadda
http://newborns.stanford.
edu/Breastfeeding ee
fiidyayaasha waxtarka
leh ee gacan kulisida
iyo kordhinta soosaarka
caanaha. Muuqaaladan ku
caawinaya waxaa sameeyey
Jane Morton, M.D.
Isticmaal mid laba awoodood leh, bamka naasaha lagu liso cisbitaalka ee ku
shaqeeya heerka laydhka.
Isticmaal “gacmaha” lisitaanka caanaha si ay u kordhiyaan caano siintaada.
Waxaanu hadda aanu naqaanaa in hooyooyinka iskuugu geeya gacan kulisida iyo
cadadinta bamka naasaha lagu liso ee ku shaqeeya laydhka inay sameeyaan caano
kabadan kuwa aan samaynaynin.
Lis oo Faaruqi Naasahaaga Inta badan!
Lis naasahaaga inta badan, ama ilaa inta ay naasahaagu ay faaruq noqonayaan.
Tani waxay muhiim u tahay dhammaystirka laga saarayo (feedback inhibitor of
lactation) (FIL). FIL waa booratiin ku jira caanahaaga oo u sheega in unnugyada
ku dhex yaala naasahu ay joojiyaan caano samaynta. Marka naasahaaga ay ka
buuxsamaan caano, soo saarista qiyaasta caanuhu way yaraataa waayo heerark FIL
oo sareeya. Caano lisidu inta badan way buuxisaa FIL.
Sidoo kale Caano lisidu waxay carisaa soo saarista prolactin. Prolactin waa
hormoonka u seenyaaleeya unnugyada si ay u sameeyaan caano. Prolactin waa
waajib in laga siidaayo inta badan jidhkaaga si ay u soo saaraan caanaha.
Iyadoon gebi ahaanteedba aan lafaaruqinayn ama inta badan aan la carinayn
prolactin, naasahaaga ayaa bilaabi doona inay bokhokhaan. Tan macnaheedu waa
in unnugyada naasahaagu ay joojiyaan soo saarista caanaha. Aad ayey ugu adag
tahay unnugyadan in ay mar labaad shaqeeyaan isla marka ay istaageen. Arintan
awgeed, waxaa muhiima inaad sideeda u raacdo jadwalkaaga caano iska lisida.
Qaybta 2 – Bogga 3
Adeegga Godlinta Naasaha
Sharaxaad Caanaha Naasaha ee Ilmahaaga Kahor waqtiga
Arinta kale ee wanaagsan si aad gebi ahaantoodba aad u faaruqiso naasahaga waa marka caano iska
lisku ay kordhiso cadadka kalarisk ah eek u jira caanaha. Waxay xaqiijinaysaa uruurinta caanaha hadha
(hindmilk), caanihii ugu danbeeyey ee la iska sii daayey. Caanaha ugu danbeeyey ee la iska sii daayey
waxaa ku badan duxda oo ay ku jiraan kalariska uu ilmhaagu u baahan yahaysi uu si fiican u koro.
Gacan Ku isticmaalka
Gacan ku isticmaalku waa qab kale oo looga soo saaro caanaha naasaha. Waxay inta badan ka qiimo
badan tahay caanaha oo la iska lisomaalint kowaad ama maalinta labaad kadib dhalashada.
•
Bilow adigoo duugaya naasahaaga. Ka bilow laabta oo uga sii gududb dhinaca ibta naasaha adigoo
isticmaalaya salaaxid.
•
Mark a xigta, kadhig “U” suulkaaga iyo farahaaga oo dulsaar “U” halka ka danbaysa qaybta
madow ee ibta naaska (jiida madow ee ku xeeran ibta naaska). Kor u qaad oo dib u cadaadi
laabtaada. (Eeg sawirka hoose.)
•
Gebagabadii, si khafiifa u cadaadi ama ku tuuji farahaaga si wada jira adigoon ku xaganyn
farahaaga maqaarkaaga.
•
Ku wareeji farahaaga agagaarka qaybta madow ee ibta naaskaaaga oo ku cel cei ilaa inta aad ka
idlaynayso caanaha naasaha.
•
Waydii saaxiib inuu kaa caawiyo inuu kuu uruuriyo dhibcaha yar yare ee danbarka ah ee ka
yimid tif tif laynta ibta naaska ee wata siriinjka. Ama, haddii aad ku isticmalayso gacanta caanaha
waqtigoodii gaadhay, ku uruuri caanaha weel nadiifa marka ay ka soo baxayaan marinka ku taala
ibta naasahaaga.
Muuqaalka U, gacan iyo
naaska oo isa saaran.
