belleğin yazınsal bir anlatımı olarak umberto eco'nun kraliçe loana'nın gizemli alevi romanı

209 Pages·2017·7.04 MB·Turkish

T.C.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
BATI DİLLERİ VE EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI
İTALYAN DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI

DOKTORA TEZİ

BELLEĞİN YAZINSAL BİR ANLATIMI OLARAK
UMBERTO ECO’NUN KRALİÇE LOANA’NIN
GİZEMLİ ALEVİ ROMANI

DENİZ DİLŞAD KARAİL
2502120489

TEZ DANIŞMANI
PROF. DR. ESİN GÖREN

İSTANBUL 2017

ÖZ

BELLEĞİN YAZINSAL BİR ANLATIMI OLARAK UMBERTO
ECO’NUN KRALİÇE LOANA’NIN GİZEMLİ ALEVİ ROMANI

DENİZ DİLŞAD KARAİL
Bu tezde İtalyan edebiyatının en önemli temsilcilerinden biri olan Umberto Eco’nun
birçok farklı disiplinde incelenen eserleri arasında geri planda kalmış romanı Kraliçe
Loana’nın Gizemli Alevi romanındaki kurgusal anlatıda görülen bellek kavramı,
sosyoloji ve felsefe gibi disiplinlerden yararlanılarak okur merkezli kuramlar
çerçevesinde incelenmektedir. Disiplinlerarası bir okuma biçiminin geliştirilebilmesi
amacıyla başta felsefe ve sosyoloji disiplinlerinin konusu olan bellek kavramının,
edebî eserler çerçevesinde İtalyan edebiyatından bir örnek üzerinden incelenmesi
amaçlanmıştır. Bu amaçla, bellek araştırmalarının konusu olan bireysel bellek, kültürel
bellek, tarihsel bellek ve tüm bu bellek türlerini içinde barındıran kolektif belleğin,
çağdaş dönem İtalyan edebiyatında, kuramsal araştırmaları ve kurgu anlatılarıyla ses
getirmiş İtalyan yazar Umberto Eco’nun, Kraliçe Loana’nın Gizemli Alevi
romanında nasıl ele alındığı üzerinde durularak İtalyan edebiyatındaki sayısız eserde,
gerek tarihi gerek otobiyografik anlatılar gibi farklı türlerde aktarılmış İkinci Dünya
Savaşı ve İtalya’nın faşizm dönemi yıllarının, tarihsel ve sosyo-kültürel yapısının
bellek türleri aracılığıyla nasıl aktarıldığı incelenmektedir. Kolektif belleği oluşturan
bellek türlerinin, bu eserin sınırları içerisinde metinlerarasılık, yenidenyazım gibi
edebiyat kavramları ve kültürel belleğin aktarımında kullanılan araçlar ile
sunulduğunun saptanması; edebiyat ve bellek ilişkisinin, bir toplumun sahip olduğu
kimliğin, dahası İtalyan toplumunun İkinci Dünya Savaşı ve faşizm dönemi yıllarının
şekillendirdiği benliğini muhafaza etmesinde nasıl bir rol üstlendiği aktarılmaktadır.

Anahtar sözcükler: İtalyan Edebiyatı, Kolektif Bellek, Kültürel Bellek,
Disiplinlerarası Yaklaşım, Anlatı, Metinlerarasılık, Yenidenyazım
iii
ABSTRACT

