Table Of ContentBIODIVERSIDAD,
TAXONOMÍAB IOGEOGÍA
y RAF
DEA RTRÓPODDOESM ÉXICO:
Haciuan as íntedseis suc onocimiento
VOLUMENI V
UNIVERSAIDDN ACIONAL AUTÓNDOEM AM ÉXICO
Dr. JuRaanm ónd el aF uente
Rector
Dr.R amónP eralyt Faa bi
Directdoelr a F acultdaedC iencias
DraE.d naM aríSau áreDzí az
CoordinaddoerlDa e partamednetB oi ologEívao lutiva
M.e nC .M ercedPeesr elló
CoordinaddoerS ae rvicEidoist oriales
COMISIÓNNA CIONAPLA RAE LC ONOCMIIENTO
YU SO DLEA B IODIVERSIDAD
IngA.l berCtáor denJaism énez
SecretaTrécinoi co
Dr.J osSéa rukhKáenr mez
CoordinaNdaocri onal
Dr.J orgSeo beróMna inero
SecretaErjieoc utivo
FísA.n aL uisGau zmány LópeFzi gueroa
DirectdoerE av aluacdieóP nr oyectos
BIODIVERSIDAD,
TAXONOMÍA BIOGEOGRAFÍA
y
DEA RTRÓPODDOESM ÉXICO:
Haciuan as íntedseis suc onocimiento
VOLUMENI V
Editores
JorLgleo reBnotuese qstu
JuaJn.M orrone
OlivYiáañ eOzr dóñez
IsabVealr gFaesr nández
FaculdteCa ide ncias,
UNAM
. .�
2004
México,
BIODIVERSIDAD,
TAXO NOM ÍAy BIOGEOGRAFÍA
DEA RTRÓPODDOESM ÉXICO:
Haciuan as íntedsesi usc onocimiento
VOLUMEN IV
PRIMERAE DICÓIN,2 004
D.R©. UniversNiadcaido Anuatló nodmeaM éxico
Museod eZ oologFíaac,u ltdaedC ienciAapsa,r taPdoos t7a0l- 399
CiudaUdn iversit0a4r5i1Ma0é, x icOo.,F .
ISBN97 0-32-1041-4
CoordinacEidóint orJioalr:Lg leo reBnotues quets
JuaJn.M orrone
OlivYiá añ eOzr dóñez
IsabVealr gas Femández
Recreacdieói nl ustradciisóenñ,do e p ortadgau,a rdays f ormación: AOd.Fr oirátni no O.
Ilustradceip óonr tadAal:d die O yarzábal
Idedae p ortadJao:r gLel orenStepe r.e senltaatsnr eess pecideels' compljejeot hys'j:e tEEh.nmy aasnz,ta iia
y E.a lbaandeimaáds,e D ismorphia ampehnui noá nreeda e T peroacexVlieonr,a ocer uz.
Ilustracdieol nace osm posicdieóg nu ardaEsl:v ia Esp(aIrnzsat idteuC tuol tudreaT abasecI oB UNAM),
Alddie O yarzábJaáln,o Psá lA,n itHao ffmanRno,l ando Menyd oAzlab inLou na.
Figuras oriegnis ncaalnenseJ ri:m enCaa stro.
Impresyo h echeon M éxic/oP rintaendd m adei nM exico
PREFACIO
Biodivtearxsoindyoa mdbí,ia o gdeeao rgtrraófídpaeMo édxoisHc aoc:ui nasa í ntdeess ui s
Elv olumeInV d e
conocimiento,
sep ubliac caa s1i0 a ñosd eh abedre cidildapo u blicacdieló ans eriye d osa ñosd espués
deh abearp areciedlao n terieon2r 0 02H.a staah orae,lp resenttoern oc onstiteulym eá se xtenesno
editoraeust,o rceasp,í tuyl poásg inasset; r atdae lm ásc omplepjoorl ad iversiddeat de rnays l av arie
dadd ea spectdoese dicieónne ,s pecipaolrl osf ormatroesc ibidloosst, i podse a péndicye eslí ndice
supraespecLíofsic caop.í tudleol sas eccidóenG eneralidsaedh easna mpliayd od iversifriecsapdeoc
toa losv olúmenperse viopsu,e sp orp rimervae za parecjeunn totse rnadse H istor(iuanc apítulo),
Filoge(nsieaci asp ítulFoóss)i,l( etsr ceasp itulEacso)l,o g(ítar ceasp ítulyo Uss)o( unc apítuElsot)a. sec
ciócno nforpmoac om ásd el am itadde lv olumeEnl.l ibrsoei niccioan e lc apítudleoH istordiela a
lepidoptero(lPoagpíial ionoeindM eéax)i cloe;s iguelno ss eicsa pítudleof si logeqnuiean ,o sd anu n
phyla
perfa]c tualizdaeld aors e laciogneense alógdiecl aossa rtrópodlooss, afinceosn egsrtuep oa,s í
phylum
cornol arse laciofnielso genéetnitcrlaeos ss ubgrupporsi ncipdaele esst e segmentayd aor ticu
ladoA.s ís,e t ratcaonn d iverscoasr acteyr aensá lilsoipssr oblemya sso luciones alcpaanrzcaao dmos
prendlearh istoervioal utdievl ao sA rthropomdoat,i vfou ndamendteal la p resente Coobrnroac .o m
plementao e stpea noramsae,p resentsaínn tessoibsr ger upodse f ósilpeasr adigtmiácoesn l os
Arthropoyd uan m ateridaefl o siliztaícpiióTcnr oi: lobDietcaa,p adya á mbarF.i nalmenetnle o,cs a pí
tulodse Ecologyí Uas o,s et ratan efdeecltt aomsa ñyo susc onsecuenecnil aossa rtrópodloass,
interacceicoonleósg ieclsa isn,g ularíhsáibmiotc aatv erníyc oalsap ectdoesa limentacdiemó end,i cina
yr eciclcaujlem;i ncaonn e stloa asm pligaesn eraliddaede esstv eo lumeInV E.s todso sú ltimcoasp ítu
lodse b ioespeloyl eotgníoaz oolcoognífao rmcaans liac uartpaa rtdee lv olumen.
