bankacılık sisteminde rekabet ve istikrar ikileminin analizi

202 Pages·2007·2.45 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT
ANABİLİM DALI

BANKACILIK SİSTEMİNDE REKABET VE İSTİKRAR
İKİLEMİNİN ANALİZİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Doktora Tezi

Uğur Emek

Ankara-2005
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT
ANABİLİM DALI

BANKACILIK SİSTEMİNDE REKABET VE İSTİKRAR
İKİLEMİNİN ANALİZİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Doktora Tezi

Uğur Emek

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Aykut Kibritçioğlu

Ankara-2005
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT
ANABİLİM DALI

BANKACILIK SİSTEMİNDE REKABET VE İSTİKRAR
İKİLEMİNİN ANALİZİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Doktora Tezi

Tez Danışmanı :Prof. Dr. Aykut Kibritçioğlu

Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı İmzası
Prof. Dr. İrfan Civcir ........................................
Prof. Dr. Güven Sak ........................................
Prof. Dr. Aykut Kibritçioğlu ........................................
Doç. Dr. Hakan Berument .........................................
Doç. Dr. Hasan Şahin .........................................

Tez Sınavı Tarihi ..................................
İÇİNDEKİLER
Tablolar V
Grafikler VII
Kısaltmalar VIII

Giriş 1
I. Bankacılık Sisteminde Rekabet ve İstikrar Politikaları 6
I.1. Rekabet 7
I.1.1. Rekabet ve Refah 8
I.1.2. Rekabet Kısıtının Nedenleri 10
I.2. İstikrar(sızlık) 14
I.2.1. Piyasa Aksaklıkları 17
I.2.2.İstikrarsızlığın Nedenleri ve Yayılma Mekanizması 19
I.2.3.Mali İstikrarsızlığın Etkileri 21
I.2.4. Kamu Düzenlemeleri 22
I.2.5.Düzenleme Aksaklıkları 23
I.3. Bölümün Özet ve Sonuçları 25

II. Rekabet ve İstikrar İkilemi 27
II.1. Artan Rekabetin Piyasa Aksaklıklarını Artırarak
İstikrarsızlığı Tetiklemesi 31
II.1.1. Piyasa Yapısı ve Likidite Riski 31
II.1.2. Piyasa Yapısı ve Aşırı Risk Üstlenimi 33
II.1.3. Rekabet ve İstikrar Arasında Olumsuz İlişki
I
Bulan Görgül Çalışmalar 38
II.2. Rekabetin Piyasa Aksaklıklarını Düzelterek İstikrara
Yardımcı Olması 40
II.2.1. Yüksek Yoğunlaşma Oranları ve Mali İstikrarsızlık 40
II.2.2. Artan Rekabet ve Mali İstikrar 43
II.2.3. Rekabet ve İstikrar Arasında Olumlu İlişki
Bulan Görgül Çalışmalar 45
II.3. Bölümün Özet ve Sonuçları 49

III. Türk Bankacılık Sisteminin Genel Özellikleri 53
III.1. Bankacılık Sisteminin Piyasa Yapısı 55
III.2. Bankacılık Sisteminde Kârlılık ve Verimlilik Gelişmeleri 60
III.3. Kırılganlık ve Krizler 64
III.4. Bölümün Özet ve Sonuçları 70

IV. Türk Bankacılık Sisteminde Rekabet ve İstikrar Analizi 73
IV.1. Rekabet Analizi 75
IV.1.1.Yapısal Yaklaşım 77
IV.1.2. Davranış (Rekabet) ve Performans
İlişkisinin Doğrudan Ölçümlenmesi 83
IV.1.2.1 Panzar-Rosse Modeli 84
IV.1.2.2. Panzar-Rosse Modelini Uygulayan Görgül Çalışmalar 90
IV.1.3.Panzar-Rosse Modeli Çerçevesinde
Türk Bankacılık Sektöründe Rekabet Analizi 96
II
IV.1.3.1. Görgül Model 97
IV.1.3.2.Veri Analizi 99
IV.1.3.3. Rekabet Analizi 103
IV.2. Etkinlik Gelişmeleri 113
IV.2.1. Veri Zarflama Yöntemi 115
IV.2.2. Veri Seçimi ve Görgül Model 117
IV.2.3. Veri Zarflama Yöntemine Göre Etkinlik Bulguları 120
IV.3. Rekabet (Etkilik)-İstikrar (Ödeme Gücü) İkileminin Analizi 127
IV.3.1. Görgül Model 129
IV.3.2. İkilemin Görgül Bulguları 131
IV.4. Bölümün Özet ve Sonuçları 135
Genel Değerlendirme ve Sonuç 138
Özet 154
Abstract 156
Kaynakça 158

III
TABLOLAR

Tablo: II.1. Rekabetin Banka Bilançosunun Aktif ve
Pasif Yapısı Üzerine Etkileri 50

