bir yıl önce bir yıl sonra

80 Pages·2017·7.35 MB·Turkish

BİR YIL ÖNCE BİR YIL SONRA
-15 Temmuz’un Sene-i Devriyesi, Muhasebe ve Ahlaki İlkeler-
15Temmuz 2016 girişiminin üzerinden bir yıl geçti, ülke hâlâ yıkıntılarıyla uğraşıyor. Yurt dışına kaçanların
dışında faillerinin önemli bir kısmı tutuklanmış olsa da henüz yargılama işi yeni başladı. Örgütle ilgili
gözaltılar devam ediyor. Artçı sarsıntılar diyebileceğimiz değişik yerlerden yapılan saldırılar sürüyor.
Şüphesiz 15 Temmuz hareketinin baş aktörü FETÖ’dür. Ancak hareket FETÖ ile başlayıp onunla biten bir işgal
girişimi değildir. Hareket, Batı eksenli, başta ABD olmak üzere NATO çıkışlı, diğer Avrupa ülkelerinin de destek
verdiği bir konsorsiyumun eseridir. Bu darbe girişiminde, NATO ile anlaşma çerçevesinde bir askeri üs olarak
kullanılmak üzere konuşlandırılmış İncirlik’in, planlama ve tatbikatta devreye sokulması bunu göstermektedir.
15 Temmuz’dan günümüze kadar, sadece darbe yanlıları değil, darbeye karşı çıkanların da kafasında bazı
sorular oluşmuş veya oluşturulmuştur! Süreçte yer alan Genelkurmay Başkanı, MİT Müsteşarı gibi önemli sosyal
politik aktörlerin konumlarına ilişkin istifhamlar dolaşa gelmiştir. Meclis Araştırma Komisyonu’na daha açık bir
ifade verme yerine yazılı bir beyanda bulunmaları, maalesef dedikoduların önünü kesme yerine devamına fırsat
vermiştir.
Akim kalan işgal hareketi girişiminin sene-i devriyesinde, bugün geriye dönüp baktığımızda, milletimizin eşsiz
cesaretiyle, bu hain, alçak darbe girişimini geri püskürtmesiyle sonuçlanan “kıyam”, güzel bir geleceğin inşası için
gereği gibi değerlendirilebilmiş ve iyi bir fırsata dönüştürülebilmiş midir? Bu noktada sorulması gereken sorulardan
bir kısmı şunlar olmalıdır: Siyasetçilerimizin, kanaat önderlerimizin, ilim ve fikir adamlarımızın 15 Temmuz öncesin-
deki tarz-ı siyasetleri, dilleri, üslûpları, gündemleri, öncelikleri, yaklaşım biçimleri vb. 15 Temmuz’dan sonra değişmiş
midir? Daha kuşatıcı, daha kucaklayıcı ve daha kolaylaştırıcı olabilmişler midir?
Ne var ki, çoğu meselede olduğu gibi 15 Temmuz meselesinde de siyasiler ve bürokratlar büyük ölçüde
Erdoğan’ı taklit ettiler. Oysa onlara düşen böylesi mukallitlik yerine 15 Temmuz’u meydana getiren süreçlerin ve
sonrasında meydana gelebilecek süreç ve sıkıntıların üzerinde kafa yormak olmalıydı. Hazırcılığı bir ahlak haline
getiren siyasiler, bürokratlar ve yazarlar, 15 Temmuz sonrasında da aynı parazit tavır ve tutumlarını sürdürdüler.
Darbecilerin, FETÖ tasfiyesinin, tutuklama ve yargılamaların sorgulanması, adalet arayışı kadar vicdan, ahlak,
adalet, sadakat gibi konuları öne çıkardı. “Vicdanları yaralayan kararlar”, FETÖ ile mücadele ediliyor olmasına karşın
hâlâ “daha etkin FETÖ”cülerin işlerine devam ettiği, özellikle siyasi ayağına henüz operasyona girişilmediği, alt
düzeydeki insanların işlerinden güçlerinden edildiği kanaati tam da sene-i devriyesi gelen darbe girişiminde en
önemli mesele haline geldi. Hiç şüphesiz, FETÖ ile mücadelede esaslı bir zorluk vardır. Paralel yapı, bütün dokulara
sirayet etmiş bir hastalığa benzemektedir. Ayıklamak gerçekten zordur. Bazı yerlerde kesilmesi gereken hastalıklı
doku sağlıklı yere de zarar verebilmekte, hatta bazen hastalıklı doku yerine sağlıklı bir organ alınabilmektedir.
Son derece dikkatli ve adaletli olmak gerekiyor. Dolayısıyla FETÖ’nün organik örgütsel yapısı yakından, ciddiyetle
izlenmelidir. Bu hassasiyet, fiili örgüt mensuplarıyla taraftar konumundakiler arasında bir ayırım yapmaya imkân
tanır. Elinde yeteri kadar bilgi bulunan devlet için hiç de zor değildir.
Gönüllü kuruluşlar, bu süreçte duygusal davranmamalıdır. Doğrusuyla ve yanlışıyla, siyasi iktidarın konumuzla
ilgili başarılı ve başarısız yönlerini ve 15 Temmuz ihanet hareketinin bir yıllık dönemini gerçekçi bir şekilde berab-
erce tartışabilmelidirler. Strateji, politika ve proje üretmelidirler.
15 Temmuz darbesinin engellenmesi Türk siyasi hayatının önemli virajlarından olduğu gibi, bir başka boyu-
tuyla da yeni oluşturulan sistem açısından asıl dayanaklardan olacaktır Siyasal kimliklerin millet bağı ve İslâmî olan
ile örtüştüğü bu ortamda kadim siyasi yapımıza uygun eğilimlerin yeniden üretilmesi ayrıca önemli. 15 Temmuz
siyasi anlayış konusunda bir kararlılık içermesine karşın “kadro şekillenmesi” hususunda henüz beklenenleri ver-
emedi.
Türkiye’deki ana akım dini düşüncenin yeniden düşünülmesi için 15 Temmuz ve dini yapıların durumu iyi bir
imkândır; modernizmle birlikte başlayan İslâmcılık düşüncesinin de eksene aldığı gelenekselliği, öze dönüşü kısmen
tecdid için bir fırsat niteliği de taşıyor. Fakat aktüel olan, kamusal sahanın cazibesi, kazanımları elde tutma bu
entelektüel etkinliğe sıranın gelmesini engelliyor. Tam da bu noktada müslüman aydınların sıkı bir muhasebeye
gitmesi, eleştiri ve akabinde yeni bir felsefi, fikri çabayı geliştirmesi beklenmelidir.