Daryeelka Kangaroo
•
Daryeelka Kangaroo waxaa sidoo kale lagu magacaabaa “isku haynta dubka-dub.” Waa kaliya
adigoo ku xajiya ilmhaaga laabtaada qaawan ilmaha oo isagu xafaayad kaliya xidhan. Labadiinuba
waxaad huwanaysaan bustayaal diiran.
•
Daryeelka Kangaroo wuxuu ka caawinayaasoo daynta caanahaaga in ay cariyaan oxytocin.
Oxytocin waa hormoon kale kaas oo caawiya godlinta naasaha.
•
Daraasado ayaa waxay tilmaamayaan in hooyooyinka qata daryeelka kangaroo ay soo saaraan
caano badan oo gaadhaya 200 ml oo ay ka ay guul badan ka gadhaan marka ay bialabaan naas
nuujin dhammaystiran.
Qaybta 2 – Bogga 4
Adeegga Godlinta Naasaha
Sharaxaad Caanaha Naasaha ee Ilmahaaga Kahor waqtiga
Daryeelka Kangaroo.
•
Daryeelka Kangaroo waxaa la bilaabi karaa isa marka ilmhaagu ay
xaaladiisa caafiamaad degan tahay.
•
Ilmahaaga dubka-dubka u saar ugu yaraan 30 ilaa 60 daqiiqadood maalin
kasta, ama ilaa inta loo adkaysan karo.
•
Isku qabashada dubka-dub sidoo kale waxay leedahay faa’do caafimaad
oo kale. Waxay horumarinaysaa ka shaqaysiinta heerkulka ilmahaaga
iyo xaalada neefashada. Daryeelka Kangaroo ayaa sidoo kale kaa caawin
doona inaad soo saarto maaddooyinka jidhkaaga ka difaacaya xanuunada
(shayada la dagaalama xanuunka). Waxaad la qayb san doontaa shayadan la
dagaalama xanuunka ilmahaaga adigoo u sii dhexmarinaya caanaha naasaha.
shayada la dagaalama xanuunku waxay ka ilaalinayaan ilmahaaga jeermiska
ku dhex jira deegaanka.
Cabirka Toobinta
•
Cabirka saxdaa ee toobintu wuxuu kaa caawinayaa inaad gebi ahaantoodba
ad caanah ka idlayso naasaha.
•
Isticmaalka cabirka saxda ah ee toobintu wuxuu caawinayaa haddii ibta
naasahaagu ay leeyihiin xanuun.
•
La xidhiidh lataliyaha caano gidlinta si uu kaaga caawiyo toobinta leeg
naasahaaga.
Qaybta 2 – Bogga 5
Adeegga Godlinta Naasaha
Sharaxaad Caanaha Naasaha ee Ilmahaaga Kahor waqtiga
Caano Gaaxin
Caano gaaxintu waa ka sii daynta ama socodsiinta caanaha kuwaas oo dhaca kadib
markaad biliwdo caano iska lisida ama nuujinta ilmahaaga. Hooyooyinka qaarkood, way
adag tahay in ay iska lisaan caanaha. Halkan waxaa ku yaala waxoogaa talooyina oo fudud
si caanaha la iskaga sii daayo:
•
Salaax naasahaaga.
- U salaax naaskii kastaba si qunyara laakiin adag yari kujiro, adigoo isticnmalaya
wareeg ama salaaxitaan. Ka bilow dhabarka danbe ee naasaha oo hore uga sii
gudub. Ku wareeji gacmahaaga si aad ay uwada gadhaan agagaarka naasaha.
- Ku bilow markan sii daynta caanaha adigoo salaaxaya naasaha.
- Sidoo kale, jooji caano iska liska si aad u salaaxdo naasahaaga qayb ahaan
muddada caano liska. Tani gebi ahaan waxay caawinaysaa in laga idleeyo caanaha
naasaha.
•
Caanaha iska lis kadib markaad qaadato daryeelka kangaroo.
•
Caanaha iska iskii daa adigoo ilmahaaga sariirta dhiceeda kuhaya NICU.
•
Wax cun ama cab markaad caanaha iska sii daynsyso.
•
Soo dhawyso sawirkaad ka hesho ama shay kale oo kuu dhaw si uu kuu xasuusiyo
ilmhaagii.
•
Caanaha iska lis meel aad u raaxo badan ood nafis aad dareento.
•
Isticmaal cadaadinta naasaha kahor intaanad iska lisin caanaha.
•
Tix gali isticmaalka oxytocin buufinta sanqaroorka haddii hoos u dhacq kugu
adkaado. Eeg Qaybtan 9, “Oxytocin Buufinta Sanqaroorka,” macluumaad intaas
dhaafsiisan.
