Bir Temel Hak Olarak Vatandaşlık Gelirine Doğru

264 Pages·2012·2.471 MB·Turkish

by  Ayşe Buğra, Çağlar Keyder

DERLEYENLER
Ayşe Buğra Çağlar Keyder
•
s
....
(/'y>
....
......
Cı.)
-
-
Derleyenler
AYŞE BUCRA - ÇACLAR KEYDER
Vatandaşlık Gelirine Doğru
lletiYşaiymı nl1a2n4 0• Araştırma-incDeilzei2ms1ei2
ISBN-1937:8 -975-05-0516-4
© 2007t letiYşaiymı ncAı.lŞ .ı k
1.B ASKI2 007l,s tanbul
2.B ASKI2 012İ,s tanbul
EDlTOR AsenGaü nal
DiZi KAPAK TASARIMI ÜmitK ıvanç
KAPAK SuaAty su
KAPAK RESMi HakaGnü rsoyt"rCaekp,t" a blosun(d2a0n0 2)
UYGULAMA HüsnAüb bas
DÜZELTi AsudeE kinci
BASKI ve CiLT SenOaf s.eS tERTiFiKA NO. 12064
LitrYoosl 2u. M atbaacSıiltaeBrs B il o6k. K atN o.4 NB7 -9-11
Topka3p4ı0 1İ0s tanTbeul2l:1 2.601332 1
tletişim Yayınlan . SERTiFiKA NO. 10721
BinbirdMieryedka nı Sokak HialnN eot.7i Cşaiğma loğlu 34122 İstanbul
Tel2:1 2.521266 0-61-• 6F2a ks: 21122.5 581 6
e-rnaili:l etisim@ileti• swiemb.ww:cw. omi.ltert isim.com.tr
Derleyenler
AYŞE BUGRA - ÇAGLAR KEYDER
Bir Temel Hak Olarak
Vatandaşlık
Gelirine
Doğru
BOGAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL POLİTİKA FORUMU
ÇEVİREN lsmail Çekem
t ' m
Bu derlemedeki makalelerin ikisi hariç hepsi, Bo9aziçi Üniversitesi Sosyal
Politika Forumu tarafından 21-22 Mayıs 2004 tarihleri arasında düzenle­
nen "Basic lncome: Overcoming lnsecurity in a Globalising World" (Te­
mel Gelir: Küreselleşen Dünyada Yoksullukla Bir Mücadele Yöntemi) baş­
lıklı atölyede sunulmuştur. Yayın hakları yazarlardan alınmıştır.
Enzo Mingione'nin atölyedeki sunuşu yerine David Benassi ile birlikte ka­
leme aldıkları "Testing the Reddito Minimo D'lnserimento in the ltalian
Welfare System" başlıklı makale kullanılmıştır. Bu makalenin orijinali, Mi­
nimum /ncome Schemes in Europe (Guy Standing der., ILO, Cenevre,
2003) içinde yayınlanmıştır. Yayın hakkı ILO'dan alınmıştır.
Ahmet lnsel'in makalesi ilk kez bu kitapta yer almaktadır.
Erik Olin Wright'ın yazısı ise Politics and Society dergisinde ("Basic lnco­
me, Stakeholder Grants, and Class Analysis", vol. 32, no. 1, March 2004,
79-87) yayınlanan makalenin çevirisidir. Yayın hakkı SAGE'den alınmıştır.
Bu9ra ve Keyder, insel, Bu9ra ve Sınmazdemir yazılarının orijinali Türk­
çe'dir. Di9er yazılar lngilizce'den çevrilmiştir.