Tablo: III.1. Bankacılık Sisteminin Gelişimi 57
Tablo: III.2. Bankacılık Sisteminde Grup Payları 59
Tablo: III.3. Ticaret Bankalarının Uzmanlaşma Seviyesi 61
Tablo: III.4. Ticaret Bankalarının Verimlilik ve Risk Göstergeleri 66
Tablo: III.5. Bankacılık Krizinin Maliyeti 69

Tablo:IV.1. Türk Bankacılık Sisteminde Yoğunlaşma Oranları 80
Tablo:IV.2. H-İstatistiğinin Değerleri 87
Tablo:IV.3. Panzar-Rosse Yöntemini Kullanarak Bankacılık Sektöründe
Rekabet Analizi Yapan Çalışmaların Özet Bulguları 93
Tablo:IV.4. Panzar-Rosse Analizinde Kullanılan Verilere
Ait Özet İstatistiki Bilgileri 102
Tablo:IV.5. Türk Bankacılık Sisteminde Rekabet Analizi:
Panzar-Rosse Modeli Bulguları 106
Tablo:IV.6. Uzun Dönem Denge Testi 111
Tablo:IV.7. Veri Zarflama Analizinde Kullanılan Verilerin
Özet İstatiski Bilgiler 119
Tablo:IV.8. Veri Zarflama Analizi Tahmin Sonuçları 121
Tablo:IV.9. İkilem Analizinde Örnekte Yer Alan Bankaların
IV
Özet İstatistiki Bilgileri 130
Tablo:IV.10. Türk Bankacılık Sektöründe Etkinlik ve Ödeme
Gücü İlişkisinin Yönü ve Boyutu 133
Tablo:IV:11. Çalışmada Elde Edilen Analiz Bulgularının Özet Değerleri 137

GRAFİKLER

Grafik: IV.1. Üretim Kısıtı ve Etkinlik Dağılımı 117
Grafik:IV.2. Etkinlik Tahmini Sonuçları 121
Grafik: IV.3. Risk/Getiri Kısıtı, Etkinlik ve Ödeme Gücü 128

V
KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
CBRT : Central Bank of Republic of Turkey
ECB : European Central Bank
EU : European Union
DEA : Data Envelopment Analysis
DMU : Decison Making Units
DİBS : Devlet İş Borçlanma Senedi
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla
HHI : Herfindahl-Hirschman Index
IMF : International Monetary Bank
KEP : Katılım Öncesi Ekonomik Program
KOBİ : Küçük ve Orta Ölçekli İşletme
OECD : Organization for Economic Cooperation and Development
TEK : Teknik Etkinlik Katsayısı
TBB : Türkiye Bankalar Birliği
TMSF : Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
SCP : Structure-Conduct-Performance
VZY : Veri Zarflama Yöntemi
VI
GIRIŞ

Dünya’da ve Türkiye’de bankacılık sektöründe sürekli ve hızlı bir değişim

yaşanmaktadır. Bankalar risk çeşitlemesine gitmek adına yeni mali hizmetler
sunmakta, sigortacılık şirketleri ve banka dışı mali kurumlar geleneksel olarak ticari
bankaların faaliyet gösterdiği alanlara girmekte, bankaların yurtdışı faaliyetleri
artmakta ve bankalar hızla yabancı ortaklarıyla birleşmektedir. Serbestleşme
uygulamaları neticesinde bir taraftan bankalararası rekabet artarken diğer taraftan da
piyasalarda rekabet endişesini artıracak boyutta banka birleşmeleri yaşanmaktadır.
Bilgi teknolojilerinde ortaya çıkan yeniliklerin ve serbestleşme girişimlerinin
tetiklediği bu gelişmeler bankacılık faaliyetlerinin ortamını da değiştirerek pek çok
politika önceliğini gündeme getirmektedir. 1980 ve 1990’lı yıllarda gelişmiş ve
gelişen çoğu ülkede yaşanan finansal krizler neticesinde, bankacılık sektöründe artan
rekabetin seviyesi, hızla değişen piyasa yapısında istikrar sağlama araçları ve
bankacılık sektöründe rekabet ve istikrar(sızlık) arasında ilişkinin boyutu gibi
konular artan biçimde sorgulanmaya başlanmıştır.

Rekabet etkinliği ve tüketici refahını artırmak için gerekli olan iktisadi bir
mekanizmadır. Ancak, bankalar eksik bilgi, dışsallıklar ve bulaşma etkisi gibi
nedenlerle ortaya çıkan piyasa aksaklıklarına karşı dayanıksız olduklarından,
sektördeki serbestleşme politikaları ve piyasalara yabancı banka girişinden
kaynaklanan rekabet artışı piyasa aksaklıklarını tetikleyerek mali istikrarsızlığa
neden olmaktadır. Finansal serbestleşme, teknolojik değişim ve giderek artan
uluslararasılaşma bankacılık sektöründe rekabet baskısının artmasına neden olmakta