Bogazköy Metinlerinin Isigi Altinda Hititler Devri Anadolu'sunda Filolojik ve Arkeolojik Veriler

28 Pages·2010·2.12 MB·English

by  Ahmet, Ünal

1992 YILI
ANADOLU MEDENiYETLERl
MÜZESi
KONFERANSLARI
ANADOLU MEDENiYETLERi MÜZESi
ANKARA 1993
ISBN 975 - 7523 - 10 - 0
Bu Konferanslari
Yayina Hazirlayanlar
Seyhan KIVANC
Melih ARSLAN
Sena MUTLU
$erife GÜL
DÖNMEZ OFFSET Müze Eserleri Turistik Yayinlari - Ankara
Tesislerinde hazirlanmi$ ve basilmijtir.
ICINDEKiLER
ÖNSÖZ 5
1992 YILI ANADOLU MEDENtYETLERl MÜZESI KONFERANSLARI 6
BOGAZKÖY METINLERININ I§lGl ALTIN DA
HlTlTLER DEVR1 ANADOLU' SUNDA
FILOLOJIK ve ARKEOLOJlK VERlLER ARASINDAKl lLl§KlLERDEN ÖRNEKLER
Prof. Dr. Ahmet ÜNAL - Münih Üniversitesi 11
A.B.D. MÜZELERINDE TÜRKlYE MEN§EIU ESERLER ÜZERlNDE ARA§TIRMALAR
Do§u MERMERCI - Arkeolog - Anadolu Med. Müzesi 32
YESEMEK KAZILARI ve ÖNEMl
Ilhan TEMlZSOY - Arkeolog - Anadolu Med. Müzesi Müdürü 57
ANADOLU' DA KREMASYON - ÖLÜ YAKMA - GELENEGt
Prof. Dr. Sevim BULUQ - O.D.T.Ü 83
DEMRE' DEKI QALI§MALARINDA ELE GEQEN KÖQÜK BULUNTULAR
Prof. Dr. Yildiz ÖTÜKEN - Hacettepe Üniversitesi 102
ROMA IMPARATORLUGU' NUN DOGU SINIRI ve SATAU\
Dr. Christ LIGHTFOOT - Bilkent Üniversitesi 118
PANAZTEPE NEKROPOLÜ
Prof. Dr. Arma§an ERKANAL - Hacettepe Üniversitesi 129
KANUNI SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMlNE AlT
MÜZEMIZDE BULUNAN ÜNlK BlR SlKKE
Tahsin SAATQl - Arkeolog - Anadolu Med. Müzesi 141
ACEMHÖYÜK' DEN BlR GRUP GÜMܧ ESER
D09. Dr. Aliye ÖZTAN - D.T.C.F 146
1993 YILI ANADOLU MEDENtYETLERl MÜZESi KONFERANSLARI 152
3
1992
ANADOLU MEDENiYETLERi MÜZESI
KONFERANSLARI
TARiH KONFERANSgi KONU
9 Ocak 1992 Prof. Dr. Ahmet ÜNAL Bogazköy Metinlerinin I§i-
gmda Filolojik ve Arkeolojik
Veriler Arasindaki Ili§-
kilerden Örnekler.
23 Ocak 1992 ? Dogu MERMERCI A.B.D. Müzelerinede Tür-
kiye Men§eili Eserler Üze-
rinde Ara§tirmalar.
13 $ubat 1992 Ilhan TEMIZSOY Yesemek Kazilan ve
Önemi.
27 $ubat 1992 Alpay PASiNLi A.B.D.'de Müzeler ve Mü-
zecilik.
5 Mart 1992 Prof. Dr. Sevim BULUC Anadolu' da Ölü Yakma Ge-
lenegi.
19 Mart 1992 Prof. Dr. Yildiz ÖTÜKEN Demre Cah§malarinda Ele
Gegen Kügük Buluntular.
9 Nisan 1992 Prof. Dr. Ramazan ÖZGAN Knidos' ta Arkeolojik Ara§-
tirmalar.
23 Nisan 1992 Christ LIGHTFOOT Satala ve Dogu Roma 1m-
paratorlugu'nun Dogu Si-
nin.
7 Mayis 1992 Dr. Sabahattin BAYRAM Kültepe Tabletleri Üzerinde
Yapilan Qali§malardan C1_
kanlan Bazi Orijinal So-
nuglar.