iÇiNDEKiLER
Ön söz
Ayşe Buğra -Çağlar Keyder ...............................................................................................1
Temel Gelir: Küreselleşen Dünyada
Yoksullukla Bir Mücadele Yöntemi
Guy Standing ..............................................................................................................................1 7
iktisat Aklına Sokulan Siyasal Çomak:
Vatandaşlık Geliri
Ahmet lnsel .......................................................................................... , ......................................3 7
Temel Gelir, Paydaş Geliri Transferleri
ve Sınıf Analizi
Erik Olin Wright ......................................................................................................................5 1
Eşitlikçilik Bilmecesi: istihdam,
Ücret Eşitsizliği, Sosyal Harcamalar
ve Yoksulluk Arasındaki ilişkiler
Bea Cantillon -lve Marx -Karel Van den Bosch ............................................6 3
Yoksullukla Mücadelede insani ve
Etkin Bir Yöntem: Nakit Gelir Desteği
Ayşe Buğra -N. Tolga Sınmazdemir .........................................................................8 5
ispanya Krallığı'nda Temel Gelirin
Aşamalı Kabulü ve Bu Önerinin
Cumhuriyetçi Gerekçeleri
Daniel Ravent6s ....................................................................................................................1 15
ltalyan Refah Sisteminde Sosyal içerme
Amaçlı Asgari Gelir Desteğini Denemek
David Benassi-Enzo Mingione ................................................................................1 25
Refah Devletinin Sadakası mı,
Ekonomik Gereklilik mi?: Namibya ve
Güney Afrika'daki Temel Gelir Yardımı Tartışması
Dirh Haannann .....................................................................................................................1 89
Asgari Gelirden Vatandaşlık Gelirine:
Brezilya'da Gelir Aktarımı Programlarının Gelişimi
Maria Ozanira da Silva e Silva ...............................................................................2 15
Kanada'da Evrensel Programların Kurulması
ve Sürdürülmesi: Gönülleri ve Zihinleri Kazanmak
Myron]. Franhman ............................................................................................................2 43
Ön söz
Ayşe Buğra - Çağlar Keyder
Kapitalizm, 16. yüzyıldan itibaren, daha önceki toplumlara ya­
bancı bir yaklaşımı değerler sisteminin merkezine yerleştir­
miş, insanın yaşamım sürdürme imkanını bir piyasa malı hali­
ne gelen emeğini satmasına bağlamış, insanın değerini bu
emeğin değeriyle ölçülür hale getirmiştir. Bu kapitalist değer­
ler sistemi içinde, mülkiyet de emekle ilişkilendirilerek ku­
ramsallaştınlmış ve meşruiyeti bu şekilde sağlanmıştır.1 Bu sü­
reç içinde, "çalışmayana ekmek yok" şeklinde özetlenebilecek
bir yaklaşım, iyice güçlenerek, tartışılmaz doğrular içinde ken­
dine sağlam bir yer edinmiştir.
Ama aynı süreç içinde, kapitalizmle neredeyse eş zamanlı
olarak, bu yaklaşımı sorgulayan görüşlerin ortaya atılmaya
başladığını görüyoruz. Bu görüşler genellikle şu tür sorular
çerçevesinde biçimleniyorlar: lnsanlan yaşamak için çalışmaya
zorlayan sistem sürekli kitlesel işsizlik durumlarına yol açtığı­
na göre, iş bulamayanlar hangi ahlaki temellere dayanarak
kendi kaderlerinden sorumlu tutulabilirler? Çalışamayacak
durumda olanlara karşı toplumun sorumlulukları nedir? Zen­
ginlerin durumunda göz ardı edilen yaşamak için çalışmak zo-
1 Locke'un 1688'de mülkiyet üzerine yazdıkları bu doğrultudaki gelişmenin te­
mellerini oluşturur, bkz. Locke (1963).
7
runluluğunun yoksullara dayatılmasının ahlaki gerekçesi ne­
dir? Toplumun belirli bir andaki geliri tek tek bireylerin üreti­
me yaptıklan katkının toplamından fazla bir şey olduğuna gö­
re, bireylerin gelirden alacaklan pay üretime yaptıklan kişisel
katkıyla belirlenebilir mi? 16. yüzyılın büyük hümanistlerin­
den Thomas More ve juan Luis Vives'in gündeme getirdikleri,
18. yüzyılda Thomas Paine'in sistematik sosyal politika öneri­
lerini yönlendiren, daha sonra Charles Fourier'denjohn Stuart
Mill ve Bertrand Russell'a kadar uzanan diğer düşünürler tara­
fından ortaya atılan bunlara benzer sorular, temel gelir yakla­
şımına doğru giden yolu tanımlıyorlar.2
Temel gelir kavramı, bir toplumda yaşayan bütün insanlara,
çalışma hayatındaki bugünkü veya geçmişteki yerlerinden ba­
ğımsız olarak, sadece toplumun bir ferdi olduklan için, koşul­
suz olarak sağlanan düzenli bir nakit geliri ifade eder. Bu kav­
ramın yansıttığı yaklaşım, kapitalist değerler sistemini ciddi bir
biçimde sorgulayan bir yaklaşımdır, çünkü emeğe verilen değe­
rin yerine, insana ve insanın haklanna verilen değeri koyar. Si­
vil, siyasi ve sosyal haklann tamamını içeren bir vatandaşlık
statüsüne atıfla, asgari bir gelire sahip olmayı temel bir vatan­
daşlık hakkı olarak tanımlar. Dolayısıyla "temel gelir" kavramı­
nı, "vatandaşlık geliri" şeklinde ifade etmek de mümkündür.
