bilimsel yaratıcılığı harekete geçirmeye yönelik bir doğal seçilim etkinliği

12 Pages·2017·1.4 MB·Turkish

by  Ahmed Furkan

Araştırma Temelli Etkinlik Dergisi (ATED)
Journal of Inquiry Based Activities (JIBA), 7(1), 9-20, 2017

BİLİMSEL YARATICILIĞI HAREKETE GEÇİRMEYE YÖNELİK BİR
DOĞAL SEÇİLİM ETKİNLİĞİ: TOKA GAGALILAR ADASI*

Leyla Ayverdi**, Serap Öz Aydın***

ÖZ
Bilimsel yaratıcılık; bilimsel yaratıcılığa özgü becerileri kullanıp, bilimsel bilgiyi göz önünde
bulundurarak, yeni kavramlar ve kavramlar arası bağlantıların kurulmasını içeren süreç ve süreç
sonunda ortaya çıkan ürünü kapsayan bir kavramdır. Bilim alanında insanların ihtiyaçlarını
karşılayacak yeni buluşların yapılması, karşılaşılan problemlerin çözülmesi açısından bilimsel
yaratıcılığa ihtiyaç vardır. Özellikle son yıllarda, insanların karşılaştıkları karmaşık problemleri
çözebilmeleri için farklı bakış açılarına sahip olmaları ve dolayısıyla yaratıcı düşünmeleri önem
taşımaktadır. Bilimsel yaratıcılık, geliştirilebilen bir özelliktir. Öğrencilerin bilimsel yaratıcılıklarını
geliştirmek için sınıf ortamında uygulanacak etkinliklere ihtiyaç vardır. Bu çalışmanın amacı,
ilköğretim 8. Sınıf öğrencilerinin bilimsel yaratıcılıklarını harekete geçirecek, doğal seçilim ile ilgili
olarak, yapılandırmacı yaklaşımın 5E modeline göre hazırlanmış bir uygulama sunmaktır. Etkinlik, 8.
Sınıf öğrencileri ile gerçekleştirilmiş olmakla birlikte, lisede de yapılması uygundur. Uygulama
sonrası, öğrencilerin ve öğretmenin düşünceleri alınmıştır. Öğretmen ve öğrencilerin görüşleri de göz
önünde bulundurulduğunda, bu tür etkinliklerin öğrencilerin bilimsel yaratıcılıklarını geliştirebileceği
ve bilimsel okur-yazar bireyler yetiştirmeye katkıda bulunabileceği söylenebilir.
Anahtar kelimeler: bilimsel yaratıcılık, hücre bölünmesi ve kalıtım ünitesi, doğal seçilim.

A NATURAL SELECTION ACTIVITY TO MOBILIZE SCIENTIFIC
CREATIVITY: CLIPPY ISLAND

ABSTRACT
Scientific creativity contains new concepts and linkage between them and products that emerge at the
end of these processes by considering scientific knowledge and skills peculiar to scientific creativity.
Scientific creativity is necessary to do inventions to meet the needs of humans and to solve problems
encountered. Scientific creativity is an ability that can be improved and is important for solving
complex problems. There is a need for activities which can be performed in classroom environment to
improve students’ scientific creativities. Purpose of this study is to present an application, designed
based on 5E model of constructivism, to activate scientific creativities of 8th grade students related to
Natural Selection sub-topic in Cell Division and Heredity unit and Adaptation and Evolution topic.
Student and teacher opinions were collected after implementation of the activity. Data analysis
revealed that activities like this one can improve students’ scientific creativity and can promote
scientific literacy.
Keywords: scientific creativity, cell division and heredity unit, natural selection.

Makale Hakkında:
Gönderim Tarihi: 14.07.2016
Kabul Tarihi: 03.02.2017
Elektronik Yayın Tarihi: 08.05.2017

* Bu etkinlik ilk yazarın yüksek lisans tez çalışmasında kullanılmıştır.
**Bilim Uzmanı, Balıkesir Bilim ve Sanat Merkezi, [email protected]
*** Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi, Necatibey Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi, [email protected]
ATED/JIBA 2017; 7(1): 9-20