LosC heliceprraátcat icamqeunetdea cno ncluicdoonse lt ratamiednetP os eudoscorpiyo lnaia dca
tualizadceiO órni bat(eAic arqiu)es, e e fectaúqau íR.e specatl oo gsr upodseC rustasceea av anzmau cho
alt ratcairn ctoa xondeesln iveslu bclaos seu perordCeunm:a ceaL,e ptostrTaacnaa,i dacOesat,r acoyd a
Branchicuornae ;l leos,t ger updoe A ntenattaam biéens tcáe rcaan coo ncluiSresa ed.i ciounnaod el os
taxones dmiávse rsdoeMs y riapodlao:Ds i plopocdoan,l oc uaslo lroe stlaonsC hilopopdaar tae rminar
las íntedseie ss tger ang rupoR.e specat Ion secstear esumlea i nformacdieót nr egsr upoas n ivedle
ordenO:r thopteDrear,m apteyr Zao rapteAr nai.v efla milsieaa g regaonc ho paerloa r deCno leoptera:
HydraenidHaies,t eriEdraoet,y liAdlatei,c i(nCaher ysomeliBdealei)dA,ap ei,o nidEarei,r hinyiD drayeo ph
thoridSaete r.a tcauna tfraom ildieaH sy menopteErnac:y rtiMdyamea,r idaTer,i chorngnraatidya Aep he
linidaaed,e mádse l atsr epsr imeraadse ndaal ao brac,o nstitupiodrBa rsa conidIacehn,e umonidayeC halci
doideLao.ss iectaep ítudleoh si menóptesroongs r upodse p arasitoiddege roasni mportancciiean tífica
ya plicaFdian.a lmesneta eg reguan g rupfoa mílidceDo i pterDao:l ichopodiCdiancedo.e l ocs apítulos
del aGse neralidsaedr eesp roducpeonre la poydoe s ue ditoorri ginAanlt,o niMoe licco,n q uieqnu e
darnoss umamentaeg radeciedsopse;r arnqouse q uedsea tisfeaclih gou,a qlu el oasu tordeesl ocsa pí
tulocso,n s ur eediceinóe ns tteo moA.l c erreasrt veo lumeyna h emosc omprendildoosg rupomsá s
especioysl oams a yorídael ogsr upoasn ivedleo rdeyn c lasNeo. o bstanftael ttarna tamiednetm oasy or
detaldlene um erosotsa xonfeasmíl icodsel oósr denheisp erdivedreIs nosse cta: ColHeyompetneorpat,e ra,
Lepidoptye Driap terAalf. i ndaell p resente preenfuamceiraool gundoesl otsa xonqeuse a únn osf altan
pore xaminaasrcí,o rnop artdee l ad iversitdeamdá tiqcuaed ebemocso mprendpearr ac oncluciornu na
síntedseilcs o nocimiednelt oos A rthropoddeMa é xico.
VII P REFACIO
Alc onformpaorrs ecciolnoes1s 5 6c apítuqluoesc omprendleonsc uatrvoo lúmendeesl ap resente
obrtae nemolsas iguieinnttee gracniuóenv:ce a pítudleoh si storbiaal,a ndceec onocimieyn gteon,e ra
lidadgeeso lógigceaosg,r áfifclaosr,í styi bciaosg eográf1i1cc aaps;í tudleof si logeyn fióas ilseise;t e
(selnastuo )
capítudleoe sn tomoloagpílai cada y ecologtírae;cs a pítuqluoest ratlaons g rupomsu y
afinael so Asr thropo1d4ag ;r upodse C helicerlaamt aay,o rp artAer achni1d9ag ;r upodse C rustacea,
desdseu bordae cnl assee;i gsr upodse M yriapoyd aH exapod(an oi nsectyo s8)7g; r upoas n ivedle
familia-odredl eacn l asIen secdtoan,d es et ratyaanl am ayorídael osó rdenes.
