biga yarımadasında asimetrik havza gelişimi ve yapı ilişkisine bir örnek

18 Pages·2013·1.09 MB·Turkish

Çanakkale Ara(cid:250)tırmaları Türk Yıllı(cid:247)ı (Bahar-Güz 2008, s.133-149)

B(cid:248)GA YARIMADASINDA AS(cid:248)METR(cid:248)K HAVZA GEL(cid:248)(cid:249)(cid:248)M(cid:248) VE
YAPI (cid:248)L(cid:248)(cid:249)K(cid:248)S(cid:248)NE B(cid:248)R ÖRNEK: YAPILDAK DERE HAVZASI

AN EXAMPLE TO THE STRUCTURE-CONTROLLED
ASYMETR(cid:248)CAL BAS(cid:248)N DEVELOPMENT (cid:248)N B(cid:248)GA PEN(cid:248)NSULA:
YAPILDAK CREEK BASIN

Yrd. Doç. Dr. Beyhan ÖZTÜRK
Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi

ÖZET
Hakim uzanı(cid:250) do(cid:247)rultusu NE-SW olan ve bu uzanı(cid:250)ı bazı kesimlerde yapısal faktörlerle
ili(cid:250)kili olarak dirsekli görünüm kazanan Çanakkale Bo(cid:247)azı’nın do(cid:247)u kesiminde, a(cid:250)ınıma
kar(cid:250)ı farklı dayanım sergileyen litolojik yapılar üzerinde akarsu havzaları (cid:250)ekillenmi(cid:250)tir. Bu
akarsu havzalarında litolojik farklık havza (cid:250)ekillerinde ve drenajın (cid:250)ekillenmesinde de etkili
olmu(cid:250)tur ki, bu durum bo(cid:247)azın do(cid:247)u kıyısını geni(cid:250)çe bir ku(cid:250)ak halinde boylayan Sarmasien
arazisi ile iç kısımlardaki volkanik ve metamorfik araziler üzerindeki de(cid:247)i(cid:250)ik drenaj kurulu(cid:250)u
ile belirginle(cid:250)ir. Bununla birlikte, büyük kısmı günümüz bo(cid:247)az olu(cid:247)una dik açıyla katılan
akarsu vadileri yapının di(cid:247)er bir fonksiyonu olarak Biga Yarımadasının do(cid:247)u kesiminde
kırık sistemlerine ko(cid:250)ut çizgisellik yapısı gösterirler. Bu akarsu vadilerine Sarıçay ve Kepez
Derelerinin vadileri örnek gösterilebilirken (Erol, 1969, Öztürk ve Erginal, 2001; Erginal
vd., 2002; Erginal ve Ertek, 2002), Çanakkale (cid:250)ehrinin hemen kuzeyinde yer alan Yapıldak
Deresi de çizgisel yapısı ve bundan önemlisi yapıyla ili(cid:250)ikli asimetrik formu ile eklenebilir.
Bu yazıda Yapıldak Dere havzasının asimetrik havzasının geli(cid:250)imi ele alınmaktadır1.

1 Bu çalı(cid:250)mada inceleme alanının yer(cid:250)ekillerine ait morfometrik veriler ve yapı-havza geli(cid:250)imi ili(cid:250)kisi ele
alınmaktadır. Bu amaçla 1/25 000 ölçekli topografya haritalarında isohipsler Surfer 8 programı kullanılarak
sayısalla(cid:250)tırılmı(cid:250)tır. Havzanın jeomorfolojik evriminin ortaya konması amaçlanmadı(cid:247)ından özelikle a(cid:250)ınım
yüzeyi ya(cid:250)landırmaları ve sedimantolojik analizlere ba(cid:250)vurulmamı(cid:250) ve bu konuda bir tartı(cid:250)maya girilmemi(cid:250)tir.
133
Ara(cid:250)tırma sonucunda litolojik farklılık ve dislokasyonlara ait fonksiyonların havza
geometrisi ve a(cid:250)ınım yüzeyi sistemleri morfometrisi, havza geli(cid:250)im do(cid:247)rultusu, drenaj
kurulu(cid:250)u ve düzenlenmesi ile kapma, yarılma derecesi gibi konularda belirleyici oldu(cid:247)u
ortaya çıkmı(cid:250)tır.

