Table Of ContentBekkenbodemFit
Voorko´men en verminderen van bekken(bodem)klachten
Begeleidingdoordefysiotherapeut
bodem
Bekken Fit
Voorko´men en verminderen
van bekken(bodem)klachten
Begeleiding door de fysiotherapeut
Helga D. Hentzepeter-van Ravensberg
Houten 2011
(cid:2) 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenige
vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opna-
men, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever.
Voorzoverhetmakenvankopie¨enuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel
16bAuteurswetjohetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijhetBesluit
van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor
wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Post-
bus 3051, 2130 KB Hoofddorp).Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze
uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurs-
wet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare
uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor
drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.
ISBN 978 90 313 7494 6
NUR 894
Ontwerp omslag: Nanja Toebak, ’s-Hertogenbosch
Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa,Culemborg
Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist
Tekeningen: Studio Imago
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
Inhoud
Voorwoord 11
De bekkenbodemspieren, een vergeten spiergroep 11
Over de auteur 13
Verantwoording 14
deel 1 bekkenbodemfit: inleiding 17
1 Historie 19
1.1 Van heilgymnastiek/fysiotherapie tot bekkenfysiotherapie 19
Ontstaan van heilgymnastiek en fysiotherapie 19
Ontstaan van bekkenfysiotherapie 20
1.2 Begeleiding tijdens en na de zwangerschap 23
1
Ontstaan van NVFB-ZwangerFit 23
2 Opzet BekkenbodemFit 25
2.1 Doel BekkenbodemFit 25
Doelgroep 25
Doelstelling 26
2.2 Kenmerken BekkenbodemFit 27
Oefeningen voor iedereen 28
Belastbaarheid 29
Preventie of vermindering bekken(bodem)disfuncties 29
Muziek 29
Kennisoverdracht 29
2.3 Public relations (pr) BekkenbodemFit 30
Product 30
Plaats 30
Persoon 30
Proces 31
Promotie 31
Prijs 31
3 Voorwaarden BekkenbodemFit 33
3.1 BekkenbodemFit-docent 33
Competenties BekkenbodemFit-docent 33
3.2 BekkenbodemFit-randvoorwaarden 34
Algemene eisen 34
Veiligheidseisen 34
Hygie¨ne-eisen 34
3.3 Hulpmiddelen 35
Oefenmateriaal 35
6 bekkenbodemfit
4 Intake 37
4.1 Intakevragen 37
Intake 38
4.2 Folder BekkenbodemFit 40
Wat is BekkenbodemFit? 40
Inhoud BekkenbodemFit 40
Actieve lessen BekkenbodemFit 40
Theorie BekkenbodemFit 40
BekkenbodemFit op maat 44
Fit zijn e´n blijven! 44
Intake 44
BekkenbodemFit-docent 44
Onderbouwing BekkenbodemFit 44
BekkenbodemFit tijdens en na de zwangerschap 44
Informatie 45
deel 2 bekkenbodemfit: theorie 47
1 Bekken 49
1.1 Praktijk 50
Vraagstelling 50
1.2 Het bekken 51
Schaambeen 52
SI-gewricht 52
Ligamenten 52
Spieren 53
1.3 Functie – disfunctie 53
Stabiliteit 53
Veranderde passieve stabiliteit 54
Veranderde actieve stabiliteit 54
Kenmerken lagerug- en bekkenpijn 55
1.4 Meetinstrumenten lage rug en bekken 56
Vragenlijsten 57
Tests 58
1.5 Risicofactoren lagerug- en bekkenpijn 59
1.6 Voorkomen en verminderen 59
1.7 Trainen 61
Oefenen en advies 61
1
NVFB-ZwangerFit 63
Bekkenfysiotherapie 63
1.8 Uitwerking praktijk 64
2 Bekkenbodem 69
2.1 Praktijk 70
Vraagstelling 71
2.2 De bekkenbodem 71
Spieren en innervatie 72
2.3 Functie en disfunctie 73
Functie bekkenbodem 73
Terminologie bekkenbodemdisfunctie 73
Disfunctie bekkenbodem 74
2.4 Meetinstrumenten bekkenbodem 75
Vragenlijsten 75
Tests 76
inhoud 7
2.5 Risicofactoren bekkenbodemdisfunctie 77
Algemene risicofactoren 78
Risicofactoren zwangerschap en baren 78
2.6 Voorkomen en verminderen 79
Preventie risicofactoren 79
