beşinci uluslar arası orta doğu semineri bildiriler

273 Pages·2017·11.29 MB·Turkish

T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ

ORTA DOĞU ARAŞTIRMALARI MERKEZİ YAYINLARI NO: 25

BEŞİNCİ ULUSLAR ARASI

ORTA DOĞU SEMİNERİ

İSLAMİYET’İN DOĞUŞUNDAN

OSMANLI İDARESİNE KADAR ORTA DOĞU

(Şam 2-4 Kasım 2010)

BİLDİRİLER

EDİTÖRLER

Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK

Prof. Dr. Enver ÇAKAR

ELAZIĞ
2012
KURULLAR
ONUR KURULU EŞ BAŞKANLARI
Prof. Dr. Vail MUALLA-Şam Üniversitesi Rektörü
Prof. Dr. A. Feyzi BİNGÖL-Fırat Üniversitesi Rektörü
YÜRÜTME KURULU
Prof. Dr. Jbağ KABLO-Şam Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü
Başkanı
Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK-Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları
Merkezi Müdürü
BİLİM KURULU
Prof. Dr. Jbağ KABLO-Şam Üniversitesi
Prof. Dr. Sühyl ZEKKAR-Şam Üniversitesi
Prof. Dr. Samar BEHLEVAN-Şam Üniversitesi
Prof. Dr. Şükran HARBUTLU-Şam Üniversitesi
Prof. Dr. Ahmed HALVANİ-Şam Üniversitesi
Prof. Dr. Mehmet YUVA-Şam Üniversitesi
Prof. Dr. Faize KELLAS-Şam Üniversitesi
Prof. Dr. Muhammed AHMAD-Şam Üniversitesi
Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK-Fırat Üniversitesi
Prof. Dr. Sadettin TONBUL--Fırat Üniversitesi
Prof. Dr. M. Beşir AŞAN-Fırat Üniversitesi
Prof. Dr. Cemalettin ÇOPUROĞLU-Fırat Üniversitesi
Prof. Dr. Ali YILDIRIM-Fırat Üniversitesi
Prof. Dr. Esma ŞİMŞEK-Fırat Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Rifat ÖZDEMİR-Fırat Üniversitesi
T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ
ORTA DOĞU ARAŞTIRMALARI MERKEZİ YAYINLARI NO: 25

BEŞİNCİ ULUSLAR ARASI
ORTA DOĞU SEMİNERİ
İSLAMİYET’İN DOĞUŞUNDAN OSMANLI İDARESİNE
KADAR ORTA DOĞU
(Şam 2-4 Kasım 2010)
BİLDİRİLER

EDİTÖRLER
Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK
Prof. Dr. Enver ÇAKAR

ELAZIĞ
2012
Eserin Adı: Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri İslamiyet’in Doğuşundan
Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010), Bildiriler
Yayınlayan Kurum: Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi
Basım Yeri : Elazığ
Basım Tarihi: 2012
Baskı: Fırat Üniversitesi Basımevi
Baskı Adedi: 500
ISBN: 978-975-394-075-7
Her hakkı mahfuzdur. Fırat Üniversitesi’nin izni olmadan tamamen veya kısmen
çoğaltılamaz.
Yayınlanan bildirilerde ileri sürülen görüşler, yazarlarına aittir. Merkezimizin
görüşünü yansıtmaz. Bundan dolayı Merkezimiz mesuliyet kabul etmez.
İsteme Adresi: Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Müdürlüğü,
Elazığ/ TÜRKİYE
Tlf:0.424.2370000/3836-3839
Fax:[phone]
e-mail: [email protected]
[email protected]
Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi
Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri
İslamiyet’in Doğuşundan Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010) 1

İÇİNDEKİLER

Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Müdürü
Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün Açılış Konuşması…......................... 5

Fırat Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. Bülent Şen’in
Konuşması……………………………………….…………………. 7

İstanbul Ticaret Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sabri Orman’ın
Konuşması………………………………………………………..… 11