Günümüzde bu doğrultudaki sosyal politika talepleri, Phi­
lippe van Parisj (van Parisj ve Vanderborght 2001; van Parisj
vd. 2001) ve Guy Standing (2002) gibi düşünürlerin katkıla­
nyla bütünsellik kazanmış ve belirgin bir teorik çerçevenin or­
taya çıkmasına yol açmıştır. 1986'da kurulan Avrupa Temel
Gelir Ağı (BIEN - Basic Income European Network), 2004'te,
Avrupa dışında da konuya duyulan büyük ilgiyi, özellikle Gü­
ney Afrika ve Brezilya gibi ülkelerdeki gelişmeleri dikkate ala­
rak, Küresel Vatandaşlık Geliri Ağı'na (BIEN - Basic Income
Earth Network) dönüşmüştür.3 BIEN, bu çerçeve içinde, yıllık
uluslararası konferanslar düzenlemektedir. Geçtiğimiz yıl da,
2 Y. Vanderborght ve P. van Parijs (2005), temel gelir kavramına uzanan yoldaki
bütün gelişmelere değiniyorlar.
3 BlEN'in gelişmesi ve faaliyetleri için bkz. www.basicincome.org.
8
Basic Income Studies (Temel Gelir Çalışmaları) adlı akademik
bir dergi yayınlanmaya başlanmıştır.4
Bu çalışmaların günümüzde önem kazanmış olması rastlantı
değildir. Bu gelişme, sosyal güvenlik sistemlerinin bütün dün­
yada karşılaşmakta olduğu sıkıntılar ve geçirmekte olduğu dö­
nüşümlerle yakından ilgilidir. Söz konusu sosyal güvenlik sis­
temlerinin, vatandaşlık gelirini temel alan yaklaşımlarla önü­
şen bir yanlan vardır. Bu sistemler, bir yanlarıyla, yaşlılık, has­
talık veya işsizlik gibi nedenlerle hayatını çalışarak kazanama­
yacak durumda olanlara, piyasanın sağlayamayacağı bir gü­
vence sağlarlar. Yani, kapitalizme özgü "çalışmayana ekmek
yok" anlayışının ötesinde bir toplumsal varoluş biçimini gün­
deme getirirler.
Ama burada önemli olan, söz konusu sosyal güvencenin bi­
reyin çalışma hayatındaki konumuna göre mi, yoksa vatandaş­
lık statüsüne, yani toplumun bir üyesi olma durumuna mı
bağlı olduğudur. Korporatist nitelikli sistemler veya uygula­
malarda, sosyal güvence bireyin bir memur, bir işçi veya kendi
hesabına çalışan biri olarak çalışırken ödediği primlere bağlı­
dır. Yani sosyal haklar, bireyin emeğini hangi bağlamda ve
hangi süreyle sattığına bağlı olarak tanımlanırlar ve emek mer­
kezli yaklaşım varlığını sürdürür. Öte yandan, bütün vatan­
daşların yararlandığı genel sağlık sigortası uygulamalarının,
bedava eğitim olanaklarının, belirli bir yaş üstündeki herkesin
sahip olduğu sosyal emeklilik haklarının, çocuk ve aile yar­
dımlarının durumunda, emek merkezli yaklaşım, yerini, va­
tandaşlığı temel alan ve bütün insanların, toplumun vatandaş­
lık statüsünde eşit fertleri olarak, topluma katılabilmelerine
olanak tanımayı amaçlayan bir yaklaşıma bırakır.
ikinci Dünya Savaşı'nı izleyen yıllarda gelişmiş ülkelerde
güçlenen refah devleti uygulamalan da, ulusal kalkınmacılık
modelleri içinde Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yürür­
lüğe giren sosyal güvenlik sistemleri de, temelde, çalışabilecek
durumdaki bütün erkeklerin iş bulabilecekleri varsayımına da-
4 http://w.wwbepress.com/bis.
9