birleşik arap emirlikleri'nin dış politikası

28 Pages·2017·1.12 MB·Turkish

ANALİZ AĞUSTOS 2017 SAYI: 208
BİRLEŞİK
ARAP EMİRLİKLERİ’NİN
DIŞ POLİTİKASI
MAHMUT RANTISI, EMRAH KEKILLI

ANALİZ
AĞUSTOS 2017 SAYI: 208
BİRLEŞİK
ARAP EMİRLİKLERİ’NİN
DIŞ POLİTİKASI
MAHMUT RANTISI, EMRAH KEKILLI
COPYRIGHT © 2017
Bu yayının tüm hakları SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum
Araştırmaları Vakfı’na aittir. SETA’nın izni olmaksızın yayının
tümünün veya bir kısmının elektronik veya mekanik (fotokopi,
kayıt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayını, çoğaltılması
veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı
yapılabilir.
Uygulama: Hasan Suat Olgun
Baskı: Turkuvaz Haberleşme ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul
SETA | SİYASET, EKONOMİ VE TOPLUM ARAŞTIRMALARI VAKFI
Nenehatun Cd. No: 66 GOP Çankaya 06700 Ankara TÜRKİYE
Tel: [phone] | Faks: [phone]
www.setav.org | [email protected] | @setavakfi
SETA | İstanbul
Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kavşağı No: 41-43
Eyüp İstanbul TÜRKİYE
Tel: [phone] | Faks: [phone]
SETA | Washington D.C.
1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106
Washington D.C., 20036 USA
Tel: [phone] | Faks: 202-223-6099
www.setadc.org | [email protected] | @setadc
SETA | Kahire
21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen Flat No: 19 Cairo EGYPT
Tel: [phone] | 00202 279 56985 | @setakahire
BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ’NİN DIŞ POLİTİKASI
İÇİNDEKİLER
ÖZET 7
GİRİŞ 8
DIŞ POLİTİKADA DÖNÜŞÜM 9
KARAR ALMA SÜREÇLERİ 10
DIŞ POLİTİKA YÖNELİMİNİ BELİRLEYEN ETKENLER 12
DIŞ POLİTİKA ARAÇLARI 13
ARAP BAHARI SONRASI DIŞ POLİTİKA 16
SONUÇ 24
setav.org 5
ANALİZ
YAZARLAR HAKKINDA
Mahmut Rantisi
Lisansını Gazze İslam Üniversitesi’nde tamamlayan yazar yüksek lisans derecesini El-Aksa
Üniversitesi Diplomatik ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden almıştır. Mahmut Rantisi doktora
çalışmalarına Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde devam etmektedir. SETA
tarafından Arapça yayımlanan Ru’ye Türkiye dergisinin editör yardımcılığını yürüten Rantisi,
Türkiye ve Arap Körfezi ülkeleri arasındaki ilişkiler üzerine çalışmalar yapmaktadır. Al Jazeera
Center for Studies tarafından çıkarılan Katar’ın Arap Baharı Ülkelerine Karşı Dış Politikası ve
Filistin Meselesi başlıklı bir kitabı bulunmaktadır.
Emrah Kekilli
2009 yılında Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu.
Bilgi Üniversitesi Tarih Bölümü’nde yüksek lisans eğitimini tamamladı, halihazırda Marmara
Üniversitesi Tarih Bölümü’nde başladığı doktora eğitimine Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi’nde
devam etmektedir. 2012’de Anadolu Ajansı temsilcisi olarak Libya’ya giden Kekilli, 2013 yılı
itibarıyla Libya’da faaliyet gösteren bir Türk şirketinde yönetici olarak çalıştı. 2015 yılında
Türkiye’ye dönerek uluslararası basın kuruluşları için Arapça-Türkçe tercümanlık yaptı. Libya
üzerine çok sayıda akademik ve politik makalesi olan Kekilli, Libya’yı merkeze alarak Batı
Arap Dünyası üzerine çalışmalarını yürütmektedir. Libya tarihi, siyaseti, ekonomisi, Kuzey
Afrika’da devlet dışı silahlı gruplar, cihadi gruplar ve cihadi grupların ideolojik söylemi üzerine
yoğunlaşmaktadır.