SUMMARY
In the east of the Strait of Çanakkale, the dominant direction of which is SW-NE with some
lineation-caused bends, river basins have developed on various of lithological features
giving rise to selective erosion. In these basins, lithological diversity became effective on
basin forms and dreinage development. This condition becomes clear by different dreinage
formation on Sarmasien sedimantary formations along the eastern part of Strait of
Çanakkale and volcanic and methamorphic formation at interior parts of the Biga
Peninsula. In addition, the river valleys, which are perpendicular to the Strait of Çanakkale,
exhibit parallel pattern with fracture systems. In addition to the perpendicular valleys of
Sarıçay and Kepez Rivers, Yapıldak Creek basin can be added with its linear valley form
and asymetrical basin form particularly to these valleys. In this paper, Yapıldak Creek Basin
is evaluated in terms of basin development. As result, It is comprehended that structural
features are effective on many ways, such as basin geometry, morphometry of erosional
surface systems, basin development direction, dreinage formation and arrangement,
capture, dissection degrees etc...

Giri(cid:250)
Türkiye’de ana çizgileri ço(cid:247)u yerde Neojen’in üst devresinde belirerek,
Kuaterner’de çe(cid:250)itli litolojik ve morfolojik yapılar üzerine kopya edilen
akarsu (cid:250)ebekesinin kurulu(cid:250)una ve çe(cid:250)itli havza sistemlerinin meydana
gelmesine sebep olan genç tektonik hareketler, orta Miosen’den günümüze
geçen 12 milyon yıldan beri etkindir. Neotektonik süreçte yerkabu(cid:247)unda
meydana gelen alçalma, yükselme, kubbele(cid:250)me, çarpılma veya tiltlenme
(cid:250)eklindeki de(cid:247)i(cid:250)imler makro ve mezo ölçekteki yer(cid:250)ekillerinde köklü
de(cid:247)i(cid:250)imler yaratırken, bu de(cid:247)i(cid:250)imlerin baskın izlerini akarsu havzalarının
jeomorfolojik özelliklerinde görmek mümkündür. Akarsu havzalarında
ba(cid:250)ta Kuzey Anadolu ve Do(cid:247)u Anadolu Fay zonları olmak üzere drenajda
yapı ve daha açık ifade ile dislokasyonlara ba(cid:247)lı ötelenme, kancalı a(cid:247),
kapma gibi de(cid:247)i(cid:250)imler çok belirgindir. Ancak fayların drenaj kurulu(cid:250)u ve
daha önemlisi havza geometrisi, geli(cid:250)im hızı ve yönü üzerinde de belirgin
etkileri vardır. Yapısal uzanımların ve kayaç özelliklerinin vadi do(cid:247)rultuları
ve akarsu sistemlerinin olu(cid:250)umunda öncelikli bir yeri vardır (Akyol, 1947)
ve genel anlamda havzaların bugünkü jeomorfolojik durumunda iç etken ve
134
süreçlerin havza boyutları ile do(cid:247)ru, dı(cid:250) etken ve süreçleri ise ters orantılı
oldukları dü(cid:250)ünüldü(cid:247)ünde (Erinç, 1988) inceleme alanında, bu sava bir
bakıma paralel sonuçların alındı(cid:247)ı görülmektedir. Öyle ki, Yapıldak Dere
vadisi ((cid:249)ekil 1) ve ona katılan yan kolların geli(cid:250)imi, çatallanma oranlarının
artması ve drenajlarının düzenlenmesinde ((cid:249)ekil 2) faylı yapıya ve litolojik
özelliklere dayalı fonksiyonlar etkili olmu(cid:250)tur. Çanakkale Bo(cid:247)azının do(cid:247)u
kesiminde yer alan Yapıldak Dere havzası, kurulu(cid:250)u, geometrisi ve geli(cid:250)imi
bakımından Biga yarımadasının di(cid:247)er akarsu havzalarından farklı niteliklere
sahiptir. Bu çalı(cid:250)manın amacı, Çanakkale Bo(cid:247)azı’nın güneybatı-kuzeydo(cid:247)u
yönlü uzanı(cid:250)ına yakla(cid:250)ık dik (do(cid:247)u-batı) olan Yapıldak Dere havzasının
asimetrik havza geli(cid:250)iminin litoloji ve tektonikle ba(cid:247)lantısını açıklamaktır.

