bir iktisat politikası amacı olarak gelir dağılımı

207 Pages·2009·1.31 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐKTĐSAT TEORĐSĐ BĐLĐM DALI
ĐKTĐSAT BĐLĐM DALI

BĐR ĐKTĐSAT POLĐTĐKASI AMACI OLARAK GELĐR
DAĞILIMI: TÜRKĐYE ÖRNEĞĐ (1994-2007) ANALĐZĐ

YEŞĐM KUBAR

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

Danışman
Doç. Dr. ZEYNEP KARAÇOR

KONYA- 2009
T.C.
SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BĐLĐMSEL ETĐK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe
ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez
yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Öğrencinin Adı Soyadı
(Đmza)

i
T.C.
SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ KABUL FORMU

Yeşim KUBAR tarafından hazırlanan Bir Đktisat Politikası Amacı Olarak Gelir
Dağılımı Türkiye Örneği (1994-2007) Analizi başlıklı bu çalışma
……../……../…….. tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu
ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Ünvanı, Adı Soyadı Başkan Đmza
Ünvanı, Adı Soyadı Üye Đmza
Ünvanı, Adı Soyadı Üye Đmza

ii
ÖNSÖZ

Bu çalışmada, ülkemizde yıllar boyunca yapılmış gelir dağlımı araştırmaları
çerçevesinde 1994-2007 dönemin de bir iktisat politikası amacı olarak Türkiye’de
gelir dağılımının analizi amaçlanmıştır. Đlk olarak Gelir dağılımı çeşitleri ile ilgili
bilgi verilmiş ardından ülkemizde uygulanan iktisat politikalarının gelir dağılımı
üzerindeki etkisi ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Son bölümde ise, Türkiye’de gelir
dağılımı eşitsizliğinin boyutları tablolarla analiz edilmiştir.
Çalışmanın araştırılması ve yazımı safhalarında ilgisini, desteğini hiçbir zaman
esirgemeyen araştırma süresince değerli yorumlarıyla beni yönlendiren ve konunun
şekillenmesini sağlayan tez danışmanım Doç. Dr. Zeynep KARAÇOR’a, maddi ve
manevi yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen anne ve babama ayrıca beni her
zaman teşvik eden ablam Nilgün KUBAR’a teşekkürlerimi sunarım.

iii
ÖZET

Gelir dağılımı eşitliği, Dünyada sağlanması en zor olan hedeflerden birisidir.
Gelişmiş ülkelerle, gelişmekte olan ülkeler arasındaki en önemli farklardan birini
milli gelirin dağılımındaki eşitsizlik oluşturmaktadır. Gelişmiş ülkelerde gelir
dağılımı gelişmekte olan ülkelere nazaran daha adil bir durumdadır. Gelir dağılımı
eşitsizliği ve yoksulluk sadece ekonomik değil, toplum huzurunu da yakından
ilgilendiren sosyo-ekonomik bir kavramdır.
Ülkemizde gelir dağılımı eşitsizliği Cumhuriyetin ilanından sonraki
dönemlerde önemli bir sorun olarak görülmemiş ve arka planda itilmiştir. Toplumsal
kalkınma ve gelir dağılımı arasındaki ilişki dikkate alınmamıştır. Bu dönemde
üzerinde önemle durulan konular toplumsal gelişim, kalkınma sorunu ve üretim
artışının sağlanması olmuştur. Gelir dağılımı eşitsizliğinin kalkınmanın önünde bir
engel olduğu fark edilmemiştir. Literatürde ilk çalışma 1963 yılında yapılmış ve gelir
dağılımı sorunu olarak, gelirin fonksiyonel bölüşümü algılanmıştır. Ancak Türkiye
gibi sanayileşme sürecinde olan, toprakları geniş yeraltı ve üstü kaynak zenginliğine
sahip, bölgesel kalkınma farkını ortadan kaldıramamış bir ülkede milli gelirin
fonksiyonel dağılımım kadar kişisel ve bölgesel dağılımı da iktisadi açıdan analiz
edilmesi gereken konular arasında yer almalıdır.
Gelir dağılımı ve gelir dağılımının 1994- 2007 döneminde Türkiye’deki
etkisinin ele alındığı bu çalışmada temel amaç, gelir dağılımı üzerine teorileri
incelemek ve ülkemizde Gelir dağılımının nasıl bir gelişme izlediğini görebilmektir.

