Bibliotheekinnovatie in de praktijk - Universiteit van Amsterdam

88 Pages·2014·4.52 MB·Dutch

Bibliotheekinnovatie in de praktijk

Vier evaluatiestudies voor de Bibliotheek Kennemerwaard

Sanne Kraijenbosch
Sara Homan
Steff van Dorp
Stella Nelissen

cursus ‘Innovatie van de publieke informatievoorziening’
Universiteit van Amsterdam
Inhoudsopgave

Voorwoord
Frank Huysmans

Evaluatiestudie Taaltafel
Sanne Kraijenbosch

Evaluatiestudie Medialab voor kinderen
Sara Homan

Evaluatiestudie Medialab voor jongeren
Steff van Dorp

Evaluatiestudie Groen Informatiepunt
Stella Nelissen

Nawoord
Erna Winters

Dit werk valt onder een Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationaal-licentie
(CC BY 4.0). Op http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ is te lezen welke rechten en
verplichtingen gelden bij het delen en bewerken van het materiaal.

2
Voorwoord

De bibliotheek is een van vele instituties en personen die gezamenlijk de publieke
informatievoorziening vormen. Archieven, nieuwsmedia, musea, de publieke omroep en
onafhankelijke professionals (vrij gevestigde journalisten, schrijvers, ‘makers’,
programmeurs en ethische hackers) geven met bibliotheken voeding aan het
maatschappelijk debat door het aanbieden van informatie van algemeen belang (Engels:
in the public interest). ‘Publiek’ staat in ‘publieke informatievoorziening’ niet
noodzakelijkerwijs voor ‘met publieke middelen gefinancierd’. Dag- en opiniebladen
worden bijvoorbeeld uitgegeven door bedrijven die zich bewegen op de vrije markt en
ook het RTL Nieuws wordt geheel uit advertentiegelden betaald. Verslaggeving vanuit een
journalistieke beroepsopvatting kan gerekend worden tot de publieke
informatievoorziening, ongeacht of ze met publieke of private middelen is gefinancierd.
Omgekeerd mag je wel verwachten dat publiek gefinancierde instellingen volledig in het
publieke belang werken. Wat overigens niet uitsluit dat commerciële organisaties ervan
meeprofiteren en dat is dik in orde, want ook zij betalen belasting.

Publieke informatievoorziening is dus dat deel van de informatievoorziening die een
publiek belang dient en daarmee de democratische rechtsorde ondersteunt. Het verschil
tussen openbare en andere typen bibliotheken (nationale, universiteits- en hogeschool-,
school-, bedrijfs- en specialistische bibliotheken) is dat de openbare altijd voor eenieder
toegankelijk zijn. In principe niemand en niemand in principe wordt bij de ingang
geweigerd (tenzij aanwezigheid van die persoon het normale gebruik van de voorziening
door anderen verstoort). Lidmaatschap, bij andere typen bibliotheken vaak een vereiste
voor toegang, is in openbare bibliotheken niet vereist. Reden hiervoor is dat zij, de
democratische theorie indachtig, iedereen in staat stellen om informatie te verkrijgen die
nodig is om te beoordelen of gekozen volksvertegenwoordigers hun taak goed verrichten.
Het verkleinen van sociale verschillen in toegang tot dergelijke informatie op grond van
wie je bent (bezit, inkomen, sociale klasse, opleiding) of waar je woont (stad of platteland)
is een voornaam doel van het stelsel van openbare bibliotheken. Daarnaast zijn ook
cultuurspreiding – met name de literaire cultuur – en ondersteuning van opvoeding en
educatie (lees- en taalvaardigheid, informatievaardigheid en mediawijsheid) belangrijke
doelen.