GİRİŞ Eğitim Temel Kanunu’nda öğrencilerin
yaratıcılıklarının geliştirilmesinin amaçlandığı
Son yıllarda yaşanan teknolojik ve toplumsal belirtilmektedir.
değişimler insanların bilgiye bakışlarının
yeniden gözden geçirilmesini sağlamıştır. MEB Fen ve Teknoloji Öğretim Programı
Böylece çok yönlü yeteneklere ve becerilere (2006) ve MEB Fen Bilimleri Dersi Öğretim
sahip “yaratıcı insan,” “üretici insanın” yerini Programı (2013) yaratıcılığı geliştirmeyi
almıştır (Osho, 2005; Üstündağ, 2014). önermekle birlikte, yapılandırmacı yaklaşımı
Tanımlanması oldukça zor olan yaratıcılık esas alır. Yapılandırmacı yaklaşım bir
Torrance (1962) tarafından şöyle öğrenme yaklaşımıdır ve Davis (1990),
tanımlanmaktadır: yaratıcı düşünmenin önündeki beş engelden
söz ederken öğrenmeyi de bir engel olarak
Sorunlara, yetersizliklere, bilgideki ifade etmektedir. İnsanların aslında yaratıcı
boşluklara, eksik elemanlara, doğduklarını ancak sosyalleşme ve eğitimin ilk
uyumsuzluklara, düzensizliklere duyarlı yıllarında yaratılan alışkanlık ve geleneklerin
olma; güçlükleri belirleme, çözümler yaratıcı düşünmeye engel teşkil ettiğini
arama, yetersizliklere ilişkin belirtmektedir (Davis, 1990). Eğitimin genel
tahminlerde bulunma veya denenceler amacı, insan zekasının her alandaki yaratıcı
oluşturma; bu denenceleri sınama, düşünme yeteneğini geliştirecek ortamlar
yeniden sınama, bunları gözden yaratıp öğrenebilen ve topluma yararlı bireyler
geçirerek yeniden sınama ve en yetiştirmek olmakla birlikte, ne yazık ki eğitim
sonunda sonuçları iletme süreci (s.16). kurumlarının çoğu yaratıcılık konusundaki ana
rolünün farkında değildir. Var olan eğitim
Tanım incelendiğinde, Torrance (1962) felsefesi yaratıcılığı kabul edip geliştirmekten
yaratıcılığı bir süreç olarak oldukça uzaktır (Orhon, 2011). Bununla
değerlendirmektedir. Toplumda bilimsel birlikte yapılandırmacılık, geleneksel
keşiflerin yapılması için gerekli olan yaratıcılık yaklaşımlara alternatif olarak ortaya çıkmıştır.
türü ise, genel yaratıcılığa göre biraz daha dar Yapılandırmacı yaklaşımın ilkeleri ve
bir kapsama sahip olan bilimsel yaratıcılıktır. uygulama stratejileri öğrenenleri, öğrenme
Bilimsel yaratıcılık; doğada ve teknolojide yer ortamında daha özgür kılar. Bu durum
alan olası en geniş bilgiyi ortaya çıkarmayı, bu yapılandırmacı yaklaşımın kullanıldığı
bilgiyi özümsemeyi, gözlem ve deneylerden sınıflarda, yaratıcılığın daha kolay
keyif almayı ve savunmayı, özgür ve eleştirel geliştirilebileceğini gösterir. Honebein
düşünmeyi gerektirir (Orhon, 2011). Hu ve (1998)’e göre, yapılandırmacı bir öğrenme
Adey (2002) bilimsel yaratıcılığın yaratıcı ortamında farklı bakış açılarının önemi
bilimsel aktiviteler, yaratıcı problem çözme ve büyüktür. Farklı bakış açıları ve yeni fikirler
yaratıcı bilimsel deneyler açısından diğer yaratıcılık açısından da son derece önemlidir.
yaratıcılık alanlarından farklı olduğunu
belirtmektedir. Ayas (2010), bilimsel Bu çalışmada da, ilköğretim 8. Sınıf
yaratıcılığa özgü bazı becerilerden söz etmiştir. öğrencilerinin bilimsel yaratıcılıklarını
Bunlar bilimsel yetenek, hipotez oluşturma ve harekete geçirmeye yönelik yapılandırmacı
test etme, problem bulma ve çözme, analoji, yaklaşımın 5E modeline göre bir uygulama
çağrışımsal düşünme ve çoğul düşünmedir. sunulmuştur. Etkinlik, Hücre Bölünmesi ve
Kalıtım ünitesi Adaptasyon ve Evrim
Bilimsel anlamda yaratıcı insan tipini ortaya konusunda, doğal seçilim ile ilgilidir.
çıkarmak için, bilimsel yaratıcı sürecin Uygulama sonunda etkinlik, öğretmen ve
uygulanması ve yaratıcılığın eğitimle öğrenci görüşlerine göre değerlendirilmiştir.
desteklenmesi önem taşımaktadır. Fen Etkinliğin hazırlanmasında, yaratıcılığı
eğitimcileri, yaratıcılığı geliştiren yöntem ve geliştirmek için uygulanabilecek teknikler ile
teknikler üzerinde çalışmışlardır (Aktamış, Fen ve Teknoloji Öğretim Programı’nda temel
2007; Hu & Adey, 2002; Liang, 2002). Ayrıca, taşı niteliğinde olan bilimsel süreç becerileri
Milli Eğitim Bakanlığı Fen ve Teknoloji dikkate alınmıştır.
Öğretim Programı (2006)’nda, Milli Eğitim
Bakanlığı (MEB) Fen Bilimleri Dersi Öğretim Çalışmada, Hücre Bölünmesi ve Kalıtım
Programı (2013)’nda ve 1739 sayılı Milli ünitesinin seçilme nedeni ise, bu ünitenin
ATED/JIBA 10
ATED/JIBA 2017; 7(1): 9-20
öğrenciler tarafından karmaşık bulunması, tam Mutasyon, genetik materyalde oluşan
anlamıyla kavranamaması, işlemlerle değişimlerdir. Bu değişimler, kalıtsal
kavramlar arasında ilişki kurulmasının zor materyalin normal kombinasyonunu
olması, çok sayıda simge içermesi ve değiştirirler. Bu mutasyonlar, popülasyon
öğrencilerde bu ünite ile ilgili birçok kavram içindeki bireylere zarar yada yarar
yanılgısının, önyargıların bulunması ve görsel getirmeyebilir. Gelecekte oluşabilecek çevresel
olarak deney şansının az olmasıdır (Baker & koşulların değişmesinde değer kazanıp uyum
Lawson, 2001; Kılınç, 2008; Knippels, Waarlo, sağlayacak yetenekleri kazandırabilirler
& Boersma, 2005; Marek, 1986; Öz-Aydın, (Futuyma, 2008).
2015; Saka, 2006; Sevim, 2006; Tatar,
Cansüngü, & Koray, 2004). Yine bu ünitede Günümüzde kabul edilen doğal seçilim
yer alan evrim kuramı (doğal seçilim) anlayışına göre hazırlanan bu etkinlikle
öğretmesi ve öğrenmesi zor olan konular öğrencilerin bilimsel düşünmelerine, konuyu
arasındadır (Beardsley, 2004; Gregory, 2009). kavram yanılgılarına düşmeden ve keyifli bir
Öğrencilerin çoğu, doğal seçilim konusunda, şekilde öğrenmelerine, hem de bilimsel
Lamarkçı görüşü benimsemektedirler. Buna yaratıcılıklarının harekete geçirilmesine katkı
göre, yaşam boyu kazanılan özellikler kalıtsal sağlanacağı düşünülmektedir. Kavramsal
yolla yeni nesillere aktarılabilir (Brumby, anlamda, günümüzde kabul gören modern
1984). Bugün kabul görmeyen bu görüş yerini senteze göre güncellenmiş, doğal seçilimin
Darwin ve Wallace’ın oluşturduğu doğal dört önermesine uygun olarak etkinlik
seçilim açıklamasına bırakmıştır. Darwin’in basamakları gerçekleştirilmiş ve adaptasyon
evrim sürecinin nasıl olduğunu açıklamak için konusunda da sadece çevresel faktörlere değil,
önermeleri şu şekildedir: aynı zamanda mutasyona da odaklanılmıştır.
1. Populasyonları oluşturan bireyler varyasyon
gösterirler. Etkinliğin uygulanması, MEB Fen ve
2. Bireyler arasındaki varyasyon, en azından Teknoloji Öğretim Programı (2006)’nda yer
kısmen ebeveynlerden döllere aktarılır. alan şu kazanımların edinilmesini sağlayabilir:
3.Her nesilde bazı bireyler hayatta kalmak ve
1. Canlıların yaşadıkları çevreye
üremek bakımından diğerlerine göre daha
adaptasyonunu örneklerle açıklar.
başarılıdırlar.
2. Aynı yaşam alanında bulunan farklı
4.Bireylerin üremeleri ve hayatta kalmaları
organizmaların, neden benzer
rastgele değildir. Hayatta kalmada ve üremede
adaptasyonlar geliştirdiğini belirtir.
daha başarılı olan bireyler doğal olarak
3. Canlıların çevresel değişimlere
seçilmişlerdir (Freeman, Herron, & Çıplak,
adaptasyonlarının biyolojik çeşitliliğe ve
2009).
evrime katkıda bulunabileceğine

