Bilim Tarihi - Aydın Sayılı

260 Pages·2014·1.03 MB·Turkish

by  Aydın Sayılı

Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı
BİLİM TÂRİHİ
[Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir]
GÜNDOĞAN YAYINLARI / www.gundogan.com
Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı 1913 yılında İstanbul’da doğdu.
İlköğrenimini İstanbul ve Ankara’da, ortaöğrenimini
Ankara’da yaparak 1933 yılında Ankara Atatürk Lisesinden
mezun oldu. Lise bitirme sınavlarından tarih, coğrafya ve
yurttaşlık bilgisi grubu üç yıllık bakalorya sözlü sınavında
bizzat bulunan Atatürk, verdiği cevaplardan çok memnun
kaldığından, o zaman Milli Eğitim Bakanı olan Dr. Reşit
Galip Bey’e kendisiyle ilgilenmesini söylemiş. Bunun
üzerine, Milli Eğitim Bakanlığının sınavına girerek Harvard
Üniversitesinde Bilim Tarihi öğrenimi görmek üzere
Amerika’ya gönderildi. Bu öğrenimini ünlü Bilim Tarihçisi
George Sarton’un yönetiminde yaptı. 1942 yılında Dünyada
Bilim Tarihinde verilen ilk doktora derecesiyle Harvard
Üniversitesinden doktorasını aldı.
1943 yılında Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesine “ilmi
yardımcı” tayin edildi. 1946 öğretim yılı sonlarında aynı
fakültenin Felsefe bölümüne Bilim Tarihi doçenti olarak
atandı. 1952 yılında profesörlüğe, 1959 yılında ise ordinaryüs
profesörlüğüne yükseltildi. 1974 yılında aynı fakültenin
Felsefe Bölümü başkanlığına seçildi ve bu görevi emekli
olduğu 1983 yılına kadar devam etti.
1947 yılında Türk Tarih Kurumu asli üyeliğine, 1957 yılında
Uluslararası Bilim Tarihi Akademisi Muhabir üyeliğine, 1961
yılında asli üyeliğine ve 1962 yılında üç yıllık bir süre için bu
akademinin as başkanlığına seçildi. Türk Kütüphaneciler
Derneğinin şeref üyesi olup, 1982 yılı yıllık toplantısında
Unesco Türkiye Milli Komitesi Yönetim Kurulu üyeliğine
seçilmiştir.
1973 yılında Polonya’nın Ankara Büyükelçisi tarafından
kendisine Kopernik’in doğumunun beşyüzüncü yıldönümü
vesilesiyle bir Kopernik madalyası verildi. 1977 yılı içinde
Tübitak’ın hizmet ödülüne layık görüldü. 1980 yılında
Unesco’nun Paris’teki Genel Merkezince Orta Asya
uygarlıkları üzerinde hazırlanması kararlaştırılan altı ya da
yedi ciltlik bir yapıtın planlanıp yazdırılması işinin
gerçekleştirilmesini sağlamak üzere kurulan on sekiz kişilik
uluslararası editörler komitesine üye seçildi. 1981 yılında da
İstanbul Teknik Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Tarihi
Enstitüsü tarafından bir onur beratıyla taltif edildi.
Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür
Merkezi’nde başkanlık yapan Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı’nın
yurtiçinde ve yurtdışında yayımlanmış yüzden fazla eseri
vardır.
Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı
BİLİM TARİHİ
[Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir]
GÜNDOĞAN YAYINLARI
Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı
BİLİM TÂRİHİ
[Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir]
Gündoğan Yayınları: 99.89.2
Felsefe/ Bilim Dizisi: 03.26.2
Yayıncı : Eren Gündoğan
Düzelti: Melek Dosay / Ahmet Cevizci
Teknik hazırlık: Tuğba Tuğçe Gündoğan
Kapak Düzenleme: Mehmet Cemal ARPACI
İkinci Basım: Ekim 2010
Baskı, Cilt: Deniz Ofset
Gümüşsuyu Cd. Topkapı Center
B Blok k.2 No:403 Topkapı-İST.