6
21 Mayis 1992 Prof. Dr. Armagan ARKANAL Panaztepe Nekropolü.
15 Ekim 1992 Prof. Dr. Nimet ÖZGÜC Kültepe ve Acemhöyük Zarf
ve Bullalannda Kral Mü-
hürlerinin Baskilan.
22 Ekim 1992 Prof. Dr. Muhibbe DARGA $arhöyük (Doralion) Kazilan
ve Sonuglan.
5 Kasim 1992 Dr. Angela
Minzoni DEROCHE Ortadogu Paleolitigi iginde
Güney Dogu Paleolitigi'nin
ve Kauternerin Önemi.
26 Kasim 1992 Tahsin SAATQi Anadolu Medeniyetleri Mü
zesi' nde Kanuni Sultan Sü-
leyman Dönemine ait Ünik
Bir Sikke.
10 Arahk 1992 Dog. Dr. Aliye ÖZTAN Acemhöyük' den Bir Grup
Gümü$ Eser.
24 Arahk 1992 Güngör KARAUÖUZ Hitit Kanunlannda Köle ve
Hürlerin Hukuki Durumlan.
7
1992 LECTURES AT
THE MUSEUM OF ANATOLIAN CIVILIZATIONS
DATE LECTURER SUBJECT
9th, January 1992 Prof. Dr. Ahmet ÜNAL Relations between philolog-
ical and archaeological data
• in the light of Bogazköy in-
scriptions.
23th, January 1992 Dogu MERMERCi Researches on the objects of
Turkish origin in the mu-
seums of U.S.A.
13th, February 1992 ilhan TEMIZSOY Yesemek excavations and
their significance.
27th, February 1992 Alpay PASiNLl Museums and museology in
U.S.A.
5th, March 1992 Prof. Dr. Sevim BULUC The tradition of cremation in
Anatolia.
th pof. Dr. Yildiz ÖTÜKEN Small finds unearthed at
19 M a r ch 1 9 92 r
Demre.
9th, April 1992 Prof. Dr. Ramazan ÖZGAN Archaeological surveys at
Knidos.
23th, April 1992 Christ LIGHTFOOT Satala and east border of the
Eastern Roman Empire.
701, May 1992 Dr. Sabahattin BAYRAM Some original results ob-
tained from the surveys of
Kültepe inscriptions.
8
21th, May 1992 Prof. Dr. Armagan ARKANAL Necropolis of Panaztepe.
15^, October 1992 Prof. Dr. Nimet ÖZGÜC Impressions of imperial seals
on envelopes and bullae
from Kültepe and Acem
höyük.
22nd, October 1992 Prof. Dr. Muhibbe DARGA $arhöyük "Doraleion" ex-
cavations and their results.
5th, November 1992 Dr. Angela
Minzoni DEROCHE Importance of south-eastern
palaeolithic and quaternary
within middle-eastern pa
laeolithic.
26th, November 1992 Tahsin SAATCt A unique coin in the An-
atolian Civilizations Museum
belonging to the age of Sü-
leyman the Magnificent.
10th, December 1992 Dog. Dr. Aliye ÖZTAN Some Hittite objects in the
Museum of Anatolian Civ
ilizations by purchasing.
24th, December 1992 Güngör KARAUGUZ Judicial Status of slaves and
freeman in Hittite laws.
9
r
BOGAZKÖY METiNLERiNlN I§IGI ALTINDA
HlTlTLER DEVRl ANADOLUSUNDA
FlLOLOJiK VE ARKEOLOJIK VERlLER
ARASINDAKi iU§KiLERDEN ÖRNEKLER *
Prof. Dr. Ahmet Ünal
Münih Üniversitesi
Saym dinleyenlerim, ölü dillerde bazi ara§tincilar belirli §eyleri ararlar ve
aradiklan §eylerin hemen hepsini de bulurlar, daha dogrusu bir gok durumlarda
bulduklanna inanirlar; keza bu diller ölü olduklanndan, gikanlan yanh§ sonuglara
itiraz etme olanaklan yoktur. Bir gok durumlarda bu konular, ara§tincinin zaten
pe§inen (a priori) bulmak istedigi §eylerdir, yani bir oldu bitti söz konusudur.