Şam Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Vail Mualla’nın Konuşması 13
BİLDİRİLER (İsim Alfabetik Sırasına Göre)……………………... 15
Abdülkadir YUVALI
İlhanlı Devleti’nin Kuruluşundan Önce Anadolu Selçuklu
Devleti’nin Altınorda Karşısındaki Statüsü ………………………... 17
Adem APAK
Abbasilerin İlk Asrında Arap-Bizans İlişkileri …………………….. 27
يناولح دمحأ
يملاسإ طسو يف هيبيلص ةريزج ةلصافلا ةلصاولا ةنيدملا اهرلا
45
ريرحتلا و نيدلا دامع
Ali AKTAN
Sultan Kalavun Döneminde (M. 1279-1290) Memlûk-Haçlı
Münasebetleri …….……..……..…………………………………… 59

Birsel KÜÇÜKSİPAHİOĞLU
Emeviler’in İstanbul Kuşatmaları Esnasında Bizans İmparatorluğu-
nun Durumu .……………………………………………………...… 77
2 İçindekiler
Casim AVCI
Emevîler Döneminde Bizans İmparatorluğu İle Diplomatik İlişkiler
89
يناولح حيلملا ةيداف
ةيملاسلإا روصعلا يف لوضانلأاو يبرعلا قرشملا 101

Güray KIRPIK
Antep ve Halep Bölgesinde Memluklulardan Osmanlılara İntikal
Eden Vakıflar ………………………………………………………. 107

Mehmet AKBAŞ
Hamdânî Sultanı Seyfüddevle Döneminde Anadolu’da İlk Haçlı
Yapılanması …………………………………………………….…... 141
Mehmet AZİMLİ
Babek El-Hurremi İsyanı ve Bizans İle İlişkileri ……...…………… 149

Mehmet ÇELİK
Bizans’ın Ortadoğu’daki Mezhep Politikasının İslâm Fetihlerindeki
Kolaylaştırıcı Rolü …………………………………………..……... 167
دوـيز دمحم
177
-254 يناثلا يسابعلا رصعلا يف يـملاسلإا داهجلا نولوط نب دمحأ
م905-868/ـه292
Murat ÖZTÜRK
İslam Fetihlerinin Küresel Ekonomiye Etkileri...…………………… 197
Mustafa UYAR
İlhanlı-Memlûk Mücadelesi ve Suriye: Ekolojik Yaklaşımlar……… 205
Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi
Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri
İslamiyet’in Doğuşundan Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010) 3

Nuri YAVUZ
Anadolu Selçuklu Sultanı Süleyman Şah’ın Kuzey Suriye’deki
Faaliyetleri ve Sonuçları...……………………..……………………. 215
يلطوبرخ ناركش
يوملأا رصعلا يف ةينيطنطسقلا راصح 229
Zekeriya KİTAPÇI
Müslüman Arap Komutanı Mervan b. Muhammed ve Hazarlar
Arasında İslamiyetin Yayılması...……………………..………….… 263
Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi
Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri
İslamiyet’in Doğuşundan Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010) 5

Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün Açılış Konuşması
Şam Üniversitesinin Sayın Rektörü, Türkiye Cumhuriyeti Şam
Büyükelçisi Müsteşarı, Fırat Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve İstanbul
Ticaret Üniversitesi Rektörü, Sayın Öğretim üyeleri, Hanımefendiler,
Beyefendiler, Sevgili öğrenciler ve Sayın Misafirler,
Bugün bizim için hakikaten çok önemli bir gündür, bizim için özel bir
anlamı vardır. Zira 2003 yılında itibaren Fırat Üniversitesi ile Şam
Üniversitesi arasında başlatılan bilimsel işbirliğinin güzel bir neticesi olarak
bilimsel değeri yüksek ve samimi bir uluslar arası konferans icra etmekteyiz.
2003 yılında Şam Üniversitesini ilk ziyaret ettiğimiz zaman Rektörümüz
Prof.Dr. Feyzi Bingöl’ün işbirliği teklifini, o zaman Şam Üniversitesi
Rektörü olan Prof. Dr. Hani Murtaza’ya teklif ettiğimizde, hedefimiz, iki
üniversite arasındaki bilimsel işbirliğini bu seviyeye ve buradan da daha
ileriye götürmekti. Bugün böyle bir toplantı ile bu hedefimizi kısmen de olsa
gerçekleştirmiş, iki üniversite bilim adamları arasında samimi işbirliğini
kurmuş bulunuyoruz. Bu toplantıların her iki ülkenin millî menfaatlerine
hâdim toplantılar olacağına inanıyoruz.
Geçen yedi sene içinde iki ülkenin tarih ve kültürel bakımdan aynı
olduğunu, halklarının kültürleri arasında büyük bir fark olmadığını tam
tersine bir olduğunu öğrendik, uzun süre bu birliği keşfetmenin
sarhoşluğuyla daha fazla vakit kaybetmenin yersiz olduğu kanaatindeyim.
Ülkelerimizin menfaatleri doğrultusunda daha pratik sonuçlar almak için
bazı tedbirler almak zorundayız. Bunu da ülkelerin muharrik gücü olan
üniversiteler ve akademisyenler yapacaktır, yapmalıdır. Akademisyenler
daima siyasetin önündedir, bizler siyasete öncülük etmeliyiz, siyaseti önünü
açmalıyız, bulduğumuz bilimsel esasları ülkeler siyasetin milletlerarası
ilişkilerin bilimsel temellerini geliştirmeliyiz. Onun için bu ilişkileri
geliştirilmesinin büyük yükünün biz akademisyenlerde olduğu
kanaatindeyiz.
Bunun şuuru ile yedi yılda beri Şam Üniversitesi ile ilişkileri geliştirdik
ve hem Elazığ’da hem de Şam’da pek çok toplantı icra ettik. Bugüne kadar
bu ilişkileri geliştirilmesinde iki taraftan da emeği geçen muhterem
Rektörlerimiz Prof. Dr. Hani Murtaza, Prof. Dr. İssam Avva, şimdiki
Rektörümüz Prof. Dr. Vail Mualla ile Edebiyat Fakültesinin Dekanlarına
özellikle Tarih Bölümü Başkanları Prof. Dr. Samar Behlevan, Prof. Dr. Jibağ
Kablo’ya, Sayın Bölüm Başkanlarının şahsında Tarih Bölümünün bütün
6 Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün Açılış Konuşması
öğretim üyesi meslektaşlarıma, iki üniversite arasındaki ilişkilerin
gelişmesinde özel bir gayret ve emeği geçen Doç. Dr. Mehmet Yuva’ya
huzurlarınızda teşekkür ediyorum. Türkiye tarafından da Fırat Üniversitesi
Rektörü Prof. Dr. Feyzi Bingöl ve Fen Edebiyat Fakültesi Dekanlarımız ve
Tarih Bölümü öğretim üyelerine teşekkür ediyorum.
Şam Üniversitesi ile yaptığımız antlaşmaların özel bir anlamı vardı.
Türkiye ve Orta Doğu ilişkilerinin merkezi Şam Üniversitesi olmalıdır. Şam
Üniversitesi, bölgeye yapacağımız açılımların merkezi olmalıdır. Fırat
Üniversitesi ile Şam Üniversitesinin bu işbirliği, iki ülkenin Orta Doğuya
yapılacak açılımların merkezi olacaktır. Çünkü iki ülkenin birbirleriyle olan
tarihi ve kültürel bağları, diğer Orta Doğu ülkeleri ile olan bağlarından
farklıdır. İki ülkenin tarihî kaderi birlikte tecelli etmiştir. Bu itibarla
üniversitelerimiz arasındaki bu ilişki, sıradan iki üniversite arasında yapılan
mutad işbirliği anlaşmalırın çok ötesinde bölgesel bir hedefi vardır ve
misyonu vardır. Dolayısıyla bundan sonra Orta Doğu’ya yönelik çeşitli
bilimsel toplantılarının Fırat ve Şam Üniversitelerinin işbirliğiyle ortaklaşa
olarak yapılmasını talep ediyoruz. Bunun için her iki tarafta da bilimsel irade
ve kabiliyet mevcuttur. Bu bilimsel ilişkilerin daha da geliştirilmesi için bazı
tedbirlerin alınması gerekir. Bunları şu şekilde özetlemek mümkündür:
1. Öğrenci ve öğretim üyesin değişimi,
2. Müşterek projelerin yürütülmesi
3. Yayın mübadelesi
4. Taraf ülkelerde Türkçe ve Arapça öğretimin yaygınlaştırılması,
bunun için gerekli idari ve bilimsel alt yapının hazırlanması.
Sadece tarih alanında değil, her alanda projeler yapılmalıdır. Esasen iki
üniversite arasında imzalanan Bilimsel İşbirliği Protokolü, tıp, ziraat,
mühendislik ve diğer alanları kapsamaktadır. Gerçekten bütün alanlarda
birbirimizde alacağımız çok şeyler vardır.
Eğer bu çalışmalar sadece Fırat ve Şam Üniversiteleri ile sınırlı kalırsa,
mahallî olmaktan öteye geçemeyecektir. Bu mütevazi ilişkiler yeterli
değildir. Müşterek tarih, kültür ve menfaat birliğimiz, bireysel gayretlerle
yürütülemeyecek kadar derin, zengin ve hayatî önemi haizdir. Onun için bu
hususta müesseseleşmek şarttır. Bu husustaki teklifimiz Türkiye-Orta Doğu
Üniversiteler Birliğinin kurulmasıdır. O zaman bölgemizde ortak tarih ve
kültürümüz üzerinde yeniden kendi medeniyetimizi kurmamız mümkün
olacaktır.
Sabrınız için teşekkür eder, saygılar sunarım.
Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi
Beşinci Uluslar Arası Orta Doğu Semineri
İslamiyet’in Doğuşundan Osmanlı İdaresine Kadar Orta Doğu (Şam, 2-4 Kasım 2010) 7