örnekler verir.
Darwin’in kuramının günümüzdeki
4. Mutasyon ve modifikasyonu
araştırmalarla geliştirilmesi sonucu bugün
tanımlayarak aralarındaki farkı
kabul edilen yaklaşımla; çevresel koşullara
örneklerle açıklar.
uyum, popülasyonların genetik yapısına bağlı

olup çevreyle etkileşim sonucu ortaya çıkar.
Söz konusu kazanımlarda 2006 Öğretim
Bu durumda türler ve türlerin yaşadığı alanlar,
Programının esas alınmasının nedeni,
çevresel bir baskı ile karşılaştığında,
etkinliğin bu öğretim programının kullanıldığı
popülasyondaki bireylerin bazıları ya yok
süreçte 2011-2012 Eğitim-Öğretim yılında
olacaklar, ya da yeni yaşam alanlarını işgal
uygulanmış olmasıdır. Konu, Fen Bilimleri
edeceklerdir. Ancak bazıları, uyumsal ve
Öğretim Programı (2013)’ndan çıkarılmış
üstünlük sağlayıcı özelliklere sahip
olmakla birlikte, MEB Lise Biyoloji Öğretim
olduklarından yaşamda kalacak, bu
Programı (2013)’nda yer almaktadır ve söz
özelliklerini yeni nesillere aktarabileceklerdir.
konusu etkinlik, 12. Sınıfta yer alan “Doğada
Bu olgu, adaptasyon kavramını açıklar.
meydana gelebilecek iklimsel değişikliklerden
Adaptasyon, doğal seçilimin sonucu olarak
hareketle, zaman içinde hayatın nasıl
gelişen uyumsal özelliklerdir (Futuyma, 2008).
etkilenebileceğini tartışır.” kazanımını
Öğrenciler, adaptasyonun sadece çevresel
öğrencilere vermek amacıyla kullanılabilir. Fen
faktörlerle orta çıktığını düşünmekte,
Bilimleri Öğretim Programı (2013)’nın
mutasyonun önemini anlayamamaktadırlar.
ATED/JIBA 11
ATED/JIBA 2017; 7(1): 9-20
vizyonu incelendiğinde; bilgi, beceri, duyuş ve Uygulama sırasında 5E modeline göre,
fen-teknoloji-toplum-çevre öğrenme alanları öğrencilerin dikkatini konuya çekmek için giriş
üzerine temellendirildiği görülmektedir. Söz basamağında; eskiden yaşamış, ancak şu anda
konusu etkinlik, yeni programın vizyonu yaşamayan canlıları bilip bilmedikleri
doğrultusunda bilgi öğrenme alanı boyutunda sorulmuştur. Öğrencilerden gelen cevaplardan
7. Sınıf “İnsan ve Çevre İlişkileri” ünitesinde yola çıkılarak bu canlıların şu anda neden
yer alan “Biyo-çeşitliliği tehdit eden faktörleri, yaşamadıkları sorgulanarak öğrencilerin
araştırma verilerine dayalı olarak tartışır ve türlerin Dünya üzerinde sabit olup olmadıkları
çözüm önerileri üretir.” kazanımı ile ve doğal seçilim konusunda düşünmeye
örtüşmektedir. Beceri öğrenme alanı başlamaları sağlanmıştır.
boyutunda; hem bilimsel süreç becerileri
(karşılaştırma-sınıflama, gözlem ve çıkarım Keşfetme basamağında, projeksiyon
yapma) hem de yaşam becerilerine (analitik kullanılarak aynı türde fakat farklı ortamlarda
düşünme ve yaratıcı düşünme) yer verilmiştir. yaşayan canlı örnekleri gösterilir. Yine
Duyuş boyutunda, sorumluluk ve fen- projeksiyon kullanılarak farklı türde olup aynı
teknoloji-toplum-çevre boyutunda ise, ortamda yaşayan canlı örnekleri gösterilir.
sürdürülebilir kalkınma bilinci bulunmaktadır. Aynı türde olup farklı ortamlarda yaşayan
canlılar arasındaki benzerlik ve farklılıklar ile
ETKİNLİĞİN UYGULANMASI farklı türde olup aynı ortamda yaşayan canlılar
arsındaki benzerlik ve farklılıklar sorulur.