Herkese açık, ehliyet ve liyakat üzerine kurulu, siyasal ilişkiler/menfaatler ağının dışında bir yapılanma., ahlaki
ilkelerin yanında sağlıklı bir toplumsal doku fevkalade önemlidir. İhtiyaç duyduğumuz beraberlik, söylemle değil,
eylemlerle gerçekleşir.
Yeni sayımızda buluşmak ümidiyle
Umran
TTeemmuuz 2200011777
İÇİNDEKİLER
GÜNDEM DOSYA
04 32
Arap Dünyasında Yükselen Tansiyon ve Yıldönümünde 15 Temmuz’un Düşündürdükleri
Küresel Hegemonyanın Aşil Tendonu Mustafa AYDIN
Emre SAYGIN - Tahsin YAMAK
40
09
15 Temmuz İhanet Hareketinin
Trump’ın Arap NATO’su Vizyonu: Bir Çöl Serabı Bir Yıllık Döneminin Değerlendirilmesi
Reva GOUJON Burhanettin CAN
15 49
Teröristler, Radikalleşme Yolundaki 15 Temmuz Yeni Türkiye’nin Cemresi
Müslüman Toplumun Öncüleri Değiller Cevat ÖZKAYA
Olivier ROY
53
17
15 Temmuz ve Yeni Başlangıçlar
ORTADOĞU’DAN Ercan YILDIRIM
22 58
Srebrenitsa Katliamı Bir Yıl Sonra… 15 Temmuz Kıyamı
Muammer ÇINAR Abdullah YILDIZ
29 62
Katar Krizinin Perde Arkası Çalınan Hakiki Bir Devrimin Hikâyesi
Mehmet BEYHAN Ahmet DAĞ
Sa hib i
Pınar Yayınları Tic. ve San. A.Ş. Adına
Şemseddin Özdemir
Ge nel Ya yın Yö netm en i
Cevat Özkaya
Sorumlu Yaz ı İşl e ri Mü dü rü
Metin Çığrıkcı
İda re Mer ke zi
Bereketzâde Mah. Okçumusa Cad. Bank Han
No: 11 D. 3 Şişhane Beyoğlu-İST.
Tel: [phone]
www.um randergisi.com
umr an@um randergisi.com
abo ne@um randergisi.com
Tems il cil ik ler
An ka ra: (0312) 418 12 77
İz mit: (0542) 250 75 77
Trab zon: (0462) 321 95 44
Isp ar ta: (0246) 223 24 87
KRİTİK - YAŞAYAN İSLÂM
Nasıl Abone Olabilirsiniz?
1. Umran Dergisi’ne abone olmak veya abo-
66 67
neliğinizi yenilemek için 0212 293 90 41
nolu abone hattımızı arayabilirsiniz.
ÂKİF EMRE: AZİZ BİR DOSTUN ARDINDAN... YAŞADIĞI GİBİ ÖLDÜ! 2. www.umrandergisi.com sitemize girip
Mevlüt CEYLAN Aynur ERDOĞAN Abonelik sayfasındaki Abone Fomu’nu dol-
durarak abone olabilirsiniz.
Abone Ücretleri (Yıllık/12 Sayı):
70
Yurt içi: 90 TL (KDV dahil)
Yurt dışı: Avrupa 60 EURO
FEVZİYE NUROĞLU - FEVZİYE ABLAMIZ Diğer Ülkeler: 60 USD
Nevin MERİÇ Birim Fiyatı: 8 TL
Abone Ücretini Nasıl Ödeyebilirsiniz?
1- 0212 293 90 41 nolu abone hattımızı ara-
72
yıp kredi kartınız ile ödeyebilirsiniz.
2- Posta Çeki hesabımıza abone ücretini ya-
OKYANUS YÜREKLİ ABLAM
tırarak. (Posta çekine abonenin kendi adını
Mine İZGİ yazmayı unutmayınız.)
POSTA ÇEKİ HESAP NO: 654482
Alıcı Adı: Pınar Yayınları Tic. ve San. A.Ş.
3- Banka Hesap numaramıza, abone ücreti-
nizi doğrudan yatırabilir veya internetten ha-
KÜLTÜR - SANAT vale edebilirsiniz.
BANKA HESAP NO: 8515535-2
IBAN: TR460020500000851553500002
75
Kuveyt Türk Eminönü Şb.
Hesap: Pınar Yayınları Tic. ve San. A.Ş.
Bir Hükümranlık Aracı Olarak Türbe
Görsel Yönetmen
Murat ÖZER
Tekin Öztürk
www.tekinozturk.com.tr
78
Bask ı: Şenyıldız Yayıncılık ve Matbaacılık
Gümüş Suyu Caddesi Işık San. Sit. No:19 C Blok 102
AFRİKA’YA UMUT OLMAK Topkapı/İstanbul
Gülşen ÖZER Tel: [phone] 23
Yaygın, Süreli. Ay da bir ya yım la nır.
Temmuz 2017 Sayı: 275
Yazıların ve ilanların sorumluluğu sahiplerine aittir.
Bu dergi basın meslek ilkelerine uymayı taahhüt eder.
GÜNDEM ARAP DÜNYASINDA YÜKSELEN TANSİYON VE KÜRESEL HEGEMONYANIN AŞİL TENDONU
Arap Dünyasında Yükselen Tansiyon ve
Küresel Hegemonyanın Aşil Tendonu
ABD’nin küresel hegemonyasını sürdürebilmesinin temel aracı olan ve oldukça
düşük bir maliyeti bulunan dolar, karşılığı bulunup bulunmadığına bakılmaksızın
oldukça yüksek miktarlarda üretilmekte ve böylece anılan ülkeye oldukça yüksek,
sürekli ve neredeyse “karşılıksız” satın alma gücü sağlamaktadır. İşte bu düzenin
sürdürülebilirliği, ABD’nin hegemonik gücünün aşil tendonunu oluşturmaktadır.
