Blootstelling aan chroom-6 op de NL-POMS

148 Pages·2017·3.58 MB·Dutch

by  Vanessa Zaat

Eindrapport WP4 Blootstelling

Blootstelling aan chroom-6 op de NL-POMS-sites 1984-2006

Drs. Nettie van der Meer (PP)
Ing. Vanessa Zaat (NKAL)
Dr. Ir. Remko Houba (NKAL)
Prof. Dr. Ir. Hans Kromhout (UU)

©IRAS 2018
Eindrapport d.d. 26 januari 2018
ISBN/EAN: 978-90-393-6994-4
Voorwoord

Dit rapport maakt onderdeel uit van een serie van tien rapporten over het onderzoek naar chroom-6 op
de POMS-locaties van Defensie. Dit rapport bevat geen afzonderlijke publiekssamenvatting. Een
overkoepelende publiekssamenvatting van de tien rapporten is te vinden op de website van het RIVM:
“Chroom-6 op de POMS-locaties van Defensie: gezondheidseffecten en verantwoordelijkheden.
Bevindingen uit het onderzoek op hoofdlijnen.”
RIVM Rapport 2018-0061
2
Samenvatting

In opdracht van het Ministerie van Defensie coördineert het RIVM het “Gezondheidsonderzoek gebruik
gevaarlijke stoffen bij Defensie; POMS, chroom-6 en CARC”. Dit onderzoek is opgedeeld in verschillende
werkpakketten waarbij dit rapport werkpakket 4 (WP4) betreft. Het doel van WP4 is het karakteriseren
en zo mogelijk kwantificeren van de historische blootstelling aan chroom-6 van werknemers die op
POMS-sites (Prepositioned Organizational Materiel Storage) in Nederland werkzaam zijn geweest.
Om informatie over historische blootstelling te verzamelen zijn alle documenten gescreend die zijn
aangeleverd door met name het Ministerie van Defensie en oud-POMS-medewerkers. Daarnaast zijn
gesprekken gevoerd met oud-medewerkers van de 5 POMS-sites. Op basis van deze focusgroep-
gesprekken en de bestudeerde documenten is inzicht verkregen in de frequentie en duur van taken
waarbij mogelijk blootstelling aan chroom-6 heeft plaatsgevonden. Ook is informatie verzameld over de
aanwezigheid van beheersmaatregelen en persoonlijke adembeschermingsmiddelen (PBM),
productinformatie en de variatie in werkzaamheden gedurende de operationele POMS-periode. Deze
informatie, gecombineerd met een veronderstelde intensiteit van de blootstelling tijdens een bepaalde
taak en de effectiviteit van aanwezige beheersmaatregelen, is gebruikt om te komen tot een semi-
kwantitatieve schatting van de blootstelling per functie.
De beschikbare informatie is voldoende om vast te stellen dat blootstelling aan chroom-6 daadwerkelijk
heeft plaatsgevonden gedurende de periode dat de POMS-sites operationeel waren. Dit betreft
voornamelijk blootstelling via bewerkingen aan met chroom-6 houdende (grond)verf behandeld
materieel, door stralen, schuren, slijpen, lassen, snijbranden, boren, verwarmen en (de)monteren en
door het gebruik van perslucht om geproduceerd stof weg te blazen.
De blootstellingen tussen functies verschilden aanzienlijk, maar tussen de POMS-sites in mindere mate.
De preserveerder, de monteurs bij de afdelingen Engineer, Tracks en Wheels en de lasser blijken de
hoogst blootgestelde functies te zijn geweest op de POMS-sites. De blootstellingen van de stralers en de
spuiters waren lager, voornamelijk omdat al in een vroeg stadium adequate persoonlijke
beschermingsmaatregelen zijn getroffen.
De beschikbaarheid van bruikbare, relevante meetgegevens voor chroom-6 op de POMS-sites was zeer
beperkt. Stationaire luchtmetingen geven aan dat de daggemiddelde concentraties chroom-6 na 1999
onder de 10 µg/m3 moeten zijn geweest. In de periode vóór 1990 kan de blootstelling op de POMS-sites
(maximaal een factor 2) hoger zijn geweest omdat toen meer met chroom-6 houdende verven is
gewerkt en de persoonlijke beschermingsmiddelen minder voorhanden waren en ook minder werden
gebruikt. Echter, ook na 1990 is blootstelling aan chroom-6 tijdens bewerkingen aan materieel nog aan
de orde geweest omdat oude (grond)verflagen op materieel nog chroom-6 kunnen bevatten.
Het schatten van de inhalatoire blootstelling van oud-POMS-medewerkers kent de nodige
onzekerheden, onder andere omdat is uitgegaan van taak-patronen en tijdsbestedingen op basis van
interviews met de voormalige medewerkers en leidinggevenden van de POMS-sites. Tevens was
informatie over de toepassing van chroom-6 houdende verven verre van volledig. De semi-kwantitatieve
schattingen moeten worden gezien als zogenaamde “worst-case schattingen” omdat is uitgegaan van
het feit dat taken met mogelijke blootstelling aan stof ook altijd daadwerkelijk tot blootstelling aan
chroom-6 hebben geleid.
3
De voornaamste route voor blootstelling aan chroom-6 is via de ademhalingswegen geweest.
Blootstelling via andere routes zoals via de huid en het maag-darm kanaal is niet uit te sluiten gezien de
aard van het werk en het consumeren van eten en drinken op en nabij met chroom-6 verontreinigde
afdelingen. Echter, de blootstelling via deze routes was niet te kwantificeren.
Tenslotte is uit de documenten en gesprekken duidelijk geworden dat POMS-medewerkers ook
blootgesteld zijn geweest aan een scala aan andere gevaarlijke en zelfs kankerverwekkende stoffen
(zoals dieselmotor-emissies, lasrook en asbest) en aan andere bestanddelen van coatings dan chroom-6,
zoals organische oplosmiddelen en isocyanaten.