Sinh aceurn r ecuento minduecl iaoesss op ecies cyi ltara idqause ezsat imaednal osc uatrvoo lúme
nes, caulncaus8l 0o0 00e speciceosm prendiednatsra ep éndicleiss,ty a csu adrocso,nu nae stimacdieó n
cercdae 2 500 00r especat loo sg rupohsa staah ortar atadUonsa.c antidaaúdn l ejadnealc álcuilnoi cial
queh iciéraemno1 s9 96p,a real p rimevro lumedne,c ercdae7 000 00e speci¿eSse rqáu en uestrcoásl culos
moderadeonsv erdando l oe rayn t ambiépne cábamdoese see ntusiadsemf oi naldeeslm ilenpiaos ado?
Lac onclusdieólvn o lumeqnu intoc,o nu nr ecuenyt eox trapolamcáisró ing urosaoscsío, m oa ctualizacio
nesy e stimacimoánser so bustdaets o dolso gsr uponso,sp ondránm ásc ercanaol so nsú merocso rrectos.
Biodivtearxsoindyo bamidíao, g edoeag rratfíraó dpeMo édxoiHsca ocu:in asa í ntdeess uci osn ocihmasitean to
laf echsae h allcao mpuesdteac uatrvoo lúmenqeuse p resentuannai ntegracsiiógnni ficpaotris vua
extensyi vóanr iedLaada .m plitsueda dvieretnle o s1 56c apítuqluoesa laf echsaet ienelna,cs a s3i0 00
páginasy, l adse cendaesm iledse e speciceist adeanss usp áginatso;d eos tsoin tetizpaodrlo o esx pertos
nacionaeli enst ernacioennta elmeasys t axonqeuse l oc omponeTna.m biélnae xtenssieóv ner econocida
porl os1 99a utorqeuse h asthao yh anc ontribuciodnao l,m enosu nc apítulo comoo coaauutto.Dor er
estteo tdaela utor1e0s2p roviendeein n stituceixotnreasn jye 9r7at sr abajeanin n stitucniaocnieosn ales.
(campi
Hastaah orlao,cs o ntribuyael nato ebsrp ar oviendee1n 0 0i nstitucioneosd ependencias cuando
set radteau na instituciócno gmorl aaUn NdAeM ,l aU niversiddeCa adl ifoornil aa S mithsonIinasnti tution),
del as cu7a5ls eosne xtranjye 2r5an sa cionaElsetsdo.a i dedae l av arieddaeda utoreei sn stitucaisoín es;
también, derbeecmoonso cqeurel os1 02a utores extreansjteáarndo ssc riat ionss titucdieo2 n0ep sa íses
diferenAtleesm:a niAar,g entinAau,s tralAiuas,t riBar,a siClan,a dá,C ostRai caC,u baE,s pañEas,t ados
Unidodse A méricFar,a ncIinag,l ateIrtraalJ,ia ap,ó nM,é xicNoo,r uegPao,l oniRau,s iSau,e ciya U crania.
Ent odolso vs olúmenseesh ad ejadvoe re steax tensyi dóinv ersiqduaedm ása delandteet allaremos,
sirvpao ra horcai tqaure e ne lp rimevro lumefnu ero5n7a utordees4 0c apítu2l3od se,e lldoesi nstitucio
nese xtranjpearraeas l;s egundvoo lumefnu ero5n6a utordees3 6c apítu3l0ods e,e lloesx tranjedreol s;
tercveorl umetna mbiécno ntamcoosn 5 6a utorpeasr 3a9 c apítu2l6od se,e lleoxst ranjyee rnoe ss;t ceu ar
tov olumecno ntamcoosn 6 3a utorpeasr a4 1c apítulo2s7d, e e lloesx tranjeErnot so.d olso sv olúmenes
participianrvoens tigaddeoi rnesst itucoiroingeisn adreie anst rsei eyt 1e1 p aísdeiss tinTtoodsoe. s tsou bra
yal an ecesiqdaudep ,a real d esarrodell laco i enceinMa é xicyoe ,n p articduele asrt udieonbs i odiversidad,
requeridmeop sa rticipianctieórnna cisounsatlan tiMvuac.h osg rupoys t emadse l ao brah ubieran sido
imposibdleed se sarroslilnta arpl a rticipaAcsiíeó,lne .s tuddieol ad iversiddeaa dr trópoddeoM sé xico
exigleap resenmcúilat ipyl vea riaddeai nvestigaedi onrsetsi tucniaocnieosn ayl eexst ranjeras.