Tel. [phone] - Faks: 613 51 97
Kültür Bakanlığı Sertifika No: 16847
ISBN: 975-520-000-2
© Gündoğan Yayınları / www.gundogan.com
Ticarethane Sok. T.Kuşoğlu işhanı No.:41/30
Cağaloğlu / İSTANBUL - 0 535 542 27 07
Tel: [phone] - Belgegeçer: 212. 519 94 83
e-mail : [email protected]
© Bu kitabın tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin
kitabın tamamı veya bir kısmı hiçbir yöntemle kopya
edilemez, çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
ÖNSÖZ
Günümüzde ileri uzmanlığa doğru gidiliyor. Bu sebeple,
büyük ve şümullü terkipler yapmak, olgu ve ayrıntı
bilgisinden sıyrılarak kuş bakışı tetkiklere gitmek zamanımız
temayüllerinin pek teşvik etmediği bir çalışma şeklidir. Fakat
diğer taraftan da bilimin ve bilimsel zihniyetin
kamulaştırılması en zaruri ihtiyaçlarımız arasında bulunuyor
ve bunun sağlanması yolunda gayret sarfedilmesi de bilimsel
çalışma çerçevesi içinde önemli bir yer alıyor. Bilimin
yayılması ve kamulaştırılması ise bazen uzmanlık
geleneğinden geniş ölçüde ayrılmayı gerektirmektedir, işte bu
eseri kaleme alırken ben de böyle bir hizmeti kendime amaç
edindim ve bu gaye dolayısıyla geniş bir terkip yapma
teşebbüsüne atılmaya cesaret gösterdim.
Bilimin vatanı olmadığını ve olamıyacağını her şeyden önce
takdir ediyorum. Fakat bu kitabı yazmakla, küçük ölçüde
olsun, bir vatan hizmeti yapmış olabilirsem, bundan büyük
gurur duyacağım. Atatürk’e karşı bütün bir milletin duyduğu
derin minneti bir vatandaş ağzından ve kendi branşımda ifade
etmek, onun bilimsel zihniyete tamamıyla uygun bulduğum
ve doğruluğuna candan inandığım bir sözünü şerh ve tefsir
etmek, diğer taraftan da, bu vesile ile, önemine büyük bir
inanç beslediğim bilim tarihi ile genç öğrencilerin ünsiyet
kazanmalarına yardım etmiş olmak... Bütün bunlar bu eserin
hazırlanmasına beni büyük bir cazibe ile bağlıyan âmiller
olmuştur.
Bu eserin konusu ile olan ilgi ve ünsiyetimi büyük ölçüde
Harvard Üniversitesi bilim tarihi profesörü Dr. George
Sarton’a borçluyum ve burada kendisine teşekkürlerimi
ifadeye fırsat bulmakla büyük bir zevk duymaktayım.
12 Nisan 1948
Aydın SAYILI
ÇİNDEKİLER
İ
Giriş. Hayatta en hakikî mürşit ilimdir. Bu sözün özel koşul
ve zaman kayıtlariyle sınırlanmadığı. - Tarih boyunca ve
günümüzde insanların kendileri için seçtikleri mürşitler. -
Bilimin mürşit olma bakımından sınırları. -Kitaptaki
bölümlerin özeti. -Bilimin insan yaşamındaki rolü ve bu rolün
zamanla ve bilimsel ilerlemeyle birlikte büyümesi. -Mürşit
olarak bilim ve mürşit olarak bilim adamları. -Bilimi mürşit
olarak tanımamanın veya geri plânda bulundurmanın
yanlışlığı.
Bölüm I. Bilimin bazı özellikleri. Zihinsel faaliyetin
verimliliği -Bilim, bilimsel çalışma ve bilimsel yöntem; kısa
tarifler, -Bilimsel çalışmanın kümülatif olduğu ve bilimin
ilerleme yeteneği. -Bilim ulus, din, dil ve ırk sınırlarını aşar. -
Bağımsız bilimsel buluşlar; müstakil ve çağdaş bilimsel
buluşlar. -Bilimde önceden tahmin ya da öndeyi. -Bilimsel
zihniyetin uygulamadaki sınırları ve bu noksanın işbirliği
yardımıyla giderilmesi. -Bilimsel araştırmada işbirliğinin
zaruri olduğu. -Çeşitli uzmanlık dalları; işbölümü ve işbirliği.
Bölüm II. Bilimin ilerlemesi. Bilimin ilerleme yeteneği. -
Bilim ve bilimsel araştırma; bilimin bütün ayırıcı özellikleri
kendilerini kesin olarak bilimsel araştırmada gösterirler. -
Bilimin dinamik olma özelliği. -Bilimsel ilerleme ve birkaç
analoji. -Tarih boyunca bilimsel ilerleme. -Bilimsel
ilerlemenin durması. -Bilimin tarihsel ilerlemesindeki coğrafi
göçler. -Bilimsel yöntemin gelişmesi. -Çeşitli uygarlıklar
arasında bilimsel temas ve bilimsel bilgi alışverişi. -
Uygarlıklar arasındaki temasta taklitçilikten kaçınma. -
Toplumların statikleşme eğilimine karşı bilimin toplum
yapısına dinamizm getirmesi.
