Table Of Content�i\.RTR�
UIE.
AN-PA
JE
C
Jean-Paul Sartre
21 Haziran 1905’te Pariste doğdu. Ecole Normal Superieu-
rdden arkadaşlanyla birlikte genç yaşta sınıfının, burjuvazinin de
ğer ve geleneklerini eleştirmeye başladı. Bir süre Havre Lisesi’nde
felsefe öğretmenliği yaptı, sonra felsefe eğitimini Berlin’deki Fran
sız Enstitüsü’nde sürdürdü. İlk felsefi metinlerinden itibaren varo
luşçuluğa götürecek bir düşüncenin özgünlüğü göze çarpar. Sart
re büyük kitlelerce daha çok anlatılanyla tanındı. Zamanının so-
runlannı ele almaya özen gösteren Jean-Paul Sartre yaşamının so
nuna dek yoğun bir siyasal etkinlik gösterdi. 15 Nisan 1980’de Pa
ris’te öldü.
lthaki Yayınları - 230
Çağdaş Dünya Edebiyatı - 2
ISBN 975-8725-87-4
Jean-Paul Sartre / Baudelaire
1. Baskı İstanbul, 2003
Kitabın özgün adı: Baudelaire
Baudelaire
Çeviren: Alp Tümertekin
Yayma Hazırlayan: Prof. Dr. Osman Senemoglu
© Éditions Gallimard, 1947, renouvelé en 1975
© lthaki Yayınlan, 2003 Jean-Paul Sartre
Bu eserin tüm haklan Orık Ajans Ltd. Şti. aracılığıyla alınmıştır.
Yayıncının yazılı izni olmaksızın alıntı yapılamaz.
Yayın Koordinatörü: Füsun Taş
Kapak Tasanmı: Murat Özgül
Düzelti: Şule C. Koçak
Sayfa Düzeni ve Baskıya Hazırlık: Yeşim Ercan Çeviren:
Kapak ve İç Baskı: Kitap Matbaacılık
Alp Tümertekin
Cilt: Yıldız Mücellit
lthaki Yayınlan
Mühürdar Cad. llter Ertüzün Sok. 4/6 81300 Kadıköy İstanbul
Tel: (0216) 330 93 08 - 348 36 97 Faks: (0216) 449 98 34
www.ithaki.com.tr
ithaki@ithaki. com. tr
lthaki Yayınları - 230
Çağdaş Dünya Edebiyatı - 2
ISBN 975-8725-87-4
Jean-Paul Sartre / Baudelaire
1. Baskı İstanbul, 2003
Kitabın özgün adı: Baudelaire
Baudelaire
Çeviren: Alp Tümertekin
Yayma Hazırlayan: Prof. Dr. Osman Senemoglu
© Éditions Gallimard, 1947, renouvelé en 1975
© lthaki Yayınlan, 2003 Jean-Paul Sartre
Bu eserin tüm haklan Orık Ajans Ltd. Şti. aracılığıyla alınmıştır.
Yayıncının yazılı izni olmaksızın alıntı yapılamaz.