Gedrag en gewoonten 80
Zwangerschap en bevallen 82
2.7 Trainen 84
Oefenen 84
Bekkenfysiotherapie 85
1
NVFB-ZwangerFit 85
2.8 Uitwerking praktijk 86
3 Buikdrukregulatie 91
3.1 Praktijk 92
Vraagstelling 92
3.2 Functie en disfunctie 93
Fase 1: inademen (inspiratie) 93
Fase 2: uitademen (expiratie) 93
Lage en hoge ademhaling 93
3.3 Relatie bekkenbodem en buikdruk 94
Buikdrukregulatie 94
Geremde ademhaling 96
3.4 Voorkomen en verminderen 96
Preventie risicofactoren 96
Gedrag en gewoonten 97
3.5 Trainen 100
Oefenen 100
Bekkenfysiotherapie 100
3.6 Uitwerking praktijk 101
4 Ademhaling en ontspanning 105
4.1 Praktijk 105
Vraagstelling 106
4.2 Functie en disfunctie 106
Balans belasting-belastbaarheid 106
4.3 Relatie bekkenbodem, ademhaling en ontspanning 107
Ontspannen ademhaling 107
Verstoorde ademhaling 107
4.4 Voorkomen en verminderen 108
Preventie risicofactoren 108
4.5 Trainen 111
Basismethoden om te ontspannen 111
Ademhalings- en ontspanningsoefeningen 113
Bekkenfysiotherapie 115
4.6 Uitwerking praktijk 116
deel 3 bekkenbodemfit: actief 119
1 Trainen 121
1.1 BekkenbodemFit: los of ge¨ıntegreerd? 121
BekkenbodemFit-oefenprogramma 121
BekkenbodemFit ge¨ıntegreerd 121
8 bekkenbodemfit
1.2 Criteria oefenprogramma 121
Criteria voor de cursist 122
Criteria voor de therapeut 122
1.3 Contra-indicaties – relatieve contra-indicaties 123
1.4 Oefenen en muziek 123
Oefenen met muziek 124
Oefenen op muziek 124
Oefenen ´ın muziek 124
2 Warming-up 127
2.1 Belang warming-up 127
2.2 Start warming-up: instellen houding 128
2.3 Warming-up: trainen conditie/fitheid 129
Doel conditie-/fitheidstraining 129
Aerobics 129
Tellen 132
2.4 Eind warming-up: mobiliseren en rekken 132
Mobiliserende bewegingen 133
Rekoefeningen 133
3 Kracht en coo¨rdinatie 135
3.1 Krachttraining 135
Doel 136
Criteria 136
Uitvoering 137
Richtlijnen cardiotraining 137
3.2 Coo¨rdinatie- en stabilisatieoefeningen 138
Doel 138
Criteria 138
3.3 Bekkenbodemoefeningen 139
Overactiviteit 139
Onderactiviteit 139
Coo¨rdinatiestoornis 140
Relaxatie 140
4 Coolingdown, ademhaling en ontspanning 141
4.1 Coolingdown 141
Doel 142
Waarmee rekening moet worden gehouden 142
Uitvoering 142
Mobiliseren 142
Lenigheidsoefeningen 149
4.2 Ontspanningsoefeningen 157
4.3 Ademhalingsoefeningen 158
5 Oefenen: bekken 159
5.1 Kennis bekken 159
5.2 Stabilisatie- en coo¨rdinatieoefeningen 160
Opbouw stabilisatie- en coo¨rdinatieoefeningen 161
Oefenmateriaal: geen 164
Oefenmateriaal: mat, in kruiphouding 166
Oefenmateriaal: mat, ruglig met gebogen knie¨en 167
Oefenmateriaal: mat, in buiklig 169
Oefenmateriaal: stok 171
inhoud 9
5.3 Stabiliseren en spierversterken 172
Oefenmateriaal: Dyna Band 172
Oefenmateriaal: Dyna Band, in tweetallen 180
5.4 Spierkracht verbeteren 182
Oefenmateriaal: mat 182
Oefenmateriaal: twee dumbells (in elke hand e´e´n) 182
Fitnessapparatuur 185
Oefeningen met fitnessapparatuur 186
Krachtoefeningen 191
6 Oefenen: bekkenbodem 201
6.1 Bewust worden bekkenbodem 201
Verbaal: uitleg 201
Visueel: beeldmateriaal 202
Tastzin: voelen, oefenen 202
6.2 Verbeteren algehele conditie en fitheid 203
Aerobics voor de bekkenbodem 203
6.3 Bekkenbodemoefeningen 203
Uitgangshouding 204
Oefenen bekkenbodemspierfuncties 204
Oefenen bekkenbodem en ademhaling 206
6.4 Oefenen bekkenbodem, stabilisatie, ademhaling 208
Oefenmateriaal: Bobath-bal 208
7 Oefenen: buikdrukregulatie 213
7.1 Kennis relatie bekkenbodem en buikdrukregulatie 213
7.2 Verbeteren algehele conditie en fitheid 214
Veneuze pompoefeningen 214
Uitvoering 214
7.3 Buikdrukregulatie 217
Opvangen buikdruk: ademhalingstechniek 217
Opvangen buikdruk: tiltechniek 219
Gebruik maken van buikdruk: perstechniek 220
8 Oefenen: ademhaling en ontspanning 223