Cont odol,ap articipnaacciióonn easbl a stanstieg nificya ctoinvsat itcuaysseii emprleam ayorídae
cadav olumeyn d elt otdaell ao brat,a ntpoo rn úmerdoe in vestigadcoormeosp orn úmerdoe c apítulos
op áginaEsne. s pecdieabler econoceqrusehe a ya lgunianss titucoi doenpeesn dencdiela asU niversidad
NacionAault ónomdae M éxicqou eh anc ontribumiádsao e stoab raS.i nd udal aF acultdaedC ienciya s
elI nstitdueBt ioo logdíela a U NAM (sedCei udaUdn iversitsaornli oaqs)u em ásh ant rabajeande ol lo,
caduan ac on1 7i nvestigadNoor oebss.t anltape a,r ticipdaeca ilógnu nionsv estigaddeolIr nesst itduet o
CiencidaeslM ary Limnologíya s use stacioonceesa nográfdiecl aaes s,t acidóeCn h arneldae lI nstituto
deB iologdíealI, n stitduetG oe ografdíealI, n stitduetG oe ologdíeal,I nstitduetE oc ologdíeal ,a F ES
Zaragoyz ad el aF ES-Iztactaoldaae,ss tadse pendencdieal sam ismau niversihdaands ,i ddoe g ran
importanpcuieasc, o nstitueyl5e 4n%d el ocso ntribuyneanctieosn acloens5 ,2in vestigaddoeru enst otal
de9 7O.t rainss titucimoenxeisc anqauseh ans iddoe g rarne levanpcairaqa u ee stovso lúmenaelsc anza
rane lp úbliscoon I:n stitduetE oc olog(ísae ddeesJ alayp aE lB ajíCoe)n,t rdoe I nvestigacdieolNn oes
roes(tLeaP az)C,o legdieol aF ronteSruar( sedCehse tumya Sla nC ristódbeal la Csa sas), Instituto Nacio
nald eR eferenEcpiiad emiolóCgoimcias,i Nóanc ionpaalr eal C onocimieyn Utsoo d el aB iodiversidad,
VIII P REFACIO
Institduet Foi tosaniddealCd o legidoe P ostgraduaIdnosst,i tTuetcon ológdiecC oi udaVd ictoria
(TamaulipEassc)u,eN laac iondaelC ienciBaiso lógidcealIs n stitPuotloi técNnaiccioo nya lv,a riuansi
versidaddeel so es staddoesA guascalieHnitdeasl,g Joa,l isco, Morelos, yN Tuaemvaou lLiepPóaonsr .
loq ues ep uedea precilaavr a,r ieddaedr epresentgaecoigórná fei icnas titucdieon nuaels ttreor ritorio
tambieésnu ns ignqou ec aractelraoi bzraa E.n l odso sp rimervoosl úmenleasc o ntribudceiin óvne stiga
doredse i nstitucdieol noeEsss tadUonsi dodse A méricfau el am ayore nc uantao p articipeaxctiróann
jercao,n 2 6in stitucidoenu enst otdael7 0P.a rlao vso lúmen1e1sy1 IV lad isminucdieól nap articipación
dee stpea í(s1 7i nstitucisoevn ieosc )o mpensacdoon e la umentdoe i nvestigaddeol raeA sr gentiyn a
Españcaa,d au noc ons eiisn stituciLoapn aerst.i cipdaecB iróans fiules ignificeante ilvv oal umeInIp or
lai nfluendceui nao d es usc oeditoNreelss:o Pna pavero.
Desdee lv olumeInl ao brah av enidaou mentanednoe ln úmerod ep áginapsu,e sd elI c on6 60
páginaeslv, o lumeInI c onstdóe 6 76,e lv olumeInI cIo n6 90y elp resente volquumese enp ,e nsó
menore ns up royeccoiróing inraels,u lctoónm ásd e8 00p áginaTso.d oe stsoi nc ontaprr eliminya res
guardaLsa.t emátigcean erya lt axonómtiacmab iésneh ad iversifdiecsaddeeol v olume1n;a unc uan
doe lp ropósiotroi ginpaalr ae stveo lumeenr ac oncluliaor b ra, avanzarnos notya hbelmeomse nte
iniciacdoont, r ecsa pítulloaas c,t ualizaccoirórne spondai gernutpeo dse H ymenoptepraar asitoides.
Asíh,e mosp ospuesttaocl o nclusiyó snu,d iferimiqeunitzosá e ap arae l2 010h,a bienddios eñado
satisfactorliaamsma ennetrea dse a ctualilzasa err iaes,cí o rnos ue dicieólne ctrónica.
