Table Of ContentBIBLIOTEKA KLASYKÓW FILOZOFII
EDMUND HUSSERL
BADANIA LOGICZNE
Tom U
BADANIA DOTYCZĄCE FENOMENOLOGII
I TEORII POZNANIA
Część I
Przełożył, wstępem poprzedził i przypisami opatrzył
JANUSZ SIDOREK
Przekład przejrzał
ANDRZEJ PÓŁTAWSKI
2000
WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN
Dane o oryginale
Edmund Husserl, Logische Untersuchungen, Zweiter Band Untersuchungen
zur Phanomenologie und Theorie der Erkenntnis, I. Teil,
Max Niemeyer Verlag, 2. Auflage, Halle a.d. Saale 1913
oraz
Edmund Husserl, Logische Untersuchungen, Zweiter Teil Untersuchungen
zur Phanomenologie und Theorie der Erkenntnis, Erste Reihe,
Max Niemeyer Verlag, 1. Auflage, Halle a.d. Saale 1901
Okładkę i obwolutę projektował
Wiesław Kosiński
Redaktor
Włodzimierz Łagodzki
Redaktor techniczny
Teresa Skrzypkowska
Podręcznik akademicki dotowany przez
Ministerstwo Edukacji Narodowej
Wydanie niniejszego przekładu
zostało opublikowane z pomocą Inter Nationes, Bonn
Copyright © for the Polish edition by
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 2000
ISBN 83-01-12933-6
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10
tel: (0-22) 695-43-21; faks: (0-22) 826-71-63
e-mail: [email protected]
http://www.pwn.com.pl
SPIS TREŚCI
Słowo wstępne (Janusz Sidorek) .......................................................... XV
Od tłumacza ............................................................................................. LXV
Nota edytorska .......................................................................................... LXX
BADANIA LOGICZNE
Tom II
BADANIA DOTYCZĄCE FENOMENOLOGII I TEORII POZNANIA
Część I
Wprowadzenie .......................................................................................... 3
§ 1. Konieczność badań fenomenologicznych w celu przygotowa
nia i ujaśnienia czystej logiki poprzez krytykę poznania . . 3
§ 2. W sprawie uwyraźnienia celów takich badań....................... 6
§ 3. Trudności analizy czysto fenomenologicznej ....................... 13
§ 4. Konieczność uwzględnienia gramatycznej strony przeżyć
logicznych ............................................................................... 18
§5. Określenie głównych celów poniższych badań analitycznych 21
§ 6. Dopiski ...................................................................................... 23
§ 7. Zasada bezzałożeniowości badań teoriopoznawczych ... 26
I. WYRAŻENIE I ZNACZENIE
Rozdział pierwszy. Istotne rozróżnienia ............................................... 33
§ 1. Podwójny sens terminu znak ................................................ 33
§ 2. Istota wskazania ...................................................................... 34
§ 3. Wskazówka i dowód................................................................ 36
§ 4. Dygresja o pochodzeniu wskazania z kojarzenia................ 39
§ 5. Wyrażenia jako znaki znaczące. Wyodrębnienie nie należą
cego tu sensu wyrażenia .......................................................... 41
VI Spis treści
§ 6. Pytanie o fenomenologiczne i intencjonalne rozróżnienia
należące do wyrażeń jako takich ......................................... 43
§ 7. Wyrażenia w funkcji komunikatywnej ................................ 44
§ 8. Wyrażenia w samotnym życiu psychicznym...................... 46
§ 9. Rozróżnienia fenomenologiczne między fizycznym zjawis
kiem wyrażenia, aktem nadającym sens i aktem wypeł
niającym sens ......................................................................... 48
§ 10-. Fenomenologiczna jedność tych aktów ................................ 51
§ 11. Rozróżnienia idealne: najpierw między wyrażeniem a zna
czeniem jako jednościami idealnymi ................................... 55
§ 12. Ciąg dalszy. Wyrażona przedmiotowość ............................. 59
§ 13. Związek zachodzący między znaczeniem i odniesieniem
przedmiotowym ...................................................................... 62
§ 14. Treść jako przedmiot, jako wypełniający sens i jako sens
albo znaczenie po prostu ...................................................... 64
§ 15. Związane z tymi rozróżnieniami ekwiwokacje w mówieniu
o znaczeniu i braku znaczenia................................................ 66
§ 16. Ciąg dalszy. Znaczenie i współoznaczanie.......................... 72
Rozdział drugi. Charakterystyka aktów nadających znaczenie .... 77
§ 17. Ilustrujące obrazy wyobrażeniowe jako rzekome znaczenia 77
§ 18. Ciąg dalszy. Argumenty i kontrargumenty ......................... 79