4
Inhoudsopgave

Voorwoord .................................................................................................................................................... 2
Samenvatting ................................................................................................................................................ 3

1. Inleiding ................................................................................................................................................ 7
2. Methode ............................................................................................................................................... 8
2.1 Screenen beschikbare documenten Ministerie van Defensie en CAOP ............................................. 8
2.2 Focusgroep-gesprekken en bedrijfsbezoeken .................................................................................... 9
2.2.1 Focusgroep-gesprekken .............................................................................................................. 9
2.2.2 Bedrijfsbezoeken ....................................................................................................................... 10
2.3 Ontwikkeling blootstellingsmatrix .................................................................................................... 10
2.3.1 Interviewmatrix ......................................................................................................................... 10
2.3.2 Consensus-matrix ...................................................................................................................... 11
2.4 Methode semi-kwantitatieve blootstellingsschatting ...................................................................... 12
2.4.1 Semi-kwantitatieve schatting van de blootstelling ................................................................... 12
2.4.2 Algoritme ................................................................................................................................... 12
2.4.3 Beschikbare meetgegevens ....................................................................................................... 13
3. Resultaten ........................................................................................................................................... 14
3.1 Documentenscreening Ministerie van Defensie en CAOP ............................................................... 14
3.2 Focusgroep-gesprekken en bedrijfsbezoeken .................................................................................. 14
3.3 Beschrijving NL-POMS ...................................................................................................................... 16
3.3.1 De 5 Nederlandse POMS-sites ................................................................................................... 17
3.3.1.1 Brunssum ................................................................................................................................ 17
3.3.1.2 Vriezenveen ............................................................................................................................ 18
3.3.1.3 Ter Apel .................................................................................................................................. 18
3.3.1.4 Coevorden .............................................................................................................................. 18
3.3.1.5 Eygelshoven ............................................................................................................................ 18
3.3.2 Afdelingen en functies ............................................................................................................... 19
3.3.3 Oefeningen ................................................................................................................................ 23
3.3.4 Missies, operaties en projecten ................................................................................................ 23
3.4 Productinformatie ............................................................................................................................ 25
3.4.1 Washprimer ............................................................................................................................... 25
3.4.2 Primer ........................................................................................................................................ 26
5
3.4.3 Topcoating ................................................................................................................................. 28
3.4.4 Samenvatting chroom-6 houdende producten ......................................................................... 29
3.5 Beheersmaatregelen per POMS-site ................................................................................................ 30
3.5.1 Brunssum ................................................................................................................................... 30
3.5.2 Vriezenveen ............................................................................................................................... 31
3.5.3 Ter Apel...................................................................................................................................... 33
3.5.4 Coevorden ................................................................................................................................. 33
3.5.5 Eygelshoven ............................................................................................................................... 34
3.6 Persoonlijke beschermingsmiddelen ................................................................................................ 35
4. Schatting van de blootstelling aan chroom-6 ..................................................................................... 38
4.1 Resultaten van de semi-kwantitatieve schatting van blootstelling aan chroom-6 .......................... 39
4.2 Metingen op de POMS-sites ............................................................................................................. 40
4.3 Kalibratie van semi-kwantitatieve schattingen met gemeten luchtconcentraties .......................... 41
4.4 Vergelijking met metingen op andere Defensie-onderdelen ........................................................... 42
4.5 Vergelijking met persoonlijke metingen in Europa .......................................................................... 43
4.6 Overige functies ................................................................................................................................ 43
4.7 Effecten van verandering in producten en afwijkende perioden .................................................... 44
4.8 Andere blootstellingsroutes ............................................................................................................. 45
5. Overige gevaarlijke stoffen ................................................................................................................. 46
6. Discussie & conclusie .......................................................................................................................... 49
Referenties ................................................................................................................................................. 52
Bijlage A Criteria per parameter t.b.v. de semi-kwantitatieve schatting .............................................. 58
Bijlage B Gespreksverslagen .................................................................................................................. 60
Bijlage C Overzicht WAM-instructies .................................................................................................. 133
Bijlage D Overzicht beoordeelde functies NL-POMS ........................................................................... 137
Bijlage E Grafische weergave semi-kwantitatieve blootstelling ......................................................... 143