Emre SAYGIN - Tahsin YAMAK
Âlem-i İslâm açısından güç mücadelesine dikkat
bereket ve dinginli- çekmek suretiyle küresel
ğin habercisi olan Rama- hegemonik sistemin aşil
zan ayının hemen başında, tendonuna yani hassas
zamanın ruhuna aykırılık noktalarına değinmeyi ve
teşkil edecek şekilde Arap böylece söz konusu geliş-
Dünyası’nda tansiyon ye- melerin özüne açıklık ge-
4
niden yükselmiş durum- tirmeyi amaçlamaktayız.
dadır. Öyle ki Basra körfe-
zi civarındaki Arap ülkele- Bir Metafor: Aşil Tendonu
ri arasında, Katar’a yönelik
Rivayet odur ki Yunan
“teröre ve radikal unsurla-
mitolojisinin efsanevi kahramanlarından Aşil (Ac-
ra destek” ithamı doğrultusunda vuku bulan ve
hille veya Akhileus), henüz çocuk yaşta iken an-
hem bölgesel hem de küresel gündeme ağırlığı-
nesi tarafından “ölümsüzlük” kazanması için Stiks
nı koyan takibi güç ve “ekonomik ilişkiler” eksen-
Irmağına sokulmuş, ancak annesi bunu yaparken
li birçok gelişme yaşanmaktadır.
Aşil’in topuğunun hemen üstünden tuttuğu için
Bütün bu ahvalin çelişkilerle dolu doğasının
bu kısım büyülü suya değmemiştir. Bu nedenle
anlamlandırılmasına yönelik gayretler ise bir ta-
Aşil’in ölümünün ancak topuğundan alacağı bir
raftan müsteşriklerin dayattığı ve yerli uzantıla-
hasar nedeniyle gerçekleşebileceğine inanılmış ve
rının pazarladığı “otoriterlik”, “hukuksuzluk” ve
ilerleyen zamanlarda, Troya Savaşı esnasında Tro-
benzeri temalı fi kirler, diğer taraftan geçmişe söv-
ya prensi Paris, attığı okla Aşil’i topuğundan vura-
mek davasında kendi ülke ve ülküsünü, Arap
rak ölmesine sebebiyet vermiştir. Bu anlatıdan il-
dünyasını ve hatta herhangi bir coğrafya kaygısı
ham alınmak suretiyle insanların ayak topuğunun
gütmeksizin tüm İslâm dünyasını hor gören söz-
üst kısmındaki en uzun ve en güçlü kas grubuna
de aydınların lafügüzafl arı ya da bahse konu kit-
“aşil tendonu” denilmekte, aşil tendonu hasar alan
lenin yoğun propagandası altında zihinleri bulan-
kişinin neredeyse bütün hareket kabiliyetini yitir-
mış “yerli” kimselerin kronolojik siyasi tarih an-
latıları nedeniyle sekteye uğramakta ve meseleyi mekte olduğu tıbbi bir gerçek olarak ortada dur-
daha da karmaşık hale getirmektedir. maktadır. İşte bu metafor, “hassas/kritik noktala-
Alışılageldik sığ yorumlardan kurtulmaya ma- rı” işaret etmek için birçok farklı disiplin içerisin-
tuf bu yazımızda, esbabı da zikretmek kaydıyla, de sıklıkla başvurulan genel geçer bir mecaz hali-
uluslararası jeopolitikteki kaymalara ve bağlantılı ni almıştır.
Fotoğraflar: Dursun Çiçek
Umran • Temmuz 2017
AARRAAPP DDÜÜNNYYAASSIINNDDAA YYÜÜKKSSEELLEENN TTAANNSSİİYYOONN VVEE KKÜÜRREESSEELL HHEEGGEEMMOONNYYAANNIINN AAŞŞİİLL TTEENNDDOONNUU
Küresel Hegemonyanın ABC’si Şöyle ki Amerika Birleşik Devletleri’nin küre-
sel hegemonyasını sürdürebilmesinin temel ens-
Günümüz hegemonik düzeninin temel yapı-
trümanı kabul edilen ve oldukça düşük (yani
sı ve dinamiklerini anlamak, sistemin aşil tendo-
kâğıt ve mürekkebe karşılık gelecek bir) maliye-
nunun tespit edilebilmesi açısından önem arz et-
ti olan dolar, karşılığı bulunup bulunmadığına
mektedir. Şöyle ki küresel düzenin kodları, zihni
bakılmaksızın oldukça yüksek miktarlarda üretil-
arka planı ile aktör ve araçları olmak üzere iki veç-
mekte ve böylece anılan ülkeye oldukça yüksek,
hede açıklanabilir.
sürekli ve neredeyse “karşılıksız” satın alma gücü
Liberal felsefeden beslenen cari düzen, birey-
sağlamaktadır. İşte bu döngünün sürdürülebilirli-
selleşme ve sekülerleşme hedefi doğrultusunda,
ği, Amerika Birleşik Devletleri’nin hegemonik gü-
insanın zihin dünyasında maddenin ile mânânın
cünün, askeri ve sair enstrümanlardan dahi daha
ayrıştırılması stratejisi üzerine kuruludur. Bu şe-
kritik/hassas noktasını, yani aşil tendonunu oluş-
kilde yalnızlaşan birey, tüm varlığıyla birlikte mana
turmakta; bu düzenin rağmına girişilen tüm ham-
âleminin derinlikleri yerine, bizatihi “madde”nin
leler, az sonra da değinileceği gibi, Amerika Birle-
kendisinde kaybolarak modern tüketim toplumu-
şik Devletleri tarafından başta askeri ve istihbarî
nun ehil prototipi olan homo-ekonomikus’a, yani
güç kullanımı olmak üzere birçok farklı enstrü-
faydacı ve rasyonel (!) tüketiciye dönüşmektedir.
man ile izale edilmektedir.
