Bir nefeste Dünya tarihi

175 Pages·1800·39.28 MB·Turkish

by  Emma Marriott

Bir
| Nefeste
DUNYA|
TARIHI

Emma
Marriott

Maya Kita 74, Inceleme: 15
1. Bask Istanbul Subat 2014
8, Baskr, Istanbul Ocak 2015

ISBN: 978-605-5675-84-4
Onijinal Adi: The History ofthe World in Bite-Sized Chunks

Copyright © Michiel O°Msra Books Limited 2012

Trkge Vayin Hakan Kesim Telif Haklary Ajans) Arach ie Maya Kitap’a Aitie

Yayan Yoncimeni Tahir Malkog
Egitor. Ganes Ozturk

Geviemen’ Fgemen Vig

Divelti Bang B, Acar, Rillur Manav Arslan
(Mizanpaj: Mehmet Buyuikturna

Kayak: Ovlem Asian

Maya Kitap -Serttika: 14079
Merkez Mah, Kocamansur Sok. No: 6 fight / Istanbul Tel: [phone]
e-mail infowmayavayinlarcom www.mayayayintar.com
Bir
| Nefeste
| DUNYA
| TARIHI

Emma
_ Marriott
GiRiS

Bu galigma diinya tarihinin yaklagik 5000 yillik bir kesitini, kigak
bir kitaba sigdirmay1 amaglamaktadir. Kiresel tarihimizin genis ve
siklikla karmasik doBas1, basit ve anlasihr bir formatta damitilmis: bir
nefeste okunabilen tarih derlemesi ortaya c1karilmusur.

Biz, bu kitapta diinyann en eski medeniyetlerine ve antik
imparatorluklarina 6zellikle 6nem gésterdik. Daha énce fazlasiyla ele
almmig olan Avrupa tarihinin otesine gecebilen bir dinya tarihi
hazirlamaya gayret ettik.

Bu kitapta, Avrupa ve Kuzey Amerika tarihinin bilindik
Gykiilerine, Antik Yunan’in yicelikleri ve Norman Istilalari’ndan
Amerikan Bagimsizlik Savaslari ve Wall Streevin gdkisiine kadar
bircok olaya yer verildi. Bununla birlikte Uzakdogu, Afrika,
Ortadogu, Okyanusya ve Amerika halklarinin bagindan gegen olaylant
da ele aldik. Bu sayede, kilabin dogasi geregi, kisa da olsa Pakistan’in
indus Medeniyeti’ne, Cin’in Tang Hanedanligi’na, Kuzey Aftika’nin
Kusitler’ine ve Pers Ulkesi’nin Nadir Sah’ina kitapta dikkat
gekebildik

Her bir bélim kisa fakat kapsamlidir, Bu calismada yer alan
bagimsiz her bir bilgi pargasmmdan kendi bagina ya da sunulan diger
bilgilerle birlikte yararlamilabilir. Bir kitabin kapsayabilecegi gekilde
mimkiin olan higbir seyi atlamamaya gayret gdsterdik (Neyin
digarida birakilacagina karar vermek neyin kitaba dahil edilmesi
gerekligine karar vermekten daha zor oldu). Diger kayitlara ve
olaylara da atiflar yapildi. Zira tarih, daha énce yasanan olaylarla
sekillendirilmedigi ve baglantilandiriimadigi surece higbir sey ifade
etmez.

Kitaba, hakkinda pek az sey bildigimiz ama bugiinkii hayatimiz
tizerinde muazzam bir etkiye sahip olan en eski medeniyetlerle
basladik. (Tarihci J. M. Roberts’in dedigi- gibi: “Eski tarih,
yasamlarimizi ve diisiincelerimizi etkilemeye devam etmektedir.”) Ik
medeniyetlerden baslayarak 1945 yilina kadar getirebildigimiz
suregte, neredeyse elli dért asri agan bir diinya tarihi anlatulmaktadir.
Aktarimlar Ortadogu ve Afrika, Avrupa, Amerika, Uzakdogu ve
Okyanusya’y1 igeren alt gruplar halinde tasnif edildi, Siklikla
lilkelerin ve sehirlerin giinimizde yaygin olan adlari kullanildi. Eski
isimlerin daha uygun ve okuyucu igin daha tanidik oldugu hallerde ise
orijinal isimler muhafaza edildi

Bir Nefeste Diinya Tarihi’nin tarihle ilgili kimi karigikliklart
aydinlatarak, kitlesel_gég ve catismalardan, gegmisin biiyiileyici
basanlarima ve insanin hayatta kalma azminin sayisiz orneklerine
kadar digiincelerimizi etkileyen ve bizi buguin oldugumur sey haline
getiren gerceklerin anlasilmasina katki sunacagini umuyoruz.