Yayın Koordinatörü: Füsun Taş
Kapak Tasanmı: Murat Özgül
Düzelti: Şule C. Koçak
Sayfa Düzeni ve Baskıya Hazırlık: Yeşim Ercan Çeviren:
Kapak ve İç Baskı: Kitap Matbaacılık
Alp Tümertekin
Cilt: Yıldız Mücellit
lthaki Yayınlan
Mühürdar Cad. llter Ertüzün Sok. 4/6 81300 Kadıköy İstanbul
Tel: (0216) 330 93 08 - 348 36 97 Faks: (0216) 449 98 34
www.ithaki.com.tr
ithaki@ithaki. com. tr
Sunu
Charles Baudelaire’in yeteneğini -kendisinin seçtiği, istediği,
en azından kabul ettiği almyazısı, yoksa edilgence katlandığı
yazgı değil- saptamak ve de şiirinin bir mesaj taşıyıp taşımadı
ğını ve ele aldığımız örnek çerçevesinde, söz konusu iletinin en
geniş anlamıyla insanca hangi içeriğe sahip olduğunu belirle
mek. Bu konuya felsefecinin yapacağı müdahale, eleştirmenin ve
-hekim olsun ya da olmasın- ruhbilimcinin müdahalesi kadar,
toplumbilimcinin müdahalesinden de farklıdır. Felsefeci burada
Baudelaire’in şiirini kantara vurmayacağı gibi -yani, bu şiire iliş
kin bir değer yargısı ileri sürmeyecek ya da bu şiiri çözmeye ya
rayacak bir ipucu vermeye çalışmayacaktır- Kötülük Çiçekleri’ni
kaleme alan şairin kişiliğini, fizik dünyadaki görüngülerden biri
gibi, analiz de etmeyecektir. “Lanetli şair”in neredeyse efsaneleş
miş ilk-örneği olan Baudelaire’in yaşadığı deneyimin, görünür
yanlarını -yani, dışardan inceleyerek- ele almakla yetinmek ye
rine, tam tersine içerden yeniden yaşamaya çalışmak. Bunun
için de, gerçek anlamda yapıtı denilen bütünün dışında, kendi
sine ilişkin yaptığı itirafları ve yakınlarıyla yazışmalarından edi
nilen verileri asıl temel olarak kabul etmek: işte, elinizdeki çalış
manın yazarı, bir felsefeci olarak, böyle bir amacı benimsemişti;
ancak, şimdi yeni basımı yapılan bu metin, ilk yayımlandığında
Baudelaire
Jean-Paul Sartre 7
6
hakkında bilinenlerden insan olarak Baudelaire’in anlamını çı
bir Ecrits intimes derlemesine “giriş” oluşturmaktan öteye geçme
kartmayı seçti: başka deyişle, her insanın kendi durumunun
diği için, yazar da amacını belirli sınırlar içinde gerçekleştirebi
tarihsel açıdan tanımlanmış duvarı dibinde, işin en başında ve
lecektir. Bu metnin, şimdiye kadar payına bir tek suçlunun teki
de her an yeniden yaptığı gibi, kendi kendine ilişkin yaptığı se
ve de şair olmakla övünmek düşen ve de toplumun gerçekten
çimi —bunu olmak, şunu olmamak— ortaya koymak söz konusu
yıllar boyu duvarlar ardına hapsettiği birine -gerek kişiliği ge
dur. Kimi en sert koşullarda bile ezdirmez kendini, kimiyse iş
rekse yazdıkları konusunda ne düşünürsek düşünelim- adandı
ler kolayken çeker teslim bayrağını; Baudelaire ise, bizlere kara
ğını söylemek sanınm yararsız olmayacaktır.
bahtı nedeniyle haksız yerebunaltılmış, cehennemlik biri imge
Çeşitli bölümleri gözüpek bir bakış açısıyla yapay biçimde
si bıraktıysa da, kötü talih ile bir tür ortaklık kurmuş olduğu da
düzenlenen bu inceleme, Baudelaire’in şiirleri gibi düzyazıların
doğrudur. Dolayısıyla, sofu ya da lütufkar yaşam öyküsü yazar
da da neyin biricik olduğunu saptamak savında değildir; tam da
larının iyi kurban Baudelaire’inden uzakta bulunduğumuz vede
indirgenemez olduğu için değer kazanan bir şeyi ortak bir ölçü
bunun azizlere yaraşır bir yaşam olmadığı doğruysa, klinik bir
te indirgemeye en ufak biçimde bile yeltenilmemektedir, zaten
vaka betimlemesi olmadığı da doğrudur; bu, daha çok, bir öz
peşinen başarısız olurdu böyle bir girişim; bu giriş yazısını kale
gürlüğün, başka bir özgürlük sayesinde tanınmasını sağlayan,
me alan yazar, son sayfalarda ve de sırf benimsediği yordamın
zorunlu biçimde görünüşe dayanan macerasının izini sürmektir.
doğruluğunu sınamak amacıyla, elbette şiirin değil de, Baudela
Çemberin dörtköşe olma olanaksızlığının —her şairin kendine
ire’in “şiir olgusu” dediği şeyi incelemeyi göze aldığında, bile is
özgü yolda ilerleyerek ulaşmak istediği varlık-varoluş kaynaş
teye, kapının eşiğinde durdurur kendini.