De digitalisering van media, informatie en communicatie heeft de openbare bibliotheek
niet onberoerd gelaten. Als toegangspoort tot de wereld van fysieke media kon de
bibliotheekvestiging jarenlang bogen op een gestage toestroom van leden en bezoekers.
Met de digitalisering van veel informatie en (recenter) de verkoop en (al dan niet legale)
uitwisseling van e-boeken, zijn burgers minder dan voorheen op de gang naar de fysieke
vestiging aangewezen.
Ook andere instituties in de publieke informatievoorziening worstelen met de overgang
naar de nieuwe digitale werkelijkheid. Die heeft ervoor gezorgd dat er grote hoeveelheden
informatie – zowel de aan de actualiteit gebondene (nieuws en opinie) als specialistische
informatie op tal van professionele- en vrijetijdsgebieden – voor iedereen met
internettoegang gratis te verkrijgen zijn. Net als bij de openbare bibliotheek is de ‘komst’
3
van grote publieksgroepen daardoor veel minder vanzelfsprekend geworden. Dagbladen
en tijdschriften worstelen met de zoektocht naar nieuwe ‘verdienmodellen’, terwijl de
publieke omroep en openbare bibliotheken in toenemende mate wordt gevraagd om hun
maatschappelijke rendement, de ‘(social) return on investment’, onder bewijs te stellen nu
er zoveel alternatieven zijn voor hun diensten en producten.

In de cursus Innovatie van de publieke informatievoorziening, een keuzevak op
masterniveau van de opleiding Culturele Informatiewetenschap van de faculteit
Geesteswetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam, bestuderen we deze
problematiek. We doen dat vanuit een omvattende optiek, waarin technologische,
economische, juridische, politiek-bestuurlijke (beleid, regulering) en sociaal-culturele
aspecten worden verkend. In het eerste deel van de cursus (zeven colleges) komt dit brede
perspectief aan bod. Het tweede deel (zeven werkgroepen) is de openbare bibliotheek de
‘case’ die in het middelpunt van de belangstelling staat. Het eerder behandelde wordt op
de openbare bibliotheek toegepast en we bestuderen welke overeenkomsten en
verschillen er zijn met de (deels overlappende) domeinen van publieke omroep en
journalistiek. Met een concreet praktijkonderzoek sluiten de studenten de cursus af.

In het studiejaar 2013-2014 speelde de cursus zich af in het eerste semester (september-
december 2013). Onderdeel van het eerste deel was een excursie naar de hoofdvestiging
van de Bibliotheek Kennemerwaard in Alkmaar, alwaar directeur Erna Winters ons
deelgenoot maakte van de keuzes die recent waren gemaakt bij de herinrichting van die
vestiging. Een gelukkige omstandigheid voor ons was dat er een aantal nieuwe diensten
was ingevoerd die in de praktijk nog niet zo goed van de grond waren gekomen en/of
doorontwikkeling behoefden. Koren op de molen van het tweede deel van onze cursus. De
vier studenten verdeelden de onderwerpen en gingen enthousiast aan de slag.

In dit document zijn hun eindpapers samengebracht. Mijn dank gaat in de eerste plaats uit
naar de Bibliotheek Kennemerwaard, in het bijzonder Erna Winters, Jan Kaldenbach en
Maria Sabel, die ons met veel enthousiasme ontvingen en de jonge onderzoekers met raad
en daad bijstonden om de onderzoeken tot een goed einde te brengen. Dank vooral ook
aan die onderzoekers zelf: Sanne, Sara, Steff en Stella, in de correspondentie tussen de
bibliotheek en mijzelf na verloop van tijd aangeduid als ‘de vier S-en’. Voor de cursus
kenden ze elkaar niet of nauwelijks. Toch heb ik in mijn vijftien studiejaren aan de
Radboud Universiteit Nijmegen en de Universiteit van Amsterdam niet eerder zo’n
positieve atmosfeer, saamhorigheid en collectieve motivatie meegemaakt in een groep
studenten. Deze ervaring deed me besluiten om hun werk bijeen te brengen in dit
document, dat als visitekaartje mag dienen voor de cursus, de bibliotheek maar zeker ook
voor henzelf.

Amsterdam, maart 2014

Frank Huysmans
bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap
Universiteit van Amsterdam
4
Sanne
 Kraijenbosch

1
“Aap
 -­‐
 Noot
 -­‐
 Mies”

1.
 De
 bibliotheek
 als
 schakel
 in
 lezen,
 schrijven
 en
 leren

1.1
 Aanleiding

Van
 het
 invullen
 van
 een
 formulier
 bij
 het
 postkantoor,
 het
 wijzigen
 van
 een
 adres,
 een

bezoekje
 afleggen
 bij
 de
 dokter
 tot
 aan
 het
 doen
 van
 boodschappen:
 in
 het
 alledaagse
 leven

is
 geletterdheid
 belangrijk
 om
 deel
 te
 kunnen
 nemen
 aan
 de
 maatschappij.
 Problemen
 met

lezen
 en
 schrijven
 komen
 in
 alle
 lagen
 van
 de
 bevolking
 voor
 (bij
 zowel
 mannen
 als
 vrouwen,

werkenden
 en
 niet-­‐werkenden,
 autochtone
 Nederlanders
 en
 allochtonen,
 mensen
 met
 en

zonder
 een
 (lees)handicap
 etc.).
 Hoewel
 laaggeletterdheid
 in
 een
 diverse
 doelgroep
 aanwe-­‐
zig
 is,
 blijkt
 uit
 recent
 PIAAC-­‐
 onderzoek
 dat
 in
 het
 bijzonder
 de
 laaggeletterdheid
 onder
 de