Emma Marriott

Bu kitaba olan katkilarindan otara Dr. Hilary Stroh 2 soyadli,
Lindsay Davies, David Woodroffe, Ana BjeZanéevié, Greg
Stevenson, Andrew John, Charlotte Buchan, Dominique Enright ve
Glen Saville’e tegekktir ediyorum.
1

iLK iMPARATORLUK VE
MEDENIYETLER
M.O. 3500 - M.O. 800

ORTADOGU VE AFRIKA

Siimer Medeniyeti

M.O. 5000’lerde Giiney Mezopotamya’mn (giiniimiizde Irak)
Sumer adiyla bilinen verimli topraklarina gifigiler yerlesti, Bu
miitevazt baslangig aslinda diinyanmn ilk biiyiik medeniyetinin
tohumlarim atryordu

Dicle ve Firat nehirleri arasinda yasayan (Mezopotamya,
Yunancada “iki nehrin arasmndaki toprak” demektir) Stimerli giftciler
tahil ve diger tarmm Grinlerini bol miktarda yetistirebiliyorlardi
Temel gida ihtiyaglarim kargiladiktan sonra ellerinde kalan tretim
favlasi ise onlara yerlesik bir yagam siirme imkanmi sunuyordu.
Simerliler, ellerindeki fazla giday1 gintmiizde Pakistan ve
Afganistan sinirlarima kadar uzanan bélgede yasayan insanlar
tarafindan Gretilen metalleri ve aletleri almak igin kullandilar. Verimli
fakat sel egilimi olan arazileri iizerinde hendek ve kanallardan olugan
bir a sistemi ve drenaj yollari kurmay! basardilar

M.O. 3000°lerde, Siimer’de bir dizi sehir devleti ortaya iki.
Bunlann en biyigi lark bin insam barmdwan Ur'du. Diinyann
bilinen ilk yazi sistemi Sumer kékenlidir, Baslarda resim yazisi olan
Stmer civi yazisi, asamali olarak bir dizi kama bigimli basit simgeden
olusan bir yazi sistemine dénusti, Metinler kil tabletlere kamig
saplartyla yazilryordu. Sumerliler ayni zamanda karmasik bir yonetim
ve hukuk sistemi diienlediler. Tekerlekli araglar ve gémlekgi garklari
gelistirdiler. Biyuk zigguratlar!, kubbeli ve siitunlu binalar inga
ettiler.

Ik biytk Samer Imparatorlugu, M.O. yaklagik 2350 yilinda Akad
Krali Sargon (Siimer’in kuzeyinde yer alan antik bir krallik)
tarafindan kurulmustu. Butiin Simer gsehirleri onun kontrolii altinda
birlesti. Imparatorluk Suriye’den Basra Korfezi’ne kadar uzantyordu.
Bu hanedanlik takriben M.O. 2200 yilinda yikildi. Ancak M.O.
2150°den sonra Ur krallari Sumer otoritesini yeniden kurup, Akadlari
egemenlikleri altima aldilar. Tahminen M.O, 2000 yillarinda,
Elamitlerin istilas: (Siimer’in dogusunda yer alan bir medeniyet) ve
Ur'un yagmalanmasin takip eden stiregte Siimerliler Amorit
egemenligi altima girdi, Yakin gelecekte onlardan geriye kalanlardan
buytik sehir devleti Babil dogacakti (Bkz. sayfa 17).

Antik Masur: Eski Kralhk

Afrika’daki ilk = medeniyet MO. 5000°lerde — kitamin
kuzeydogusunda yer alan Nil Vadisi’ndeki yerlegim ile basladi.
Buralarda yasayanlarin Sahradan geldigi diiginiilmektedir. Vaklagik
2000 yil once, iklim degigikligi Sahra’y: gol haline getirmeden
Afrika’nin ilk tarme: topluluklari orada yasamuslardi. Ayni iklim
defisikligi Nil Vadisi’nin batakliklarin da kurutmus ve burayt cifigi
halklar igin gekici bir bélge haline getirmisti.

M.O. 4. yézyiln ortalarinda, Nil Vadisi yogun bir niifusa sahipti
Kasabalar bityiimiis ve bélge iki Misir kralligina ayrilmist.
Geleneksel Misir kronolojisi bize M.O, 3200°de Firavun (Hukimdar)
Menes’in Misir’in iki kralligint tek bir devlet ¢atisi altinda
birlestirdigini séyler. Bu 3000 yillik bir medeniyetin baslangicidir. Bu
medeniyete devasa anit mezar inga projeleri ve serpilip geligen Misir
kultard damgasim vuracaktr,

Antik Misir’in en eski dénemi Eski Krallik (yaklasik? M.O. 2575-
2130) olarak bilinir. Bu dénemde ulkeyi bir dizi gilt firavun
yonetmistir. Teknoloji, sanat ve mimarlikta biytk gelismeler
yasanmustir, Hiyeroglif yazi sistemi gelistirilmis, Buyik Sfenks ve
Giza piramitleri insa edilmistir (Bunlarm ingasi sirasinda binlerce
Misirli hayatint kaybetmistir). Piramitler firayunun ltimden sonraki
hayati icin insa edilmislerdir. Piramitler, Gines Tanrisi Ra inanciyla
yakindan iliskilidir, Bir noktadan genisleyerek inen sekli, giines
iginlarint andirir ve merhum kralin tanrilara dofru yiikseligi igin bir
merdiven rolii oynar.

Antik Misir: Orta ve Yeni Kralhk

Misir’da Orta Krallik (y. M.O. 1938-1630) adtyla bilinen bir
istikrar déneminin ardindan siddetli kuraklik, kithk ve merkezi
devletin gdkisit gelmistir.

Daha sonra Misir’1n firavunlari iilkenin refah ve istikrarimi yeniden
inga etmeyi basarmuslardi. Bu amacla simrlarm giivenligi saglanmis,
tarsal iretim arttirilmis ve zengin maden kaynaklari ele
gecirilmistir (Bu basar1 kismen zengin altm madenleri ve tas
ocaklarina sahip olan Nubya’nm fethi ile gergeklesmistir). Bu
déneme, altin ve diger degerli maddelerden yapilan miicevher
tasarimlart damgasim’ vurmustur. Oliim ve yeniden dogus tanrisi
Osiris’e tapinma Misir’da yayginlasmistir. Bu inanca gére sadece