Düşünce planında tüketimi ve dolayısıyla sü-
Bu bağlamda, son 30-40 yıl içerisinde dünya
rekli ve yüksek üretim artışını öncülleyen libe-
ekonomik ilişkiler sisteminin, gelişmiş ülkeler-
ral düzen; bir taraftan temel üretim girdisi ola-
den az gelişmiş ülkelere doğru mal ve hizmet akışı
rak 1’inci Sanayi Devrimi sonrası kömür ve ben-
ile tersi yönde para akışını ifade eden “batı-doğu”
zerleri, 2’nci Sanayi Devrimi ertesinde petrol ve
ve/veya “kuzey-güney” eksenli temel döngüsünde
sair doğal kaynaklara, diğer taraftan ise hem üre-
yaşanagelen köklü jeo-politik değişimler/kayma-
tim metasının hem de tüketim mallarının alım-
lar, Amerika Birleşik Devletleri için ciddi bir teh-
satımını gerçekleştirebilme kabiliyetine sahip bir
dit algısı olarak okunmakta ve bu nedenle kara,
küresel-ortak değişim aracına yani uluslararası ge-
5
deniz ve hava olmak üzere yerkürenin her sathı,
çerliliği bulunan bir rezerv para birimine ihtiyaç
sürekli zinde askeri kuvvetler tarafından kontrol
duymaktadır. Kuşkusuz görünürde devletlerin
altında tutulmaktadır.
güç mücadelesine sahne olan yoğun küresel he-
Özellikle Asya’da yükselen Çin ve Hindistan
gemonik ilişkiler ağının odak noktasında da, “ba-
ekonomileri ile Avrasya’da Rusya ve doğal kaynak
ğımsız” para otoriteleri ile mal ve hizmet üretim
zengini diğer ülkelerin, öncesine nazaran daha
ve pazarlama faaliyetlerini yürüten çok uluslu şir-
fazla çok uluslu şirkete ev sahipliği yapmaları do-
ketler bulunmaktadır. Tabi, bütün bu aktörler ve
layısıyla küresel üretim ve ticaret hacminde ağır-
araçlar ile toplumsal yaşamın her katmanını kül-
lıkları artmaktadır. Üretimin böylece doğu coğraf-
türel dezenformasyona maruz bırakabilen mevcut
yasına kayması neticesinde, üretim girdileri içeri-
düzenin, baskın özellikleri itibarıyla siyasal sis-
sinde temel ve vazgeçilmez bir yeri olan başta pet-
temlerin temel dinamikleri üzerindeki yönlendiri-
rol olmak üzere bütün doğal kaynakların ticareti-
ci etkilerini de unutmamak gerekmektedir.
nin de, bu doğrultuda Asya’ya yönelmesinin yolu
Bu muvacehede, küresel ekonomik sistem
açılmaktadır. Bu ise doğal kaynak sahibi ülkeler
üzerinde belirleyici kudrete sahip olunması, aynı
ile doğal kaynak ithal eden ülkeler arasındaki ti-
zamanda toplumlar üzerinde etki alanı oluştur-
caretin “küresel para birimi” olanın haricinde bir
mak ve yine bütün siyasal yapıları yönlendirmek
para birimi üzerinden yapılabilmesi riskini orta-
konusunda mahir bir yeteneğin kazanılması anla-
ya çıkarmakta ve Amerika Birleşik Devletleri’nin
mına gelmektedir. Uzak geçmişi göz ardı edecek
hegemonyasının aşil tendonuna dokunmaktadır.
olursak, yakın dönemde, yani neredeyse yüzyılın
başından bu yana küresel sistemin dolayısıyla da
Petrol-Dolar İlişkisi
ekonomik ilişkilerin merkezinde, Amerika Birle-
şik Devletleri menşeli çok uluslu şirketler ile aynı Peki, başta petrol olmak üzere doğal kaynak-
ülkede yerleşik Federal Rezerv ve bu kuruluşun lar üzerinden yürütülen ve adeta “sömürge payla-
üreterek piyasaya sürdüğü, rezerv para hüviyetini şımı” sürecini/dönemini hatırlatan bu mücadele-
haiz olan “dolar” oturmaktadır. nin önemi nereden gelmektedir?
Umran • Temmuz 2017
GÜNDEM ARAP DÜNYASINDA YÜKSELEN TANSİYON VE KÜRESEL HEGEMONYANIN AŞİL TENDONU
ne ölçüde şiddetli reaksiyonlara maruz kaldıkları
önemli bir gösterge niteliği taşımaktadır.
Zira petrol sanıldığının aksine sadece mad-
di karşılığı olan bir mal olmaktan ziyade; sondaj,
nakliye ve pazarlama süreçleri üzerinde ciddi spe-
külasyonlar ve rant mücadelelerine sebebiyet ve-
ren bir sihirli metadır.
Körfez, Enerji ve Rant
Körfez’e verilen isimler dahi bölge üzerindeki
stratejik mücadelenin kodlarına ışık tutmaktadır.
Petrol-dolar ilişkisi, kısaca, küresel pazarda
Öyle ki Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyeti
petrolün yalnızca dolar para birimi ile alınıp satı-
altında iken Basra Körfezi olarak adlandırılan bu
labilmesi ya da diğer bir deyişle, petrol ticaretinin
coğrafya, Arap ülkeleri özelinde Arap Körfezi, İran
dolar haricinde hiçbir para birimi ile gerçekleştiri-
perspektifi nde ise Fars/İran Körfezi şeklinde isim-
lememesi olarak ifade edilebilmektedir. Bu sistem,
lendirilmiştir. Her ne şekilde ifade edilirse edilsin,
Federal Rezerv tarafından üretilecek her bir dola-
Ortadoğu ve petrol kelimeleri yan yana geldiğin-
ra karşılık rezerv tutulacak altın miktarını belirle-
de işaret edilen nokta, esasen bu alana ve günü-
yen Bretton Woods sisteminin çöküşünden son-
müz itibarıyla mücavirinde bulunan Bahreyn, Bir-
ra, 70’li yıllarda Suudi Arabistan ile yapılan görüş-
leşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt, Suudi Ara-
meler neticesinde karara bağlanmış ve akabinde,
bistan, Umman ve Irak’tan oluşan Arap ülkeleri ile
işbu döngüye Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü
fars kökenli İran’a karşılık gelmektedir.
(OPEC) üyesi diğer devletler de dâhil olmuşlardır.