U ilaalinta Caanahaaga Ilmahaaga
Maydh gacmahaaga
•
Maydhitaanka gacmahaagu waa shayga ugu muhiimsan eed kaga ilaalin karto
caanahaaga jeermiska.
•
Ku maydh gacmahaaga saabuun iyo biyiyo kahor inta aanad iska lisin caanaha ama
aanad isticmaalin qalabka nadiiftaa ee caanaha la iskaga liso.
Nadiifi qalabkaad caanaha iskaga listo
•
Muddo kasta kadib markaad caanaha iska listo, wada qaad dhammaan qalabka naasaha
la iskaga liso oo ku maydh biyo kulul oo saabuunaysan. Si fiican uga engaji biyaha.
Waxaad dulsaartaa tuwaal qalalan oo nadiifa.
•
Toobintu had iyo jeer uma baahna ina la nadiifiyo. Laakii, waxaa laga yaabaa inaad
ogaataa yaraynt (dhibacaha biyaha) in ay ku samaysmaan toobinta dhexdeeda. Tani
waxay sababi kartaa in xayaabo ay ka baxdo waqtiba waqtiga uu ka danbeeyo. Haddii
aad ogaato sii yaraansho, u daa bamka inuu sii shaqeeyo dhawr daqiiqadood (iyadoo
ay toobintu ku xidhan tahay) marka aad nadiifiso qayabaha kale ee bamka. Tani waxay
kaa caawinaysaa inuu qalalo toobinku.
Qaybta 2 – Bogga 6
Adeegga Godlinta Naasaha
Sharaxaad Caanaha Naasaha ee Ilmahaaga Kahor waqtiga
Kaydinta
Marka caanaha naasahu ay: Waxay bad qabi karaan muddo:
• Heerkulka Qolka (caanaha darayga ah oo • 4 saacadood
kaliya ayaa la iska lisayaa)
• Talaajadaysan yihiin (4°C ama 36 ama 40°F) • Ilaa 8 maalmood
• Fadhiistaan qabow daraadeed (ee ay ku dhex • 6 bilood
jiraan talaajad leh alabaab ka gaara qaybta
talaajada)
• Aad u fadhiistaan (-20°C ama 0°F) • 12 bilood
• Dhalaalay kulayl daraadii (laakiin aanay • 24 saacadood oo ay ku jiraan
diiranayn) talaajada (dib ha u qabaoojin)
• La diiriyo quuditaan ahaan (isticmaal biyo • 1saac oo ay yaalaan qol
diiran oo meel dhexaada si loo diiriyo heerkul leh
•
caanaha; ha kar karin caanaha ama ku dhex 4 saacadood oo ay dhex yaalaan
ridin kululaylaysada) talaajada
•
Isticmaal Bamka loo yaqaan Medela & Weelka Kaydka si loogu kaydiyo
caanaha ilmahaaga. Kalkaaliyahaaga maa la taliyaha caano godlinta ayaa ku
tusi kara sida loo isticmaalo weelkan.
Sida Saxda ah ee loo Qaadayo Caanaha
•
Marka ay suurtogalka tahay, qaad caanaha naasaha kahor inta aanay qaboobin.
•
Dhex dhig caanaha baag dahaadhan oo ay ku jiraan fud biyo la qaboojiyey.
•
Marka loo socdaalayo masaafadaha dhaadheer adoo sita caanaha laqaboojiyey,
raac talaabooyinkan si aad uga ilaaliso inuu dhalaalo kulayl dartii raac
talaabooyinkan:
- Dhig weelka ay caanuhu ku jiraan meel qabow.
- Dhig fudka dhammaan meelaha ku xeeran weelka.
- Buuxi goobtii kasta ee dheeraadkaa ee ku taala warqada isku buusbuusan
ama tuwaal si uu uga ilaaliyo.
•
Ha isticmaalin barafka u samaysan lix geesoodlaha inaad ku qaboojiso caanaha.
Waxay aad u dadajinayaa dhalaalinta caanahaaga aaad qaboojisay.
Calaamadayn
•
Si loo hubiyo caanaha naasaha in loo isticmaalo si badqabta, dhammaan bacaha
oo dhan waxaa WAAJIBA in si haboon loo calaamadeeyo.
Ku dhaji xuruuro yar yar warqad xabag lagu dhajin karo ama laga furi karo leh
magaca bacda caanihii kastaa ay ku jiraan. Waydii kalkaaliyaha caafimaadka
warqadan xabagta leh markaad booqato ilamahaaga NICU. Ku dul qor warqada
xabagta leh taarikhda iyo waqtiga aad caanaha uruurisay.