§ 19. Zrozumienie bez naoczności................................................... 83
§ 20. Myślenie bez naoczności i „funkcja zastępcza” znaków . . 85
§ 21. Wątpliwości co do tego, czy w celu ujaśnienia znaczeń
i poznania ugruntowanych w nich prawd konieczne jest
odwoływanie się do korespondującej naoczności................ 88
§ 22. Różne charaktery rozumienia i Jakość znaności” ............. 90
§ 23. Apercepcja w wyrażeniu i apercepcja w przedstawieniach
naocznych ................................................................................ 92
Rozdział trzeci. Chwiejność znaczeń słów a idealność jedności
znaczenia ................................................................................................... 96
§ 24. Wprowadzenie ........................................................................ 96
§ 25. Stosunki pokrywania się między treściami powiadomienia
i nazwania ................................................................................ 97
§ 26. Wyrażenia istotnie okazjonalne a wyrażenia obiektywne . 98
§ 27. Inne gatunki wyrażeń chwiejnych....................................... 107
§ 28. Chwiejność znaczeń jako chwiejność aktu znaczenia . . . 109
§ 29. Czysta logika a znaczenia idealne....................................... 113
Spis treści VH
Rozdział czwarty. Fenomenologiczna i idealna jedność przeżyć
znaczeniowych .......................................................................................... 119
§ 30. Treść przeżycia wyrażającego w sensie psychologicznym
i jego treść w sensie jednolitego znaczenia.......................... 119
§ 31. Charakter aktowy znaczenia a idealnie jedno znaczenie . . 121
§ 32. Idealność znaczeń nie jest idealnością w sensie normatywnym 125
§ 33. Pojęcia „znaczenie” i „pojęcie” w sensie species nie po
krywają się ze sobą ................................................................ 126
§ 34. W akcie znaczenia znaczenie nie jest uświadamiane przed
miotowo ................................................................................... 127
§ 35. Znaczenia „same w sobie” a znaczenia wyrażeniowe . . . 128
II. IDEALNA JEDNOŚĆ SPECIES A NOWOŻYTNE TEORIE ABSTRAKCJI
Wprowadzenie .......................................................................................... 131
Rozdział pierwszy. Przedmioty ogólne i świadomość ogólności ... 134
§ 1. Przedmioty ogólne uświadamiamy sobie w istotnie innych
aktach niż przedmioty indywidualne ................................... 134
§ 2. Nieodzowność mówienia o przedmiotach ogólnych .... 136
§ 3. Czy jedność species można rozumieć jako niewłaściwą.
Identyczność i jednakowość................................................... 139
§ 4. Zarzuty przeciw redukcji idealnej jedności do rozproszonej
mnogości ................................................................................... 141
§ 5. Ciąg dalszy. Spór między J. St. Millem a H. Spencerem . 144
§ 6. Przejście do następnych rozdziałów....................................... 147
Rozdział drugi. Psychologiczne hipostazowanie tego, co ogólne 151
§ 7. Metafizyczne i psychologiczne hipostazowanie tego, co
ogólne. Nominalizm ................................................................ 151
§ 8. O pewnym złudnym rozumowaniu ....................................... 153
§ 9. Locke’a teoria idei abstrakcyjnych ....................................... 156
§ 10. Krytyka ....................................................................................... 158
§11. Locke’a trójkąt ogólny............................................................. 165
Uwaga ................................................................................................... 167
§ 12. Teoria obrazów wspólnych ................................................... 168
Rozdział trzeci. Abstrakcja i uwaga....................................................... 170
§13. Nominalistyczne teorie ujmujące abstrakcję jako efekt uwagi 170
§ 14. Zarzuty stosujące się zarazem do wszelkich form nominaliz-
mu. a) Brak opisowego ustalenia punktów dojścia............. 174
VIII Spis treści
§ 15. b) Źródłem nowoczesnego nominalizmu jest przesadna re
akcja na Locke’owską teorię idei ogólnych. Istotny charakter
tego nominalizmu a teoria abstrakcji przez uwagę............. 178
§ 16. c) Ogólność funkcji psychologicznej i ogólność jako forma
znaczenia. Różny sens odniesienia tego, co ogólne, do
zakresu ...................................................................................... 183