Parcao mpletlaavr i sión gedneel racasol n tribuchiaosnteaash oraal canzapdoarsl ocso ntribuyentes,
quiedreoj acro nstandceia aq uellqouseh anp articimpáasd.oE np rimelru galro sse icso editoqrueems e
hana uxiliaAdlof:o nsGoa rdaA ldretNee,l soPna paverIos,a bVealr gaOsl,i vYiáañ eyz, m uy especial
mentea, E nriquGeo nzálye zJ uanJ osMéo rronNeu.e strporsi ncipcaolleasb oradcoarpeist ulhaarne s
sidmoe xicanyo asl gunpoosc oesx tranjeenrtorsee,l lmoes permito deasM taancuaerl ArtBeamlicoá zar
LaraC,a rloRso rnrnel BeutelspaBcahiegrtA sr,m andBou rgoSso lorAitoi,l aCnoon trerRaasm osC,a rlos
CordeMraoc edoJ,u anMaa ríCao ronadBol ancMoa,r ídae lC armenC oscaróSni,x tCoo scaróMni,c hael
S.E ngeEll,v Eas cobBarri onAelsf,o nGsaor daA ldretHeu,m bertGoa rdaV elasRcoe,b ecGaa scaG,o nza
loG iribEentr,i qGuoen zálSeozr ianVoi,c enHteern ándeOzr tiAzn,i tHao ffmannS,e rgIiboá ñeBze rnal,
DmitrRi.K asparyMaenr,c edGeusa daluLpóep eCza mposA,r mandoL uiMsa rtínAelze,j andMraoe da
MartínLeaz,y lMai cháAng uirrDeo,u glaMsi lleMri,g ueÁln geMlo rónRí os,J uanJ osMéo rronLeu pi,
SvetlaNn.aM yartseJvoas,Lé u iNsa varreAtlef,r eFd.N ewtonJ rH.o,r tensOibar egóBna rbosJao,s Gé.
PalaciVoasr gaGse,o rgiAn.aQ uiroRzo chaP,e drRoe yeCsa stillo, Enrique RUulifSz c hCealnlceirn,o ,
EduardSou áreMzo rales, SóEsdtmeunnedsoV arelFau entee Isg nacViáoz queRzo jas, teoldlooesss c ri
bieroon p articipfairromna nednot rdeo sy nuevcea pítulos.
Unao brtaa nc omplecjoarn oé stnao p odría avasniznea lar p oydoe m ucha geeni tnes tituciAo nes.
lol argdoee stodsi eazñ ohse c ontacdoon v ariporso yecdteoC sO NACyT,D GAPA-UNAMy CONABIO,
sinl osc ualleaso brah astaah ora alcannozh audbai era llebguaednpo u ear tLoa.s i nstitucqiuoen es
nosh ana poyadmoá ss onl aF acultdaedC iencidaesl aU NAM,l aC omisiNóanc ionpaalr eal C onoci
mientyo U sod el aB iodiverseildC aodl,e gdieol aF ronteSruarB ,a yedre M éxicyo e lI nstitduetB oi o
logídael aU NAM. Todaéss tanso sh ano torgafdion anciamipeanrtlaoa i mpresidóenl osv olúmenes
del ao braa,d emádse d amost iempeoi nstalacpiaorndaee ss arrollarla.
En distinmtoomse ntohse mosc ontadcoo ne la uxildieoG loria EspIisnoasbVaea,lr gaAsm,e lia
RivauJdi,m enCaa stryo o tromsá s.N uestreodsi tordeeEs T C yJ iméneEzd itoraedse,m ádse A rturo
SáncheSzu,s anAab undiys A driáFno rticnoorn od iseñadoyr ceosr rectohraenss i,d doe cisipvaorsea l
avancye c onsecucdieól no sc uatrvoo lúmeneLso.sd ibujoorsi ginadleme ost ivodsep ortafduae ron
suministrpaodrAo sl ddie O yarzábya Rlo landMoe ndozaA. t odoesl lomsig ratitud.
Editorienss,t itucfiionnaensc iadionrvaess,t igaqduoerc eosn tribuyeron capitcoullaabromreandtoe,
reesn v arifaasc etdaels a e diciiómnp,r esoeri elsu stradhoirceise dreoen s tsae ruinea o brcao lecteinve al
mása mplisoe ntiddeol ap alabrya q,u ein icialmemnet feu es ugeriyd lau egaol entapdoarK eC hung
Kim,A nitHao ffmanyn G onzaloH alffteAr e.l lomsi sm áss inceraogsr adecimi.e ntos
Ojalpár ontpoo damopso neern l ínelao csu atprroi mervoosl úmenye msá st ardeelq uintSoa.b ernos
BiolCoegníat rali-Americana,
quer ecientemseepn utseo a la lcanpcoerm edioesl ectrónliac os lao brmaá s
VII/I PREFACIO
importapnutbel icahdaas taah orean n uestrreag iógne ográftiocdaoe, s tsoe rdáe g rana yudap aral os
zoólogdoesa rtrópoddeol so psa ísdeesl ar egiómne soamericya dneaa quellqousee stáinn tereseand os
trabayj caorm parar madteee rsitaaalm pliya c ompleájrae gae ográfDiecl ao.g rar ye tsetnoel rao portu
nidadde a ctualeinzl aírn eao blraad ,em anerpae riódipciae,n sqou ee staremdoasn doun g ran ppaasroa
elc onocimiednelt aob iodiversyi sduac do nservayc imóann ejo.