Tabiatiyla tum bunlar, Hitit metinlerinde olay, ki§i ve nesnelerin özüne dönük,
onlan somut bir §ekilde canlandirmaya yarayacak yeterli tasviri bilgilerin hemen
hig denecek kadar olmamasindan kaynaklanmaktadir. Bundan dolayi, kimileri
Hitit metinlerinde Helenleri, Amazonlan, mavi gözlü san§m Hindavrupahlan,
Eti Türklerini veya Tevrattaki Tid'aFi ke§fettiklerini sanmi§lardir.
Metinlerdeki canhhk, tasvir ve edebi gücün önemini yeterince vur-
gulayabilmek igin, Hitit edebiyatiyla ilgili olarak Biblical Archaeologist der-
gisinde 1989'da yaymlanan makaleme "ey yüce da§lar, hu§u verici vadilerin
saysiz gocuklan" Hititge metin yerinin gevirisini vererek ba^lam^tim1, günkü bir
ara§tinci olarak benim igin böyle edebi de§ere sahip bir deyi§, bir ideal idi. Ne
var ki, metinler her zaman böyle renkli ve edebi manzaralar sergilemiyor.
Özellikle bugün burada konumuzu olu§turan ve metinlerle arkeolojik veriler
Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde 9 Ocak 1992'de vermi§ olduQum konferanstn gok
de$i§tirilmi§ §eklidir. Bu metni yayina hazirladigim sirahrda Türkiye'de bu1undu$umdan ve re-
simler yammda olmadigindan, bunlan baskxya veremedigim igin üzgünüm. Bona Ankara'da ko-
nu§ma o\ana§\ veren Müze Müdürü sayin llhan Temizsoy'a bir kez daha te§ekkürlerimi su-
nanm.
1 A. Ünal, A., The Power of Narrative in Hittite Literature, BA June/September (1989) 130-143.
11
arasindaki diyalog dedigimiz 2 hususta büyük kopukluklar ve eksiklikler vardir.
Bunlar dikkat ve sabirla ara§tinlmasi gereken konulardir.
Bundan takriben 16 sene önce, Hitit ba§kenti Bogazköy'e en yakin üni-
versite olmasiyla övündügüm Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi'nde gah§irken,
doktora ve dogentlik tezleriyle ilgili zorunluluklara tabi olmamaksizm, Hitit me-
tinlerinin tümünü, rahat bir §ekilde okuyup, bir kez daha gözden gegirip ta-
rami§tim. Amaglanmdan bir tanesi ve en ba§ta geleni, Hitit dünyasmda ar
keolojik buluntular, olaylar ve do§al gevre ile filolojik veriler arasindaki ili§kilere
agikhk getirmekti. Ankara ve Münih Üniversitelerinde Yunan ve Roma tarihi
okumu§ oldugumdan, konuya yakla§imim gok iyimser ve hatta biraz da safdil idi:
yani kar§imiza gikan her arkeolojik eser, igin Yunan-Roma klasiklerindeki veya
yazitlardaki kadar net olmasa bile, metinlerden hermeneutik3 bazi agiklamalar
bekliyordum4.
Metin taramalannin sonunda bazi do§a olaylanndan ve büyük do§al afet-
lerden metinlerde hemen hig söz edilmemesine bir türlü bir anlam ve-
remiyordum. Bunlann ba§inda deprem, yer kaymasi, su baskini, kar, kurakhk
ve daha nice olay ve afet gelmekteydi. Sonug maalesef hayal kinciydi, keza
metinlerde ne Bogazköy u yilda en azmdan 5-6 ay etkisi altinda tutan kann, ne
de muntazam arahklarla tum yapilan altüst eden depremin kar§ih§ini bu-
labilmi§tim5. Bir hitit kralinm ve kraligesinin sapik ve psikopatik sayilabilecek
rüyalanni tum aynntilanyla kayitlara gegirip veren Hitit metinleri, bu korkung
dogal olaylan nigin susuyorlardi acaba? llk planda, metinleri yazan insanlarla,
tum bu arkeolojik eserleri bize birakmi§ olan insanlar iki ayn dünyadan gelmi§ler
2 Marie-Henriette Gates, Dialogues Between Ancient Near Eastern Texts and the Archaeological
Record: Test Cases from Bronze Age Syria BASOR 270 (1988) 63-91.
