Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü NAHĐT SIRRI ÖRĐK'ĐN ...

328 Pages·2009·1.35 MB·Turkish

Bilkent Üniversitesi
Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü

NAHĐT SIRRI ÖRĐK’ĐN ROMANLARINDA NARSĐSĐST ENTRĐKALAR

HÜLYA DÜNDAR

Türk Edebiyatı Disiplininde Doktora Derecesi
Kazanma Yükümlülüklerin Bir Parçasıdır

TÜRK EDEBĐYATI BÖLÜMÜ
Bilkent Üniversitesi, Ankara

Haziran 2009
Bütün hakları saklıdır.
Kaynak göstermek koşuluyla alıntı ve gönderme yapılabilir.
© Hülya Dündar
Aileme
Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

…………………………………………
Yrd. Doç. Dr. Nuran Tezcan
Tez Danışmanı

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

…………………………………………
Yrd. Doç. Dr. Süha Oğuzertem
Tez Jürisi Üyesi

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

…………………………………………
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Kalpaklı
Tez Jürisi Üyesi

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

…………………………………………
Yrd. Doç. Dr. Laurent Mignon
Tez Jürisi Üyesi

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora
derecesi için yeterli bulduğumu beyan ederim.

…………………………………………
Yrd. Doç. Dr. Dilek Cindoğlu
Tez Jürisi Üyesi

Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü’nün onayı

…………………………………………
Prof. Dr. Erdal Erel
Enstitü Müdürü

iii
ÖZET
NAHĐT SIRRI ÖRĐK’ĐN ROMANLARINDA NARSĐSĐST ENTRĐKALAR
Dündar, Hülya
Doktora, Türk Edebiyatı Bölümü
Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Nuran Tezcan
Temmuz 2009

Bu çalışma 20. yüzyıl Türk edebiyatının önemli yazarlarından biri olan Nahit
Sırrı Örik’in (1894-1960) romanlarını odağa almaktadır. Đncelenen romanlar
Kıskanmak (1937), Yıldız Olmak Kolay mı? (1944), Tersine Giden Yol (1948), “Gece
Olmadan” (1951) ve Sultan Hamid Düşerken’dir (1957). Bu tezde öncelikle,
romanlarda temsil edilen insan ilişkileri, “aşk” ilişkileri ve ebeveyn-çocuk ilişkileri
psikanalitik bir yaklaşımla incelenmektedir. Tezde, Nahit Sırrı’nın, romanlarında
temsil edilen duygu ve değerler bağlamında “narsisist” bir dünya betimlediği ve
narsisizmin, aynı zamanda romanlardaki olay örgüsü, karakterizasyon, mekân, dil ve
üslup gibi edebi öğeleri de şekillendirdiği gözlemlenmiştir. Romanlarda olay
örgüleri, narsisist patolojide de önemli bir yeri olan “entrika”ya dayanmakta,
neredeyse bütün karakterler narsisist kişilik özellikleri taşımaktadır. Romanlardaki
mekânlar da hem karakterlerin hayranlık uyandırma ihtiyaçlarını beslemeleri hem de
gelip geçici olmaları bakımından narsisizmle ilişkilendirilebilmekte, dil ve üslup ise
karakterlerin görünüş özelliklerini betimlemeye fazlasıyla önem veren, pek çoğunu
küçümseyen, yaşlılık belirtilerinden âdeta tiksinirken gençlik ile güzelliği yücelten
narsisist anlatıcıların varlığına işaret etmektedir. Çalışmada son olarak, Örik’in
çocukluk deneyimlerine, ebeveyniyle ilişkisinin niteliğine, çocukluk oyunlarına
yansıyan fantezilerine, vs. bakılarak kurmaca dünyasının biyografik imalarına
odaklanılmaktadır. Yazarın çocukluğundaki yaşantıların narsisist bir kişilik yapısının
oluşumuna yol açabilecek nitelikte olduğu ve yaşlılıkla barışık olmayan, insanları,
güzel-çirkin diye kategorize eden ve pek çoğunu beğenmediği gözlemlenen Örik’in
romanlarındaki anlatıcılara benzediği sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Sözcükler: Narsisizm, aşk, entrika, psikoloji, ebeveyn.