§ 17. d) Zastosowanie do krytyki nominalizmu ............................. 186
§ 18. Teoria uwagi jako generalizującej siły ................................ 187
§ 19. Zarzuty, a) Wyłączne zwracanie uwagi na jakiś moment
cechy nie usuwa jego indywidualności ................................ 190
§ 20. b) Obalenie argumentu z myślenia geometrycznego .... 193
§ 21. Różnica między zwracaniem uwagi na niesamodzielny mo
ment uchwytywanego naocznie przedmiotu a zwracaniem
uwagi na odpowiedni atrybut in specie................................ 195
§ 22. Fundamentalne braki w fenomenologicznej analizie uwagi 198
§ 23. Sensowne mówienie o uwadze obejmuje całą sferę myślenia,
a nie tylko naoczności ............................................................. 202
Rozdział czwarty. Abstrakcja i reprezentacja...................................... 207
§ 24. Przedstawienie ogólne jako chwyt ekonomii myślenia . . . 207
§ 25. Czy ogólna reprezentacja może służyć za istotną charakterys
tykę ogólnych przedstawień ................................................... 210
§ 26. Ciąg dalszy. Różne modyfikacje świadomości ogólnej a na-
oczność zmysłowa ................................................................... 213
§ 27. Uprawniony sens ogólnej reprezentacji ................................ 216
§ 28. Reprezentacja jako zastępowanie. Locke i Berkeley .... 217
§ 29. Krytyka Berkeleyowskiej teorii reprezentacji...................... 221
§ 30. Ciąg dalszy. Argument zaczerpnięty przez Berkeleya z pro
cedury dowodu geometrycznego ......................................... 224
§ 31. Główne źródło wykazanych błędów ................................... 226
Rozdział piąty. Fenomenologiczne studium o Hume’a teorii abstrakcji 230
§ 32. Zależność Hume’a od Berkeleya ......................................... 230
§ 33. Hume’a krytyka idei abstrakcyjnych i jej rzekomy wynik.
Zignorowanie przezeń najważniejszych punktów fenomeno
logicznych ................................................................................ 232
§ 34. Sprowadzenie badań Hume’a do dwóch pytań................... 235
§ 35. Przewodnia zasada, wynik i główne myśli Hume’owskiej
teorii abstrakcji......................................................................... 237
Spis treści IX
§ 36. Hume’a teoria distinctio rationis w interpretacji radykalnej
i umiarkowanej .......................................................................... 239
§ 37. Zarzuty wobec tej teorii w jej radykalnej interpretacji . . . 243
Uwagi ................................................................................................... 250
§ 38. Przeniesienie sceptycyzmu z abstrakcyjnych treści cząst
kowych na wszystkie treści w ogóle ................................... 251
§ 39. Ostateczne nasilenie sceptycyzmu i jego obalenie............. 254
Dodatek. Nowoczesny humeizm ....................................................... 257
Rozdział szósty. Wyodrębnienie różnych pojęć abstrakcji i abstraktu 265
§ 40. Pomieszanie pojęć abstrakcji i abstraktu odnoszących się
z jednej strony do niesamodzielnych treści cząstkowych,
a z drugiej do species ............................................................. 265
§ 41. Wyodrębnienie pojęć zgrupowanych wokół pojęcia niesamo
dzielnej treści .......................................................................... 267
§ 42. Wyodrębnienie pojęć zgrupowanych wokół pojęcia species 271
III. Z NAUKI O CAŁOŚCIACH I CZĘŚCIACH
Wprowadzenie .......................................................................................... 275
Rozdział pierwszy. Rozróżnienie przedmiotów samodzielnych i niesa
modzielnych ............................................................................................. 277
§ 1. Przedmioty złożone i proste, uczlonowane i nieuczłono-
wane .......................................................................................... 277
§ 2. Wprowadzenie rozróżnienia między przedmiotami (treściami)
samodzielnymi i niesamodzielnymi ....................................... 279
§ 3. Nieodrywalność treści niesamodzielnych............................ 282
§ 4. Analizy przykładów Stumpfa ............................................... 283
§ 5. Obiektywne określenie pojęcia nierozdzielności ............... 287
§ 6. Ciąg dalszy. Nawiązanie do krytyki pewnego chętnie przyj
mowanego określenia ............................................................. 291