Canlılar arasındaki benzerlikleri düşünerek
Öğretim tasarımı, öğrencilerin doğal seçilimi
yaşanan ortamın bu duruma etkisini
uygulayarak anlamalarını sağlarken aynı
tartışmaları sağlanır. Canlıların sahip oldukları
zamanda bilimsel yaratıcılıklarını geliştirmek
ortak özellikleri, ortam özelliklerini de dikkate
ve değerlendirmek gibi iki temel hedef üzerine
alarak neden kazanmış olabileceklerini
kurgulanmıştır. Bu kurgu için hazırlanan ders
tartışmaları istenir. Bu çalışmada, öğrenciler
planı 5E modeline göre yapılmıştır. Toka
bilimsel süreç becerilerinden karşılaştırma-
Gagalılar Adası: Doğal seçilimin incelenmesi
sınıflama becerilerini kullanırlar. Bono (1997),
etkinliği planının giriş, keşfetme ve açıklama
karşılaştırmaların, yeni sonuçlara ulaşma
basamaklarında yapılan çalışmalar
olanağı tanıdığını ve yaratıcılığı geliştirdiğini
araştırmacılar tarafından kurgulanmıştır.
belirtir. Giriş ve keşfetme için ayrılan süre
Özellikle keşfetme basamağında öğrencilerin
yaklaşık 25 dakiadır.
karşılaştırmalar yapmaları ve böylece bir
yandan bilimsel süreç becerilerinin gelişmesi,
Açıklama basamağında, öğrencilerin
bir yandan da yaratıcılıklarının harekete
tartıştıkları konulardan hareketle, adaptasyon
geçirilmesi amaçlanmıştır. Derinleştirme ve
kavramı tanımlanır ve türlerin dünya üzerinde
değerlendirme basamaklarında yapılan
sabit olmadığı, nesli tükenen canlıların olduğu
çalışmalarda ise uyarlama yapılmıştır (Furness,
örneklerle açıklanır (Dinazor, Dodo kuşu v.b.).
Sutherland, Chalk, Bulleid, Bamford, &
Canlıların yaşadıkları ortama adaptasyonuna
McGhie, n.d.). Hazırlanan etkinlik, Balıkesir
farklı canlılardan örnekler verilir. Canlıların
merkezde bulunan bir okulda ve Balıkesir
bulundukları çevreye uyumunun biyolojik
Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi’nde
çeşitliliğe katkısı, modifikasyon ile doğal ve
uygulanmış ve öğrenciler ile öğretmen adayları
yapay seçilim konuları tartışılır. Açıklama için
tarafından belirtilen düşünceler dikkate
ayrılan süre yaklaşık 10 dakikadır.
alınarak gerekli değişiklikler yapılmıştır.
Etkinliğin asıl uygulaması da Balıkesir Tartışmalardan sonra derinleştirme
merkezde bulunan bir ortaokulda, 30 kişilik bir basamağında etkinliğin uygulamasına geçilir.
öğrenci grubu ile üç ders saatinde İki masa yan yana yerleştirilir. Her bir masanın
araştırmacılardan biri tarafından üzerine kuzey adası ve güney adası yazılı
gerçekleştirilmiştir. Öğretmen ve öğrencilerin kağıtlar yerleştirilir. Fotoğraf 1, masaların ve
etkinlik konusundaki düşüncelerini almak için üzerindekilerin yerleşimini göstermektedir.
açık uçlu sorular sorulmuştur. Öğrencilerin
görüşleri, ders sonunda yazılı olarak alınmıştır.
Uygulamayı yapan öğretmenin görüşleri ise,
görüşme yapılarak alınmıştır.
ATED/JIBA 12
ATED/JIBA 2017; 7(1): 9-20
arasındaki farklara değinilir. Öğrencilerin 4
mevsimde de hayatta kalmalarını sağlayacak
gagaları incelemeleri sağlanır. Uygulama
öncesi açıklama için ayrılan süre yaklaşık 15
dakikadır.
Uygulama