iv
ABSTRACT
NARCISSISTIC PLOTS IN NAHĐT SIRRI ÖRĐK’S NOVELS
Dündar, Hülya
P.D., Department of Turkish Literature
Supervisor: Yrd. Doç. Nuran Tezcan
July 2009

This study focuses on the novels of Nahit Sırrı Örik (1894-1960), one of the
most significant authors of the 20th. century Turkish literature. The novels that have
been analyzed are Kıskanmak (Jealousy, 1937), Yıldız Olmak Kolay mı? (Is it Easy to
Become A Star?, 1944), Tersine Giden Yol (The Road Reversed, 1948), “Gece
Olmadan” (Before The Nightfall, 1951) and Sultan Hamid Düşerken (The Demise of
Sultan Hamid, 1957). The dissertation mainly investigates interpersonal, “love” and
parent-child relationships depicted in the novels from a psychoanalytical perspective.
It is observed that Nahit Sırrı had portrayed a “narcissistic” world in terms of the
value system and the quality of the emotions involved in the interpersonal universe
of his novels. It is also found out that narcissism had also shaped the literary
components of the novels including the constitution of plot, characterization, setting,
language, and style. The plots of the novels are based on “plotting”, which is also an
integral part of narcissistic pathology, and almost all characters have certain
narcisssistic qualities. The settings, too, can be related to narcissism in terms of their
feeding characters’ need for admiration and being temporary in nature. Besides, the
language and style indicate the existence of narcissistic narrators who give great
importance to describing characters’ physical appearances, look down on most of
them, abhor the indications of old age, and in contrast glorify youth and beauty. The
study ultimately focuses on the biographical implications of Örik’s fictional world by
taking a close look at the author’s childhood experiences, his relationship with his
parents, his fantasies as reflected in his childhood plays, and so on. It is concluded
that the author’s childhood experiences had been likely to give way to the
development of a narcissistic personality and Örik, who is observed not to be
reconciled with old age, tended to categorize people as beautiful or ugly, and look
down on them, is very much like the narrators in his novels.

Keywords: Narcissism, love, plotting, psychology, parents.

v
TEŞEKKÜR

Öncelikle bu uzun yolculuğun en başında olduğu gibi sonunda da yanımda
olan, bana sık sık artık kanatlanıp uçma vakti geldiğini hatırlatan ve bunun için
cesaret ve enerji veren, ilk altı ay boyunca danışmanlığını da yaptığı bu çalışmanın
isim babası da olan değerli hocam Süha Oğuzertem’e ve tezin, sonraki aşamalarında
danışmanlığını yürütüp bitmesini en az benim kadar heyecanla bekleyen sayın hocam
Nuran Tezcan’a en içten teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca jüri üyelerim Dilek
Cindoğlu, Mehmet Kalpaklı ve Laurent Mignon’a yoğun çalışmaları arasında vakit
ayırıp tezimi okudukları ve görüşleriyle katkıda bulundukları, M. Kayahan Özgül’e
tez izleme komitemde yer aldığı ve beni Nahit Sırrı Örik ve yapıtlarıyla ilgili en son
gelişmelerden haberdar ettiği, Arma Yayınları’ndan Metin Martı’ya “Gece Olmadan”
adlı romana ulaşmamı sağladığı ve Ayfer Yılmaz’a Nahit Sırrı’ya dair elinde ne
varsa benimle paylaştığı için çok teşekkür ederim. Tezimin görünüş özelliklerini
ayarlayan Günil Cebe’ye ve henüz Ankara’da bulunduğum günlerde tezle ilgili
sıkıntılarımı paylaşan, çeşitli konularda fikir veren, Reşat Nuri hakkında hazırladığı
dört başı mamur tezle bana âdeta kılavuzluk eden Beyhan Uygun Aytemiz’e ayrı bir
teşekkür borçluyum. Ne yazık ki geç ama iyi ki de tanınmış olan Arzu Aygün, nam-ı
diğer Kirpi, çalışmamın son aşamalarında kıvrak zekası ve parlak buluşlarıyla, uzun
tatlı sohbetleriyle zihnimi açtı, ebedi dostlarım Esra Pakin Albayrakoğlu, Nur Işıklı
ve Melike Tokay Ünal hep yanımda oldular, henüz on aylık bir bebekken tanıdığım
Buse Berra, bana çocuk sevmenin mutluluğunu yaşattı, sayesinde dünyaya yeniden
vi
çocuk gözlerle baktım, hepsine teşekkür ederim. Son olarak, beni koşulsuz seven
annem, babam, kardeşim Tayfun Dündar ve eşim Özkan Şahin başta olmak üzere
sevgisiyle beni aynalayan herkese, bana inandıkları ve her zaman destek oldukları
için sonsuz teşekkürler.