Elq uintvoo lumedne bec ontenteerm ays t axonqeuse a únn osf alttraa tya lra asc tualizaccioornreess
pondiendteel so h astaah orpau blicaaddoe,m ádse l acso rrecciionndeiss pensaEbnlterlseo. sd iversos
temaqsu ea únn osf alttraa teasrt áEnt:o logdíeaa r trópodpoasr,t iculardmeeI nntsee c(tdao ndhee mos
contacdoon c ientífmiucyio msp ortanetnMe ésx icoa)r;t rópoddeoi sm portanecnai gar osistecmrauss;t á
ceodse i mportaneccioan ómihcias;t odreisaa,r royl plroá ctdieclca o ntrboilo lógiinctoe greandM oé xico;
loasr trópoednotsr lea csu lturoarsi ginadreiM aess oamériyc sau sr epresentacairotníessta irctarsó;p o
dosd ei ntereénls a m edicivneat erinyaa rritar ópoednoa sm bientuersb anoAsú.n n osf alctuab rtierm as
geográficcoomsoe, ld els uelooe dafotna,ni mportaenntl ead istribudcemi uócnh otsa xoneasd;e máse,l
capítbuiloog eográifnitcroo ducdteobreia oc tualizeai rnscel,up sroo ducuinrat eormíáas a barcapnatrea
explilcaab ri ogeogrdaefl íoasA rthropoddela a r egióDne.s dleu egaop enacso menzamloasp arthei stó
ricdae els tuddieol oAsr thropodedM aé xicyoe nl oúsl timaoñso ysa h ana parechiidsot oriinatsru ocdt orias
parCao leoptye Driap teerfae,c tuapdoorLs a yla Michán AJguuaiJnro rsMeéo, r ronLeu piN,e lsoPna pa
veryo S ergIiboá ñeBze rnaLlo.st emafsi logenéttaimcpoosce os táang otadyo tsa,vl e zc onvenrgeas umir
aquellqouset ratdaenl arse laciosnuepse rfamídleil coaóss r denheisp erdiveernsI onss ecta.
Parfai nalieznatrrl,eo tsa xonqeuse a únq uedtar ateasrt áCne phalocarHiodpal,o carIisdoap,o (dap ar
tiMmi)c,ta cMeyas,t acocayro itdraop so cos mdáeCs r ustacLeoasC. h ilopoddeMa y riapoadúan neossp eran.
Entrleo ósr dendeesI nsecqtuaee stápne ndiendteebse mocso ntcaorn B lattodPehaa,s modeMaa,n todea,
MallophaAgnao,p luyr aS trepsipdteeH ream;i ptearúan n osq uedamnu chafsa milieanst,re el lCaosr i
xidaNeo,t onectiBdealeo,s tomatGiedrarei,d Caiem,i cidMaier,i dae, PhymTaitnigdiadePa,ye r,r hocoridae,
Coreidya oet romsá s.D el osó rdeneessp ecioes hoisp erdivenrossfo asl tmaáns d e2 00f amilqiuaesn o
tiencea seon umerapre,r ot avle zn os ond el ae nvergadduerl aa hsa staah ortar atadaausn,q utea vle z
estsoó lsoi gnifilqaiu gen oranqcuiepa r evaleCcoenh. o nestiddaedD ,i pteyr Lae pidoptaeprean ahse
mosc omenzaddoe é ys totse nemocse rcdae4 00 00e speciceasl,c ulasdoabsrb ea sefsi rmepsa,r Maé xico
(NP.a paveyrJ o.H eppnecro,m op ersR.e)s.p ecata ol gunfaasm iliimapso rtandtele osós r dendeesC oleop
teryaD ipteqruaen osf alttarna teasrt áAnn:t homyiiAdnateh,o myzidAasei,l idBaoem,b iliiCdaalel,i pho
ridaCeh,l oropiCdlaeer,i dCaoec,c ineliCduaceu,j idDaeer,m estidDareo,s ophilDiydtaies,c iEdlaaet,e ri
daeM,u scidaNei,t iduliNdyacet,e ribiPildaatey,p syllPitdialei,iS daarec,o phagiSdcaiea,r idSater,a tio
myidaSet,r eblyid Taaec hiniEdnar ee.l accioónnL epidopteeH ryam enoptearúanf altsaínn tedseis su per
familiimapso rtanctoemso,B ethyloiCdoesas,o idEevaa,n ioidHeeap,i aloiNdoecat,u oidPeeal,e cinoidea,
ScolioiydZ eyag aenoideenat,ro et raCsa.r ecemdoesa péndicqeusec ontengraenc uendteotsa llapdaorsa
laess pecideems u chafsa milidaeIs n secltoasc, u alenso sp ermiticreárnc ioradrenl oasse speciqeuse
habiteannM éxicEon.f ina,p esaqru eh emosa vanzamduoc hot,o davfíaal mtáas ,y del oq uey ah emos
avanzasdeon ecesaicttau aliDziasre.ñ areym torsa bajarpeamroqasu es ud estisneoap rolongun apro co
máss uv igencpiuae,ss abemoqsu el ap ermanensciieam preesu naq uimerEas.p erqou el osm edios
electrónliocsao pso,y onse cesaryi loasvs o luntaedsetsé dne n uestlraod oE.n tonceelqs u intvoo lumen
nos ersáo luon f inasli,n toa mbiéunnp rincipio.