6 setav.org
BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ’NİN DIŞ POLİTİKASI
ÖZET
Analiz Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) dış politika öncelik ve hedeflerinin
Analiz
ne olduğunu ve 2011 yılında gerçekleşen Arap devrimleri sonrasında bölgedeki
BAE’nin dış
dengeleri nasıl etkilediğini ele almaktadır. BAE’nin dış politikasını belirleyen te-
politikasındaki
mel unsurları, dış politika yapımında kullandığı araçları ve 2011 sonrasında takip
dönüşüm
ettiği dış politikayı ülkeler bazında ele alan analiz okuyucuya Arap devrimleri evrelerine
sonrasındaki süreçte BAE’nin izlediği dış politikanın bölgedeki dengelere etkisine işaret ederek
dair bir bakış açısı sunmayı hedeflemektedir. Çalışma BAE’nin bölgedeki İslami ülkenin
dış politika
hareketleri terörist kabul ettiği, 2011 öncesi siyasi elitlerinin belirleyici olduğu bir
dinamikleri,
siyasi düzen arayışında öncü rol oynadığı ve bölge halklarının değişim taleplerinin
hedefleri ve
yeni bir siyasi düzen üretmesini engellediğini iddia etmektedir. Çalışmada bölge-
araçlarını
de yaşanan gelişmelerin bölgesel ve uluslararası basındaki yansımaları, uzmanların ele almaktadır.
konuya ilişkin analizleri ve bölgedeki siyasi aktörlerin beyanlarına yer verilmiştir.
setav.org 7
ANALİZ
ülkeyi iç savaşa sürükleyen sürece ciddi katkı
sunmuştur. Ayrıca Haftar’a arka çıkması nede-
niyle Libya’da Birleşmiş Milletler’in (BM) çözüm
çabalarının tıkanmasına sebebiyet vermiştir. Is-
lah Hareketi’ne karşı tavır alarak Yemen krizinde
ciddi etkileri olmuştur. BAE’nin Arap devrimleri
sonrasında takip ettiği politikanın etkileri dev-
rimlerin gerçekleştiği ülkelerle sınırlı kalmaya-
rak bölgede dengelerin yeniden şekillenmesinde
önemli rol oynamıştır. Özellikle Trump’ın Suudi
Arabistan ziyaretiyle bölgede başlayan yeni süreç-
te BAE’nin dış politika vizyonunun önemli bir
misyon ifa edeceği gözlemlenmektedir.
BAE’nin ana aktör olduğu Katar krizi ülke-
nin 2011 yılından bu yana takip ettiği dış poli-
tika hedeflerini bölgesel bir düzene dönüştürme
çabasının ürünüdür. 2011 başından itibaren
Arap devrimlerinin dillendirdiği talepleri ve bu
süreçte güç kazanan yeni aktörleri destekleyen
Katar, BAE ile sık sık karşı karşıya gelmiştir. Ka-
tar, Arap devrimlerinin yaşandığı birçok ülkede
GİRİŞ
BAE ve onu destekleyen ülkeleri dengelemeyi
BAE’nin 2011’de gerçekleşen halk ayaklanmaları başarmış ve Abu Dabi’nin dış politika hedefleri-
sonrasında benimsediği dış politika bölge ülkele- nin bölgede bir siyasi düzen oluşturmasına engel
rinin iç politikaları ve oluşan yeni dengeler üze- olmuştur. Bu nedenle BAE gerek 2014 gerekse
rinde belirleyici olmuştur. BAE başta Müslüman son Katar krizinin müsebbiplerinden biridir.