Daha evvel doğu-batı ticaret yolları üzerinde
Oldukça basit bir kurgu üzerinden sürdürü-
yer alması bakımından stratejik önemi haiz olan
len petrol-dolar ilişkisi bağlamında OPEC üyesi bölge, doğal kaynakların artan önemi ile birlikte
6
ülkeler tarafından elde edilen doğal kaynak gelir- küresel güç mücadelesinin en şiddetli biçimde te-
leri yine Amerika Birleşik Devletleri fi nansal siste- zahür ettiği coğrafya haline gelmiştir ve günümüz-
mi içerisinde tahvil, hisse senedi ve benzeri fi nan- de de bu özelliğini sürdürmektedir. Bu bağlamda
sal enstrümanların satın alınması yoluyla değer- bölgeye dair bazı verilerin sunulması önem arz et-
lendirilmektedir. Kapalı devre işleyen bu düzen mektedir.
aracılığıyla Amerika Birleşik Devletleri, hem dola- Dünya’da enerji rezervlerinin dağılımını göste-
rın emisyon (basım) maliyeti karşılığında olduk- ren tablodan görülebildiği üzere Ortadoğu, dünya
ça düşük fi yattan petrol tedarik etmekte, hem do- petrol rezervlerinin neredeyse yarısına, doğalgaz
ğal kaynak üreticilerini ekonomik ve siyasal ola- rezervlerinin ise %40’ı aşkın kısmına sahip bulun-
rak çekim alanında tutmakta ve hem de petrol it- maktadır. Ayrıca Ortadoğu’daki doğalgaz rezervle-
halatçısı ülkelerin dolara bağımlılığını temin ede- rinin %25’inin Katar’a, %40’ının ise İran’a ait ol-
rek borçlandırılmalarını sağlamak suretiyle küre- duğu bilgisi, bölgesel dengeleri anlayabilmek açı-
sel ekonomik sistemi kontrolü altında bulundur- sında önem teşkil eden bir ayrıntıdır.
maktadır.
Dönemin ünlü politikacısı olan Amerikan Dı- Dünya’da Enerji Rezervlerinin Dağılımı (2016)
şişleri Bakanı Henry Kissenger tarafından kurgu- Petrol Petrol Doğalgaz Doğalgaz
Bölge (Milyon (Trilyon
(%) (%)
lanan (ve belki de bu nedenle 1973 yılında No- Varil) m3)
bel Barış Ödülü almasına vesile olan) bu dâhiyane Kuzey Amerika 238.0 14.0 12.8 6.8
Güney Amerika 329.2 19.4 7.6 4.1
(!) sistem sayesinde, Amerika Birleşik Devletle-
Avr. ve Avrasya 155.2 9.1 56.8 30.4
ri bütün ekonomik ve siyasi kararları kendi lehi- Ortadoğu 803.5 47.3 80.0 42.8
ne çevirecek çok önemli bir fırsatı da elde etmek- Afrika 129.1 7.6 14.1 7.5
Asya-Pasifik 42.6 2.5 15.6 8.4
te; bu sebeple, yakın dönemden hatırlayabileceği-
Toplam 1697.6 100.0 186.9 100.0
miz Saddam Hüseyin, Hugo Chavez, Muammer
Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, 2016.
Kaddafi gibi isimlerin doların hegemonyasına dar-
be vurmak maksadıyla attıkları adımlara karşılık
Umran • Temmuz 2017
AARRAAPP DDÜÜNNYYAASSIINNDDAA YYÜÜKKSSEELLEENN TTAANNSSİİYYOONN VVEE KKÜÜRREESSEELL HHEEGGEEMMOONNYYAANNIINN AAŞŞİİLL TTEENNDDOONNUU
Enerji rezervleri hacmindeki ağırlığına rağ-
11 Eylül hadisesi ertesinde form değiştiren
men, Ortadoğu ülkelerindeki petrol ve doğalgaz
üretim miktarlarının nispeten kısır kaldığı gö- Amerikan dış politikası, adeta soğuk savaş
rülmektedir. Öyle ki bölge ülkeleri 2000’li yılla- dönemi andırırcasına agresif bir hal almış,
rın başında daha yüksek miktarda enerji üretimi bu şekilde Amerika Birleşik Devletleri’nin
gerçekleştirmekte iken, özellikle 2008 yılında ya-
Ortadoğu’daki fiili varlığının kuvvetlenmesi
şanan küresel mali krizin Amerika Birleşik Dev-
ile birlikte Körfez ülkelerinin Batı ekseninden
letleri bütçesi üzerinde ortaya çıkardığı olumsuz
çıkmaları mümkün olmamıştır.
etkiler dolayısıyla doğal kaynak üretiminde yerli
kaynaklara yönelmesi, Ortadoğu’nun küresel üre-
tim miktarı içerisindeki payının azalmasının te-
mel nedenidir.
90’lı yıllardan itibaren başta turizm ve bankacılık-
fi nans gibi hizmet sektörleri özelinde yatırımcı
Dünya’da Enerji Üretiminin Dağılımı (2016)
dostu düzenlemeler yaparak küresel rekabet gü-
Petrol Doğalgaz
Bölge (Milyon Petrol (Milyon Doğalgaz cünü arttırmış ve böylece gelir seviyesi açısından
(%) (%)
Ton) m3)
yüksek gelirli ülkeler sınıfına dâhil olmayı başar-
Kuzey Amerika 19676 20.9 984.0 28.1
mış ise de rant ekonomisinin neden olduğu kı-
Güney Amerika 7712 9.1 178.5 5.0
Avr. ve Avrasya 17463 19.4 989.8 27.8 sır döngüden çıkarak katılımcı bir siyasal yapı ile
Ortadoğu 30098 32.4 617.9 17.4 temel hak ve özgürlüklere referans veren bir ku-
Afrika 8375 9.1 211.8 6.0
rumsal yapı inşa etmeyi başaramadıkları cihetle,
Asya-Pasifik 8346 9.1 556.7 15.7
Toplam 91670 100.0 3538.6 100.0 sürekli olarak sosyal tansiyonun yüksek seyrettiği
Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, 2016. kaotik bir siyasal ortamın potansiyel riskleriyle,
yani kriz sarmalı/kıskacı/açmazı ile baş başa kal-
Öte yandan enerji tüketimi ile sanayileşme
maktadırlar.