(cid:249)ekil 1. Lokasyon haritası
Figure 1. Location map

135
(cid:249)ekil 2. Yapıldak Dere havzasının topografya haritası
Figure 2. Topographical map of Yapıldak Creek basin

Veri ve Yöntem
Yapıldak Dere havzasının 1/25000 ölçekli topo(cid:247)rafya haritası çalı(cid:250)manın
temel altlı(cid:247)ını olu(cid:250)turmu(cid:250)tur. Yapıldak Dere ve kollarının boyuna profilleri
çıkarılmı(cid:250), ayrıca asimetrik su bölümü profilleri ve havza geli(cid:250)im
do(cid:247)rultusunu gösteren akarsu e(cid:250) uzunluk e(cid:247)rileri çizilmi(cid:250)tir. 1/25000 ölçekli
topo(cid:247)rafik harita üzerinden SURFER 8 programı kullanılarak 10 metrelik
e(cid:250)yükselti e(cid:247)risi sayısalla(cid:250)tırması ile Sayısal Yükseklik Modeli (SYM)
olu(cid:250)turulmu(cid:250)tur.

Jeolojik Özellikler
Yapıldak Dere havzası Çanakkale Bo(cid:247)azı kıyılarını boylayan Miosen
Pliosen ya(cid:250)lı sedimanter istif ile Üst Eosen-Oligosen ya(cid:250)lı volkanik
formasyonlar üzerinde geli(cid:250)mi(cid:250)tir ((cid:249)ekil 3). Biga Yarımadasında temele ait
en eski kaya topluluklarını olu(cid:250)turan ve (cid:250)ist, mermer ve gnayslardan olu(cid:250)an
Fazlıkona(cid:247)ı formasyonu havzada yüzlekler vermez. A(cid:250)a(cid:247)ıda havzanın genel
jeolojik yapısı Bingöl vd., (1973), (cid:249)entürk vd, (1987)’den derlenen bilgiler
ı(cid:250)ı(cid:247)ında özet olarak verilmi(cid:250)tir.

Havzanın en eski kayaç birimlerini olu(cid:250)turan Volkanik formasyonlar
havzanın yukarı kesiminde yayılır ve andezit ve andezitik tüflerden olu(cid:250)ur.
Mor, koyu kahve ve siyah renkte, bol eklemli olan andezitler kolay
ayrı(cid:250)abilir niteliktedir.

136
Sahada Üst Miosen-Pliosen ya(cid:250)lı sedimanter bir istif geni(cid:250) alanlarda
yüzeyler. (cid:248)stif Çanakkale Formasyonu ve bunun üyelerinden olu(cid:250)maktadır.
Havzanın yakla(cid:250)ık orta kesimlerinde istif geni(cid:250) volkanik örtü ile yanal
geçi(cid:250)lidir.

Çanakkale Formasyonu Kızılkeçili ve (cid:248)(cid:247)delik köyleri arasında geni(cid:250) bir
alanda yayılır. Yapıldak Dere vadisinin kuzey kesiminde ise gözlenmez.
Formasyon kumta(cid:250)ı, milta(cid:250)ı, çamurta(cid:250)ı ve kireçta(cid:250)ından olu(cid:250)maktadır ve
yakla(cid:250)ık 1500m kalınlıktadır. Formasyonun üyelerini Çanakkale yöresinde
Göksu, Sarıyer, Anafarta, Çamrakdere ve Bayraktepe üyeleri olu(cid:250)turur.
Bunlardan Çamrakdere ve Bayraktepe üyeleri sahanın Jeolojik yapısına
katılır.

Çamrakdere Üyesi kül, ye(cid:250)ilimsi, açık sarı renkte olup, ince ve orta
tabakala(cid:250)malıdır. (cid:248)stif içinde linyit damarları mevcutur ve göl çökelleri
içeren milta(cid:250)ı, kilta(cid:250)ı ve kumta(cid:250)ı ardalanması söz konusudur. Yapıldak Dere
vadisinin kuzey kesiminde dar bir (cid:250)erit halinde uzanır. Havzanın a(cid:250)a(cid:247)ı
kesiminde Yapıldak kuzeyindeki ise plato sahasında yayılır.