Ene stoúsl timaoñso sp,o rd iversmoost ivoys c irClffistahnect ieansi dgor ane stímuyl aol ienetno
distintteorsr enaodse,m ádse a yudya apoyvoa riaddoesc ,i ncpoe rsonqause n oq uierdoe jadres ubra
yarJ:u anJ osMéo rronIes,a bVealr gaFse rnándAerzm,a ndoL uiMsa rtíneGzo,n zalHoa lfftSearl ays ,
muy especialdmeeD nitaen Jai menCaa strGoe rardiqnuoi,e inn explicabldeimsefnrtdueet e as tian ter
minabolber ay, q uel eh at omadeol m ismoc ariyñ oe ntusiaqsumeoy o.
Puebldoe l osR eyes Coyoaacbárnid,le2 004
Jorge LloBroeunstqeu ets
CONTENIDO
PREFACIO V
................................................................................................................................................... ........
1. GENERALIDADES
HISTORIA
1.B REVHE ISTORIAL ADT EA XONOMÍDAE L EPIDOPTEERNAM ÉXICDOU RANTEE LS IGLO
XX.L aylMai chánJ,or gLel orenBtoeu squeAtrsm,a ndLou iMsa rtín&e zDi anJai menCaa st.r.o. 5. ...
FILOGENIA
2.¿ ARTICUTLAOA ECDYSOZOAU?N:A R EVISICÓRN ÍTICDAEL AP OSICIÓDNEL OSA R-
TRÓPODOESN E LR EINOA NIMALG.on zalGoi rib..e...t... .......................................................4...5.. .
3.R ELACIONFEISL OGENÉTIECNATSR EA RTRÓPODOOSN,I CÓFOROASN,É LIDOyS L O-
FOFORADOASn.d réDse H aro... ...........................................................................................................6..3
4.L OSÁ CAROS: ORIGEN, EVYOF LIULCOIGÓENN MIaA..L o urdeMso raz.a... ..................7 ..5.. ..
5.E VOLUCIÓYN F ILOGENDIEAL OSC RUSTÁECOSS.v enL ang&e FrederiRc.kS chra..m.. 9.. 3
6.F ILOGENyI CAL ASIFICACDIEÓL NO SH EXAPODAJu.a Jn .M orron.e. ..........1.1.3. ...................
7.A PORTACIONFEISL OGENÉTIRCEACSI ENTSEOSB REL OS' ATPERYGOTA'.
CarmeBna chd eR oca, MiGgaujeul- Ric&a Arrtt urCoo mpte-Sa..r..t........... ...............................1..2..3..
FOSILES
8.T RILOBIFTraAn.c isScoou r-To,vS aarrAa. Q uiroz-Bar&r Doasnoi eNla varro-San.t..i...l..l.1.á.4.n 9
9.D ECAPOD(AC RUSATCEAF)Ó SILEFSra.n ciJs.Vc eog a& Marídae lC armePne rrill..i..a.1.t.6 .3. .
10A. RTHROPODISN M EXICAANM BERM.i chaSe.lE ngel....... .................1.7.5. ....................................
ECOLOGÍA
11E. STUDIODSEI NTERACCIONAERST RÓPODPOL-ANTA ENM ÉXICO.
RodolDfior zoL,a urZae nten&o R aúl1 .M artín.e.z. ........................1.8.9. ..................................................
12I. MPLICACIOENCEOSL ÓGICYA ESV OLTUIAVSD ELT AMAÑO ENL OSA RTRÓPODOS.
EnriqGuaer da-Bar..r...o..s.. .......................................................................................................2....0. ..3.. .......
13L. OSA RTRÓPODODSE L ASC AVERNASD EM ÉXICO.
AnitHao ffmanMn.,G uadaluLpóep ez-Camp&o Isg nacMi.oV ázquez-Ro..j..a..s... .................2..2..9.
USO
14L. AE TNOENTOMOLOGEÍNA L AA LIMENATCIÓNL,A M EDICINYA E LR ECICLJAE.
JuliReatmao s-ElorBdluáys qu..e..z.. .................................................................................................3. ..2..9.. .......
IIG.R UPOSD EA RACHNIDA
15P. SEUDOSOCRPIONIDAAl.ej andCreab all..o..s... ......................................................4. .1..7.. ................