§ 7. Uściślenie naszego określenia przez wprowadzenie pojęć
czystego prawa i czystego rodzaju ....................................... 293
§ 7a. Idee samodzielne i niesamodzielne ....................................... 297
§ 8. Odrębność różnicy między treściami samodzielnymi i niesa
modzielnymi od różnicy między treściami naocznie wyróż
niającymi się i stopionymi....................................................... 298
§ 9. Ciąg dalszy. Wskazanie dalszej sfery fenomenów stopie
nia ............................................................................................. 301
X Spis treści
§ 10. Mnogość praw związanych z różnymi odmianami niesamo-
dzielności ................................................................................... 306
§ 11. Różnica między tymi prawami „materialnymi” a prawami
„formalnymi” albo „analitycznymi” ...................................... 310
§ 12. Podstawowe określenia dotyczące twierdzeń analitycznych
i syntetycznych............................................... 314
§ 13. Względna samodzielność i niesamodzielność...................... 317
Rozdział drugi. Tezy do teorii czystych form całości i części .... 325
§ 14. Pojęcie ufundowania i związane z nim teorematy............. 325
§ 15. Przejście do rozważań na temat ważniejszych stosunków,
w jakie wchodzą części .......................................................... 329
§ 16. Ufundowanie wzajemne i jednostronne, pośrednie i bezpo
średnie ...................................................................................... 329
§ 17. Ścisłe określenie pojęć: kawałek, moment, część fizyczna,
abstrakt, konkret ...................................................................... 331
§ 18. Różnica między pośrednimi i bezpośrednimi częściami całości 334
§ 19. Nowy sens tej różnicy: bliższe i dalsze części całości . . . 336
§ 20. Części bliższe i dalsze w relacji wzajemnej ...................... 340
§21. Ścisłe określenie za pomocą pojęcia ufundowania właściwych
pojęć całości i części, jak też ich istotnych gatunków . . . 343
§ 22. Zmysłowe formy jedności a całość ...................................... 345
§ 23. Kategorialne formy jedności a całość ................................... 352
§ 24. Czyste formalne typy części i całości. Postulat apriorycznej
teorii .......................................................................................... 355
§ 25. Dodatkowe uwagi o podziale całości na kawałki przez
pokawałkowanie jej momentów ............................................. 359
IV. O RÓŻNICY MIĘDZY ZNACZENIAMI SAMODZIELNYMI
I NIESAMODZIELNYMI. IDEA CZYSTEJ GRAMATYKI
Wprowadzenie ......................................................................................... 367
§ 1. Znaczenia proste i złożone .................................................. 370
§ 2. Czy złożoność znaczeń jest tylko refleksem złożoności
przedmiotów ............................................................................. 371
§ 3. Złożoność znaczeń i złożoność konkretnego aktu znaczenia.
Znaczenia implikowane ......................................................... 373
§ 4. Pytanie o znaczący charakter „synkategorematycznych” skład
ników wyrażeń kompleksowych............................................. 379
§ 5. Znaczenia samodzielne i niesamodzielne. Niesamodzielność
Spis treści XI
zmysłowych części stów i niesamodzielność części wyraża
jących .......................................................................................... 383
§ 6. Przeciwstawienie innych rozróżnień. Wyrażenia niezamknięte,
anormalnie skrócone i zawierające luki................................ 386
§ 7. Ujęcie znaczeń niesamodzielnych jako treści ufundowanych 388
§ 8. Trudności tego ujęcia, a) Czy niesamodzielność znaczenia
tkwi tylko w niesamodzielności znaczonego przedmiotu . 391
§ 9. b) Rozumienie wyrwanych [z kontekstu] synkategorematów 393
§ 10. Aprioryczne prawa obowiązujące w tworzeniu kompleksów
znaczeń ....................................................................................... 396
§ 11. Zarzuty. Modyfikacje znaczeń zakorzenione w istocie wyra
żeń, resp. znaczeń .................................................................... 402
§ 12. Bezsens i niedorzeczność ..................................................... 408
§ 13. Prawa łączenia znaczeń w zespoły i czysta logiczno-grama-
tyczna teoria form ................................................................... 410
§ 14. Prawa wykluczające bezsens i prawa wykluczające niedo