Son olarak Bayraktepe Üyesi ise beyaz, sarı renklerde, orta, kalın ve ince
olmak üzere farklı tabakala(cid:250)malıdır. Kıyı ve sı(cid:247) deniz çökelli kumlu
kireçta(cid:250)ı, milta(cid:250)ı ve kumta(cid:250)ı ardalanması ile ba(cid:250)layan istif kireçta(cid:250)ı, kumlu
kireçta(cid:250)ı, oolitli kireçta(cid:250)ı ve kumta(cid:250)ı ardalanması ile devam eder. (cid:248)stif
Yapıldak ve Kızılkeçili köyleri arasındaki dar bir sahada yüzeyler.

Jeomorfolojik Özellikler
Yapıldak Dere havzasında hâkim jeomorfolojik ünite çe(cid:250)itli derinlikteki
vadilerle parçalanmı(cid:250) platolardan olu(cid:250)ur. Esasen havza Biga Yarımadasında
uzanı(cid:250) do(cid:247)rultusu SW-NE olan Biga da(cid:247)larının Çanakkale Bo(cid:247)azına do(cid:247)ru
alçalan plato ve sırtları arasında lineer uzanı(cid:250)ı ile dikkat çeker. Asimetrik
(cid:250)ekli veya havza geometrisi ile de göze çarpan inceleme alanı do(cid:247)u-
güneydo(cid:247)u yönlerinde geli(cid:250)mi(cid:250) olup bu yönlerde yükseltisi artan bir plato
sahasıdır. Platonun yükseklik kazanmasında faylanma hareketleri etkili
olmu(cid:250)tur ki, bu durum morfometrik dalgalanma açısından litoloji ile de ilgili
olarak basamaklı görünümü belirgin a(cid:250)ınım düzlüklerinin ani seviye
de(cid:247)i(cid:250)imleri ile de anla(cid:250)ılır.

137
Yapıdak Dere havzası do(cid:247)u batı ekseninde ku(cid:250) uçu(cid:250)u 17 km uzunlu(cid:247)unda
iken kuzey-güney ekseni en geni(cid:250) yeri olan Beyba(cid:250)lı Köyü üzerinden
çekilebilecek bir hat boyunca 6.5 km geni(cid:250)liktedir. En önemli yükseltileri
(cid:249)ap Da(cid:247)ı (767), Ku(cid:250)kemik Tepe (598), Susam Tepe (491), Tülce Tepe
(453), Hamas Tepe (395) ve Naldöken Tepe (317) gibi tepeler olu(cid:250)turur.
Selektif erozyonun do(cid:247)al bir sonucu olarak volkanik sahanın daha yüksek
yer(cid:250)ekli olu(cid:250)umu yarattı(cid:247)ı görülür. Sahanın zirvesini meydana getiren (cid:249)ap
Da(cid:247)ı ise gerçekte sahanın güneyinde Sarıçay Havzası güneyindeki su
bölümü üzerinden itibaren volkanik karma(cid:250)ık üzerinde izlenen Tombak
Da(cid:247)ı (749) A(cid:247)ı Da(cid:247)ı (934) ile ba(cid:250)layan ve Abdal Da(cid:247)ı (724) ile devam
eden zirveler düzünün kuzeye do(cid:247)ru devamı konumundadır.

Havza, Yapıldak Dere bunun önemli kollarından Sazak Dere, Çekiçli Dere
gibi akarsular tarafından drene edilmektedir. Bunun yanısıra Kocaburun
Dere gibi kireçta(cid:250)ı varlı(cid:247)ına ba(cid:247)lı olarak zayıf drenaj kanalları geli(cid:250)tirmi(cid:250)
akarsu vadileri de gözlenir. Vadi tipi olarak V (cid:250)ekilli genç vadiler
a(cid:247)ırlıktadır. Ancak yatık V (cid:250)ekilli, asimetrik V (cid:250)ekilli, alüvyal dolgulu vadi
tipleri de görülür. Derin vadi olu(cid:250)umları volkanik sahada baskındır.