oranı ve imalat sanayi üretimi arasında doğru-
7
dan bir bağlantı olduğu göz önüne alındığında,
Sihirli Küre ve Krizin Son Perdesi
Ortadoğu’nun enerji tüketimi bakımından en dü-
şük nispete sahip bölgelerden birisi olduğu gö- Şu ana kadar öncelikle Amerika Birleşik Dev-
rülmektedir. Başta sanayileşmiş ülkeleri kapsa- letlerinin küresel hegemonik gücünün aşil tendo-
yan Amerika ve Avrupa ile birlikte hızla sanayile- nu açıklanmış ve daha sonra ise Körfez Arap ül-
şen Asya ve Avrasya’nın, dünya sathında gerçekle- kelerinin enerji-bağımlı ekonomik yapıları nede-
şen enerji tüketiminden en büyük payı alan böl- niyle karşı karşıya bulunduğu risklere değinilmiş-
gelerdir. tir. Bu doğrultuda, en azından teorik çerçevede,
hegemon güç ile bu gücün devşirildiği en önem-
Dünya’da Enerji Tüketiminin Dağılımı (2016) li araç olan petrol ve doğalgaz üretim ve ticareti-
Petrol Doğalgaz nin olabildiğince istikrarlı bir yapıda sürdürülme-
Petrol Doğalgaz
Bölge (Milyon (Milyon
Ton) (%) m3) (%) sinin, yani söz konusu aktörler arası karşılıklı et-
Kuzey Amerika 1036.3 23.9 963.6 28.1 kileşim ve işbirliğinin önemi ortada durmaktadır.
Güney Amerika 322.7 7.5 174.8 5.0
Ancak, belirli bir süre devam edegelen zımni
Avr. ve Avrasya 862.2 19.9 1003.5 28.8
mutabakat ortamı, 90’lı yıllarda uluslararası are-
Ortadoğu 425.7 9.8 490.2 14.1
Afrika 183.0 4.2 135.5 3.9 nada yaşanan jeopolitik kayma/değişim ve ayrıca
Asya-Pasifik 1501.4 34.7 701.1 20.1 bölgede cereyan eden sıcak savaşlar ile hareket-
Toplam 4331.3 100.0 3468.6 100.0
lenmeye başlamış; 21’inci yüzyılın hemen başın-
Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, 2016.
da vuku bulan 11 Eylül hadisesi ertesinde form
Bu çerçevede, Ortadoğu’nun ve dahi bölgenin değiştiren Amerikan dış politikası, adeta soğuk
çekirdeğini oluşturan Körfez’in üretim-tüketim savaş dönemi andırırcasına agresif bir hal al-
dengesi bağlamında “net doğal kaynak ihracatçı- mış, bu şekilde Amerika Birleşik Devletleri’nin
sı” olduğu ve uzun yıllardır süregelen bu özelliği Ortadoğu’daki fi ili varlığının kuvvetlenmesi ile
nedeniyle de enerji-bağımlı bir ekonomik yapıya birlikte Körfez ülkelerinin Batı ekseninden çıkma-
hapsolduğu söylenebilmektedir. Her ne kadar ları mümkün olmamıştır.
Umran • Temmuz 2017
GÜNDEM TRUMP’IN ARAP NATO’SU VİZYONU: BİR ÇÖL SERABI
Bush doktrini doğrultusunda yürütülen ve rumu ve sonrasında vuku bulan ekonomik ve si-
2008 yılında Obama ile birlikte daha itidalli/kont- yasi abluka, Trump yönetiminin “Yeniden Büyük
rollü bir hal alan ve bu nedenle bölgede Rusya’nın Amerika” (Make America Great Again) sloganının
siyasi, İran’ın ise mezhepsel etkinliğinin genişle- tezahürü olacak şekilde, adeta Bush doktrinini ye-
mesine sebebiyet veren Amerikan dış politikası niden canlandıran agresif dış politikasının şimdi-
süresince Körfez ülkeleri arasındaki sıkı bağlar lik en büyük reaksiyonu olarak ortaya çıkmıştır.
gevşeme temayülü göstermiş, fi kir ayrılıkları gö- Trump’ın, Suudi Arabistan ziyareti sırasın-
rünmeye başlamıştır. Öyle ki bölgenin jandar- da, Kral Selman ve Arap İsyanlarının bölge halk-
ması rolüne soyunan Suudi Arabistan ile yüzünü ları üzerindeki motive edici etkisinin kırılmasın-
Batı’ya dönmüş monarşilerden müteşekkil Birle- da önemli pay sahibi olan General Sisi ile birlik-
şik Arap Emirlikleri mevcut küresel hegemonik te sihirli küreye dokunmaları ile fi tili ateşlenen ve
düzenin devamından yana iken, Körfez’in rant
Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bah-
devleti olan Kuveyt ile Ortadoğu’nun geleneksel
reyn öncülüğünde başlayarak kara ve hava saha-
monarşisi Umman içe kapanık stabil bir yol tut-
larının daraltılması suretiyle Katar’ın abluka altı-
muş, İran’la birlikte Körfez’in doğalgaz deposu
na alınmasına yönelik birçok farklı hamle ile ge-
konumunda bulunan Katar ise her alanda ve kat-
lişen süreç, kısa bir süre sonra, Trump yönetimi-
manda diplomasiyi öncülleyen “ilişki yönetimi”
nin asimetrik dış politika vizyonu doğrultusunda,
politikası ile bölgede yeni bir dengeleyici aktör
Amerika Birleşik Devletleri ile Katar arasında im-
olarak öne çıkmıştır.
zalanan büyük meblağlı silah anlaşması, ardından
Bu bağlamda, Şii-sekteryan yayılmacılığa karşı
gerçekleştirilen ortak tatbikat ve üst düzey Ame-
aşırı hassasiyeti bulunan Körfez ülkelerine rağmen
rikalı yetkililerin, işbu anlaşmanın Katar’ın savun-
mezhepsel gerilimleri bir tarafa bırakarak İran’la
ma gücüne büyük bir yetenek katacağı ve iki ülke
ekonomik ilişkilerini yoğunlaştıran, yine Rusya ve
arasındaki güvenlik politikalarına yönelik koordi-
İran’la birlikte Asya coğrafyasına doğalgaz ihraç
nasyon ve işbirliğini arttıracağı yönündeki açık-
eden ve bu politikasını uzun vadeli stratejilerinin
8 lamaları ertesinde, Körfez ülkelerinin ve Katar’ın
bir aracı olarak değerlendiren, doğal kaynak ihra-
pozisyonlarında herhangi bir değişiklik olmamak-
cından temin ettiği yüksek rant gelirlerini 2005
la birlikte, en azından görünür planda dinginleş-
yılında Katar Yatırım Otoritesi adıyla oluşturdu-
miştir.