Anahtar Kelimeler: Gelir, Gelir Dağılımı Eşitsizliği, Türkiye’de Gelir
Dağılımı.

iv
ABSTRACT

The equality of income distribution is one of the targets which is the most
difficult to achieve. One of the most significant differences between developing and
developed countries is the inequality in the distribution of national revenues. The
distribution of income is relatively fairer in developed countries compared with the
situation in developing countries. The inequality of income and poverty are not only
an economical but also a socio-economical concept which concerns the social peace
closely.
Inequality of income distribution in our country wasn’t considered an important
problem during the period after the declaration of the Republic, and it was pushed
behind other outstanding issues. The relationship between social development and
income distribution wasn’t taken seriously. The issues that took precedence were
social improvement, the problem of development and the attempt to increase
productivity. It escaped from notice that the inequality of income distribution is a big
obstacle on the way to development. The first study in literature of the problem of
income distribution was conducted in 1963, and the functional division of income
was perceived as the problem of income distribution. However, in a country like
Turkey which is in the process of industrialization, which has rich resources both on
and under the ground, and which has been unable to eliminate regional differences of
development, the personal and regional distribution of national revenue must be
included in the issues to be statistically analyzed as well as the functional distribution
of national revenue.

In this study, in which the distribution of income and its effect in Turkey
between1994 and 2007 are dealt with, the basic aim is to examine the theories on
income distribution and to see what kind of a progress the distribution of income
followed.

Key Words: Income, Revenue, the Equality of Income Distribution, the
Distribution of Income in Turkey

v
KISALTMALAR

APĐ: Açık Piyasa Đşlemleri
DĐE : Devlet Đstatistik Enstitüsü
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
DTH: Döviz Tevdiat Hesapları
DIBS: Devlet Đç Borçlanma Senetleri
GEGP: Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı
GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla
GSYIH : Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
KĐT: Kamu Đktisadi Teşekkülleri
KBGSYĐH: Kişi Başı Gayrisafi Yurtiçi Hasıla
IMF: Uluslararası Para Fonu
OECD: Đktisadi Đşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı
TCMB: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası
TÜIK : Türkiye Đstatistik Kurumu
TÜSIAD : Türkiye Sanayici ve Đşadamları Derneği
TL: Türk Lirası
a.g.e. : Adı Geçen Eser
a.g.m.: Adı Geçen Makale
Çev: Çeviren
s: Sayfa
$: Amerikan Doları

vi
TABLOLAR

Tablo1: Bölgeler Arası Gelir Eşitsizliği ( Kişi Başına Düşen Gelir)…………….....37
Tablo2: Dünyada Genel Ekonomik Durum (2006)……………………...…….........37
Tablo3: Gelir Dağılımı Fark Endeksi (En Düşük %10 En Yüksek%10)……….......38
Tablo 4: OECD Ülkelerindeki Kişisel Gelir Dağılımı (1980-2004 Gini Katsayısı...39
Tablo 5 : Küreselleşmenin Dünya Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri……….........44
Tablo 6: Kişisel Gelir Dağılımı Sonuçları (%)…………………………………...108
Tablo 7:Kullanılabilir Gelirinin %5’lik Dilimlere Göre Dağılımı………………...112
Tablo 8:Fonksiyonel Gelir Dağılımı (1980-1995 Dönemi)……………………….113
Tablo 9:Fonksiyonel Gelir Dağılımı (1987)……………………………………….114
Tablo 10:Đşteki Duruma Göre Elde Edilen Kullanılabilir Gelir (1987)…………...115
Tablo 11: Fonksiyonel Gelir Dağılımı (%)………………………………………..115
Tablo 12:Toplam Yıllık Net Gelirin Türlerine Göre Dağılımı……………………116
Tablo 13: 1987-1998 Dönemi Fonksiyonel Gelir Dağılımı…………………….....118
Tablo 14: Bölgelere Göre Kullanılabilir Gelirin Dağılımı………………………...121
Tablo 15: 19 Đl Merkezinde Hane halkı ve Hane halkı Fertlerine Ait Genel
Göstergeler…………………………………………………………………………121
Tablo 16: 1987- 2000 döneminde Bölgesel Gelir Dağılımı Gelişmeleri……….....122
Tablo 17: Marmara Bölgesi Hanehalkı Gelirine Göre Sıralı Hanelerin %20’lik
Dilimleri……………………………………………………………………………124
Tablo 18: Ege Bölgesi Hane halkı Gelirine Göre Sıralı Hanelerin %20’lik
Dilimleri……………………………………………………………………………125
Tablo 19: Akdeniz Bölgesi Hanehalkı Gelirine Göre Sıralı Hanelerin %20’lik
Dilimleri....................................................................................................................126
Tablo 20: Đç Anadolu Bölgesi Hane halkı Gelirine Göre Hanelerin %20’lik
Dilimleri…................................................................................................................127
Tablo 21: Karadeniz Bölgesi Hanehalkı Gelirine Göre Hanelerin %20’lik
Dilimleri…………………………………………………………………………...129
Tablo 22: G. Anadolu Bölgesi Hanehalkı Gelirine Göre Sıralı Hanelerin %20’lik
Dilimleri…………………...……………………………………………………….130
vii
Tablo 23: Doğu Anadolu Bölgesi Hane halkı Gelirine Göre Sıralı Hanelerin %20’lik
Dilimleri……………………………………………………………………….…...131
Tablo 24: Sektörel Gelir Dağılımı (1987 Fiyatları ile)…………………………....132
Tablo 25: Türkiye de Kişisel Gelir Dağılımı………………………………..….....133
Tablo 26: Türkiye de 2002-2005 Döneminde Kişisel Gelir Dağılımı………….....134
Tablo 27: %5’lik Dilimler itibariyle Hane Halkı Gelir Dağılımı……………..…...136
Tablo 28: Türkiye de Fonksiyonel Gelir Dağılımı ( 15 ve +)..................................137
Tablo 29: Türkiye’de Bölgeler Arası Gelir Dağılımı (1987 Fiyatları Đle)………...142
Tablo 30: Sektörlerin Gelirden Aldıkları Paylar…………………………....……..143
Tablo 31: Dönemler Đtibarıyla Sektörlerin GSYĐH Đçindeki Payı…………….......144
Tablo32: Türkiye Geneli Bitirilen Eğitim Düzeyi (15 yaş +) 2008……………… 156
Tablo33: Eğitim ve Gelir Seviyesi (2005)……………………………………...…157
Tablo34: TÜFE Oranlarının 12 Aylık Ortalamaya Göre Değişimi (%)…………………..160
Tablo 35: ÜFE Oranlarının Yıllık Değişimi (%)………………………………………...160
Tablo 36: Yıllara Göre Đşgücü Durumu (2000-2009)……………………………..162