16O. RIBAT(EAIC ARJIo)s.Gé . P alacios-V&a Rrigcaasr do Ig..l..e..s..i..a..s... ...........................4... 3..1.. ....
111G.R UPOSD EC RUSTACEA
17C. UMACEAD.a nieRlo ccatag.l...i...a...t...a... ...........................................................................................4 71
18L. EPOTSTRACAEl.v Eas cobBarri on..e...s... .........................................................................................4 83
19T. ANAIDACEEAl.vEa s cobar Br...i...o...n...e...s... ................................................................................ 497
20O. STRACODFA.R. a úlG ío-ArgáMeaz.,L uisMaa chain-Cas&t Aidlrlioa nGaa ytáCna ball. .e5r1o3
21B. RANCHIUREAs.te Cl.aL opret...t...o... .............................................................................................. .559
IV.G RUPOSD EM YRIAPODA
22D. IPLOPODJAu.l iBáune no-VillPeegtarSsai, e rwa&l Jda soEn. B ond... ........................................ 569
V.G RUPOS IDNES ECTA
23O. RTHOPTERLAu.d iviBnaar rientos-.L...o...z...a...n...o... .................................................................. 603
24D. ERMAPTERASe.i roSkauk a.i... ..................................6.2.7. ......................................................................
25Z. ORAPTERMAi.c haeSl.E nge.l... .................................6.3.7. .....................................................................
26H. YDRAENID(ACEO LEOPTE.RJAo)LsuéiN sa varrete-He&r Geedoirag iAn.aQ uiroz-Ro.. 6c4h1a
27H. ISTERID(ACEO LEOPTERJoAs)é. LNuaivsa rrete-HeGreeodrigai,An .aQ uiroRzo chaP,e ter
w.K ovariMki,c haeS.lC aterino, TAilsehxeecih &k Miing ueVlá squez-Bol..a...ñ...o...s... ............. 649
28E. ROTYLID(ACEO LEOPTEJRoAs)Léu. i Nsa varrete-HePraeudEli. Sa k,e ll&e Gye orgiAn.aQ ui-
roz-Ro.c...h...a... ................................................................................................................................... ......... 659
29A. LTICIN(ACEO LEOPTECRHAR:Y SOMELIDADaEv)i.Gd . F urt.h... ......................................... 669
30B. ELIDA(EC OLEOPTEJRuAa)nJ. .M orron.e. .................................6..8..5.. ................. .............................
31A. PIONID(ACEO LEOPTEMRiAg)u.eÁ ln geAll onso-Zara.z.a.g.a. .............6.91. .................................
32E. RIRHINIDAE (COLEOJuPaTnJE .MR oAr)ro.n. e. ........................7.0.1. ...............................................
33D. RYOPHTHORIDA(EC OLEOPTEJRuAa)nJ.. M orron&e P erl1a.C ueva..s... ............................ 705
34A. DENDAA BRACONIDA(EH YMENOPTERJAua)n.a MaCroírao nadBol ancEon,r iqRuueÍ z
Cancin&o S óstenEedsm undoV arelFau ent..e...s... ............................................................................... 713
35.A DENDAa ICHNEUMONID(AHEY MENOPTERA).
DmitrRi.K aspary&a Enn riqRuueí zC anci.n.o. ...............................7..2..1.. ........... ....................................
36A. DENDAA CHALCIDIODEA( HYMENOPTEREAnr)i.q Ruueí zC ancinJou,a nMaa ríCao rona-
doB lancSov,e tlaNn.aM yartse&v Jau anF .L unaS al.a.s ...........................7..2..5.. ............ .......................
37E. NCYRITDAE( HYMENOPTERVAla)d.im iAr. T rjapitzEinnr,i que Ruíz &C aJnucainMnaoa ría
CoronadBol an.c.o. ...........................................7.3.5. ........................................................................................
38M. YMARIDA(EH YMENOPTERSAer)g.u V.e iT riapit,Js uyannMaa ríCao ronado-Bl&a Enncroi -
queR uíz-Can.c.i.n.o. ........................................7.4.3. ........................................................................................
39T. RICHOGRMAMATIDAE( HYMENOPTERVAíc)t.oNr . F urso,vJ uana María Coronado Blanco
& EnriqRuueí Cza nci.n...o... ...................................................................................................................... 747
40A. PHELINID(AHEY MENOPTERSAv)et.l aNn.aM yartseEvnar,i qRuueí zC ancin&o J uanMaa -
ríCao ronadBol an.c.o. .........................................7.5.3. ....................................................................................
41D. OLICHOPODID(ADEI PTERSAe)rg.i o Ibáñez-BernHaelr,n áVnidceezn-tO&er Lteitzi cMiia-
randMaa rtídne lC ampo. .................................................................7...5. .9.. ...................................................
ÍNDICTEA XONÓMICSOU PRAESPECÍ..F...I....C....O... ....................................................................... 767