UMBERTO ECO’S THE MYSTERIOUS FLAME OF QUEEN
LOANA NOVEL AS A LITERARY EXPRESSION OF MEMORY

DENİZ DİLŞAD KARAİL
In this thesis, the concept of memory is examined in the scope of fictional narrative in
collaboration with disciplines such as sociology and philosophy by revolving around
reader based theories through The Mysterious Flame of Queen Loana, a less
prominently studied novel amongst the many other more that were bestowed
interdisciplinary attention, of Umberto Eco, one of the luminary representatives of
Italian literature. Aiming to contribute to interdisciplinary reading practice, the
concept of memory which is mainly a topic of sociological and philosophical
disciplines is attempted at being interpreted over an exemplary of Italian literature
within the schematics of literary work. For that purpose, how the historical and
sociocultural structure of the World War II and the fascist era of Italy have been
narrated in countless literary works of various genres such as historical and
autobiographical narrations utilising memory types is examined by dwelling upon how
the subject matter of memory studies regarding individual, cultural, historical, and
including all, collective memory have been taken into account in the novel The
Mysterious Flame of Queen Loana by Italian author Umberto Eco whose theoretical
studies and fictional narrative changed the course of contemporary Italian literature.
These memory types that are consisted in collective memory are established to be
presented via literary concepts such as intertextuality and rewriting, and tools utilized
for the transference of cultural memory; hence explaining the role this construction
takes on concerning the relationship between literature and memory, the identity of
society and above all, the years of World War II and the fascist era in shaping and
subsequently preserving the social identity in Italy.
Key words: Italian Literature, Collective Memory, Cultural Memory,
Interdisciplinary, Narration, Intertextuality, Rewriting
iv
ÖNSÖZ
Yaşamın her alanını içine alan edebiyatın kurmaca eserler aracılığıyla, bir
toplumun kültürel mirasından yola çıkarak koruma altına aldığı belleği, soyut bir
kavram olmaktan çıkarıp ona somut bir karakter özelliği kazandırarak görünür kılması,
edebiyatta belleğin varoluşunun araştırılmasında farklı yöntemler yaratmıştır.
Bellek, anı, unutma ve hatırlama gibi kavramların etrafında, edebiyata dair kendi
güzergahımı oluşturmaya niyetlendiğim bu çalışmada, Umberto Eco gibi büyük bir
yazarın eserini seçmiş olmanın beni oldukça zorlayacağını biliyordum. Kuramsal
çalışmalarının bulunduğu kitaplarda ve makalelerde verdiği yegâne ipucunun kesinlik
yoktur diyerek aktaran düşünürün, kurgusal anlatısı Kraliçe Loana’nın Gizemli
Alevi’nin, bellek üzerinden çözümlemesini yapmak ve araştırma sonucunda bir
kesinliğe varmak elbette güç olacaktı.
Araştırmalarım sırasında, çalışmaları sınırsız bir edebî coğrafyada varlığını
sürdüren Eco’yu anlamaya çalışarak, aynı zamanda sunduğu düşünceler aracılığıyla
izleyeceğim yolu tespit ederek ve tüm bunları oluşturma aşamasında çalışmamı
disiplinlerarası bir boyuta taşıyarak olası kendi denklemimi yaratmaya çalıştım.
Konusunu bellek kaybı yaşayan ve yaşamının en yakın anılarını kaybeden bir
bireyin anlatısından alan romanın, içinde barındırdığı görsellerle gençlik dönemimden
beri ilgimi çeken resimli bir roman olması, bu çalışmayı gerçekleştirmemde itici bir
güç oldu. Geçmişin arayışında belleğin bize sunduğu verilerin, yaşantımızı hangi
biçimlerde şekillendirdiğini, bugüne değin ortaya konulmuş belli başlı bellek kuramını
olabildiğince merkeze yerleştirip, onları Umberto Eco’nun kurgusal eseri üzerinden
yine onun kuramsal yaklaşımlarıyla irdeleyen bir araştırma gerçekleştirmeye
çalıştığımı ifade etmek isterim. Aynı zamanda başta Göstergebilim olmak üzere
Edebiyat Eleştirisi, Dilbilim, Sanat Tarihi, Ortaçağ Estetiği gibi sayısız uzmanlığı olan
yazarın, romancı rolünün ürünü olan ancak görece daha az araştırılmış Kraliçe
Loana’nın Gizemli Alevi eserine, belleğin penceresinden farklı bir bakış açısı
sunmaya çalıştım.
v
İlerlemesi güç bu güzergahta, kaybolduğum her an paylaştığı kıymetli bilgilerle
yoluma ışık tutan, çalışmamın her aşamasında sonsuz bir sabır ve incelikle akademik
ve insani desteğini hiçbir zaman esirgemeyen hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Esin
Gören’e, bu çalışma süresince benden yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen ve
çaresizliğe düştüğüm her anda beni cesaretlendiren Doç. Dr. Murat Seçkin’e ve Doç.
Dr. Melda Üner’e, çalışmama vakit ayırabilmem için büyük bir özveriyle bana
yardımcı olan bölüm arkadaşlarıma, varlıklarıyla bana çalışma gücü veren annem
Sabiha Karail’e, babam Recep Karail’e ve ağabeyim Kadir Kürşat Karail’e, bu zorlu
yolda beni yalnız bırakmayan Şafak Nazlıcan’a sonsuz teşekkürlerimi sunmak isterim.
İstanbul 2017
Deniz Dilşad Karail

vi
İÇİNDEKİLER

ÖZ ............................................................................................................................... iii
ABSTRACT ............................................................................................................... iv
ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v
KISALTMALAR LİSTESİ ...................................................................................... ix
RESİMLER LİSTESİ ................................................................................................ x
GİRİŞ .......................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM
BELLEK TEORİLERİ

1.1. BİLİM ÖNCESİ DÖNEMDEN HENRİ BERGSON’A BELLEK KAVRAMI .. 7
1.2. BERGSON’UN BELLEK TEORİSİNDE ALGI VE HATIRMALA ................ 14
1.3. BİREYSEL BELLEKTEN KOLEKTİF BELLEĞE GEÇİŞ: MAURİCE
HALBWACHS VE JAN ASSMANN ....................................................................... 19
1.4. KOLEKTİF BELLEK VE EDEBİYAT İLİŞKİSİ ............................................. 24