8.1 Kennis belang ademhaling en ontspanning 223
8.2 Ontspanningsoefeningen 224
Ontspannen volgens methode Jacobson (progressieve
relaxatie) 224
Ontspannen volgens methode Laura Mitchell (reciproke
inhibitie, simple relaxation) 224
Ontspannen volgens methode Schultz (autogene training) 225
8.3 Ademhalings- en ontspanningsoefeningen 227
Ontspanning door inspanning 227
Ontspanning door aandacht 227
Ontspanning door aanspannen en ontspannen 228
Ontspanning door concentratie 229
Ontspanning door visualiseren 230
Ontspanning met behulp van de ademhaling 232
8.4 Informatie 234
Register 237
Voorwoord
De bekkenbodemspieren, een vergeten spiergroep
Voor u ligt een prachtig boek waarin de bekkenbodemspieren expliciet als zeer be-
langrijke spiergroep beschreven worden. Belangrijk,niet alleen voor hetbehoud van
continentie, orgaanondersteuning en seksualiteit, maar tevens voor motorische con-
trolevandewervelkolomenhetbekken,waaronderhetleverenvanstabiliteitvoorhet
houdings- en bewegingsapparaat. Juist voor deze laatst genoemde belangrijke taak
wordt in de hedendaagse wetenschappelijke literatuur steeds meer evidentie aange-
voerd. Kortom, de bekkenbodem is een zeer belangrijke spiergroep en zou tijdens
trainingen en/of behandelingen door fysio- en/of manueel therapeuten zeker aan-
dacht moeten krijgen. Maar gebeurt dit ook?
Bij ontmoetingen met collega-fysiotherapeuten wordt veelal de stelling ingenomen
dat voor enigerlei problematiek met de bekkenbodemfunctie doorverwezen wordt
naar de bekkenfysiotherapeut. Dit vanwege onzekerheid die onder andere wordt
ingegeven door onbekendheid met handelen en het ontbreken van nadere kennis op
dit gebied. Er zijn immers collega-fysiotherapeuten specifiek opgeleid om op dit
terreintehandelen.Eenterechtestellinginname,maarhetroeptweleenvraagop:als
er geen problemen spelen op bekkenbodemgebied welke aandacht krijgt deze spier-
groep danwel?Isde kans nietgrootdatde bekkenbodemspieren genegeerd worden
ondanks de belangrijke sleutelrol die zij vervullen ten aanzien van stabiliteit in de
lumbaleenbekkenregio,debuikdrukregulatieendeademhaling?Naarmijnmening
kanmen eigenlijk sprekenoverde bekkenbodemspieren als een vergetenspiergroep
voor veel fysiotherapeuten.
In dit boek wordt terecht een sterk pleidooi gehouden voor het incorporeren van het
gebruiken van bekkenbodemspieren in trainingen van zowel patie¨nten met bijvoor-
beeld rug-, bekken-, heup- of knieklachten als in trainingen van gezonde individuen
ter preventie van klachten van het houdings- en bewegingsapparaat en bekkenbo-
demdisfuncties. Er bestaat immers al evidentie dat rugklachten hoog gecorreleerd
zijn met de aanwezigheid van bekkenbodemdisfuncties. De verwachting is dat een
bewust goed gebruik van de bekkenbodem veel klachten kan voorkomen of het
ontstaan daarvan kan vertragen. De vraag is alleen hoe?
De auteur, Helga Hentzepeter-van Ravensberg, heeft vanuit haar expertise als bek-
kenfysiotherapeut,docent aan deMasteropleidingBekkenfysiotherapie en als auteur
vanhetboekZwangerFitalhaarkwaliteitengebundeldinhetschrijvenvanhethuidige
boek.Naasteentheoretischgedeeltewordenookpraktijkoefeningenenvoorbeelden
12 bekkenbodemfit
gegeven.Ditmaakthetboekuniek.Voordiegenediemeerkenniswilopdoenoverde
rol van de bekkenbodemspieren in alle bovengenoemde taken en daarnaast ook
praktische aanwijzingen en voorbeelden wil krijgen is dit het boek om te lezen en in
praktijk te brengen.
De bekkenbodemspieren, een vergeten spiergroep? Nu niet meer!
Dr. Annelies Pool-Goudzwaard
afdeling Neuroscience, Faculteit der Gezondheidwetenschappen en Medicijnen,
ErasmusMC, Rotterdam
voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie (NVMT)