vii
ĐÇĐNDEKĐLER

sayfa

ÖZET .......................................................................................................................iv
ABSTRACT .............................................................................................................v
TEŞEKKÜR...........................................................................................................vii
ĐÇĐNDEKĐLER ....................................................................................................viii
GĐRĐŞ .......................................................................................................................1
A. Nahit Sırrı Örik: Yaşamı ve Yapıtları ......................................................8
B. Nahit Sırrı Örik’in Yapıtları Hakkındaki Çalışmaların
Değerlendirilmesi ...................................................................................18
BĐRĐNCĐ BÖLÜM: KARAKTERLER VE ĐNSAN ĐLĐŞKĐLERĐ ...................25
A. Karakterlerin Temel Kişilik Özellikleri...................................................33
1. Büyüklenmecilik .........................................................................35
2. Hayran Olunma Arzusu...............................................................41
3. Kıskançlık ve Haset ....................................................................44
4. Bencillik ve Acımasızlık .............................................................48
5. Para ve Đktidar Hırsı.....................................................................52
6. Çıkarcılık ve Sömürücülük .........................................................54
B. Romanlardaki Temel Değerler................................................................57
viii
1. Đktidar ve Maddiyat .....................................................................58
2. Gençlik ve Güzellik ....................................................................62
ĐKĐNCĐ BÖLÜM: “AŞK” ĐLĐŞKĐLERĐ..............................................................67
A. Kadın Karakterler ...................................................................................67
1. Mükerrem ve Tutkulu Aşk ..........................................................68
2. “Yıldız” Kadınların Yaldızlı Aşkları...........................................79
a. Selma ...............................................................................79
b. Seniha Hikmet..................................................................88
3. Tersine Giden Yol’un Yırtıcı Kadınları.......................................91
4. “Gece Olmadan”da Karanlık Niyetler ve Aşk ..........................108
a. Bir Servet Avcısı: Semiha .............................................108
b. Madam Jaklin’in Gece Ziyaretleri ................................114
5. Nimet ve Đktidar Aşkı ...............................................................117
B. Erkek Karakterler .................................................................................129
1. Bir Don Juan: Nüzhet ...............................................................129
2. Himayeye Muhtaç Bir Çocuk: Cezmi........................................141
3. Diğer Bazı Erkek Karakterler....................................................154
a. Hasan Arif ve Cevat Servet............................................155
b. Jozef Tudela ve Adnan Harun........................................160
c. Şefik ve Kâhya Hilmi Efendi.........................................165
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: EBEVEYN-ÇOCUK ĐLĐŞKĐLERĐ ................................170
A. Anne-Çocuk Đlişkileri............................................................................171
1. Nuriye Hanım ile Nüzhet...........................................................171
2. Şaziye Hanım ile Mükerrem .....................................................176
3. Hayriye Hanım ile Selma ..........................................................179
ix