rzeczność. Idea czysto-logicznej gramatyki.......................... 417
Uwagi ................................................................................................... 425
V. O PRZEŻYCIACH INTENCJONALNYCH I ICH „TREŚCIACH”
Wprowadzenie .......................................................................................... 429
Rozdział pierwszy. Świadomość jako fenomenologiczna zawartość Ja
i świadomość jako spostrzeżenie wewnętrzne .................................... 432
§ 1. Wieloznaczność terminu świadomość................................... 432
§ 2. Po pierwsze: Świadomość jako efektywna fenomenologiczna
jedność przeżyć Ja. Pojęcie przeżycia................................... 433
§ 3. Fenomenologiczne i popularne pojęcie przeżycia ............. 439
§ 4. Stosunek zachodzący między przeżywającą świadomością
a przeżywaną treścią nie jest stosunkiem swoiście fenomeno
logicznym ................................................................................ 441
§ 5. Po drugie: Świadomość „wewnętrzna” jako wewnętrzne
spostrzeżenie ............................................................................. 443
§ 6. Pierwsze pojęcie świadomości ma swe źródło w drugim . 446
§ 7. Wzajemne rozgraniczenie psychologii i nauki przyrodniczej 449
§ 8. Czyste Ja i uświadomienie.............................................. 450
Rozdział drugi. Świadomość jako przeżycie intencjonalne ............. 458
§ 9. Znaczenie Brentanowskiego odgraniczenia „fenomenów psy
chicznych” ................................................................................ 458
XII Spis treści
§ 10. Opisowa charakterystyka aktów jako przeżyć „intencjonal
nych” ......................................................................................... 461
§11. Odsunięcie narzucających się nieporozumień terminologicz
nych: a) Obiekt „mentalny” bądź „immanentny”................ 466
§12. b) Akt oraz odniesienie świadomości albo Ja do przedmiotu 473
§ 13. Ustalenie naszej terminologii ................................................ 476
§ 14. Wątpliwości wobec przyjęcia aktów jako opisowo ufun
dowanej klasy przeżyć ............................................................. 478
§ 15. Czy przeżycia tego samego fenomenologicznego rodzaju
(zwłaszcza rodzaju uczucie) mogą być po części aktami, po
części nie-aktami ...................................................................... 487
a) Czy w ogóle istnieją uczucia intencjonalne................... 488
b) Czy istnieją uczucia nie-intencjonalne. Odróżnienie wrażeń
uczuciowych i aktów uczuć ................................................... 493
§ 16. Rozróżnienie między treścią opisową a intencjonalną . . . 499
§ 17. Treść intencjonalna w sensie przedmiotu intencjonalnego . 503
§ 18. Akty proste i złożone, fundujące i ufundowane................ 506
§ 19. Funkcja uwagi w aktach kompleksowych na przykładzie
fenomenologicznego stosunku zachodzącego między brzmie
niem słownym a sensem......................................................... 509
§ 20. Rozróżnienie jakości i materii aktu ...................................... 517
§ 21. Istota intencjonalna i istota znaczeniowa............................. 523
Dodatek do paragrafów 11 i 20. W sprawie krytyki „teorii obrazów”
i nauki o „immanentnych” przedmiotach aktów ............................. 529
Rozdział trzeci. Materia aktu i leżące u podstaw przedstawienie . . 534
§ 22. Pytanie o stosunek zachodzący między materią a jakością aktu 534
§ 23. Ujęcie materii jako fundującego aktu „samego tylko przed
stawiania” ................................................................................ 536
§ 24. Trudności. Problem zróżnicowania rodzajów jakości ... 541
§ 25. Dokładniejsza analiza obu możliwości rozwiązania .... 544
§ 26. Ocena i odrzucenie proponowanego ujęcia.......................... 548
§ 27. Świadectwo bezpośredniej intuicji. Przedstawienie spostrze
żeniowe i spostrzeżenie ......................................................... 551
§ 28. Szczególne przebadanie sytuacji w przypadku sądu .... 558
§ 29. Ciąg dalszy. „Uznanie” albo „akceptacja” samego tylko
przedstawienia stanu rzeczy ................................................... 561
Dopisek ................................................................................................ 566
§ 30. Ujęcie identycznego rozumienia słów i zdań jako „samego
tylko przedstawiania” ............................................................. 567