Kardeşler olmak üzere İslami hareketleri hedef Özellikle BAE Veliaht Prensi Muhammed bin
alan dış politika vizyonu nedeniyle Arap dev- Zayed ile Suudi Arabistan Veliaht Prensi Mu-
rimleriyle Tunus, Mısır, Libya ve Yemen’de güç hammed bin Selam arasındaki yakın ilişki Ri-
kazanan yeni aktörlere karşı bir pozisyon almış- yad’ın bölge politikalarında Abu Dabi ile yakın-
tır. Mısır’da Müslüman Kardeşler iktidarına karşı laşmasına sebebiyet vermiştir.
muhalif hareketlerin yanında yer almış, ardından Bu analiz BAE’nin dış politikasındaki dö-
askeri yönetimi güçlü bir şekilde destekleyerek nüşüm evrelerine işaret ederek Abu Dabi’nin dış
Mursi’nin iktidardan düşürülmesinde önemli bir politika dinamikleri, hedefleri ve araçlarını ele
rol oynamıştır. almaktadır. Bu çerçevede Arap devrimleri son-
Tunus’ta Nahda Hareketi’ne karşı gelenek- rasında BAE’nin Mısır, Tunus, Libya, Yemen ve
sel elitleri destekleyerek Nahda’nın siyasi gücünü Suriye’ye yönelik dış politikaları değerlendirile-
kırmayı hedeflemiştir. Libya’da darbeci General rek ülkenin bölgedeki siyasi dönüşümlere etkisi
Halife Haftar’a güçlü bir şekilde destek vererek incelenmiştir.
8 setav.org
BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ’NİN DIŞ POLİTİKASI
DIŞ POLİTİKADA Lübnan’daki iç savaşın sonlanması amacıyla bir
zirve gerçekleştirilmesi yönünde çağrı yapmıştır.
DÖNÜŞÜM
Şeyh Zayed zamanında ülke politik amaçlar
BAE 2011’e kadar ekonomik kalkınma hedef-
gütmeksizin sunduğu insani yardımlar sebebiyle
lerine öncelik vermiştir. Körfez İşbirliği Konse-
İslam dünyasında iyi bir itibara sahip olmuş, bu
yi’nin kurucu üyelerinden olan ülke 2011’den
sayede İslam ülkeleri ile sorunsuz ilişkilerini ko-
önce gökdelenleri, yatırım yapma imkanları, ya-
rumayı başarabilmiştir.2 BAE uluslararası düzey-
bancı işçilerin çokluğu ve petrol gelirlerini her
de diplomatik varlığını genişleterek ilişki içinde
alanda kalkınma ve gelişmiş altyapı kurmaya
olduğu ülke sayısını 183’e çıkarmış ve yurt dışın-
ayırması ile ön plana çıkmıştır. Bu sayede 1990
daki elçiliklerini 73’e, konsolosluk sayısını 13’e
yılında 50 milyar dolar değerinde olan ekono-
ve daimi misyon sayısını da 4’e yükseltmiştir.
misini 2014’te 400 milyar dolara çıkarmayı ba-
Ayrıca ülkedeki yabancı elçilik sayısı 109, konso-
şarmıştır. Yatırım ve ekonomik kalkınmaya ön-
losluk sayısı 74, bölgesel ve uluslararası örgütlere
celik verirken dış politikasında tarafsızlık yön-
bağlı büro sayısı 15’tir.3
temini benimsemiş, 2011 yılına kadar bugün
BAE 2011 yılı öncesinde bölge istikrarı için
sahip olduğu etkin ve belirleyici dış politikadan
uzak durmuştur. kriz alanlarında diyalog yöntemini benimsemiş-
BAE bağımsızlığını kazandığı 1972 yılın- tir. Şarika Emirliği’ne bağlı üç adanın 1971’den
dan 2011’e kadar bölgesel düzeyde yapıcı ve bu yana İran tarafından işgal altında tutulması
uyumlu bir dış politika benimsemiştir. Federal dışında BAE’nin ciddi bir dış politika sorunu
