bir kur'an-ı kerim kıssasının romana dönüşümü

272 Pages·2017·2.09 MB·Turkish

T.C.
Hitit Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı

BİR KUR'AN-I KERİM KISSASININ ROMANA DÖNÜŞÜMÜ:
YUSUF KISSASI ÖRNEĞİ

Selim ÜMÜTLÜ

Yüksek Lisans Tezi

Çorum 2018

BİR KUR'AN-I KERİM KISSASININ ROMANA DÖNÜŞÜMÜ:
YUSUF KISSASI ÖRNEĞİ

Selim ÜMÜTLÜ

Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Hiclâl DEMİR

Çorum 2018

ÖZET

ÜMÜTLÜ, Selim, "Bir Kur'an-ı Kerim Kıssasının Romana Dönüşümü: Yusuf
Kıssası Örneği", Yüksek Lisans Tez Çalışması, Çorum, 2018.

Kur'an-ı Kerim kıssaları, anlatılan olaylar ve kişiler aracılığıyla insanlığa ibretlik
örnekler sunar. Bu kıssalarda anlatılan müspet ya da menfî duygular insana aittir ve
evrenseldir. Bizzat Kur'an tarafından kıssaların en güzeli olarak nitelenen Yusuf
Kıssası, gerek tahkiye unsurlarının mükemmelliği gerekse alınacak ibretlerin çeşitliliği
açısından şair ve yazarların ilgisini çekmiş; yüzyıllar boyu birçok edebî eserin
oluşumuna ışık tutmuştur. Yusuf Kıssası, Tevrat'ta kabile merkezli ve detaylı bir
anlatımla ifade edilirken Kur'an'da tevhid merkezli ve özlü bir anlatım tercih edilmiştir.
Kur'an tefsirlerinde ise kıssada olmayan birçok olay çeşitli râvilere dayandırılarak
zikredilmiştir. Mesnevi şairleri, Kur'an'da anlatılan olayların yanında, tefsirlerde geçen
olayları da eserlerine alarak Allah'ın mutlak hâkimiyetini anlatan kıssayı, merkezinde
aşk olan bir anlatıya dönüştürmüşlerdir. Kıssa, romanın imkânlarıyla ifade edilirken
anlatıya gelenekte bulunmayan yeni olaylar dâhil edilmiş ve metinlerarası unsurlarla
anlatının anlam katmanları genişletilmiştir.

Anahtar Sözcükler: Yusuf Kıssası, mesnevi, roman, metinlerarasılık, dönüşüm

i
ABSTRACT

ÜMÜTLÜ, Selim, "The Transformation of a Qur'anic Narrative into a Novel:
The Story of Joseph", Master Thesis, Çorum, 2018.

The stories of the Quran, present humanity exemplary incidents through events
and persons. Positive or negative emotions narrated in this stories is that they belong to
human and they are universal. The Story of Joseph described by Quran "the most
beautiful of stories" draws attentions of poets and authors in terms of both its perfection
of the narrative elements and its various exemplary events. The story has lighted the
way for creating a lot of literary work throughout centuries. The Story of Joseph is
narrated as tribe-centered in Torah but in Quran it is is narrated in a oneness-centered
and more laconic way. On the other hand in tafsirs of Quran a lot of events which don’t
exist in Quran are adverted based upon narrators. Mathnawi poets transform the story
which narrates God's absolute dominance into a love centered narration by including
various events in tafsirs beside the events narrated in Quran. While the story is being
narrated within the conditions of the novel, new events which didn’t exist in tradition
has been added to the narration and semantic stratum has been expanded by means of
intertextual elements.

Key Words: The story of Joseph, mathnawi, novel, intertextuality, transformation

ii
KISALTMALAR

age :Adı geçen eser
agm :Adı geçen makale
agt :Adı geçen tez
agb :Adı geçen bildiri
akt. :Aktaran
B. :Baskı
bkz. :Bakınız.
C. :Cilt
Çev. :Çeviren
DİA :Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
Haz. :Hazırlayan
Hz. :Hazreti
MÖ :Milattan önce
ö. :Ölüm tarihi
s. :Sayfa
ss. :Sayfa araları
S. :Sayı
TDK :Türk Dil Kurumu
vb. :Ve benzeri
vd. :Ve diğerleri
vs. :Vesaire
Yay. :Yayınları
yy. :Yüzyıl

iii
İÇİNDEKİLER
ÖZET................................................................................................................................i
ABSTRACT ....................................................................................................................ii
İÇİNDEKİLER..............................................................................................................iii
KISALTMALAR ...........................................................................................................iv
ÖN SÖZ...........................................................................................................................vi