ması— peşine düşmeyi andıran bir macera bu. Kanlı bölümleri
Aynı şekilde, zihinsel, hatta fizyolojik dişlilerin nasıl işlediği
olmasa bile, gene de tragedyayı andıran bir macera bu, iki kut
ni öğrenmek amacıyla en ufak bir kendini beğenmiş girişimde
bun, karışıklık ve şiddetli anlaşmazlığın, ertelenmesi olanaksız,
bile bulunmaz ve böylesi bir işe girişen kişinin saygınlığını sar
üstesinden gelinmez ikiliğinin, bizim içinse kaynağın, itkisiyle
sar, onu bir şey, “zavallı” şey durumuna düşürür, ama tümüyle
başlayan macera. Bu yapıtın sonuç sözlerini alıntılarsak insanın
duyarsız olmadığını göstermekte ısrar ederse ellerine herhangi
kendi üzerinde yaptığı özgür seçiminin, alınyazısı dediğimiz şeyle
bir merhamet eldiveni de geçirir. Varlık ve Hiçlik'in görüngübi-
tümüyle özdeş”olduğu vede rastlantının yeri yokmuş gibi görün
limcisi için, ülküsel bir edebiyat ders kitabının “Baudelaire” bö
lümünü, duygulu ya da bilgiç bir üslupla kaleme almak nasıl söz düğü macera.
Söz konusu savın -yazarın “kökensel seçim” dediği şeyeiliş
konusu olamazsa, çoğu son derece aşağı düzeydeki açıklamala
kin düşüncelerini başlıca postulat olarak kabul eden savın—ki
ra bir tane de kendi işliğinden katmak amacıyla, örnek bir şair
milerince nasıl benimsenebileceğini bir kenara bırakırsak, Ba
yaşamına patilerini yalancı bir iyilikseverlikle sokması da söz
udelaire gibi güç bir şairi bir şemaya yerleştirilecek nesne olarak
konusu olamaz. Tüm etkinliğinin elle tutulur ereği olarak bir öz
benimseyen akılsalbir yeniden kurma çabasında biraz ileri gidil
gürlük felsefesi kurmayı seçen Sartre için, Baudelaire’in kişiliği
Baudelaire
Jean-Paul Sartre 7
6
hakkında bilinenlerden insan olarak Baudelaire’in anlamını çı
bir Ecritsintimes derlemesine “giriş”oluşturmaktan öteye geçme
kartmayı seçti: başka deyişle, her insanın kendi durumunun
diği için, yazar da amacını belirli sınırlar içinde gerçekleştirebi
tarihsel açıdan tanımlanmış duvarı dibinde, işin en başında ve
lecektir. Bu metnin, şimdiye kadar payına bir teksuçlunun teki
de her an yeniden yaptığı gibi, kendi kendine ilişkin yaptığı se
ve de şair olmakla övünmek düşen ve de toplumun gerçekten
çimi —bunu olmak, şunu olmamak— ortaya koymak söz konusu
yıllar boyu duvarlar ardına hapsettiği birine -gerek kişiliği ge
dur. Kimi en sert koşullarda bile ezdirmez kendini, kimiyse iş
rekse yazdıkları konusunda ne düşünürsek düşünelim- adandı
ler kolayken çeker teslim bayrağını; Baudelaire ise, bizlere kara
ğını söylemek sanınm yararsız olmayacaktır.
bahtı nedeniyle haksız yere bunaltılmış, cehennemlik biri imge
Çeşitli bölümleri gözüpek bir bakış açısıyla yapay biçimde
si bıraktıysa da, kötü talih ile bir tür ortaklık kurmuş olduğu da
düzenlenen bu inceleme, Baudelaire’in şiirleri gibi düzyazıların
doğrudur. Dolayısıyla, sofu ya da lütufkar yaşam öyküsü yazar
da da neyin biricik olduğunu saptamak savında değildir; tam da
larının iyi kurban Baudelaire’inden uzakta bulunduğumuz ve de
indirgenemez olduğu için değer kazanan bir şeyi ortak bir ölçü
bunun azizlere yaraşır bir yaşam olmadığı doğruysa, klinik bir
te indirgemeye en ufak biçimde bile yeltenilmemektedir, zaten
vaka betimlemesi olmadığı da doğrudur; bu, daha çok, bir öz
peşinen başarısız olurdu böyle bir girişim; bu giriş yazısını kale
gürlüğün, başka bir özgürlük sayesinde tanınmasını sağlayan,
me alan yazar, son sayfalarda ve de sırf benimsediği yordamın
zorunlu biçimde görünüşe dayanan macerasının izini sürmektir.