İKİNCİ BÖLÜM
EDEBİYATTA HATIRLAMA VE UNUTUŞ

2.1. HATIRLAMA VE UNUTUŞUN EDEBÎ İZDÜŞÜMLERİ............................... 29
2.2 KÜLTÜREL BELLEK VE EDEBİYATIN ROLÜ ............................................. 32
2.3. BELLEĞİN OLUŞUMUNDA EDEBİYATIN İŞLEVİ ..................................... 37
2.4. EDEBİYATTA VE BELLEKTE ZAMAN VE MEKÂN KAVRAMLARINA
GENEL BAKIŞ .......................................................................................................... 49

vii
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DİSİPLİNLERARASI BİR BELLEK ÇÖZÜMLEMESİ: KRALİÇE
LOANA’NIN GİZEMLİ ALEVİ

3.1. UMBERTO ECO’NUN BELLEK KAVRAMINA EDEBÎ YAKLAŞIMI ........ 68
3.2. METİNLERARASILIKLA YENİDEN KURULAN GEÇMİŞ ......................... 79
3.2.1. OTOBİYOGRAFİK BELLEK ARAYIŞINDA KÜLTÜREL BELLEĞİN
ROLÜ ................................................................................................................. 81
3.2.2. TARİHSEL BELLEKTEN KÜLTÜREL BELLEĞE GEÇİŞ ................. 98
3.2.3. KOLEKTİF BELLEĞİN METİNLERARASILIĞI ............................... 113

3.3. BELLEĞİN İZİNDE ZAMAN VE MEKÂN ................................................... 115
3.3.1. BELLEK ARAYIŞINDA ZAMANIN İMGESİ .................................... 115
3.3.2. ANLATININ BELLEK MEKÂNLARI ................................................. 121

3.4. ANLATININ BELLEĞİNDEKİ İZLEKLER................................................... 136
3.4.1. SİS .......................................................................................................... 137
3.4.2. GİZEMLİ ALEV .................................................................................... 145
3.4.3 YOLCULUK ........................................................................................... 156

SONUÇ .................................................................................................................... 160
KAYNAKÇA .......................................................................................................... 169
EK: TABLO VE RESİMLER ............................................................................... 181
ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 199

viii
KISALTMALAR LİSTESİ

A.e./a.e. : Aynı eser
a.g.e. : Adı geçen eser
a.y. : Yazara ait son zikredilen yer
Bkz. : Bakınız
Çev. : Çeviren
Ed. : Editör
Çev./Tran. : Çeviri
C./Vol. : Cilt
No. : Sayı/Numara
s./p. : Sayfa
pp. : Sayfalar

ix
RESİMLER LİSTESİ

Resim 1. Sigmund Freud’un “Topoğrafik Zihin Modeli” ........................................ 10
Resim 2. Kraliçe Loana’nın Gizemli Alevi Roman Kapağı ................................... 71
Resim 3. Yambo’nun kapağı, Le avventure di Ciuffettino ..................................... 83
Resim 4. Henri Bergson’un Ters Koni Metaforu ...................................................... 87
Resim 5. Zaman, kimlik ve bellek türlerinin üç seviyesi .......................................... 91
Resim 6. Kitap Kapakları Görselleri ......................................................................... 92
Resim 7. Nuovissimi Melzi’den alıntı, Milano ......................................................... 99
Resim 8. Berber Takvimleri Görselleri ................................................................... 100
Resim 9. Maria Zanetti’den alınmış Enrico Pinochi illüstrasyonları, Libro della
prima classe elemantare ........................................................................................ 107
Resim 10. Bellek Türlerinin Katmansal Şeması ...................................................... 110
Resim 11. Çocuklarımın Kütüphanesi’nin kapakları .............................................. 112
Resim 12. Walt Disney’in kapağı, Topolino giornalista’dan ayrıntı ..................... 118
Resim 13.Klarabel’in Hazinesi Çizgiroman Kapağı ............................................. 127
Resim 14.Zur Geschicte der Kostüme’den alınmış gravürler .............................. 130
Resim 15. Lee Falk ve Ray Moore’un resmi, Il Piccolo Toma .............................. 130
Resim 16. Çizgiromanlardan alınan görseller ......................................................... 131
Resim 17. Giove Toppi’nin kapağı, Il mago 900 .................................................... 131
Resim 18.Fransız Kadın Dergileri Kapak Görselleri ............................................... 148
Resim 19. Lyman Young için İtalyanca kapak La Misteriosa Fiamma della Regina
Loana (Kraliçe Loana’nın Gizemli Alevi) .............................................................. 150
Resim 20. Alman toplama kamplarından fotoğraflar .............................................. 157

x