30 saniyelik beslenme periyotlarında mümkün

oldukça çok yiyecek biriktirecekleri uygulama
Fotoğraf 1. Masaların Yerleşimi
onlara anlatılır. Etkinlik kuralları projeksiyon
yardımıyla yansıtılır yada öğrencilerin rahatça
görebilecekleri bir yere asılır (Ek 2: Etkinlik
Kuralları). Toka Gagalılar Adasındaki
yiyecekler 3 renk fasulye ile temsil edilir.
Öğrencilere 3 renk fasulye gösterilir ve
fasulyelerin farklı kalori değerleri açıklanır. Bu
değerler tabloda gösterilir (Ek 3: Besin-kalori
değerleri).
Kuşların gaga büyüklüklerine bağlı olarak
farklı gıdalara gereksinimleri vardır. Her gaga
türünün hayatta kalmak için bir eşik değeri

vardır. Daha büyük gagalı olan kuşların küçük
Fotoğraf 2. Etkinlikte Gaga Olarak Kullanılan
gagalı kuşlara göre hayatta kalmak için daha
Tokalar
fazla yemeğe ihtiyaçları vardır. Hayatta

kalmak için eşik değerleri tablo halinde sınıfın
Dört plastik tepsiye büyük, orta, küçük ve en
görünür bir yerine asılır (Ek 4: Hayatta kalmak
küçük tokalar yerleştirilir. Etkinlikte kullanılan
için eşik değerleri). Etkinlik uygulanırken bu
tokalar Fotoğraf 2’de gösterilmiştir. Tepsiler
tablolar sınıfta tüm öğrencilerin görebilecekleri
ayrı bir masanın üzerine konur. Farklı tokalar,
bir tabloya asılmıştır. Fotoğraf 3, tabloların
tepsilere konur. En büyük toka dışarıda
asıldığı panoyu göstermektedir.
bırakılır. Beslenme için plastik bardaklar,

kuşun midesini canlandırmak amacıyla, her bir
öğrenciye verilmek üzere hazırlanır.
Popülasyon kayıt tablosu çoğaltılır ya da
projeksiyonla yansıtılır (Ek 1: Popülasyon
Kayıt Tablosu). Öğrencilere Toka Gagalılar
Adası denilen hayali bir yerde, bir kuş
popülasyonunun üyeleri olacakları söylenir.
Uygulama Öncesi Açıklama
Toka Gagalılar Adası’nda, Toka gagalı denilen
bir kuş türü yaşamaktadır. Toka gagalılar basit
canlılardır; uçamazlar ve ada üzerindeki Fotoğraf 3. Besin-kalori Değerleri ve Hayatta
topraklarda 3 fasulye türünü yiyerek yaşarlar. Kalmak İçin Eşik Değerleri
Gaga büyüklüğü ve yiyecek ihtiyaçları farklı
olan toka gagalıların hepsi yaşama ve üreme Tablo (Ek 4: Hayatta kalmak için eşik
eğilimindedirler. Toka gagalıların 5 farklı gaga değerleri) klavuz olarak kullanılarak kuşların
boyutu olabilmektedir. Öğrencilere farklı ölmesi, hayatta kalması ve hayatta kalıp
boyutlardaki tokalar gösterilerek, onlara 3 ilkel çoğalması durumları hesaplanabilir. Toka
türün (küçük, orta ve büyük) ve 2 mutantın (en gagalılar ölürse öğrenciler gagaları bırakıp
küçük ve en büyük) olduğu söylenir. Mutant yerlerine otururlar. Toka gagalılar hayatta
terimi tartışılır. Mutasyonun ne demek olduğu kalırsa aynı adada yeni mevsimde de
açıklanır. Modifikasyon kavramı ile mutasyon beslenirler. Toka gagalılar hayatta kalır ve
ATED/JIBA 13
ATED/JIBA 2017; 7(1): 9-20
çoğalırsa aynı adada öğrenci yeni mevsimde de Mevsim 1 Kurgusu:
beslenebilir ve başka bir öğrenciye aynı Kuzey Adası: Güney Adası:
boyutta bir toka verilerek yeni mevsim 50 beyaz fasulye 50 beyaz fasulye
boyunca beslenmesi sağlanır. Veriler tabloya 50 yeşil fasulye 50 yeşil fasulye
görevlendirilecek bir öğrenci tarafından 50 mavi fasulye 50 mavi fasulye
kaydedilir. Öğrencilerin etkinliğin nasıl
yapılacağını görmeleri için her bir öğrenciye Her bir ada için altışar tane toka (2 küçük, 2
bir gaga (toka) ve bir mide (bardak) verilerek orta, 2 büyük toka), altışar tane bardak
mevsim öncesi uygulaması yaptırılır. Mevsim
öncesi ve her bir mevsim için ayrılan süre Senaryo: Toka Gagalılar Adası önemli bir
yaklaşık 10’ar dakikadır. Beslenme süreleri 30 değişime uğrar. Su seviyesinin yükselmesi
saniyelik periyotlar olmakla birlikte, adayı bölerek Güney adası ve Kuzey adasını
öğrencilerin topladıkları yiyecekleri saymaları, yaratır. Toka gagalıların sayısı iki tarafta da
hayatta kalan ve ölen canlıların sayılarını aynıdır ve onlar aynı miktarda gıdaya sahiptir.
tabloya işlemeleri için böyle bir yol izlenmiştir.
Mevsim öncesi kurgusunda tüm öğrencilerin Talimatlar: Kuzey Adası işareti adanın bir
beslenme denemesi yapması için kullanılan tarafına, Güney Adası işareti de diğer tarafına
masaların büyüklüğüne göre öğretmen, iki yerleştirilir. 1. mevsimde her bir ada için altı
yada daha fazla grup oluşturarak öğrencilerin öğrenci seçilir. Her ada iki küçük gaga, iki orta
beslenme deneyimi yapmalarını sağlamalıdır. gaga ve iki büyük gaga ile başlar.
Mevsim Öncesi Kurgusu Beklenen Sonuçlar: Küçük gagalı kuşlar
beslenmede en etkili olmalıdır çünkü onlar
Kuzey Adası: Güney Adası: fasulyeleri daha kolay toplayabilir, hayatta
4 avuç beyaz fasulye 4 avuç beyaz fasulye kalmak ve üremek için daha az fasulyeye
4 avuç yeşil fasulye 4 avuç yeşil fasulye ihtiyaç duyarlar.
4 avuç mavi fasulye 4 avuç mavi fasulye
Mevsim 2: Mutasyon Yoluyla Yeni
30 tane herhangi bir boyutta toka
Varyasyonlar
30 bardak