(cid:249)ekil 3. Yapıldak Dere havzasının jeoloji haritası
Figure 3. Geological map of Yapıldak Creek basin

Yana a(cid:250)ındırma ile olu(cid:250)an ve menderes yenikleri ile temsil edilen asimetrik
vadi olu(cid:250)umu havzada görülmemektedir. Bu durum havza (cid:250)ekillenmesinde
138
Neojen sonlarının inisyal topografyası üzerinde drenajın yana a(cid:250)ındırma
üzerine kopya edilmedi(cid:247)ini, aksine e(cid:247)imli ve kırıklı vadi tabanı
morfolojilerinin i(cid:250)aret etti(cid:247)i üzere tekrarlanan tektonik hareketlerin derine
kazma ile kar(cid:250)ılandı(cid:247)ını gösterir. Vadi derinlikleri veya di(cid:247)er bir de(cid:247)i(cid:250)le
yarılma dereceleri kimi kesimlerde oldukça yüksektir ve örne(cid:247)in Sazak dere
vadisinde Gökçekeltir Tepe (409) ile Tülce Tepe (453) arasında 180 m,
bunun hemen do(cid:247)usundaki Çekiçler dere vadisinde 100 m, batısındaki
Derinyar Dere vadisinde ise 150 m’lik yarılmalar gözlenmektedir. Sayılan
bu derine kazma örnekleri volkanik sahada 5–20 m arasında yükselti farkı
ile belirgin ondülasyonlar gösteren a(cid:250)ınım yüzeyleri üzerinde gençle(cid:250)meleri
i(cid:250)aret eder.

Havzada ba(cid:250)lıca morfodinamik unsur olan akarsular yer yer kırık
sistemlerine ko(cid:250)ut drenaj yapısı göstermektedir. Ba(cid:250)ta Üst Miosen-Pliosen
çökellerinden olu(cid:250)an Çanakkale Formasyonu ile bunun Bayrektepe Üyesi
arasında faylı dokanak boyunca yerle(cid:250)ti(cid:247)ini dü(cid:250)ündü(cid:247)ümüz Yapıldak Dere
olmak üzere, özellikle havzanın güney geni(cid:250)leme alanında kuzeye do(cid:247)ru
akı(cid:250)lı akarsu vadilerinde drenajın yeniden düzenlenme safhasında oldu(cid:247)u
görülmektedir. Hâkim drenaj tipi dandritiktir.

Yapıldak Dere havzası Neotektonik hareketlere ba(cid:247)lı olarak kısa süren
a(cid:250)ınım döngülerinin gerçekle(cid:250)ti(cid:247)i polisiklik topografya özelliklerine sahiptir.
Öyle ki tekrarlanan tektonik hareketlere ba(cid:247)lı olarak geriye a(cid:250)ındırma
faaliyetleri kesintiye u(cid:247)rayan akarsuların yüksek açılı e(cid:247)im kırıkları içeren
taban morfolojileri, enine vadi profillerinde gözlenen iç içe vadi formları,
aynı seviyede bulunması gereken a(cid:250)ınım yüzeylerinin farklı kademelerde
yer almaları, kırık sistemlerine ko(cid:250)ut geli(cid:250)en drenaj kanalları, yine kırıklı
yapıya ba(cid:247)lı olarak keskin açılı kav(cid:250)aklarla birbirlerine ba(cid:247)lanan vadi
sistemleri, kırıklarla ilgili kapma olu(cid:250)umları genç morfolojik unsurlar olarak
polisiklik topografya (cid:250)ekilleri içinde yerini almaktadır. Bunun yanı sıra kırık
sistemleri sadece morfolojik unsurlara göre de(cid:247)il belli çizgisellikler boyunca
sıralanan kaynaklara göre de anla(cid:250)ılmaktadır.

Çalı(cid:250)ma sahasında karst topografyasına ait (cid:250)ekiller de gözlenmektedir.
Ancak kireçta(cid:250)larının kumlu kireçta(cid:250)ı niteli(cid:247)inde olması karst (cid:250)ekillerinin
geli(cid:250)mesini engellemi(cid:250)tir. Kızılkeçili ile (cid:248)(cid:247)delik köy yolunda, (cid:249)eytankaya
Tepe (306)’nin kuzeyinde 205 m seviyesinde görülen yakla(cid:250)ık 5 m
derinlikte küçük dolin haricinde karst tamamen flüvyokarstik (cid:250)ekillerle
139
temsil edilir. Karstla(cid:250)ma sahada akarsu (cid:250)ebekesini çok etkilemi(cid:250)tir. Yüzeyde
drenaj oldukça seyrek olup, kırık zonları ile ba(cid:247)lantılı olması muhtemel çok
sayıda yamaç kayna(cid:247)ı görülmektedir. Ayrıca (cid:248)(cid:247)delik Köyünün 1 km
kuzeyinde Bayraktepe üyesinin beyaz kumlu kireçta(cid:250)ları üzerinde Yapıldak
dere vadisinin kuzey yamacında vadi tabanından 30 m yüksekte bir ma(cid:247)ara
olu(cid:250)mu(cid:250)tur.