Bölüm III. Bilimsel ilerlemenin tahlili. Bilimsel ilerleme ve
olgu bilgisi. -Bilimsel ilerleme ve bilimin kanunları. -Bilimsel
ilerleme ve kuramlar. -Kuram ve hipotez. -Tümevarım ve
tümdengelim. -Flojiston kuramı. -Işığın parçacık ve dalga
kuramları, kuantum kuramı. -Ortak merkezli küreler kuramı. -
Kuramların bilimde ve bilimsel ilerlemede rolleri. -
Kuramların terk edilmesinin bilimsel ilerlemedeki anlamı. -
Tefsir ve kavrayış şekilleri. -Bilimin ilerleme yeteneğinin
bilimin ilerilik durumuyla ilişkisi. -Bilimsel ilerleme, bilimsel
yöntem ve bilimsel bilgi zenginliği.
Bölüm IV. Değişme ve değişmeye karşı mukavemet. Bilimin
terakki mücadelesi. -Bilimsel yeniliklerin mücadelesiz kabul
edilmemelerinin çeşitli nedenleri. -Genel olarak değişmenin
ve yeniliğin yadırganması; alışkanlıklar. -Bilim ve bağnazlık.
-Fikir, ilke ve inançların hayatımızdaki rolleri. -Bilimin
ilerlemesi ve toplumun terakkisiyle dinamizm ve stabilite
arasındaki bağlılıklar. -Terakkicilik ve gelenekçilik. -Toplum
koşullarında değişme ve bilim. -Değişmeye intibak ve bilimin
tarihsel rolü. -Evrimcilik zihniyetinin bilimin yardımıyla
gittikçe ön plâna geçmesi.
Bölüm V. Toplumun bilim üzerindeki etkileri. Bilim ve
toplumsal kuvvetler arasındaki karşılıklı etkiler. -Büyük adam
ve toplum. -Birey toplumun üstüne ve dışına çıkabilir mi? -
Toplumda yeni kuvvetlerin yaratılması. -Bilimsel çalışmanın
bu bakımlardan gösterdiği özellik. -Bilimsel ilerlemede
bilimin iç bünyesi gerekleri ve toplum kuvvetlerinin etkileri.
-İhtiyacın bilimsel ve teknolojik buluşları kamçılaması. -
Faydacılık prensibi ve bilimsel tecessüs. -Bilim adamının
toplumdan ve toplumun etkilerinden sıyrılması. -Bilim
adamlarının yetişmesinde çevre koşullarının etkisi. -Yetişmiş
bilim adamının çalışması üzerinde toplum etkilerinin
derecesi. -Bilimsel sonuçların toplum şart ve etkilerine bağlı
olmadığı. -Toplum kuvvetlerinin bilimsel terakkideki
yönelmeler üzerindeki etki derecesi. -Bilimsel çalışmanın
bilimsel gereksinmeye göre toplum koşulları yaratması. -
Bilimin kendi iç bünyesinin gereklerine göre ilerlemesinde
toplum koşullarının etkileri. -Toplum koşullarının bilimsel
ilerlemenin hızlanması ve yavaşlaması üzerindeki etkileri.
Bölüm VI. Bilim ve teknoloji. Bilim ve teknoloji. -Bilimsel
ve teknolojik araştırma arasındaki yakınlık. -Saf bilim ve
uygulamalı bilim. -Bilimsel çalışmanın tatbikî mahiyet ve
amacı. -Pratik değerdeki buluşların insan yaşamındaki rolü ve
bu rolün eskiliği. -Bilimin ve bilimsel yöntemin eskiliği, -
Tikel insanlarda bilimsel düşünce. -Sihirin gözleme dayanan
tarafı. -En eski bilimsel çalışma ile teknoloji arasındaki
yakınlık. -Alet yapma yeteneği ile bilimsel çalışma arasındaki
bağlılık. -Bilimsel çalışmadaki ilerleme yeteneğinin
teknolojidekine üstünlüğü.
Bölüm VII. Bilimin insan gereksinmelerine uygulanması. -
Bilimin insan tecessüsünü ve bilimsel ihtiyaçları
karşılaması. -Bilimin pratik ihtiyaçları karşılaması. -Doğa
güçleri karşısında insan. -Tatbiki bilimin çeşitli bölümleri. -
Fizik ve toplumsal çevrelerin kontrolü. -Tıp. -Bilim ve
endüstri. -Bilim ile endüstri ve teknoloji arasındaki
yardımlaşmalar. -Saf bilim ve endüstri. -Tatbikî bilim ve