6
1. Inleiding

Het RIVM coördineert voor het Ministerie van Defensie het “Gezondheidsonderzoek gebruik gevaarlijke
stoffen bij Defensie; POMS, chroom-6 en CARC”. Dit onderzoek is opgedeeld in verschillende
werkpakketten waarbij dit concept-rapport het werkpakket 4 (WP4) betreft. Het doel van WP4 is het
karakteriseren en (zo mogelijk) kwantificeren van de historische blootstelling aan chroom-6 van
werknemers die op POMS-sites (Prepositioned Organizational Materiel Storage) werkzaam zijn geweest.
Hierbij is het van belang om te onderzoeken welke processen, functies, taken en handelingen op de
verschillende POMS-sites plaatsvonden waarbij blootstelling aan chroom-6 mogelijk was. De aard van de
werkzaamheden (frequentie en duur), of sprake was van directe en/of indirecte blootstelling en de
aanwezigheid van beheersmaatregelen en persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) zijn meegewogen
in de beoordeling van de blootstelling aan chroom-6.

In WP4 zijn de onderzoeksvragen 8, 9 en 10 opgepakt. Deze waren als volgt geformuleerd.

8. Wat was/is de blootstelling (inhalatoir, dermaal en oraal) aan chroom-6 en/of Chemical
Agent Resistant Coating (CARC) voor (oud-)medewerkers van Defensie? Gebruikmakend van
beschikbare informatie (uit documenten van Ministerie van Defensie en gesprekken met
(oud-)werknemers en eventueel vervolgonderzoek) over:
 locatie
 functie
 werkzaamheden
 werkomstandigheden
 blootstellingsduur
 tijdsperiode
 beschermingsmaatregelen
9. Aan welke andere gevaarlijke stoffen werden (oud-)medewerkers van Defensie blootgesteld?
10. Wat was/is de blootstelling (inhalatoir, dermaal en oraal) aan deze andere gevaarlijke stoffen?