Fırat Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Bülent Şen’in Konuşması
Sayın Rektörler, Sayın meslektaşlarım, hanımefendiler beyefendiler,
sevgili öğrenciler, konuşmama başlarken hepinizi saygılarımla
selamlıyorum.
Her şeyden önce Beşinci Uluslar arası Orta Doğu Semineri
münasebetiyle Şam ve Üniversitesinde sizlerle birlikte olduğum için son
derecede memnun olduğumu ifade etmek istiyorum. Sayın İstanbul Ticaret
Üniversitesi Rektörü gibi benim de Şam’a ilk seyahatim. Dolayısıyla böyle
şansı fırsata çevirmek için önce şehir hakkında bilgi edinmek gerekiyordu.
Dün gün boyu tarihî Şam şehrini gezerek geçirdik. Şunu itiraf etmeliyim ki,
geçmişten bugüne dünyanı en eski yerleşim yeri ve ticaret merkezi olan
tarihi Şam şehrini gezmenin büyük bir ayrıcalık olduğunu düşünüyorum.
Bugüne kadar bu şehri ziyaret etmediğim için büyük bir üzüntü duydum.
Gerçekten Şam şehri, kültürel ve sanatsal eserleriyle bizleri kendisine hayran
bıraktı. Gezdiğimiz yerler arasında Hamidiye Çarşısı ve Emevi Camii, ilk
sırada yer alan eserlerdi. Her ikisi de eşsiz değerlerdir. Ben bir şehrin böyle
sanatsal eserlere sahip olmasını büyük bir ayrıcalık olarak görüyorum. Bu da
bu şehri en büyük şansı ve fırsatıdır. Daha sonra burada Türk-İslam tarihine
önemli hizmetler vermiş, önemli savaşlar yapmış, hem İslamın burada
yayılmasına, hem İslamiyetin korunmasına hem de Türk tarihinin
gelişmesine önemli hizmetler vermiş komutanların türbelerini ziyaret ettik.
Şam şehri bize bu insanları türbeleri başında dua etme fırsatı verdi, bu
bakımdan da çok memnunum. Son olarak Süleymaniye Külliyesine uğradık,
orası da bizi kendisine hayran bıraktı. Ama beni asıl memnun eden Türkiye
Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti arasında bu eseri tamir etmek
amacıyla yapılan ortak protokollerdir. Böyle bir eserin onarıma alınmış
olmasından dolayı duyduğum memnuniyeti de ifade etmek istiyorum.
Sayın İstanbul Ticaret Üniversitesi Rektörü, aslında benim konuşmamın
konusu da olan şehirlerin birbirlerine olan benzerliği konusuna değindi. Bu
bize Türkiye’deki şehirlerin Şam ile hiç de farklı olmadığını göstermiştir.
Ben de buna katılıyorum. Bu, bizim tarihî, kültürel ve anlayış bakımından
birbirimizden hiç de farklı olmadığımızı göstermektedir, bunlar bizim ortak
değerlerimizdir. Dolayısıyla biz birbirimize asla yabancı olarak değil, kardeş
olarak gördüğümüzü belirtmek istiyorum.
Aslında bugünkü toplantını ana temasına geçecek olursak, bugün burada
Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi ve Şam Üniversitesi