Ulusal Konsey’in1 Şubat 1972’de kurulması- söz konusu olmamıştır. Abu Dabi yönetimi me-
nın ardından BAE’nin ilk devlet başkanı olan seleyi ciddi bir krize dönüştürmeyerek kırk yıl
Şeyh Zayed bin Sultan, ülkenin dış politikasını boyunca bu sorunu iki devlet arasında diyalog
Körfez, Arap ülkeleri, İslam ülkeleri ve ulusla- ve müzakereyle veya Uluslararası Adalet Diva-
rarası düzeyde iç içe geçen dört halka şeklinde nı’nın vereceği kararla çözme yolunu izlemiştir.4
kurgulamıştır. Bu çerçevede Körfez İşbirliği Bu sorun Abu Dabi yönetiminin İran politikası
Konseyi’nin kuruluşunda yer almış ve konseyin üzerinde belirleyici olmamıştır. Bunun yanında
1981’de Abu Dabi’de gerçekleşen ilk toplantısı- BAE üç adanın işgalinin Irak tarafından İran ile
na başkanlık yapmıştır. Arap ülkeleri ölçeğinde
süregelen savaşı devam ettirme bahanesi olarak
BAE açısından Filistin meselesi önemli bir ek-
kullanılmasını onaylamamış ve Arap Birliği va-
sen teşkil etmiş, özellikle 1973 savaşı sırasında
sıtasıyla savaşın son bulması için arabuluculuk
Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) petrol ih-
yapma girişiminde bulunmuştur. Bu bağlam-
racat yasağı uygulanmıştır. Bunun yanında Şeyh
da BAE dış politikası dengeli bir seyir izlemiş,
Zayed 1974 yılında Suudi Arabistan ile sınır
Arap ülkeleri ile Körfez bölgesinde güvenlik ve
anlaşmazlıklarını çözmüş, 80’li yıllarda Mısır-
istikrarı sağlamaya, Filistin meselesi gibi Arap
Libya ve Umman-Güney Yemen arasındaki kriz-
ler hususunda arabuluculuk yapmıştır. 1980’de 2. Halid bin Muhammet El-Kasımi, نايهن لا دياز برعلا مكاح, (El-
Mektebetü’l-Camiyyetü, İskenderiye: 2000), s. 192.
3. Birleşik Arap Emirlikleri Dışişleri Bakanlığı, https://goo.gl/
1. Ulusal Konsey, Şeyh Zayed’in 1965’te kurduğu ve İngiltere’nin
Tg9tK6, (Erişim tarihi: 15 Mayıs 2017).
yarım milyon İngiliz sterlini yardım yaptığı Kalkınma Bürosu’ndan
dönüştürülmüştür. 4. ”ثلاثلا ةيتاراملإا رزجلا”, Al Jazeera, 22 Haziran 2015.
setav.org 9
ANALİZ
ve İslam ülkeleri nezdindeki problemlerin çözü- çük, nüfusunun az ve dağınık olması, bölgesel
müne katkıda bulunmaya ve terörle mücadele ve uluslararası siyasete katılma konusunda tarihi
gibi uluslararası ölçekte alınan tavırlarla uyumlu derinliğinin bulunmaması ve iki büyük bölgesel
politikalara öncelik vermiştir.5 devlet olan İran ile Suudi Arabistan’ın arasında
BAE 2011 sonrasında bölgedeki krizlerde yer alması ülkenin bölgesel bir statü ve nüfuz
taraf olmak yönünde bir dış politika benimsemiş elde etmesini engellemektedir. Abu Dabi yö-
ve bu durum bazı aktörlerin eleştirisine sebebiyet netimi söz konusu açmazlarını gidererek Arap
vermiştir. Libya, Yemen, Suriye, Mısır, Filistin ve dünyasındaki rolünü güçlendirmek için eko-
Tunus’taki bazı etkin siyasi kesimlerin 2013 yılı nomik kalkınmaya ağırlık vermekte, medyaya
ortalarından itibaren BAE’yi eleştirmesiyle eş za- yatırım yapmakta ve diplomatik açıdan etkin
manlı olarak Abu Dabi’nin değişen dış politikası- olmaya çalışmaktadır.