45-­‐plussers
 stijgt:
 61%
 is
 56
 jaar
 of
 ouder1.
 In
 Nederland
 zijn
 er
 ruim
 3,5
 miljoen
 laagopge-­‐
leide
 volwassenen
 van
 wie
 er
 1,5
 miljoen
 laaggeletterd
 zijn
 (bibliotheekenbasisvaardighe-­‐
den.nl)2.

  Om
  deze
  stand
  van
  zaken
  te
  bestrijden,
  kunnen
  openbare
  bibliotheken
  een

belangrijke
 functie
 vervullen.
 Bibliotheken
 zijn
 immers
 van
 oudsher
 gericht
 op
 de
 bestrijding

van
 analfabetisme
 en
 ze
 zijn
 er
 om
 kwetsbare
 burgers
 in
 de
 maatschappij
 te
 ondersteunen

en
 de
 middelen
 te
 geven
 om
 zichzelf
 te
 kunnen
 ontwikkelen,
 wat
 tegenwoordig
 ook
 wel

“empowerment”
  wordt
  genoemd
  (Huysmans
  en
  Hillebrink
  26).
  Deze
  maatschappelijke

functie
  is
  nu
  nog
  steeds
  belangrijk,
  vooral
  in
  verhouding
  tot
  kwetsbare
  groepen
  in
  de

1
 PIAAC
 (Programma
 For
 the
 International
 Assessment
 of
 Adult
 Competencies)
 is
 een
 internationaal
 onderzoek

dat
  het
  gebruik
  van
  vaardigheden
  onder
  16
  tot
  65
  jarigen
  in
  kaart
  brengt.
  Het
  PIAAC-­‐
  onderzoek

“Kernvaardigheden
 voor
 werk
 en
 leven”
 is
 uitgevoerd
 door
 het
 Expertisecentrum
 Beroepsonderwijs
 (ECBO)
 en

het
 Researchcentrum
 voor
 Onderwijs
 en
 Arbeidsmarkt.
 Link:
 www.piaac.nl

2In
 dit
 onderzoek
 wordt
 de
 term
 “laaggeletterd”
 aangehouden,
 omdat
 dit
 onderzoek
 zich
 richt
 op
 problemen

met
 lezen
 en
 schrijven.
 Het
 vernieuwde
 begrip
 “geletterdheid”
 omvat
 luisteren,
 spreken,
 lezen,
 schrijven,

gecijferdheid
 en
 in
 dit
 kader
 het
 gebruiken
 van
 alledaagse
 technologie
 om
 te
 communiceren
 en
 om
 te
 gaan
 met

informatie
 (Aktieplan
 Rijksoverheid
 1)
2
samenleving
  die
  een
  achterstand
  hebben
  in
  het
  onderwijs,
  laaggeletterd
  zijn
  of
  voor

inburgeraars.
  Bibliotheken
  proberen
  dan
  ook
  te
  handelen
  vanuit
  hun
  maatschappelijke

functie
  en
  in
  te
  spelen
  op
  maatschappelijke
  vraagstukken.
  Bijvoorbeeld
  door
  mede
  in

opdracht
  van
  de
  gemeente
  versterkt
  aandacht
  te
  geven
  “aan
  de
  relatie
  tussen
  de

bibliothecaire
  dienstverlening
  en
  het
  lokale
  onderwijs
  en
  welzijnswerk”
  (Huysmans
  en

Hillebrink
 90).