Mevsim 2 Kurgusu:
Öğrenciler mevsim öncesi kurgusunda
Kuzey Adası: Güney Adası:
kendilerine verilen 30 saniyelik bir beslenme
50 beyaz fasulye 50 beyaz fasulye
periyodunda hayatta kalmak için tokaları ve
50 yeşil fasulye 50 yeşil fasulye
bardakları nasıl kullanabileceklerinin bir
50 mavi fasulye 50 mavi fasulye
denemesini yaparlar. Sonra her bir mevsim

ayrıntılarıyla açıklanarak 4 mevsimlik bir
Senaryo: Rastgele mutasyon nedeniyle
beslenme periyodunda etkinlik gerçekleştirilir.
popülasyonda yeni bir varyant görünür. İki
Mevsim 1, Kuzey ve Güney Adası’nda 6’şar
öğrenciye mutantlar verilerek, Kuzey Adasında
öğrenci ile başlar. Bir öğrenci de, popülasyon
en küçük gaga, Güney Adasında en büyük
kayıtlarını tutmakla görevlendirilir. Yani
gaga tanıtılır. (İpucu: Çok rekabetçi bir
etkinlik toplamda 13 öğrenci ile başlar, diğer
öğrenciye en büyük gaga verilmemeli, çünkü
öğrenciler izleyici konumundadır. Ancak,
mevsim sonunda o hayatta olmamalıdır.)
süreç içinde, her bir adadaki öğrenci sayıları

değişir, adalara yen öğrenciler eklenebileceği
Talimatlar: Birinci mevsimden sonra her bir
gibi, bazı öğrenciler de yaşamak için gerekli
adada kalan öğrenci sayısıyla başlanır. Bunlar
kriteri sağlayamadıkları için adadan ayrılırlar.
birinci mevsimden hayatta kalanlar ve bunun
Mevsim 1 öncesinde öğrencilerin konumları
yanı sıra yavrularıdır. Etkinlik tekrarlanır ve
Ek 5’te yer almaktadır. Her bir mevsimin
popülâsyonları hesaplanır.
kurgusu aşağıda sunulmuştur:

Beklenen Sonuçlar: Bu ikinci mevsimde en
Mevsim: Toka Gagalılar Adası İkiye
küçük gaga en çok çoğalan olmalıdır. Onlar
Bölünür
hayatta kalmak ve çoğalmak için çok az
yiyeceğe ihtiyaç duyarlar. En büyük gaganın
ölmesi gerekir.

ATED/JIBA 14
ATED/JIBA 2017; 7(1): 9-20
Mevsim 3: Kuzey Adasında Bir Kıtlık 4. Popülasyonlar her bir gaga türünde
aynı sayı ile başladıysa neden hepsi
Mevsim 3 Kurgusu: aynı şekilde gelişmedi?
Kuzey Adası: Güney Adası:
20 beyaz fasulye 50 beyaz fasulye
20 yeşil fasulye 50 yeşil fasulye
10 mavi fasulye 50 mavi fasulye

Senaryo: Kuraklık nedeniyle Kuzey Adası bir
gıda sıkıntısı ve kıtlık deneyimler.
Talimatlar: İkinci mevsimden sonra her bir
adada kalan öğrenci sayısıyla başlanır. Bunlar
ikinci mevsimden hayatta kalanlar ve bunun
yanı sıra yavrularıdır. Fotoğraf 4. Uygulama

Beklenen Sonuçlar: Gıda eksikliği nedeniyle 5E’ye göre yapılan planda, değerlendirme için
Kuzey Adası popülasyonu azalmalıdır. En ayrılan süre yaklaşık 20 dakikadır. Bu
küçük gagalar en fazla hayatta kalanlardır, değerlendirme öncelikli olarak etkinlik
küçük gaglar tarafından takip edilir. sonunda yapılan ve yukarıda yer verilen açık
uçlu soruları içermektedir. Bunun yanında,
Mevsim 4: İstikrar kazanımlar doğrultusunda bazı açık uçlu
sorular ile genel bir değerlendirme de
Mevsim 4 Kurgusu:
yapılmıştır. Etkinliğe ilişkin uygulama
Kuzey Adası: Güney Adası:
çalışması Fotoğraf 4’te sunulmuştur.
50 beyaz fasulye 50 beyaz fasulye

50 yeşil fasulye 50 yeşil fasulye
TARTIŞMA ve SONUÇ
50 mavi fasulye 50 mavi fasulye

