başka bir aile anlayışı mümkün mü?

296 Pages·2014·1.59 MB·Turkish

BAŞKA BİR AİLE
ANLAYIŞI MÜMKÜN MÜ?
09–10 Kasım 2013
Düzenleyen:
Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği
BAŞKA BİR AİLE ANLAYIŞI MÜMKÜN MÜ?
Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği
İnönü Cad. Hacı Hanım Sok. No: 10/12
34439 Gümüşsuyu-İstanbul
+ 90 212 249 15 54
www.tr.boell.org
Birinci Baskı
Proje Sorumluları:
Dr. Ulrike Dufner, Semahat Sevim
İstanbul, Mayıs 2014
Editör
Nihal Boztekin
Çeviri
Barış Yıldırım
Grafik Tasarım ve Uygulama
Savaş Yıldırım
Baskı
Görsel Dizayn Ofset
Atatürk Bulvarı Deposite İş Merkezi
A5 Blok Kat4 No: 405 İkitelli
0212 671 91 00
ISBN
978-605-87169-9-5
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ, Ulrike Dufner, Heinrich Böll Stiftung Derneği
BİRİNCİ OTURUM:
“İDEAL AİLE” ALGISI NASIL OLUŞUYOR? .........................................9
Mahremiyetin Fethi: İdeal Aile Kurgularından İdeal Aile Politikalarına ...........10
İnci Özkan Kerestecioğlu, İstanbul Üniversitesi
Müslüman Kadınlar “İdeal Aile”yi Nasıl Tanımlıyor, Nasıl Sorguluyor?
AK Parti’de Aile Anlayışı ...............................................................................22
Fatma Bostan Ünsal, Muş Alparslan Üniversitesi
İdeal Aile: Algı ve Feminist Tartışmalar ..........................................................26
Andrea Petö, Central European Üniversitesi
Birinci Oturum Tartışma Bölümü ....................................................................33
Birinci Oturum Moderatör Raporu ..................................................................48
Moderatör: Ayşen Candaş, Boğaziçi Üniversitesi
İKİNCİ OTURUM: AİLE, EMEK VE HUKUK ......................................59
Hangi Çalışma Hukuku? Aile Dostu mu, Kadın Dostu mu? ...............................60
Kadriye Bakırcı, Hacettepe Üniversitesi
Türkiye’de İş ve Aile Yaşamının Uyumlaştırılması mı?
Esnek Kadın İstihdamı mı? .............................................................................80
Çağla Ünlütürk Ulutaş, Pamukkale Üniversitesi
İkinci Oturum Tartışma Bölümü .....................................................................91
İkinci Oturum Moderatör Raporu ..................................................................101
Moderatör: Serap Güre Şenalp, KADAV
Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?  | 3
ÜÇÜNCÜ OTURUM: AİLEYE YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR ...........105
Demografik Dönüşüm Sürecinde İktidar, Kadın ve Aile ..................................106
Ferhunde Özbay, Boğaziçi Üniversitesi
Kadınların Ücretli-Ücretsiz Emek Kıskacı: AKP’nin Aile Politikaları ve
Yeni Muhafazakarlık ....................................................................................112
Deniz Ulusoy, Sosyalist Feminist Kollektif
Aile Temelli Sosyal Politikalar ve LGBT .......................................................121
Mehmet Tarhan, Vicdani Redci / LGBT Hakları Aktivisti
Üçüncü Oturum Tartışma Bölümü .................................................................127
Üçüncü Oturum Moderatör Raporu ...............................................................137
Moderatör: Ali Erol, KAOS-GL
Benim Çocuğum Film Gösterimi ve Listag Aileleri ile Söyleşi .........................142
DÖRDÜNCÜ OTURUM: ALTERNATİF AİLE MODELLERİ ....................157
Aile ve Ebeveynliğe Queer Yaklaşım: Lezbiyen, Biseksüel, Trans ve
Queer Ebeveynlerin Deneyimleri ....................................................................158
Sema Merve İş, Sabancı Üniversitesi
Aile Dışında Hayat Var mı? Bir Kampanyanın Ardından… ...........................164
Sevgi Adak, Leiden Universitesi / Sosyalist Feminist Kolektif
Geleneksel Aile Dışında Mahrem Yurttaşlık: Siyaset, Politikalar ve
Gündelik Yaşam ...........................................................................................171
Sasha Roseneil, Birckbeck Üniversitesi
Dördüncü Oturum Tartışma Bölümü ..............................................................183
Dördüncü Oturum Moderatör Raporu ............................................................198
Moderatör: Hande Birkalan Gedik, Yeditepe Üniversitesi
4 | Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?