GİRİŞ ...............................................................................................................................1
BİRİNCİ BÖLÜM
KURAMSAL ÇERÇEVE İLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
1. METİNLERARASI İLİŞKİLER KURAMI ................................................................4
2. METİNLERARASI İLİŞKİ YÖNTEMLERİ ............................................................10
2.1. Ortakbirliktelik İlişkileri .....................................................................................10
2.1.1. Alıntı ve Gönderge ......................................................................................10
2.1.2. Gizli Alıntı (Aşırma) ...................................................................................11
2.1.3. Anıştırma......................................................................................................12
2.2. Türev İlişkileri ....................................................................................................12
2.2.1. Yansılama (Parodi) ......................................................................................12
2.2.2. Alaycı Dönüştürüm......................................................................................13
2.2.3. Öykünme(Pastiş)..........................................................................................14
2.2.4. Ana Metinlerin Ciddi Düzende Dönüşümü..................................................15
2.2.5. Klişe-Basmakalıp Söz .................................................................................16
2.2.6. Anlatı İçinde Anlatı......................................................................................17
3. METİNLERARASI İMGELER ................................................................................17
3.1. Palempsest ..........................................................................................................17
3.2. Kolaj ....................................................................................................................18
3.3. Yeniden yazma ...................................................................................................18
4. METİNLERARASI KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ ......................................................19

iv
İKİNCİ BÖLÜM
YUSUF İLE ZÜLEYHA ANLATILARININ KAYNAKLARI
1. TEVRAT'TA HAZRET-İ YAKUP VE YUSUF KISSASI .........................................24
2. KUR'AN-I KERİM'DE YUSUF KISSASI...................................................................30
3. KUR'AN-I KERİM VE TEVRAT ANLATIMLARI ARASINDAKİ FARKLAR .....39
3.1. Olay Akışı ...........................................................................................................39
3.1.1. Yusuf'un Çocukluğunda Rüya Görmesi ......................................................39
3.1.2.Yusuf'un Kuyuya Atılması ve Bir Kervana Satılması ..................................40
3.1.3. Yusuf'u Mısır Azizi'nin Satın Alması ve Sonrasında Yaşananlar ...............41
3.1.4. Yusuf'un Zindandaki Mahkûmların Rüyalarını Yorumlaması ....................44
3.1.5. Yusuf'un Firavun'un Rüyasını Yorumlaması ..............................................45
3.1.6. Yusuf'un Kardeşlerinin Mısır'a Gelmesi .....................................................46
3.1.7. Kardeşlerin Hırsızlıkla Suçlanması ve Bünyamin'in Alıkonulması ............48
3.1.8. Yusuf'un Kimliğini Açıklaması ve Yakup'un Mısır'a Gelişi .......................49
3.2. Kişiler ..................................................................................................................51
3.2.1. Yakup ..........................................................................................................51
3.2.2. Yusuf ...........................................................................................................51
3.2.3. Yusuf'un Kardeşleri .....................................................................................52
3.2.4. Aziz/Potifar ve Karısı ..................................................................................53
3.3. Zaman ................................................................................................................54
3.4. Mekân .................................................................................................................54
3.5. Karşıtlık İfade Eden Unsurlar............................................................................. 55
3.6. Değerlendirme.....................................................................................................56
4. YUSUF KISSASI'NIN TARİHSEL GERÇEKLİĞİ ..................................................60
5. KUR'AN-I KERİM TEFSİRLERİNDEKİ YORUM FARKLILIKLARI.................. 63
5.1. Yusuf'un Köle Olarak Satılması ........................................................................64
5.2. Yusuf'un Evlatlık Olarak Alınması .....................................................................64
5.3. Yusuf'un Aziz'in Karısına Meyletmekten Korunması ........................................65
5.4. Kadının Ailesinden Birinin Şahitlik Yapması ....................................................66
5.5. Aziz'in Karısının Yusuf'a Âşık Olması ...............................................................67
5.6. Yusuf'un Aziz'e/Aziz'in Karısının Yusuf'a Yokluğunda İhanet Etmemesi ........67
5.7. Kur'an'da Geçmeyip Tefsirlerde Geçen Bazı Detaylar ......................................69
v