Deze vragen zijn specifiek gericht op NL-POMS betreffende de blootstelling (inhalatoir, dermaal en
oraal) aan chroom-6 (in detail) en andere chemische stoffen (inventariserend/beschrijvend). Het huidige
onderzoek heeft zich daarbij beperkt tot het karakteriseren en zo mogelijk kwantificeren van de
blootstelling aan chroom-6 van oud-medewerkers op de vijf Nederlandse POMS-sites (Brunssum,
Vriezenveen, Ter Apel, Coevorden en Eygelshoven). Bij de uitvoering van het onderzoek is de volgende
fasering aangehouden.
Fase 1 Inventarisatiefase
 Screening Defensie documentatie met betrekking tot de POMS-sites
 Oriëntatie Openbare (wetenschappelijke) literatuur, databestanden en internet
Fase 2 Gesprekken met focusgroepen van oud-POMS-medewerkers
Fase 3 Ontwikkeling algemene methode voor karakterisering en (zo mogelijk) kwantificering van
beroepsmatige blootstelling aan chemische stoffen op de POMS-sites
Fase 4 Opzetten en vullen blootstellingsmatrix voor blootstelling aan chroom-6 op de POMS-sites
Fase 5 Opstellen historisch blootstellingsprofiel voor chroom-6 per functie per POMS-site
Fase 6 Rapportage
7
2. Methode

2.1 Screenen beschikbare documenten Ministerie van Defensie en CAOP
Alle beschikbare (geanonimiseerde) documenten die door het Ministerie van Defensie zijn ontsloten,
zijn gescreend op relevante informatie over de blootstelling op de POMS-sites aan chroom-6, de
gebruikte materialen, functies, taken en handelingen en de omstandigheden waaronder dit gebeurde.
Deze documenten, 2136 in totaal, zijn openbaar gemaakt op
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/chroomverf/inhoud/documenten-over-chroom-6-en-carc.
Daarnaast heeft het Centrum voor Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel (CAOP) een Document
Management Systeem (DMS) opgezet waarin alle informatie van het Ministerie van Defensie en van
(oud-)medewerkers toegankelijk is gemaakt voor de onderzoekers. Voor elk document is een
documentregistratie aangemaakt in het DMS. Aan de documentregistratie is vervolgens een scan van de
aangeleverde documenten gekoppeld. Deze documenten zijn geanonimiseerd, daarnaast is
strategische/tactische informatie uitgevlakt.
De documenten in het DMS zijn onderverdeeld in verschillende ‘boeken’. In Tabel 1 is de inhoud van de
verschillende ‘boeken’ weergegeven. In de eerste kolom is tevens het aantal documenten per boek
vermeld.
Tabel 1. Overzicht beschikbare informatie in DMS
Boeken (aantal documenten) Type documenten / informatie
1. ABP meldingen gezondheid Gezondheidsklachten per persoon die zijn ingevuld door (oud)medewerkers die
(1467) zich bij het ABP hebben gemeld
2. ABP melding werkverleden Werklocatie per persoon die zich bij ABP heeft gemeld. Meer gedetailleerde
(2128) informatie over werkgeschiedenis van personen die zich bij ABP hebben
gemeld is te vinden in boek “DFE50 formulieren”
3. Amerikaanse documenten Documenten van Amerikaanse Defensie met o.a. informatie over gebruikte
(14) producten
4. Defensie documenten Documenten die Nederlandse Defensie heeft gevonden in de archieven. Deze
(2170) documenten zijn grotendeels dezelfde als die op rijksoverheid.nl zijn geplaatst
5. Defensie Gespreksverslagen Gespreksverslagen RIVM met diverse bedrijfsartsen in dienst van Defensie
RIVM (3)
6. DFE50 formulieren Werkgeschiedenis/functie/werkzaamheden per medewerker die zich bij ABP
(1759) heeft gemeld
7. Focusgroep verslagen Verslagen van informatiebijeenkomsten welke in 2015 en begin 2016 hebben
(13) plaatsgevonden. Doel van deze bijeenkomsten was om de vragen van
deelnemers te inventariseren ten behoeve van het RIVM onderzoek
8. Informatiepunt meldingen Per persoon melding over functie, functie-periode en functie-locatie
(3372)
9. Melders documenten Documenten die door (oud)medewerkers zijn ingebracht voor het onderzoek
(1349)

8