Bir Mirasın Güncelliği Tarih Türkiye Sosyalizm

200 Pages·2002·3.099 MB·Turkish

by  Metin Çulhaoğlu

YAZI-GÖRÜNTÜ-SES YAYINLARI
Kitabın adı: Bir Mirasın Güncelliği:
Tarih Türkiye Sosyalizm
Yazar Metin Çulhaoğlu
Yayın Yönetmeni jlker Maga
Sıra YGS Yayınları: 31, Teori Dizisi: 7
ISBN 975-7012-32-7
Copyright Yazara ait
Üçüncü Baskı: YGS Yayınları
Sayfa Düzeni YGS Yayınları
Kapak Ömer Ülkenciler
Basicı / Tarih Birinci Basım, Eylül 2002
Baskı Kayhan Matbaası
Adres Caferağa Mah. Cemal Süreya Sok.
No: 24/1 Kadıköy / İstanbul
Telefon: [phone]
Faks:[phone]
e-mail: [email protected]
Bir Mirasın Güncelliği;
TARİH TÜRKİYE SOSYALİZM
Metin Çulhaoğlu
V c
1 ü
YGS YAYINLARI

İÇİNDEKİLER
Birinci Baskıya Önsöz 7
İkinci Baskıya Önsöz 13
Üçüncü Baskıya Önsöz 17
Birinci Bölüm
SiSTEM VE YÖNTEM ÜSTÜNE 19
Felsefe ve Aktivizm 21
Düşünülmüş Somut 36
Ekonomizm ve İradecilik 44
İkinci Bölüm
19. YÜZYILA BAKIŞ 51
Elde Ne Var? 53
Sistem ve Eşitsiz Gelişim 58
Belirlenme ve Ekonomizm 66
Devrim, Teori ve Politika 75
Sınıf Mücadelesi ve Sınıf Bilinci 88
Üçüncü Bölüm
YENİ BÎR YÜZYILA DÖNERKEN 97
Ön Hatırlatmalar 99
Totoloji Hastalığı 104
Bir Kuruluşun Öyküsü 115
Sağa İten Dengeler 127
Dördüncü Bölüm
TÜRKİYE MODELİ 1908-1940 139
Kısa Bir Ön Bilgilenme 141
Türkiye’de İlk Birikim Dönemi 147
Yükseliş ve Düşüş 161
Beşinci Bölüm
BİR SÜRECİN ANATOMİSİ 171
Genel Tanıtım 173
Batı Avrupa ve İnsan 177
Tarih ve İnsan 189
Bizim İnsanımız 193

BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ
Kimi yazarlar “önsöz”lerine büyük önem verirler. Sonraki
sayfalarda boğulup gitmesinden, belki de okuyucu tara-
fmdan yeterince kavranılamamasmdan korkulan mesaj, en
yalm biçimiyle bu “önsöz”lerde sunulmaya çalışılır. “Önsöz”
bu yanı ile gerçekte, eklenebilecek son sözlerin dile getirildiği
bir kürsü olur.
İletmeye çalışacaklarımın, ilerideki sayfalarda boğulup dibe
oturmasından doğrusu kuşkulu değilim. Ama gene de önsöze
önem veriyorum. Her müşteri, yemek yediği lokantanın mut­
fağını merak edebilir. Özenli ve düzenli mi, temiz, sağlık kural­
larına uygun mu diye. İşte önsözler de, kimi durumlarda, mut­
fağı genel denetime açma işlevi görürler. Ben de, kendi hesabı­
ma, kendi mutfağımın hesabını okuyucuya dürüstlükle verebile­
ceğim yer olarak görüyorum önsözü.
Tarihçi Carr’ın, bana oldukça yerinde ve öğretici gelen bir
yaklaşımı var. Carr’a göre, okuma, araştırma ve bilgi toplama
süreci bir “girdi” ise yazı da bir “çıktı” olarak değerlendirile­
bilir. Ama bu iki süreci eş zamanlı değil de “çıktı”nm ancak çok
uzun süren bir “girdi” aşamasını izleyebildiği iki ayrı süreç ola­
rak görmek yanlıştır. Devam ediyor Carr; “Yazma, okumaya
kılavuzluk eder, onu yönetir, verimli kılar; yazdıkça neyi ara­
dığımı daha iyi bilir, bulduğumun anlamını ve konuyla ilişkisi­
ni daha iyi kavrarım.”
Carr’ın bu yaklaşımını, katıldığım için aktarıyorum. Bu nok­
tada “mutfak”taki düşünceyi ya da hedefi de çok açık biçimde
dile getiriyorum: Türkiye’de sol düşünce, artık bir olgunlaşma
süreci yaşamalıdır. Önceki deneyim ve birikimlerin, bir olgun­
laşma süreci açısından yeterli sayılıp sayılamayacağını hiç
tartışmayacağım. Çünkü, olgunlaşma sürecini, asgari bir biri­
kimin varlığmı kabul edersek, yaşanması için öznel çabalara da
gerek duyuran bir vazgeçilmezlik olarak değerlendiriyorum.
Başka deyişle, “girdi” ya da “veri” titizliğini, “çıktı” hedefini
sürekli erteleyen bir tutkuya dönüştüren ürkeklikler aşılmalıdır
diyorum. Türkiye’de sol düşüncenin yaşaması gereken olgun­
laşma sürecini de, bir yanıyla, “çıktı”larm varlığına ve tartışıl­
masına bağlıyorum, söylediklerimin gerekçesini kısaca özetle­
yebilirim: Türkiye’de demokrat görevlerin ve demokrat kesim­
lerin varlığı, sosyalist düşüncenin gelişip olgunlaşması süreci­
nin karşısında, sürekli “geri çağıncı” işlev görüyor. Olgunlaş­
mamış düşünce, demokrat görevlerin ve kesimlerin varlığı ile
bunların getirdiği pratik görevler yüzünden, sürekli olarak kendi
geçmişine, çok gerilerde bırakması gereken demokrat aşamaya
dönüyor. Ve orada kalıyor. Yaklaşık 10 yıl önce. Yürüyüş der­
gisinde dile getirmeye çalıştım: 1961-71 dönemi, Türkiye’de,
demokratlann sosyalistleşmesi dönemi oldu. Buradan 1980’e
uzanan dönem ise, bu kez “sosyalistlerin demokratlaşması” sü­
reci olarak tanımlandı. Geri dönüş, bugün de sürüyor. Türki­
ye’de sosyalizm, yaklaşık 15 yıldır, sosyalistlerin demokrat­
laştığı bir süreç yaşıyor.
Aşılması gereken eşik olarak, bunu görüyorum. Bu eşiğin
aşılmasında ise, bir tek dinamik tanımlayabiliyorum: Sosyalist
düşüncenin ve kadroların, varolan nesnelliklerin de ötesinde, bir
olgunlaşma sürecini mutlaka yaşamaları.,. Kısacası Türkiye so­
lu, demokrat geçmişine geri dönme yollarını tıkayacak bir
birikimi yakalamalı, böyle bir olgunluğa ulaşmalıdır. Nihayet
son halka: Bu süreçte, eldeki teorik mirasın tüm boyutlarıyla
değerlendirilmesi, bir bakıma bu mirasın temel direklerinin
sağlam bir yapı için yeniden biraraya getirilmesi büyük önem
taşımaktadır.
Yukarıdaki çerçeve içerisinde, bu çalışma, bir bakıma “du-
8
rum saptaması” işlevi görebilir. Bundan sonra nereye? En çok
nerelerde boşluk var? “Çıktı” değerlendirmeye sunulduktan
sonra hangi noktalar yetersiz bulundu? Bu tOr sorularm yanı-