Havzanın su bölümü ile vadi tabanı arasındaki mesafenin en çok daraldı(cid:247)ı
kesimde yereyi olu(cid:250)turan Çamrakdere üyesine ait az pekle(cid:250)mi(cid:250) milta(cid:250)ı ve
kilta(cid:250)ları kütle hareketlerine elveri(cid:250)lidir. Bu nedenle Yapıldak Dere
vadisinin kuzey yamacında çizgisel bir hat boyunca yamaç stabilitesinin
bozuk oldu(cid:247)u ve heyelanların meydana geldi(cid:247)i görülür. Burada Kocaman
Tepe (141 m) ile Kamil Ma(cid:247)arası mevkii arasında do(cid:247)u-batı do(cid:247)rultusunda
yakla(cid:250)ık 4 km uzunlu(cid:247)undaki yamaç heyelanlıdır. Yamaç üzerinde havzayı
sınırlayan su bölümünün yükseltisi hafif ondüle olarak 195–230 m
seviyesinde uzanmakta ve Yapıldak dere vadisini olu(cid:250)turan güney
kesiminde biri büyük olmak üzere birçok heyelan yarası gözlenmektedir.
Büyük heyelan aynası olasılıkla Çanakkale-Lapseki karayolunun yarattı(cid:247)ı
yük ve trafi(cid:247)in tetikledi(cid:247)i 1.5 km geni(cid:250)likte bir yarım daire (cid:250)eklindedir.
(cid:249)osenin her iki tarafında yamaç e(cid:247)imleri 23° gibi yüksek bir de(cid:247)erdedir.
Aynanın altındaki dı(cid:250)bükey yamaçta ise e(cid:247)im 6° kadardır. Bu heyelan yarası
ile Kamil Ma(cid:247)arası arasında kalan vadi boyunca yamaç e(cid:247)imi 15°dir. Bu
kesimde sel yarıntıları karakterindeki dar vadi kanallarında heyelana ba(cid:247)lı
ötelenmeler ve drenaj bozulmaları göze çarpar. Sarıkaya Tepe batısında asılı
vadi gibi gözüken ve bir topukla önü kapanan vadi ile Kamil Ma(cid:247)arasının
batısında tabandan 25–35 m yüksekte topuk düzlükleri arasında düzensiz sel
yarıntıları bunlara örnek verilebilir. (cid:249)ekil 4’te izohipslerin 10 metrede bir
sayısalla(cid:250)tırması yoluyla yamaç duraysızlı(cid:247)ının maksimum oldu(cid:247)u bu
heyelanlı zonun sayısal arazi modeli olu(cid:250)turulmu(cid:250) ve heyelan akma
düzlemleri ile kar(cid:250)ı yamaçta karstik sahada bozulmu(cid:250) drenaj ve üzerinde
geli(cid:250)ti(cid:247)i basamaklı ve e(cid:247)imli a(cid:250)ınım düzlükleri gösterilmi(cid:250)tir.

Yapıldak Dere havzasında plato sahası a(cid:250)ınım yüzeyleri üzerinde gençle(cid:250)en
akarsu a(cid:250)ındırması sonucunda olu(cid:250)mu(cid:250)tur. Sahada a(cid:250)ınım yüzeyleri kıyı
kesimden itibaren yukarı havzaya do(cid:247)ru farklı seviyelerde uzanırlar.
Özellikle Bayraktepe üyesinin kireçta(cid:250)ı ve kumlu kireçta(cid:250)ları üzerinde
selektif a(cid:250)ındırma sonucunda 3.4°, 4.5° ve 1.7° gibi de(cid:247)i(cid:250)ik e(cid:247)im de(cid:247)erleri
ile kuzeye do(cid:247)ru alçalan a(cid:250)ınım yüzeyi kademeleri olu(cid:250)mu(cid:250)tur.
140
(cid:249)ekil 4. Yapıldak Dere havzasında heyelanlı yamaç ve karstik platonun kabartma haritası (A) ve 3
boyutlu sayısal arazi modeli (B)
Figure 4. Shaded relief map and 3 dimentional digital elevation model of landslided slope and karstic
plateau in Yapıldak Creek basin