doğruluğunu sınamak amacıyla, elbette şiirin değil de, Baudela
Çemberin dörtköşe olma olanaksızlığının —her şairin kendine
ire’in “şiir olgusu” dediği şeyi incelemeyi göze aldığında, bile is
özgü yolda ilerleyerek ulaşmak istediği varlık-varoluş kaynaş
teye, kapının eşiğinde durdurur kendini.
ması— peşine düşmeyi andıran bir macera bu. Kanlı bölümleri
Aynı şekilde, zihinsel, hatta fizyolojik dişlilerin nasıl işlediği
olmasa bile, gene de tragedyayı andıran bir macera bu, iki kut
ni öğrenmek amacıyla en ufak bir kendini beğenmiş girişimde
bun, karışıklık ve şiddetli anlaşmazlığın, ertelenmesi olanaksız,
bile bulunmaz ve böylesi bir işe girişen kişinin saygınlığını sar
üstesinden gelinmez ikiliğinin, bizim içinse kaynağın, itkisiyle
sar, onu bir şey, “zavallı” şey durumuna düşürür, ama tümüyle
başlayan macera. Bu yapıtın sonuç sözlerini alıntılarsak insanın
duyarsız olmadığını göstermekte ısrar ederse ellerine herhangi
kendi üzerinde yaptığı özgür seçiminin, alınyazısı dediğimiz şeyle
bir merhamet eldiveni de geçirir. Varlık ve Hiçlik'in görüngübi-
tümüyle özdeş” olduğu ve de rastlantının yeri yokmuş gibi görün
limcisi için, ülküsel bir edebiyat ders kitabının “Baudelaire” bö
lümünü, duygulu ya da bilgiç bir üslupla kaleme almak nasıl söz düğü macera.
Söz konusu savın -yazarın “kökensel seçim” dediği şeye iliş
konusu olamazsa, çoğu son derece aşağı düzeydeki açıklamala
kin düşüncelerini başlıca postulat olarak kabul eden savın— ki
ra bir tane de kendi işliğinden katmak amacıyla, örnek bir şair
milerince nasıl benimsenebileceğini bir kenara bırakırsak, Ba
yaşamına patilerini yalancı bir iyilikseverlikle sokması da söz
udelaire gibi güç bir şairi bir şemaya yerleştirilecek nesne olarak
konusu olamaz. Tüm etkinliğinin elletutulur ereği olarak bir öz
benimseyen akılsal bir yeniden kurma çabasında biraz ileri gidil
gürlük felsefesi kurmayı seçen Sartre için, Baudelaire’in kişiliği
Jean-Paul Sartre Baudelaire
8 9
miş olamaz mı? Dahası, böyle bir bilince haneye tecavüz ederce nin neyin peşinde olduğunu aydınlatmaya yönelik benzer giri
sine -böyle bir şey tasarlansa bile- girmek, gayet basit biçimde şimler başkasının alanına adım atıp hakaret etmek anlamına gel
kutsala saldırmak değilse bile, en uç durumda, biraz fazla ser mez. Üstelik, daha güçlü bir ışık karşısında ayakta kalamayacak
best davranmak olmaz mı? çelimsiz sırlara bel bağlayanlar dışında, kimse de bu girişimler
Bütün büyük şairlerin, insanlığın ötesinde, göğün ayrı bir ka nedeniyle herhangi bir şeyin gerçekşiiresıçrayıp çürütebileceği-
tında yaşadıklarını, insanlık durumunun kendini en iyi biçimde ne inanmaz; gerçekşiirin, dayandığı insan varlığını, yaklaşık ol
yansıtacağı seçilmiş birer ayna olmak yerine, kendilerini insan duğu kadar kaçınılmaz da olan, heryeni kavrayış biçimi, bu var
lık durumundan mucize, eseri kurtardıklarını ileri sürmekle bir lığın daha derin yankılanmasına neden olur bir tek.