tımn hep birlikte, tartışılarak verilebileceğine inanıyorum.
Okunduğunda görülecek: Burada ne tek başına tarih anlatı­
yor, ne de olgu naklediyorum. Hele, bilinmedik belgeler açık­
ladığım hiç yok. Burada, tarihten, olgulardan ve kimi belgeler­
den hareketle belli çözümlemeler yapmaya çalışıyorum. Az ön­
ce değindiğim gibi, bir yapının sağlam biçimde kurulabilmesi
için, geçmişten gelen hangi malzemelerin vazgeçilmez nitelik
taşıdığım ortaya çıkarmaya çalışıyorum. İşte böyle bir “çık-
tı”nm, Türkiye’de sol düşünce açısından daha farklı bir önem
taşıdığına inanıyorum. Çünkü Türkiye solu bütüncü yaklaşım­
dan, çözümlemeden, sentez arayışlanndan büyük ölçüde uzak
kalmış, kendini daha çok kronolojiye, çeviriye ve nakilciliğe
hapsetmiştir.
Oysa kanımca Türkiye’de sol düşüncenin bunları aşabilece­
ği bir asgari birikim vardır. Hem nesnel, hem de öznel olarak.
Yaşayanlar, hem kendileri birikmiş, hem de yaşayanlarda bir
şeyler “biriktirmiş”tir. Önemli olan, bunlan şimdilik, gizlendik­
leri sığınaklardan çıkartmak, açık açık tartışır konuma getir­
mektir. Kendi adıma bunu yapmaya çalışıyorum. Başkalarından
da umuyorum, bekliyorum.
Hep birlikte yapalım. Ama gene de belirli bir ihtiyatla. Çok
yükselmeden, çok uçmadan. Evet, bir olgunlaşma süreci yaşa­
malıyız; ama bir anlamda hepimiz tutsağız. Geçmişteki birikim-
sizliklerin, teoriyi geç tanımanın getirdiği toylukların, hep ke­
sintili gelişen bir sürecin yarattığı umutsuzluklann getirdiği
esareti hissediyoruz. Mitoloji’ye göre mimar Daidalos ve oğlu
İkarüs de esaret altında idiler. Sonra, kendi yaratıcılıkları ile
esaretten kurtuldular. Usanmadan, balmumu ile yapışık kanatlar
yaptılar, bunlarla uçup özgürlüklerine kavuştular. Ama iş bura­
da bitmedi, ikarüs fazla uçtu, çok yükseldi. Güneşe yaklaştıkça.
balmumu kanatlar eridi; Ikarüs uçamadı artık, düştü öldü...
Sol düşüncede, esaret kadar fazla uçmak da tehlikelidir. Bir
büyük teorik mirasa ve onu izleyen pratiğe değinen, sıradan ol­
mamasına özenilen bir çalışma, bir uçtaki esaret ile, öteki uçtaki
“fazla uçma” arasındaki dengeyi iyi kurmalıdır. Çalışmanın bu
alandaki başarısına, elbette okuyanlar karar verecek. Ama şimdi­
den açıkça söylüyorum: Ne esarette kalmayı yeğleyenleri, yani
“Ortodoks el kitapları bize yeter” diyenleri, ne de çok uçmaya
meraklı olanları, yani salt Batılı ve yeni sol ağızlardan çıktığı için
her cümleyi “derin” bulup “katkı” sayanlan gözetiyor bu çalışma.
İki kesimin dışındakileri, gerçek almaşığı arayanları gözetiyoruz.
En çok böylelerine karşı sorumluluk duyuyor. Nihayet, en çok da
onların eleştiri ve değerlendirmelerini bekliyor.
Sırası geldi, söylemeliyim: Bu çalışmada, en genel deyimle
“klasikler” dışında, görüşleri ve katkıları halen tartışmalı kimi
sosyalistlere de göndermeler yer alıyor. Althusser, Lukacs,
Trotsky birkaç örnek. Türkiye solunun, teorik bir çalışmada
alıntı yapılan insan sayısı kadar “1st” yaratabilen hamlığı aştı­
ğını sanıyorum. Bundan, herhangi bir ürküntü duymuyorum.
Asıl vurgulamak istediğim şu; Sosyalist düşüncede, siyasal ola­
rak en çok aşılmış ve pratik dışı kalmış olanlar, teorik çalış­
malarda en rahat yaklaşılıp yararlanılabilenlerdir, öyle olma­
lıdır. Örnek veriyorum: Katıksız troçkizm, siyasal olarak aşıl­
mış, geride kalmış, bitmiştir. Ama bu, 1917’yi daha iyi anlama
yolunda, Trotsky’den çok daha nesnel ölçüler içinde yarar-
lanılabilmesi olanağını doğurur. Bu, tarihin ilginç bir ironisidir
ve başka pek çok yerde de karşımıza çıkar. Bizde, Rauf Orbay,
Fethi Okyar, Çerkeş Ethem, Rıza Nur ve benzerleri, siyasal
olarak çoktan aşıldıkları için, ulusal kurtuluş hareketine onların
da “nokta-i nazarlarını” dikkate alarak daha nesnel ve bilimsel
bir çerçeveden yaklaşma olanağı doğmuştur. Galiplerin yazdığı
tarih, kuşkusuz bir veridir. Mağluplar ise galiplerin galibiyet
10