ğu varlık fonu aracılığıyla ekonomik hinterlandı-
Bu vukuatın nereye evrileceği müphem ol-
nı genişletmek maksadıyla dış ekonomik operas-
makla birlikte; Katar ablukasına dair biraz evvel
yonlara tahvil eden, uluslararası politikada bölge-
zikredilen gelişmelerin birer “sebepler bütünü/sil-
sel güç olarak öne çıkan ve bölgeye dair vizyon-
silesi” olduğu, krizin odağında esasen küresel güç
ları benzerlik taşıyan Türkiye ile özellikle fi nan-
mücadelesi ve bunun en önemli nedeni olarak da
sal ilişkiler ve dış yatırımlar bağlamında yakınla-
doların uluslararası rezerv para konumunun mu-
şan, Batı dünyası tarafından siyasi-subjektif saik-
hafaza edilmesi hususunun bulunduğu evleviyetle
lerle “aşırı/radikal eğilimli” olarak nitelendirilen
göz önünde bulundurulmalı ve gelişmeler de bu
ancak Arap Dünyasında toplumsal meşruiyeti ve
eksende değerlendirilmelidir.
etki kuvveti bulunan sembol kişi ve/veya gruplara
Bu tezimizi, bizzat kurulu düzenin akıl ho-
destek sağlayan ve hatta yeri geldiğinde ilgililerini
bizzat kendi ülkesine kabul ederek aktif bir iltica- cası olan Amerikan Eski Dışişleri Bakanı Henry
diplomasisi izleyen, resmi propaganda kanalları- Kissenger’ın “enerjiyi kontrol eden bölgeyi, para-
nın dilinden farklı bir yayın politika yı kontrol eden dünyayı kontrol eder.” şeklindeki
sı sürdüren ve bu şekilde Batı menşeli med- açık niyet beyanını mefhum-u muhalifi nden oku-
ya karteline bölge içinden alternatif oluşturan yarak da teyit edebiliriz: Dünyayı kontrol etmek
El-Cezire kuruluşu vasıtasıyla özellikle Arap İs- isteyen parayı, parayı kontrol etmek isteyen böl-
yanları (Arab Uprising) sürecinde destekleyici ve geyi ve dahi rezerv sahipliği, paylaşım ve mülki-
yönlendirici gücünü ortaya koyan ve sair muhte- yet anlaşmaları, sondaj ve işleme yapan şirketleri,
lif hamlelerde bulunarak küresel hegemonik dü- pazarlama ve dağıtım ağı dâhil doğal kaynakları
zenin sürdürülebilirliğine tehdit teşkil ettiği de- kontrol etmek durumundadır; hülasa olup biten
ğerlendirilen Katar özelinde ortaya çıkan kriz du- bu minval üzeredir.
Umran • Temmuz 2017
TTRRUUMMPP’’IINN AARRAAPP NNAATTOO’’SSUU VVİİZZYYOONNUU:: BBİİRR ÇÇÖÖLL SSEERRAABBII
Trump’ın Arap NATO’su Vizyonu:
Bir Çöl Serabı
Arap baharı ile birlikte bölgedeki monarşi ve otokrat liderlerin
sarsılmasından hemen önce Obama’nın stratejik olarak İran’a yeniden
yaklaşması, Suud hanedanının Trump’ın ziyaretini güvenlik sigortasını
yenileyebilmek için nadir bir fırsat olarak görmesine sebep oldu. Zira
Amerikan başkanının İran ile sert politikayı sürdürmeyi arzuladığı
şu dönemde, S. Arabistan’a daha güzel bir hediye verilemezdi.
Reva GOUJON*
Başkan Teddy doğrudan müdaha-
Roosevelt’in lesinin sona ermesi
Panama’daki tünel için radikal İslâm’a
projesini 1996 yı- karşı vereceği müca-
lında yerinde ince- delede tüm aktörle-
lemek için denizaşı- rin ABD’nin arkasın-
rı ziyaret geleneğini da olmasını öngören
başlatmasından bu bir dizi şartı içeriyor.
yana, Amerikan baş- Aslına bakılırsa
9
kanları dış politika- bölgesel müttefi k-
larının temellerini şekillendirecek ilk yurtdışı zi- leri harekete geçirip adım atmaya zorlayarak de-
yaret planlarını belirlemeye koyuldular. Dwight niz aşırı yükün azaltılmasını öngören bu kapsam-
D. Eisenhower’dan Barack Obama’ya kadar, ekse- lı strateji, Obama’nın dış politikasını genişletme
riyeti, Kuzey Amerika ve Karayip gibi coğrafi ola- fi krinden başka bir şey değil. Fakat görünen o ki,
rak ABD’ye yakın bölgelere odaklanırken, Wood- Başkan Trump benzer amaçlar için çok farklı araç
ve yöntemleri gündeme getiriyor. Karakter olarak
row Wilson ve Jimmy Carter gibi bazıları ise so-
yüzsüz tutumu, Avrupalı ortaklarına aba altından
ğuk ve sıcak savaş dönemleri arasında Atlantik
sopa gösterirken Arap mevkidaşlarını methetme-
ötesine geçmişlerdi. Fakat Başkan Trump, dış po-
si ve Asya-Pasifi k’teki müttefi klerine mesafeli ta-
litikasının arka planını oluşturacak bir başlangıç
vır alması, dünyanın geri kalanını, o kendisine has
için Ortadoğu ziyaretini tercih ederek bir ilki ger-
alışıldık olmayan yoluyla, harekete geçirmek için
çekleştirmiş oldu. Görünen o ki, özellikle bölgeyi
bir etkiye sahip. Trump, Ortadoğu özelinde ABD
yeniden kontrol edebilmek için ortaya attığı Arap
teçhizatlarıyla donatılıp Suudi Arabistan tarafın-
NATO’su inşa etme fi kri ile birlikte, bu ziyareti
dan öncülük edilecek bir Arap NATO’su fi krini
beklentisini ziyadesiyle arttırdı.
benimseyerek hem olası terör saldırılarını engelle-
meyi hem de İran’ı kontrol altında tutmayı istiyor.