dir bu. Büyük şiir diye bir şey varsa, bunun sözcüsü olmak iste Şiire -kendisinin de itiraf ettiği gibi- bu kadar yabancı olan
yenleri sorgulamak ve insan olarak neyi düşledikleri konusunda ve tutkulu şiir yandaşlarına karşı -örneğin, Edebiyat nedir? adlı
daha açık-seçik bir düşünce edinebilmek için en derin yanlarına denemesinde alelacele gerçeküstücülüğün idam kararını verme-
sızmaya çalışmak da doğru olacaktır. Ve de böyle bir şeyin pe si- zaman zaman, en azından eşi görülmedik ölçüde katı olabi
şindeysek, dinsel bir korkuya kapılıp dilimiz dolaşmadan -man len Sartre’ın hesabına, burada, Baudelaire’in yapıtının çok bilin
tığın kesin gücüyle olabildiğince donanıp- yanlarına gitmek, meyen bazı nağmelerini seslendirmiş ve önünde sonunda, en
teklifsizce söyleştiğimiz komşularımızmış gibi -kendi tikellikle yüce anlamıyla efsanesayılacak bir yaşamın “talihsizlik”ten baş
rine ne denli kıskançlıkla sarılsalar bile- davranmaktan başka ka bir şey olmadığını göstermiş olmayı da eklemek gerekir; efsa
yol var mı? ne kahramanı, alınyazısmı kendi iradesine göre biçimlendirir,
Sartre’m girişimi -son derece cüretkar olduğuna kuşku yok- kaderi kendi heykelini yontmak zorunda bırakır sanki.
Baudelaire’in dehasına en ufak bir saygısızlıkta bulunmuyor, şi Michel Leiris
irin onda ne denli hüküm sahibi olduğunu -bu konuda ne de
nilirse denilsin- bilmezlikten de gelmiyor.
Adım atmanın yasaklandığı bir alan -akılcılığın işe yaramadı
ğı, şiir olarak şiir alanı- olarak kalmış olsa bile, bu şiir bize ka
dar bir elin yönlendirdiği kalemin ürünü olarak geldi; bu elin
kendisi de, yazı yoluyla, bir adamın belirli bir hedefe nişan al
masıyla harekete geçmişti. Okumayı bilen, okuduğu da düşün
mesine neden olan her bireye, zekasının olanaklarım böyle bir
amacı aydınlatmak için seferber etme hakkını tam olarak ver
mek gerekir kuşkusuz. Kimi ayrıcalıklı varlıkların neyin peşinde
olduklarını daha kesin biçimde anlayarak, son kertede, kendisi
Jean-Paul Sartre Baudelaire
8 9
miş olamaz mı? Dahası, böyle bir bilince haneye tecavüz ederce nin neyin peşinde olduğunu aydınlatmaya yönelik benzer giri
sine -böyle bir şey tasarlansa bile- girmek, gayet basit biçimde şimler başkasının alanına adım atıp hakaret etmek anlamına gel
kutsala saldırmak değilse bile, en uç durumda, biraz fazla ser mez. Üstelik, daha güçlü bir ışık karşısında ayakta kalamayacak
best davranmak olmaz mı? çelimsiz sırlara bel bağlayanlar dışında, kimse de bu girişimler
Bütün büyük şairlerin, insanlığın ötesinde, göğün ayrıbir ka nedeniyle herhangi bir şeyin gerçek şiire sıçrayıp çürütebileceği-
tında yaşadıklarını, insanlık durumunun kendini en iyi biçimde ne inanmaz; gerçek şiirin, dayandığı insan varlığını, yaklaşık ol
yansıtacağı seçilmiş birer ayna olmak yerine, kendilerini insan duğu kadar kaçınılmaz da olan, her yeni kavrayış biçimi, bu var
lık durumundan mucize, eseri kurtardıklarını ileri sürmekle bir lığın daha derin yankılanmasına neden olur bir tek.