  Zo
  is
  er
  een
  programma
  dat
  inzet
  op
  een
  “Leven
  lang
  leren”
  om
  de

kennismaatschappij
 te
 versterken,
 een
 duurzame
 economische
 groei
 te
 stimuleren
 en
 een

hechtere
 sociale
 samenhang
 te
 ontwikkelen3.
 Het
 project
 richt
 zich
 niet
 alleen
 op
 basis-­‐
 of

vervolgonderwijs,
 maar
 juist
 ook
 op
 volwasseneneducatie.
 Bibliotheken
 kunnen
 door
 middel

van
 dit
 soort
 innovatieve
 initiatieven
 een
 aangewezen
 plek
 zijn
 waar
 taalonderwijs
 in
 allerlei

vormen
  aanwezig
  is.
  Dit
  kan
  bijvoorbeeld
  ook
  door
  aan
  te
  sluiten
  op
  gemeentelijke

beleidskaders
 in
 het
 bevorderen
 van
 taal
 en
 geletterdheid
 op
 het
 gebied
 van
 inburgering,
 re-­‐
integratie,
 zorg
 en
 welzijn
 en
 educatie.

  Bibliotheek
 Alkmaar
 Centrum
 heeft
 recent
 vernieuwingen
 doorgevoerd
 die
 betrek-­‐
king
 hebben
 op
 het
 bevorderen
 van
 deze
 aandachtspunten.
 Zo
 is
 er
 een
 (fysieke)
 taaltafel,

die
 beoogt
 toegang
 te
 verschaffen
 tot
 alles
 dat
 met
 taal
 te
 maken
 heeft.
 De
 taaltafel
 is
 er

voor
 iedereen
 en
 is
 erop
 gericht
 om
 mensen
 uit
 alle
 lagen
 van
 de
 bevolking
 de
 middelen
 te

geven
 om
 deel
 te
 kunnen
 nemen
 aan
 de
 maatschappij.
 Eén
 van
 de
 kernwaarden
 voor
 de

bibliotheek
 is
 dan
 ook
 het
 eerder
 genoemde
 “empowerment”.
 Dit
 wil
 zeggen
 dat
 burgers
 in

staat
 zijn
 zichzelf
 te
 kunnen
 handhaven,
 deel
 te
 kunnen
 nemen,
 te
 kunnen
 ontwikkelen
 en

3
 “Leven
 lang
 leren”
 is
 een
 Europees
 subsidieprogramma
 om
 internationalisering
 in
 het
 onderwijs
 te

bevorderen.
 In
 Nederland
 wordt
 dit
 uitgevoerd
 door
 het
 Nationaal
 agentschap:
 https://www.na-­‐lll.nl/het-­‐
programma/het-­‐doel-­‐van-­‐het-­‐lll-­‐programma

3
bij
 te
 kunnen
 dragen
 aan
 de
 samenleving
 (Meerjarenbeleidsplan
 Kennemerwaard
 2011-­‐
2014).

  Een
  belangrijke
  rol
  in
  het
  empoweren
  van
  burgers
  is
  weggelegd
  voor
  de

ontwikkelingen
 van
 het
 web.
 In
 het
 dagelijks
 leven
 wordt
 namelijk
 steeds
 meer
 informatie

digitaal
 beschikbaar:
 “Je
 kunt
 de
 radio
 of
 tv
 niet
 aanzetten
 of
 je
 hoort
 www.dit
 en
 www.dat.

Alles
 gaat
 over
 internet.
 Altijd
 en
 overal”
 (Fouarge,
 Houtkoop,
 Van
 der
 Velden
 2011).
 Naast

een
  fysieke
  educatieve
  plek
  in
  de
  bibliotheek,
  speelt
  Alkmaar
  ook
  in
  op
  een
  digitale

leeromgeving.
 Digitale
 vaardigheden
 zijn
 een
 steeds
 belangrijker
 middel
 om
 mee
 te
 kunnen

doen
 in
 de
 maatschappij.
 Het
 is
 dan
 ook
 belangrijk
 om
 als
 bibliotheek
 hierop
 in
 te
 kunnen

spelen.

