Table Of Contentzº
BEKN0 PTE SPRAAKKUNST
vAN DE
GALILLAREESCHE TAAL,
DOOR
M. J. VAN BAARDA,
Zendeling van de Utrechtsche Zendingvereeniging
op HALMAHEIRA
UTRECHT,
KEMINK & ZOON.
1891.
-en -- - III
BIB
OO736163
|
/
CPO l
vZ 2-ze-2-
-
2 %... Aze 4 - - - - - - -
_-T
>
l
EKNOPTE
SPRAAKKUNST
3. 0
-
VAN DE
GALILLAREESCHE TAAL,
DOOR
M. J. WAN BAARDA,
Zendeling van de Utrechtsche Zendingvereeniging
op HALMAHEIRA.
UTRECHT,
KEMINK & ZOON.
1S91.
BEKNOPTE SPRAAKKUNST
VAN DE .
*
GALILLAREESCHE TAAL.
S 1. De Galillareesche taal is de taal, welke gesproken
wordt in het distrikt Galilla, of het Noordelijkst ge
deelte van het eiland Hallimaheira. Zij is verwant aan
de Ternataansche taal en aan de verschillende andere
dialekten, die in de negen overige distrikten van het
Ternataansch gedeelte van Hallimaheira gesproken worden,
De Hallifoeren noemen zich zelven niet aldus, maar ge
woonlijk ,,Molukken-bewoners”, en het is zeer waarschijn
lijk, dat de verschillende Hallifoeren over den geheelen
Molukken-archipel stamverwant zijn, hetgeen dan ook wel
het geval zal wezen met hun talen of dialekten. Enkele
woorden van de talen of dialekten der bewoners van
andere Molukken-eilanden vertoonen een treffende over
eenkomst met woorden uit de Galillareesche taal. Slechts
een grondige vergelijkende taalstudie zal kunnen nitmaken,
of het hier geuite vermoeden waarheid bevat. Wat de
Galillareesche taal betreft, leveren de volgende bladzijden
l
wellicht eenige bouwstof aan hen, die zich later met zulk
eene studie zullen bezig houden.
Opmerkelijk is het, dat men in de Galillareesche taal
zooveel woorden aantreft uit de Maleische taal, niet uit
die, welke men hoort op de verschillende hoofdplaatsen
der Moluksche eilanden, maar uit het Maleisch, dat men
in de boeken aantreft en dat van Sumatra afkomstig is.
Men heeft hier b. v. haiwan (Ar.) = dier (en niet bina
tang Mol. Mal.); soemoe (oorspronkelijk soemoer) = put
(en niet prigi of parigi Mol. Mal.); maidjanga (oorspron
kelijk mendjangan) = hert (en niet roesa Mol. Mal.)
leani bezig zijn met dienen in huis (en niet selwir of
sellewir Mol. Mal. 't geen zeer sterk gelijkt op 'tFransche
servir).
-
Zou het niet mogelijk zijn, dat de Hallifoeren in de
Molukken (ten minste de sluikharigen) eertijds op Sumatra
of Java woonden, maar door 't opdringen van Hindoes en
Moslems oostwaarts zijn verhuisd?
schrift en Uitspraak.
$ 2. De Galillareesche taal is slechts een spreektaal,
daar de Galillarees de kunst niet kent om zijn gedachten
in schrift te brengen. Het letterschrift is door de Zen
delingen ingevoerd, en wel het Latijnsche, als het meest
voor de hand liggend en het best geschikt om de ver
schillende klanken, die in de woorden dezer taal voor
komen, weêr te geven.
$ 3. Van het Hollandsch Alfabet zijn daartoe gebruikt
15 medeklinkers: b, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r,
s, t, w, waaraan nog zijn toegevoegd de als ééne letter
uitgesproken dubbele medeklinkers: dj, ng, nj en tj. De
medeklinkers worden uitgesproken als in het Hollandsch,
behalve de g, die stomp klinkt als in 't Duitsche gut.
Voorts kunnen onderscheiden worden zeven klanken:
a, ë, e, è, i, o, u, en acht tweeklanken: au, oe, ai,
ei, oi, ui, oei en ieu. De è is stom; de è wordt alleen
gebruikt bij die woorden, die op een scherpen e-klank
eindigen, als: sahè, goesè, ngoetè,koepè. De andere klinkers
zijn alle lang en zacht in open lettergrepen, en kort en
scherp in geslotene. Ook vóór de dubbele medeklinkers
krijgen de klinkers gewoonlijk een korten,scherpen klank,
maar daarop zijn uitzonderingen voor de i: idja, itji,
ingi, tinga, sinjo, singa, die in deze woorden zacht klinkt.
S 4. Alle Galillareesche woorden gaan uit op een open
klank; de enkele woorden, die hierop uitzondering maken,
zijn van vreemden oorsprong, b. v. haiwan, alam, itam
(van intan) taun, moesoeng.
Voorts komen in één woord nooit twee verschillende
medeklinkers naast elkander. Is dit wel het geval in
vreemde woorden, die men in het Galillareesch heeft over
genomen, dan heeft men de uitspraak dier woorden door
inschuiving van klinkers of het laten wegvallen van mede
klinkers gemakkelijk gemaakt, b. v. krossi (Mal.) koerisi,
balik (Mal.) bali; fitnah (Ar.) fitana, gading (Mal.) gadi;
alpa (Ar.) hälipa; pertjaja (Mal.) piritjaja, kasoemba (Mal.)
kasoeba, tobat (Mal.) toba, toenda (Mal.) toeda.
1"
4.
$ 5. De klemtoon valt in den regel op de vóórlaatste
lettergreep der grondwoorden. Vóór- of achtervoegsels
doen den klemtoon niet verspringen, zooals in sommige
Indische talen het geval is.
De enkele woorden, die den klemtoon krijgen op een
andere dan de voorlaatste lettergreep, zullen we kenmerken
door een dwarsstreepje (-) boven de lettergreep, die den
klemtoon krijgt. Ook in die woorden verspringt de klem
toon niet door aanhechtsels vóór ofachter het grondwoord.
S 6. Het blijkt uit de taal, dat het volk van demo
cratischen aard is. Men vindt namelijk geen hooge en
lage taal, en zelfs geen verschillende persoonlijke voor
naamwoorden voor meerderen of minderen, ieder blijkt
den ander te beschouwen als zijn gelijke.
Grondwoorden en Afgeleide woorden.
$ 7. Onder grondwoorden verstaan we die, welke
zich vertoonen in hun oorspronkelijke gedaante, zonder
met andere woorden, vóór- of achtervoegsels te zijn saam
gesteld, en daardoor een gewijzigde beteekenis ontvangen
te hebben.
Ze zijn meestal tweelettergrepig: o oekoe vuur; o akke
water; o tahoe huis; o diha mes; po soepoe buitenkomen;
po sosso vliegen; po taggi gaan; po roeba omvallen, enz.
Met uitzondering van eenige partikels en enkele woorden,
die uit een tweeklank bestaan, heeft deze taal geen één
lettergrepige woorden.