dir bu. Büyük şiir diye bir şey varsa, bunun sözcüsü olmak iste Şiire -kendisinin de itiraf ettiği gibi- bu kadar yabancı olan
yenleri sorgulamak veinsan olarak neyi düşledikleri konusunda ve tutkulu şiir yandaşlarına karşı -örneğin, Edebiyat nedir? adlı
daha açık-seçikbir düşünce edinebilmek için en derin yanlarına denemesinde alelacele gerçeküstücülüğün idam kararını verme-
sızmaya çalışmak da doğru olacaktır. Ve de böyle bir şeyin pe si- zaman zaman, en azından eşi görülmedik ölçüde katı olabi
şindeysek, dinsel bir korkuya kapılıp dilimiz dolaşmadan -man len Sartre’ın hesabına, burada, Baudelaire’in yapıtının çok bilin
tığın kesin gücüyle olabildiğince donanıp- yanlarına gitmek, meyen bazı nağmelerini seslendirmiş ve önünde sonunda, en
teklifsizce söyleştiğimiz komşularımızmış gibi -kendi tikellikle yüce anlamıyla efsane sayılacak bir yaşamın “talihsizlik”ten baş
rine ne denli kıskançlıkla sarılsalar bile- davranmaktan başka ka bir şey olmadığını göstermiş olmayı da eklemek gerekir; efsa
yol var mı? ne kahramanı, alınyazısmı kendi iradesine göre biçimlendirir,
Sartre’m girişimi -son derece cüretkar olduğuna kuşku yok- kaderi kendi heykelini yontmak zorunda bırakır sanki.
Baudelaire’in dehasına en ufak bir saygısızlıkta bulunmuyor, şi Michel Leiris
irin onda ne denli hüküm sahibi olduğunu -bu konuda ne de
nilirse denilsin- bilmezlikten de gelmiyor.
Adım atmanın yasaklandığı bir alan -akılcılığın işe yaramadı
ğı, şiir olarak şiir alanı- olarak kalmış olsa bile, bu şiir bize ka
dar bir elin yönlendirdiği kalemin ürünü olarak geldi; bu elin
kendisi de, yazı yoluyla, bir adamın belirli bir hedefe nişan al
masıyla harekete geçmişti. Okumayı bilen, okuduğu da düşün
mesine neden olan her bireye, zekasının olanaklarım böyle bir
amacı aydınlatmak için seferber etme hakkını tam olarak ver
mek gerekir kuşkusuz. Kimi ayrıcalıklı varlıkların neyin peşinde
olduklarını daha kesin biçimde anlayarak, son kertede, kendisi
(Boş Sayfa
“Hak ettiği gibi yaşayamadı.” Baudelaire’in yaşamı, bu teselli
edici sözün görkemli bir örneği gibi görünüyor. Kuşkusuz ne bu
anneyi, ne ömür boyu katlandığı bu rahatsızlığı, ne bu vasimah
kemesini,1 ne bu cimri metresi, ne de bu firengiyi hak etmişti.
Hele erken ölümünden daha haksız ne olabilir ki?Ancak, düşü
nünce, bir kuşku beliriyor insanda: Çünkü Baudelaire’in kendi
sini de incelersek, o da kusursuz ve, görünüşe bakılırsa, çelişki
siz değil: bu yoldan çıkmış adam bir daha geri dönmemecesine,
en bayağı veen keskin ahlakı benimsemiş; bu ince ruhlu kişi en
sefil fahişelerle düşüp kalkmıştır, onu Louchette’in zayıf bedeni
yanında tutan ise sefaletten aldığı tattır ve de “korkunç Yahudi
kızına” beslediği aşk, daha sonraları Jeanne Duval’eduyacağı aş
kın bir ön-biçimlenişi gibidir; bu yalnız adam dehşet korkar yal
nızlıktan, hiç yalnız çıkmaz sokağa, bir yuva özlemi, bir aile öz
lemi içindedir; çalışıp çabalamayı savunan bu kişi, kendini dü
zenli bir çalışmaya zorlayamayan “iradesiz” biridir; seyahateçık
maya çağırır herkesi, insanların yer değiştirmesini ister,bilinme
yen ülkelerin düşünü görür, ama Honfleur’egitmeden önce altı
ay tereddüt ederve de yaptığı tek yolculuk uzun bir işkence gi-
1) 1844 Temmuzunda, babadan kalan mirası hesapsız harcayan Baudelaire, vasi mahke
mesi tarafından denetim altına alınır veservetini noter Bay Ancelle yönetir. Veona ayda
250 frank verir. CYHN.)