ŞEKĐLLER

Şekil 1: Lorenz Eğrisi………………………………………………………..……...14
Şekil 2: Gini Đndeksi- Lorenz Eğrisi………………………..…………………….....15
Şekil 3: 1994-2002 Lorenz Eğrisi Türkiye…………………………………….…..111

viii
ĐÇĐNDEKĐLER

Sayfa No
Bilimsel Etik Sayfası…………………………………………...……………..………i
Tez Kabul Formu…………………………………………………...………………...ii
Önsöz………………………………………………………………………………...iii
Özet……………………………………………………………...…………………...iv
Abstract..……………………………………………………………………………...v
Kısaltmalar…………………………………………………………...……………....vi
Tablolar……………………………………………………………………..……….vii
Şekiller……………………………………………………………………..……….viii
Giriş…………………………………………………………………………………...1

BĐRĐNCĐ BÖLÜM
KAVRAMSAL VE TEORĐK AÇIDAN GELĐR DAĞILIMI
1.1.GELĐRĐN TANIMI..………………………………………………...…...……3
1.1.1.GELĐR TÜRLERĐ……………………………………….…...…..………...3
1.1.1.1 Faaliyet Gelirleri …………………………………………………....4
1.1.1.2 Faaliyet Dışı Gelirler…………………………………...……………5
1.2. GELĐR DAĞILIMI………………………………………..…….…………...5
1.2.1.Gelir Dağılımı Çeşitleri…………………………………………...……….7
1.2.1.1 Fonksiyonel Gelir Dağılımı……………………………..……..…..7
1.2.1.2 Kişisel Gelir Dağılımı………………………………………….…..7
1.2.1.3 Sektör el Gelir Dağılımı…………………………………..………..8
1.2.1.4 Bölgesel Gelir Dağılımı…………………………………………....9
1.2.1.5. Eğitim Durumun Göre Gelir Dağılımı………………………...…..9
1.2.1.6. Meslek Gruplarına Göre Gelir Dağılımı…………………..…......10
1.2.1.7.Sosyal Gruplara Göre Gelir Dağılımı…………………………….10
1.2.1.7.1.Ücretli ve Maaşlılar……………………………...….…...11
1.2.1.7.2.Küçük Esnaf ve Sanatkarlar……………………………..11
1.2.1.7.3.Kendi Hesabına Çalışanlar…………………………..…..12
1.2.1.7.4.Đşverenler………………………………………………...12
1.2.1.7.5.Emekliler……………………………………………..….12
1.2.1.8.Cinsiyete Göre Gelir Dağılımı……………………………...12
ix