Etkinlik, araştırmacı tarafından uygulanarak,
Senaryo: Koşullar adanın her iki tarafında da
ders öğretmeni ve öğrencilerin görüşleri
eşittir.
alınmıştır. Öğretmen ile yapılan görüşmede
öğretmenin kullandığı ifadeler şöyledir:
Talimatlar: Üçüncü mevsimden sonra her bir
adada kalan öğrenci sayısıyla başlanır. Bunlar
Çok güzel bir etkinlikti. Üst zihinsel
üçüncü mevsimden hayatta kalanlar ve bunun
becerilere hitap eden, yaratıcılığı
yanı sıra yavrularıdır.
geliştiren bir etkinlikti. Karşılaştığım
kitaplarda böyle bir etkinlik yok. Çocuklar
Beklenen Sonuçlar: Gıda miktarındaki artışla
hesaplamalar da yaptılar. Çocukların da
Kuzey Adası’ndaki nüfus dengelenmelidir.
çok ilgisini çekti. Bilim okullarında, bilim
Dört beslenme mevsiminden sonra Kuzey ve
atölyelerinde kullanılabilecek bir etkinlik.
Güney Adasının ikisinin de popülasyonları
Bu etkinliği ileride kullanabileceğimi
artık çok farklı görünmelidir.
düşünmüyorum. Çünkü konularla ilgili
Elde edilen sonuçlar Populasyon Kayıt zaman sınırlamamız var. Bu etkinlik de
Tablosuna kaydedilerek, öğrencilerle tartışılır. oldukça zaman alıcı bir etkinlikti. Ama
Her bir mevsimin kurgusu açıklandıktan sonra harika bir etkinlikti. Öğrenciler de çok
öğrencilere mevsim sonunda neler olabileceği sevdi. Sınıf mevcutlarının daha az olduğu
sorulur. Öğrencilere yapılan etkinlik ile ilgili sınıflarda daha kolay kullanılabilecek bir
olarak sorular sorularak değerlendirme yapılır: etkinlik.
1. Genel olarak hangi toka gagalı türü en Öğrenciler, etkinliği ilgi çekici ve eğitici
başarılı oldu? buldular ve doğal seçilimin önemini
2. Sonunda hangi popülasyon büyüdü? anladıklarını belirttiler. Örneğin bir öğrenci
3. Sayı ve çeşit açısından popülasyonun “Hangi türlerin daha kolay beslendiğini ve
nasıl olduğunu karşılaştırınız. ayakta kalabileceğini öğrendim. Her şeyini
beğendim, çok güzel eksiksizdi.” şeklinde
görüşünü açıklamıştır (Ek 6). Bazı öğrenciler
ATED/JIBA 15
ATED/JIBA 2017; 7(1): 9-20
kullandıkları gagalar dolayısıyla Üstündağ (2014), bazı öğretimsel tekniklerin
zorlandıklarını ifade etmişlerdir. Bilimsel yaratıcı düşünceyi geliştirdiğinden söz
yaratıcılığı harekete geçirmek için kullanılan etmektedir. Uygulanan etkinlikte de, bu
etkinliği, hem öğretmen, hem de öğrenciler teknikler göz önünde bulundurulmuştur.
beğendiklerini ve eğlenceli bulduklarını, Ancak, bilimsel yaratıcılık, sadece yaratıcı
etkinlikler ile farklı bakış açıları geliştirildiğini düşünmeyi değil, konuların bilimsel boyutunu
belirtmişlerdir. Buradaki farklı bakış açıları da içerdiğinden, bilimsel süreç becerileri de
bilimsel yaratıcılık açısından son derece etkinliğin düzenlenmesi aşamasında işe
önemlidir. Herrmann (2003), yaratıcılığın yeni koşulmuştur. Öğrenciler, bu etkinlikte
ve özgün fikirlerle ilgili olduğunu karşılaştırma-sınıflama, gözlem, tahmin ve
belirtmektedir. Dolayısıyla, bir kişinin çıkarım yapma becerilerini kullanmışlardır. Bu
yaratıcılığını geliştirmek için, yeni ve özgün etkinlikte, Fen Bilimleri Öğretim Programı
fikirler ortaya koymasına fırsat sunan ortamlar (2013)’nın vizyonunda yer alan, bilgi, beceri
oluşturmak gereklidir. (bilimsel süreç becerileri, yaşam becerileri),
duyuş (sorumluluk) ve fen-teknoloji-toplum-
Bu etkinlik, yüksek lisans tez çalışması çevre (sürdürülebilir kalkınma bilinci)
kapsamında uygulanan çok sayıdaki etkinlikten öğrenme alanlarının tümüne yer verilmesi ve
biridir. Çalışmanın sonunda, öğrencilerin Ortaöğretim Biyoloji Dersi Öğretim Programı
bilimsel yaratıcılık puanları ve akademik başarı kazanımlarına da uygun olması dolayısıyla
puanları ön test ile karşılaştırıldığında hem ilköğretim ve ortaöğretim için kullanımı
bilimsel yaratıcılık hem de akademik başarı önerilmektedir.
açısından son testler lehinde anlamlıdır
(Ayverdi, 2012) (Ek 7).