  Alleen:
 het
 empoweren
 van
 burgers
 is
 moeilijk
 wanneer
 zij
 de
 weg
 naar
 de
 biblio-­‐
theek
 niet
 weten
 te
 vinden
 of
 geen
 gebruik
 maken
 van
 de
 bibliotheek
 als
 een
 leeromgeving

voor
 het
 verbeteren
 en
 verder
 ontwikkelen
 van
 de
 taalvaardigheid.
 De
 bibliotheek
 heeft
 bij-­‐
voorbeeld
 een
 omvangrijk
 bereik
 in
 het
 basisonderwijs,
 maar
 het
 bereik
 in
 volwassenenedu-­‐
catie
 is
 een
 stuk
 kleiner.
 Dit
 komt
 mede
 doordat
 laaggeletterden
 niet
 direct
 en
 moeilijk
 te

identificeren
  zijn
  (ECBO-­‐
  onderzoek
  28).
  Het
  bereiken
  van
  laaggeletterde
  volwassen

autochtonen
  is
  een
  probleem
  waar
  de
  bibliotheek
  van
  Alkmaar
  ook
  mee
  worstelt.
  De

problematiek
 van
 de
 bibliotheek
 in
 het
 bereiken
 van
 laaggeletterden
 neemt
 niet
 weg
 dat
 de

maatschappelijke
  dienstverlening
  van
  de
  bibliotheek
  op
  het
  gebied
  van
  educatie,

alfabetisering
 en
 onderwijs
 nog
 steeds
 belangrijk
 is
 (UNESCO
 manifest)4.

  Het
 geeft
 alleen
 wel
 aan
 dat
 de
 maatschappelijke
 functie
 van
 de
 bibliotheek
 niet
 als

vanzelfsprekend
 te
 beschouwen
 is
 (Huysmans
 en
 Hillebrink
 26).
 De
 maatschappelijke
 functie

4Er
 is
 kritiek
 geuit
 op
 het
 UNESCO
 manifest,
 omdat
 de
 legitimering
 van
 openbare
 bibliotheken
 niet
 meer

adequaat
 is
 in
 de
 huidige
 maatschappelijke
 context:

http://www.bibliotheekblad.nl/nieuws/nieuwsarchief/bericht/1000001078

4
van
  de
  bibliotheek
  hangt
  bovendien
  samen
  met
  sociaaleconomische
  vraagstukken.

Ontwikkelingen
  zoals
  de
  vergrijzing
  in
  Nederland,
  een
  diverse
  culturele
  bevolking,
  de

veranderde
  (drukke)
  tijdsbesteding
  en
  de
  genoemde
  digitalisering
  van
  informatie,
  zijn

ontwikkelingen
 waar
 bibliotheken
 in
 hun
 dienstverlening
 rekening
 mee
 moeten
 houden

(Huysmans
 en
 Hillebrink
 11).
 Zo
 ook
 de
 bibliotheek
 in
 Alkmaar,
 die
 bezig
 is
 met
 ingrijpende

vernieuwingen
  om
  zo
  goed
  mogelijk
  in
  te
  kunnen
  spelen
  op
  de
  uitdagingen
  waar
  de

bibliotheek
 in
 de
 komende
 jaren
 voor
 komt
 te
 staan.
 Waar
 vroeger
 het
 leesplankje
 “aap-­‐

noot-­‐
 mies”
 werd
 gebruikt
 als
 fysiek
 hulpmiddel,
 zal
 er
 nu
 op
 het
 gebied
 van
 educatie
 zowel

fysiek
  als
  digitaal
  ingezet
  moeten
  worden.
  Bij
  de
  genoemde
  problemen
  in

volwasseneneducatie
 en
 de
 mogelijke
 rol
 van
 de
 bibliotheek
 hierin,
 zijn
 een
 aantal
 vragen

van
 belang.

1.2
 Probleemstelling:
 Doel-­‐
 en
 vraagstelling

De
 doelstelling
 van
 dit
 onderzoek
 is
 aanbevelingen
 geven
 over
 hoe
 de
 bibliotheek
 in
 Alkmaar

haar
 bereik
 onder
 laaggeletterden
 volwassenen
 rond
 de
 taaltafel
 kan
 vergroten.
 De
 doel-­‐
groep
 in
 dit
 onderzoek
 zijn
 mensen
 voor
 wie
 de
 moedertaal
 Nederlands
 is
 (NT1).
 Er
 is
 hier

vanuit
 de
 bibliotheek
 en
 de
 gemeente
 Alkmaar
 extra
 aandacht
 voor,
 omdat
 ze
 aangeven
 dat

deze
 doelgroep
 moeilijk
 te
 bereiken
 is.
 De
 vraag
 die
 centraal
 zal
 staan
 in
 dit
 onderzoek
 is:

Hoe
 kan
 de
 bibliotheek
 in
 Alkmaar
 bijdragen
 aan
 het
 oplossen
 van
 problemen
 met
 lezen,

schrijven
 en
 leren
 voor
 volwassen
 autochtone
 Nederlanders
 (NT1)?
 Om
 een
 antwoord
 te

kunnen
 geven
 op
 de
 onderzoeksvraag
 zijn
 er
 een
 aantal
 deelvragen
 geformuleerd:

1)
 Wat
 zijn
 de
 specifieke
 problemen
 die
 spelen
 bij
 volwasseneneducatie
 in
 het
 algemeen?