Erol (1985)’de seçici a(cid:250)ındırmanın Çanakkale yöresinde bu basamaklı
morfolojinin olu(cid:250)umundaki rolünü belirtmi(cid:250) ve sahanın güneyinde yer alan
Sarıçay ile Kepez Deresi havzaları arasındaki su bölümü üzerinde yükselen
Bayrak Tepe (444)’nin basamaklı Pliosen a(cid:250)ınım yüzeyleri ile çepeçevre
sarıldı(cid:247)ını belirtmi(cid:250)tir. Yapıldak Dere havzasında da Bayraktepe
formasyonunun litolojik özelli(cid:247)i ve kırık sistemleri bu kademele(cid:250)meyi
yaratmaktadır. Yapıldak Köyünden itibaren güneydo(cid:247)uya do(cid:247)ru
Yukarıokçular Köyünün kuruldu(cid:247)u 400 metrelik sırtları takiben do(cid:247)uya do(cid:247)ru
uzanan su bölümü boyunca, 130-140, 280-290, 375-400, 430-480 metre
seviyeli a(cid:250)ınım yüzeyi kademeleri Susam Tepe (491)ye do(cid:247)ru uzanır. Bu
kademeli yükselim Çanakkale formasyonu ve Bayraktepe üyesinin
kireçta(cid:250)ları üzerinde Susam Tepe-(cid:248)(cid:247)delik Köyü ve Yapıldak Köyü arasında
çekilebilecek bir hat içinde kalan karstik sahanın her yerinde gözlenir. Ayrıca
Yukarıokçular Köyünün do(cid:247)usundaki yüzeylerde yükselti farkı yaratmakla
birlikte, zayıf drenajlı derelerin yataklarında da gençle(cid:250)me ba(cid:250)ları (knick
points) yaratan, SW-NE do(cid:247)rultulu muhtemel bir fay uzanmaktadır ki bu
çizgisellik boyunca yamaç diplerinde kaynaklar sıralanır. (cid:249)ekil 5’te
kireçta(cid:250)ları üzerinde uzanan kademeli a(cid:250)ınım düzlükleri görülmektedir.
141
(cid:249)ekil 5. Yapıldak Dere havzasında kireçta(cid:250)ı ve kumlu kireçta(cid:250)ları üzerinde selektif erozyon sonucunda
olu(cid:250)mu(cid:250) kademeli a(cid:250)ınım yüzeyi sistemlerinin 3 boyutlu görünümü ve profil görüntüleri
Figure 5. 3-Dimentional and profile views of erosional surfaces formed as result of selective erosion on
limestone and sandy limestones in Yapıldak Creek basin

Havzanın güney kesiminin kabaca do(cid:247)u yarısı ise tamamen Üst Eoen-
Oligosen ya(cid:250)lı andezit ve andezitik tüfler üzerinde geli(cid:250)mi(cid:250)tir. Burada da
litolojik farklılık yer(cid:250)ekilleri üzerinde direnç faktörü olarak etkisini gösterir.
Ancak bunun yanısıra daha yo(cid:247)un bir drenajla parçalanan volkanik kütle
üzerinde a(cid:250)ınım yüzeylerinde keskin topografik dirseklerle basamakla(cid:250)ma
yaratan do(cid:247)u-batı do(cid:247)rultulu dislokasyonlar, akarsu vadilerinin taban
morfolojilerinde de birkaç defa gençle(cid:250)menin meydana geldi(cid:247)ini gösteren
e(cid:247)im kırıkları yaratmı(cid:250)lardır.

Volkanik sahada Sazak Dere, Çekiçler Dere ve Yapıldak Derenin kaynak
kolu olan Yı(cid:247)ılıçakıl Derelerin dandritik bir drenaj ile platoyu parçaladıkları
görülmektedir. Evvelce belirtildi(cid:247)i gibi a(cid:250)ınım yüzeyleri ile derin V (cid:250)ekilli
vadi yamacı geçi(cid:250)lerindeki topografik diskordans yüksek açılıdır. Yarılma
dereceleri ço(cid:247)u yerde 100 metreyi a(cid:250)ar. Burada en önemli özellik bu
homojen litolojik yerey üzerinde, dislokasyonlara ba(cid:247)lı olarak kırıklı veya
basamaklı yamaç profillerinin geli(cid:250)mesidir.
142