KAYNAKLAR

Aktamış, H. (2007). Fen eğitiminde bilimsel Beardsley, P. M. (2004). Middle school student
süreç becerilerinin bilimsel yaratıcılığa learning in evolution: Are current
etkisi: İlköğretim 7. sınıf fizik ünitesi standards achievable?. The American
örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Biology Teacher, 66(9), 604-612.
Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bono, E. D. (1997). Düşünce gücü yaratıcı
Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Ana düşüncenin sırları. (F. Gürsu, Çev.)
Bilim Dalı, İzmir. İstanbul: ABC Kitabevi Yayın ve
Ayas, M. B. (2010). Bilimsel üretkenlik testinin Dağıtım.
ilköğretim 6. sınıf düzeyinde psikometrik Brumby, M. (1984). Misconceptions about the
özelliklerinin incelenmesi concept of natürel selection by medical
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). biology stedents. Science Education, 68,
Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri 493-503.
Enstitüsü Üstün Zekâlıların Eğitimi Davis, G. A. (1990). Barriers to creativity and
Anabilim Dalı, Eskişehir. creative attitudes. In M. A. Runco, & S.
Ayverdi, L. (2012). İlköğretim 8. Sınıf fen ve R. Pritzker (Eds.), Encyclopedia of
teknoloji derslerinde bilimsel yaratıcı creativity, Vol 1, (pp. 165-174). San
etkinlik uygulamaları: “Hücre Diego, California: Academic Press.
bölünmesi ve kalıtım” ünitesi örneği Freeman, S., Herron, J. C., & Çıplak, B.
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). (2009). Evrimsel analiz. Ankara: Palme
Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Yayıncılık.
Enstitüsü İlköğretim Ana Bilim Dalı, Furness, L., Sutherland, L., Chalk, H., Bulleid,
Balıkesir. S., Bamford, A., & McGhie, H. (n.d.).
Baker, W., & Lawson, A. (2001). Complex Clippy Island: An investigation into
instructional analogies and theoretical natural selection. Retrieved from
concept acquisition in college genetics. http://www.bbsrc.ac.uk/documents/natur
Science Education, 85(6), 665–683. al-selection-teachers-pdf/
Futuyma, D. J. (2008). Evrim. Ankara: Palme
Yayıncılık.

ATED/JIBA 16
ATED/JIBA 2017; 7(1): 9-20
Gregory, T. R. (2009). Understanding natural Milli Eğitim Bakanlığı. (2013). Ortaöğretim
selection: Essential concepts and biyoloji dersi öğretim programı. Ankara:
common misconceptions. Evo Edu Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
Outrech, 2, 156-175. Orhon, G. (2011). Yaratıcılık nörofizyolojij,
Herrmann, N. (2003). Bütünsel beyin (M. felsefi ve eğitsel temeller. Ankara:
Öner, Çev.) İstanbul: Hayat Yayıncılık. Pegem Akademi.
Honebein, P. C. (1998). Seven goals for the Osho (2005). Yaratıcılık: İçindeki güçleri
design of constructivist learning serbest kılmak. (S. Mıhladız, Çev.)
environment. In B. G. Wilson (Ed.), İstanbul: Ovvo Basım ve Yayın.
Constructivist learning environments, Öz-Aydın, S. (2015). Considering the role and
pp.11-24. New Jersey: Educational nature of scientist. The American
Technology Publications. Biology Teacher, 77(2), 94-98.
Hu W., & Adey P. (2002). A scientific Saka, A. (2006). Fen bilgisi öğretmen
creativity test for secondary school adaylarının genetik konusundaki kavram
students. International Journal of yanılgılarının giderilmesinde 5e
Science Education, 24(4), 389-403. modelinin etkisi (Yayımlanmamış
Kılınç, A. (2008). Hücre bölünmelerinin doktora tezi). Karadeniz Teknik
öğretiminde yeni bir yaklaşım: “bölünen Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
parmaklar”. D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanları
Fakültesi Dergisi, 10, 82-99. Eğitimi Anabilim Dalı, Trabzon.
Knippels, P. J. M., Waarlo, J. A., & Boersma, Sevim, M. (2006). Çoklu zeka kuramına göre
K. T. (2005). Design criteria for learning hazırlanmış bilgisayar destekli
and teaching genetics. Biological materyalin öğrencilerin genetik
Education, 39(3), 108–114. konusunu anlama düzeyleri üzerine
Liang, J. C. (2002). Exploring scientific etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans
creativity of eleventh grade students in tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen
Taiwan (Unpublished masters thesis). Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Fen ve
The University of Texas at Austin. Matematik Alanlar Eğitimi, Trabzon.
Marek, E. A. (1986). Understandings and Tatar, Ö., & Cansüngü Koray, N. (2004).
misunderstandings of biological İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin
concepts. The American Biology “genetik” konusu hakkındaki kavram
Teacher, 48, 37–40. yanılgıları. VI. Ulusal Fen Bilimleri Ve
Milli Eğitim Bakanlığı. (2006). İlköğretim fen Matematik Eğitimi Kongresinde
ve teknoloji dersi (6, 7 ve 8. sınıflar ) sunuldu, İstanbul.
öğretim programı. Ankara: Talim ve Torrance, E. P. (1962). Guiding creative talent.
Terbiye Kurulu Başkanlığı. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall.
Milli Eğitim Bakanlığı. (2013). İlköğretim Üstündağ, T. (2014). Yaratıcılığa yolculuk.
kurumları fen bilimleri dersi öğretim Ankara: Pegem Akademi.
programı. Ankara: Talim ve Terbiye
Kurulu Başkanlığı.

Kaynak Gösterme

Ayverdi, L., & Öz-Aydın, S. (2017). Bilimsel yaratıcılığı harekete geçirmeye yönelik bir doğal
seçilim etkinliği: Toka Gagalılar Adası. Araştırma Temelli Etkinlik Dergisi, 7(1), 9-20.
http://www.ated.info.tr/index.php/ated/issue/view/13 adresinden erişildi.
ATED/JIBA 17
ATED/JIBA 2017; 7(1): 9-20

Ek 1

Popülasyon Kayıt Tablosu

Ek 2

Etkinlik Kuralları

Ek 3

Besin-Kalori Değerleri

Ek 4

Hayatta Kalmak İçin Eşik Değerleri

ATED/JIBA 18