BEŞİNCİ OTURUM: ŞİDDET VE AİLE .............................................203
Toplumsal Cinsiyet ve Hukuk ........................................................................204
Gökçeçiçek Ayata, İstanbul Bilgi Üniversitesi
Şiddet İzleme ve Önleme Merkezleri - Pilot Uygulama ..................................214
Nejla Sulu Gülten, Nilüfer Belediyesi Kadın Dayanışma Merkezi
Devlet Politikaları ile Aile’nin Kurumsallaşması ve Kadınların
“Yaşama Hakkı”na Müdahale ......................................................................221
Selime Büyükgöze, Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı
Beşinci Oturum Tartışma Bölümü .................................................................225
Beşinci Oturum Moderatör Raporu ...............................................................236
Moderatör: Esen Özdemir, İstanbul Feminist Kolektif
ALTINCI OTURUM: AİLELERİN “ÖTEKİ”LERİ, “ÖTEKİ” AİLELER ....239
Kimin Kadınları?: Müslümanlaştırılmış Ermeniler Üzerinden
Aile-Millet-Kadınlar .....................................................................................240
Ayşe Gül Altınay, Sabancı Üniversitesi
Göçmen Kadınlar Ailenin ve Aile Politikalarının Neresindeler? ......................251
Ayşe Parla, Sabancı Üniversitesi
Politik Bir Alan Olarak Babalık: Almanya’da Türkiyeli Babaların Deneyimleri ..263
Hande Birkalan Gedik, Yeditepe Üniversitesi
Altıncı Oturum Tartışma Bölümü ..................................................................276
Altıncı Oturum Moderatör Raporu ................................................................284
Moderatör: Nazan Maksudyan, Kemerburgaz Üniversitesi
ÖZGEÇMİŞLER ...........................................................................287
Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?  | 5
6 | Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?
ÖNSÖZ
C
onchita Wurst, Eurovision şarkı yarışmasında birinci oldu. Hemen
ertesi gün Rusya devlet başkanı Vladimir Putin buna tepki göste-
rerek, artık Avrupa’nın değerlerinin kaybedildiğini açıkladı ve ayrı
bir şarkı yarışması düzenlenmesinden söz etti. Bu arada Putin’in LGB-
Tİ’lerin haklarını zaten tanımadığını söylemeden geçmeyelim. Conchita
Wurst’un başarısı Avrupa için de çok önemli bir mesaj içeriyor. Homofo-
biye karşı olmak Avrupa için de olağan bir tavır haline gelmiş değil. Hâkim
olan heteroseksüel aile anlayışımızı zorlayan, tabuları yıkan LGBTİ’ler
Avrupa’da da diğer yurttaşlarla eşit haklara sahip olmak için mücadele
etmeyi sürdürüyor. Bu bağlamda, Conchita Wurst’un zaferi önyargı ve ta-
buları kırmak için önemli bir mihenk taşı.
“Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?” başlıklı konferansımızla hete-
roseksüel/heteroseksüel olmayan ailelerin yaşam pratikleri ve bu yaşam
pratiklerinin hem algılanma biçimi hem de yasal zemini üzerine konuş-
ma ihtiyacı duyduk. Konferansa iki yüzden fazla kadın ve az sayıda da er-
kek katıldığı için, yapılan sunum ve tartışmaları bir yayın haline getirme-
ye çalıştık.
Elinizde bulunan bu kitaptaki metinler mevcut aile anlayışından yola
çıkarak, alternatif modeller yaratılması için olası toplumsal, hukuki ve
siyasal yollar üzerinden sorular soruyor ve farklı fikirler üretmeyi hedef-
liyor: Cinsiyet rollerine ilişkin beklentiler neler? Aileyle ilgili politikalar
hangi düzeyde? İş hukukunda cinsiyet ayrımcılığı hangi noktalarda orta-
ya çıkıyor? İnsan hakları noktasında, mevcut yasal altyapı bize hâkim aile
anlayışıyla ilgili neler anlatıyor? Geçmiş yıllardaki yasal reformların bu
konudaki etkisi nedir? Başka ülkelerin pratikleri nelerdir? Bu ve benzeri
sorular eşliğinde, bireyler arasındaki eşitsizlik ve ayrımcılığın karşısında
duran bir anlayıştan hareketle, “başka” aile modelleri ve bunların hayata
geçirilebilmesi için gereken adımlar üzerine yapılan tartışmalar yine kita-
bın sayfaları arasında.
Bir hükümet, kendini muhafazakâr ilan edip toplumun muhafazakâr
olmayan kesiminin haklarını göz ardı eden veya korumayan bir politika
izlemeye kalktığında demokrasi temelinden uzaklaşıp otoriter, bireylerin
haklarını çiğneyen bir devlet haline dönüyor. Hükümette olan parti mu-
hafazakâr bir aile anlayışını siyaseten savunabilir; fakat farklı yaşamlar
Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?  | 7
kurmak isteyen insanlara da bu anlayışı dayatmaya başlarsa, “demokra-
tik” sıfatını kaybedip “otoriter” bir niteliğe bürünüyor.