3 Yani alet edevat ile arag gereg ve di$er buluntularin i§levlerini belirleyici.
4 Bu metin taramasimn sonucu olarak ortaya gikan arastirmalanmdan bazilan §unlar olmustur:
Naturkatastrophen in Anatolian im 2. Jahrtausend v. Chr., Belleten 163 (1977) 447-472 ve
Türkgesi; Untersuchungen zur Terminologie der hethitischen Kriegsführung I: "Verbrennen, in
Brand stecken" als Kriegstechnik" Or 52 (1983) 164-180; Studien über das hethitische Kri
egswesen II: verba delendi harnink-/harganu- 'vernichten, zugrunde richten' SMEA 24 Fs Me-
riggi (1984) 71-85; Beiträge zum Fleischverbrauch in der hethitischen Küche: Philologische An
merkungen zu einer Untersuchung von A. von den Driesch und J. Boessneck über die
Tierknochenreste aus Bogazköy-HattuZa Or 54 (1985) 419-438.
5 A. Unal, Naturkatastrophen in Anatolian im 2. Jahrtausend v. Chr., ve Türkgesi, Belleten 163
(1977)447-472.
12
gibi gözükmü§tü bana. Insan Yazihkaya'yi misafirlerine gezdirirken, tann ve
tanrigalann elleri üzerinde tuttuklan isim kartu§lan olmasa, onlann adlanni dahi
bilemiyecekti.
Bütün bunlan yaparken unuttugumuz bir nokta vardir ki, bu da Hititli ka-
tiplerin metinleri bizler igin yazmadiklandir. Nasil ki, tek tannh dinlerdeki dualar
vasitasiyla bir Yahova, Isa ve Allah 'in ikonografik yapilanni belirlemek mümkün
degilse, Hitit metinleri yardimiyle Hitit dünyasimn tum yönlerini aydinlatmak da
olanaksizdir. Aradan yillar gegtikten sonra ara§tirmalanmin a§irhk merkezini
büyü metinlerine kaydirdigimda gördüm ki, Hititler'in dogal gözlemleriyle ilgili
bir gok noktalar bu metinlerde sakhdir. Dogaya dönük gözlemlerin pekgogu
olumlu veya olumsuz vasiflar olarak analoji büyülerinde kullanilmi§tir: yani falan
falan nasil iyi veya kötüyse, falan falan da ayni §ekilde iyi veya kötü olsun. Ör-
nekler: nasil ki üzüm omgasinm a§agida kökleri, yukanda biyiklan varsa; nasil
renkli gigekler geli§ir büyürlerse; ardig agaci nasil devamh ye§il kahr, yapraklanni
dökmezse; köpek dokuz uzvunu yalayarak nasil tedavi ederse; ta§lar nasil agir
ve duygusuzsa; altm nasil saglam, ebedi ve kan§iksizsa; sagir nasil i§itemez, kör
göremez ve kötürüm yürüyemezse; insanoglu nasil ölümlü ise; arabanin arka
tekerlegi nasil ön tekerlegi yakalayamazsa, ka§ik ta§an gorbayi nasil yati§tinrsa;
nasil ocakta ye§illik yeti^mezse; nasil ki kadin giysileri, etek ve kirman kadinhgin
simgesiyse; yer ve gök nasil ebedi iseler ve birbirlerine de§mezlerse; ya^mur ve
rüzgar ta§lan nasil sürükleyip götüremezlerse; su ate§i nasil söndürürse; ince
tahil taneleri ögütme ta§indan nasil kurtulup kagarsa vs.6 Görüldügü gibi bu
gözlemlerin arasmda Sokrates ve daha sonraki gaglann birgok gnostik algilari
mevcuttur. Ne var ki, tek tek olay ve olgulann metinler vasitasiyla agiklanmasina
gelindiginde büyük güglüklerle kar§ila§iyoruz.
Burada Thera (Santorin Adasi) volkan patlamasini ele alalim: II. Mursiii
yilhklannda sözünü ettigi GIS kalmi§ana-nin bu olaya i§aret etmesi olanak di-
§idir, keza arada uzun zaman farki vardir. Bu volkan patlamasinin jeolojik izleri
Sart'in 10 klm. güneyinde, Bozdaglar'daki Gölcük'te bulundu.
Metinlerle arkeolojik buluntular arasindaki ili§kileri ara§tinrken, konunun
§u noktalan kapsamasina özel itina gösterilmelidir:
6 Detaylar ve diQer örnekler icinbk. A. Unal, The Role of Magic in the Ancient Anatolian Religions
According to the Cuneiform Texts from BoQazköy-HattOia BMECCJ 3 (1988) 52-85.
13