Güç Dengelerine Trump Ayarı
Her ne kadar farklı bir etki bıraksa da, Trump
Başkan Trump’ın yakın zamanda nihayete eren
ile birlikte ABD’nin yeniden Ortadoğu’da Sünni
ziyaretleri, hem radikal İslâm unsurlarını bertaraf bloğa yönelmesi bölgenin genel güç denge unsur-
etme konusunda ve hem de özellikle batının İran larını hâlihazırda gözeten bir uyuma sahip. G.W.
ile sürdürdüğü ABD için endişe verici gelişmeler Bush, Irak lideri Saddam’ı devirerek Arap dünya-
üzerine farklı seçenekler sunan yeni bir yol hari- sına açılan kapıyı Iraklı Şiiler üzerinden nüfuzunu
tası sunmakta kararlı olduğunu gösteriyor. Bu yol hissettirecek olan İran için aralıklı bırakmış oldu-
haritası, bölgenin iç politikasına Washington’un ğunda bölgenin dengelerini alt üst etmişti. Ardın-
Umran • Temmuz 2017
GÜNDEM TRUMP’IN ARAP NATO’SU VİZYONU: BİR ÇÖL SERABI
venlik sigortasını yenileyebilmek için nadir bir fır-
sat olarak görmesine sebep oldu. Zira Amerikan
başkanının İran ile sert politikayı sürdürmeyi ar-
zuladığı şu dönemde, ülkesinde insan haklarının
sümenaltı edildiği S. Arabistan’a daha güzel bir
hediye verilemezdi.
Fakat görünen o ki Amerikan başkanı Suudi
Arabistan üzerinden gerçekçi olmayan bir keşfi n
peşinde. Arap NATO’su bir çöl serabından başka
bir şey değil. Her ne kadar bölgedeki birçok Sünni
Arap gücü, İran yayılmacılığı, ekonomik belirsiz-
lik ve rejim değişikliği korkularını paylaşıyor olsa-
lar da, körfezdeki jeopolitik olarak kökleşmiş ay-
rılık durumu Suud-ABD destekli, hazır bir güven-
lik ittifakı paketinin vücut bulmasına engel ola-
caktır.
Körfez Medyasının Katar’a Saldırgan Tutumunun
dan gelen Obama yılları ise Basra körfezini istik-
Ardında Ne Var?
rarsızlaştıracak bir savaş olasılığını engelleme gay-
reti içerisinde bölgede nüfuzunu gittikçe daha da Katar krizinde olayların tuhaf hikâyesi 23 Ma-
fazla hissettiren İran problemini çözmek için har- yıs akşamı başladı. ABD başkanın katıldığı Riyad
canmıştı. Dış politikada diğer önceliklere odakla- buluşmasından 2 gün sonra, Katar Devlet Haber
nabilmek için ABD, kusursuz olmasa da uygula- Ajansı (QNA), Katar Emiri S. Tamim’in İran, Ha-
nabilir bir nükleer anlaşmayla, İran krizinin ön- mas ve Müslüman Kardeşler hakkında olumlu ifa-
10
celiğini geri plana itebilirdi. Devralınan bu dış po- deler içeren yorumlarının bulunduğu bir haber
litik gündem içerisinde, Trump, yaptırımlardan kesiti yayımladı. QNA’nın kısaca devam eden ka-
kurtulmuş fakat daha büyük bölgesel krizlerle yıtlarında Tamim’in “İran kendisini inkâr edeme-
yüzleşecek olan İran’ı etkili bir şekilde kısıtlaya- yeceğimiz bölgesel ve İslâmî bir güç unsurudur ve
bilmek için Sünni bloğuna verdiği desteği sürdür- bana kalırsa ona karşı düşmanca bir tutumun içe-
mesini gerektirecek her zamankinden daha fazla risinde bulunmak akıllıca değil”, “Hamas, Filistin-
sebebe sahip. lilerin temsilcisidir” gibi Katar’ın ABD politikala-
ABD başkanının ilk yurtdışı ziyaret noktası ol- rına uyumsuz bir dizi kesilmiş değerlendirmele-
manın Suudi Arabistan’ı hoşnut etmesi kadar kra- ri bulunuyordu. Kısa bir süre sonra ise Katar Dış
liyet ailesinin görkemli karşılama ve ağırlama tö- İşleri Bakanı’nın Twitter hesabından hükümetin
renleri de Trump’ı memnun etmiş gibi gözüküyor. Doha’daki Bahreyn, Mısır, Kuveyt, S. Arabistan ve
Fakat hatırlanacağı üzere Washington-Riyad ara- BAE büyükelçilerinin ülkeyi terk etmelerine yöne-
sındaki ilişkiler her zaman bu şekilde sıkı ve sıcak lik emre dair bir açıklama yapıldı.
değildi. Soğuk savaş döneminde Riyad’ın en bü- Birkaç saatlik yorum furyasından sonra, S.
yük korkusu düzgün aksanlı, temiz traşlı, seküler Arabistan ve BAE bu problem üzerine yoğunlaştı
İran Şah’ının bölgesel güvenlik adı altında Suu- ve ani bir kararla Katar medya kuruluşlarına yayın
di petrol sahalarının işgaline ABD’nin ikna edilme yasağı getirdi. Bu sırada, QNA haber ajansı hızlı
olasılığı paranoyasıydı. Tam da bu yüzden altın bir şekilde açıklama yaparak ajansın internet site-
kaplamalı Vahhabi sarayının kraliyet ailesi, ken- sine konulan ifadelerin ve Katar dış işleri bakanı-
disini müttefi k devletler grubuna dâhil etme ko- nın Twitter hesabından yapılan açıklamaların bir
nusunda gayet akıllı ve maharetli bir tutum ser- siber saldırı sonucu gerçekleştirildiğini açıkladı.
giledi. Arap baharı ile birlikte bölgedeki monarşi Fakat o sırada Katar Emir’inin montajlanmış ko-
ve otokrat liderlerin sarsılmasından hemen önce nuşmalarını sağır sultan bile işitmişti. S. Arabis-
Obama’nın stratejik olarak İran’a yeniden yaklaş- tan ve BAE, Katar’ı kınama ve izole etme fırsatı-
ması, Suud hanedanının Trump’ın ziyaretini gü- nı hemen değerlendirdi. Tam da bunun üzerine,
Umran • Temmuz 2017