Her ülkede, heteroseksüel olmayan ilişkilerini özgürce yaşamak, çalış-
ma hayatının içinde yer alarak yaşamlarını sürdürmek istiyor. Siyasetçiler
ve hükümetler toplumsal gerçekleri kabul etmek ve bu gerçeklerden yola
çıkarak çözüm üretmek zorunda. Türkiye toplumunun büyük bir çoğun-
luğu heteroseksüel olabilir; ama homoseksüel, transseksüel, transgender
olan bir Türkiye vatandaşı, bir heteroseksüel vatandaşla aynı haklardan
faydalanabilmeli. Bunun gerçekleştirilmesi ve bu konuda bir toplumsal
farkındalık yaratılabilmesi için hangi adımları atmak gerektiğini, konfe-
ransta tartıştığımız gibi bu kitapta da dillendirdik.
Aile anlayışı hepimizi ilgilendiren; hepimizin geçmişini, bugününü ve
yarınını yakından etkileyen; hatıralarımızı yeniden canlandırabilen; duy-
gusal anlamda bize dokunan bir konu. Cinsiyet rollerine ilişkin beklenti-
leri eşitlik ve insan hakları temeline oturtmanın gerekli olduğu, aynı şekil-
de siyaseti bu zemin üzerinden geliştirmek gerektiği tartışma götürmez.
Bu kitap okurlara hem Türkiye’de aile anlayışını etkileyen mevcut si-
yaset, toplumsal anlayış ve yasalar üzerine bilgi sağlama, hem de başka
ülkelerde var olan farklı modeller ve uygulanan yasalar konusunda fikir
edinme fırsatı sunuyor.
Ulrike Dufner
Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilcisi
8 | Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?
BİRİNCİ OTURUM:
“İDEAL AİLE” ALGISI
NASIL OLUŞUYOR
Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?  | 9
Mahremiyetin Fethi: İdeal Aile
Kurgularından İdeal Aile Politikalarına
İnci Özkan Kerestecioğlu
İstanbul Üniversitesi
B
aşka bir aile anlayışı mümkün mü?” sorusu etrafında şekillenen bu
toplantıda ilk konuşmacı olarak, Türkiye’deki aile algılarının ana
temalarını vermek istiyorum ve aslında bu “başka”lığın bir türlü
yaratılamadığını, binlerce yıllık bir sürekliliğin izlerinin hâlâ belirgin ol-
duğunu göstermeyi umuyorum. Süreklilikler saptandığında, nelere ya da
nerelere müdahale edilmesi gerektiğine ilişkin bir yaklaşım geliştirmenin
ve başka bir aile anlayışına dair yol almanın mümkün olabileceği umudu-
nu taşıyorum.
“İdeal aile”, Türkiye’nin zihniyet haritasında sıkça karşımıza çıkan, kül-
türel kimlik kurgularının temelinde yer alan, ideolojileri yatayına kesen
bir kavram. İdeal aile kavramının kendisi aslında ailede bir problem oldu-
ğunu ifşa ediyor. Aile kendiliğinden ideal olamıyor; ideal hale getirilmesi
gereken bir olgu. Ailenin nasıl, hangi ilişkiler, roller içinde yapılanması
gerektiğine yönelik arayış ve yaptırımlar insanlık tarihi kadar eski. Antik
Yunan’dan bugüne filozoflar, dinler, sosyologlar, edebiyatçıların ürettiği
aile algıları inanılmaz ortaklıklar taşıyor. Kadınlık-erkeklik tanımlama-
larında yaratılan ikilik/karşıtlık etrafında örgütlenen bu anlayış, ailenin
“huzur ve güven ortamı” içinde nesilleri ve dolayısıyla emeği yeniden
üretmesini bekliyor. Tabii burada “aile”yi, “kadın” olarak okumak gere-
kiyor. Ailenin özellikleri, işlevleri üzerinde duran her anlayış aslında ka-
dının aile içindeki rolüne, işlevine vurgu yapıyor. Binlerce yıllık düşünce
geleneği erkekleri ne oldukları üzerinden tanımlarken, kadınları tanımla-
mak için “ne işe yaradıkları”ndan yola çıkıyor (Okin, 1979: 10). İdeal aile
formülleri de bu sorulara verilen cevaplar üzerinden farklılaşıyor.
Mahremiyet: Kim için, ne kadar?
Bu başlığı çok bilinçli attığım söylenemez; biraz içgüdüseldi. Sonra da
içini doldurma meselesiyle karşılaştım. İçini doldurmam gereken ilk
10 | Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün mü?