Hierbij
 schets
 ik
 een
 context
 van
 de
 problemen
 die
 er
 zijn
 betreffende
 volwasseneneducatie.

Dit
 koppel
 ik
 vervolgens
 aan
 de
 problematiek
 met
 volwasseneneducatie
 rond
 laaggeletterd-­‐
5
heid
 in
 de
 lokale
 samenleving
 van
 Alkmaar,
 waar
 ook
 de
 bibliotheek
 in
 Alkmaar
 op
 in
 moet

kunnen
 spelen.

2)
 Wat
 is
 de
 rol
 van
 bibliotheken
 in
 volwasseneneducatie
 van
 NT1?
 Deze
 vraag
 koppel
 ik
 aan

deelvraag
 1,
 want
 de
 antwoorden
 uit
 deelvraag
 1
 kan
 ik
 gebruiken
 om
 te
 onderzoeken
 hoe

bibliotheken
 in
 (kunnen)
 spelen
 op
 problemen
 met
 volwasseneneducatie
 van
 NT1.

3)
 Hoe
 kan
 de
 bibliotheek
 in
 Alkmaar
 haar
 dienstverlening
 vorm
 geven
 aan
 de
 taaltafel
 en

hoe
 krijgt
 ze
 NT1’ers
 betrokken
 bij
 de
 taaltafel
 (zodat
 ze
 actief
 aan
 de
 slag
 gaan
 met
 hun

problemen)?
 In
 deze
 paragraaf
 geef
 ik
 aanbevelingen
 over
 hoe
 de
 bibliotheek
 in
 Alkmaar

haar
 dienstverlening
 kan
 verbeteren.

1.3
 Werkwijze
 en
 opbouw

Om
 de
 onderzoeksvragen
 te
 beantwoorden
 is
 er
 gericht
 gezocht
 naar
 literatuur
 over
 laag-­‐
geletterdheid
 en
 volwasseneneducatie
 van
 NT1.
 Ik
 ben
 in
 dit
 onderzoek
 op
 zoek
 gegaan
 naar

informatie
 uit
 meerjarenplannen
 van
 bibliotheken
 en
 verschillende
 beleidsdocumenten
 die

in
  verband
  staan
  met
  dit
  onderwerp.
  De
  literatuur
  is
  opgezocht
  via
  verschillende

zoekmachines
  (Google,
  UvA
  scholar,
  nieuwssites).
  Verder
  zijn
  in
  dit
  onderzoek
  actuele

ontwikkelingen
 en
 nieuws
 op
 het
 gebied
 van
 laaggeletterdheid
 opgenomen
 uit
 bijvoorbeeld

informatie
 van
 instellingen
 die
 zich
 richten
 op
 bibliotheken
 en
 taaleducatie
 (zoals
 SIOB,

Probiblio,
 Cubiss,
 Stichting
 Lezen
 &
 Schrijven
 etc.).
 Naast
 het
 literatuuronderzoek
 is
 er
 ook

contact
  opgenomen
  met
  mensen
  die
  in
  de
  bibliotheekwereld
  zelf
  actief
  bezig
  zijn
  met

taalonderwijs5.

 Het
 onderzoek
 is
 opgebouwd
 aan
 de
 hand
 van
 de
 deelvragen
 in
 de
 volgorde
 als
 ze

eerder
 zijn
 beschreven.
 Als
 eerste
 zal
 ik
 ingaan
 op
 de
 problemen
 op
 het
 gebied
 van
 volwas-­‐

5
 Op
 maandag
 11
 november
 was
 er
 de
 Landelijke
 dag
 Laaggeletterdheid
 in
 Den
 Bosch.
 Ik
 heb
 daar
 verschillende

mensen
 uit
 de
 bibliotheekwereld
 gesproken
 en
 ik
 mag
 hun
 benaderen
 voor
 nadere
 vragen.
6