nın etkileri görülmeye başlanmıştır. BAE bazı ül- Abu Dabi Emirliği yedi emirlikten oluşan
kelerdeki aktörleri diğerlerine karşı destekleyerek BAE’nin dış politikasının fiili belirleyicisi konu-
ülkelerin iç politikalarına müdahil olmakla suçlan- mundadır. Her emirlik içişlerini yerel hükümetle
mıştır. Tunus eski Cumhurbaşkanı Munsif Mar- yönetirken Abu Dabi’deki merkezi hükümet ül-
zuki bu iddiayı açıkça dile getiren ilk isimlerden kenin tamamına ilişkin iç ve dış politika kararla-
biri olmuştur. Marzuki BAE’nin Arap halklarının rını almaktadır. BAE Anayasası’na göre ülkedeki
iradesinin karşısına dikildiğini iddia ederek “karşı erkler beş konseyde toplanmıştır. Bunlar; Federal
devrim yapmak istediğini ve darbecileri finanse et- Yüksek Konsey, Federasyon Başkanı ve Yardım-
tiğini” söylemiştir. Bunun yanında BAE’nin Fetih cısı, Bakanlar Kurulu, Federal Konsey ve Federal
Hareketi’nden ayrılmış olan Muhammed Dah- Yargı’dır. Yedi emirliğin idarecilerinden oluşan
lan’ı ülkesinde ağırlaması ve güvenlik danışmanı Federal Yüksek Konsey7 ülkenin genel iç ve dış
olarak ataması Filistin Yönetimi lideri Mahmut politikasını belirlemektedir.
Abbas tarafından eleştirilmiştir. Ayrıca Dahlan Ülke Anayasa’sının 47. maddesi Federal
kendisine verilen ulusal güvenlik danışmanlığı gö- Yüksek Konsey’in görevinin genel politikaları
revi çerçevesinde Libya, Tunus, Türkiye ve Mısır belirlemek, yayınlanmadan önce yıllık bütçe ka-
gibi bazı ülkelerde güvenlik operasyonları tertiple- nunları da dahil olmak üzere federal kanunları
mek ve uygulamakla suçlanmaktadır.6 onaylamak, uluslararası anlaşmalara onay vermek
ve federasyon üzerinde genel surette bir denetim
KARAR ALMA SÜREÇLERİ sağlamak olduğunu öngörmektedir. Federasyon
başkanının Abu Dabi Emirliği’nin idarecisi olma-
BAE tarihi, coğrafi ve askeri olarak karşılaştığı
sı kabul edilegelmiş bir uygulamadır. Halihazırda
meydan okumaları ekonomi, medya ve diplo-
Federasyon Başkanı Abu Dabi Emiri Şeyh Halife
matik imkanlarını güçlendirerek aşmaya çalış-
bin Zayid Nahyan’dır. Ancak kendisi 2014’ten bu
maktadır. BAE’nin coğrafi yüz ölçümünün kü-
yana hastalığı sebebiyle siyaset sahnesinde görün-
5. Abdullah el-Avzi ”ةيتاراملإا ةيجراخلا ةسايسلا تباوث“, The Emirates Center,
http://www.ecssr.com/ECSSR/print/ft.jsp?lang=ar&ftId=/
7. Yedi Emirlik şunlardır: Abu Dabi, Dubai, Şarika, Acman,
FeatureTopic/Abdullah_AlAwadhi/FeatureTopic_1342.xml, (Erişim
Füceyre, Ümmü’l Kayveyn ve Resü’l Hayme. Aralarında federal
tarihi: 10 Haziran 2017).
bir birlik olup toplam yüz ölçümü 83 bin metrekaredir. Geçmişte
6. Munsif el-Merzuki ”تابلاقنلاا تلامأتو تاروثلا ةدوع تاراملإا “, France 24, Katar ve Bahreyn’e dokuzlu bir birlik kurulması önerilmiş fakat
22 Ocak 2016. kabul edilmemiştir.
10 setav.org