Table Of ContentAVRUPA BİRLİĞİ 2021-2027 BÜTÇESİ
VE TÜRKİYE
• AVRUPA BİRLİĞİ BÜTÇESİ VE YENİ BÜTÇE DÖNEMİ
• FONLAR VE PROGRAMLAR
• HİBELER VE TÜRKİYE
• PROJELER VE ÜNİVERSİTELER
• PROJE UYGULAMA VE HARCAMA REHBERİ
Adem KURTAR
&
Dr. Çağdaş CENGİZ
Ankara - 2019
© : Đmaj Yayınevi
Ankara, Temmuz 2019
ISBN 978-605-7905-12-3
ĐMAJ KĐTABEVĐ
Fakülteler Mahallesi
Yeni Acun Sokak 5/A-B
Cebeci/ANKARA
Tel: (0312) 319 32 25 - 0312 363 54 14 – 0312 363 17 15
ĐMAJ YAYINEVĐ
Fakülteler Mahallesi
Dirim Sk. 23/1
Cebeci/ANKARA
Tel: (0312) 319 32 25 - (0312) 363 54 14
www.imajyayinevi.com
e-mail: [email protected]
Baskıya Hazırlık : Đmaj Yayınevi
Baskı : Bizim Büro – Sertifika No: 26649
Kapak Tasarım : Dilek Alpgün
iii
ÖNSÖZ
Elinizdeki kitap, her yönüyle özgün bir uluslararası bütünleşme örneği olan
Avrupa Birliği’nin, yine kendine özgü nitelikteki bütçesinin ekonomik ve
politik boyutlardan analizini içermektedir. Bu analiz, Avrupa Birliği’ne 21.
Yüzyıl’ın ilk çeyreğini aştıracak olan yeni bütçesi özelinde, yani 2021-2027
Çok Yıllı Mali Çerçevesi’nde somutlaşmaktadır. Avrupa Birliği’nin bütçesi,
Birliğin yeni politika ve önceliklerinin günlük hayata, üretime, bilimsel
araştırmaya, eğitime vb. tüm yaşamsal aktivitelere dolaysız etkisini temsil
etmektedir. Dönemsel olarak belirlenen ve güncellenen bu politika ve
öncelikler ise kuşkusuz yalnızca Eski Kıta’ya özgü dinamiklerle değil, küresel
ölçekteki güncel gelişmelerin ve çelişkilerin yansımaları ve etkileşimiyle
şekillenmektedir.
Küresel ekonomik bunalımın, 2008 yılına özgü kısa dönemli bir zincirleme
reaksiyondan ibaret olmadığı, aksine kapitalizmin ürettiği uzatmalı bir sistem
krizinin tikel bir aşamasına tekabül ettiği giderek gün yüzüne çıkarken, bu
tarihsel süreçte, Avrupa Birliği’nin mali uygulamaları da küresel ölçekteki
ekonomik çalkantılardan kaçınılmaz olarak etkilenmektedir. İçinde
bulunduğumuz ekonomik çevrimin, uluslararası ticaret savaşlarına da bir
manevra alanı tanıdığı dikkati çekmektedir. Ekonomik ve ticari boyutun yanı
sıra, uluslararası siyasi çatışmaların, vekâlet savaşlarının, insani krizlerin, göç
dalgalarının, toplumsal ayaklanmaların ve baskıcı/popülist politik figürlerin
ön plana çıktığı, hepsinden önemlisi tüm insanlığın asli sorunlarının başında
gelen iklim ve çevre krizlerinin derinleştiği bu kritik tarihsel dönemeç, her
türden ekonomik uygulamanın ve mali planlamanın niteliğine ve niceliğine
doğrudan etki etmektedir.
Avrupa Birliği’nin bütçeleme sürecine yalnızca mali bir perspektiften
yaklaşmak, Birliğe özgü mali sistemin yapısını ve bu yapıyı belirleyen
dinamiklerin niteliğini anlamayı güçleştirdiği gibi, bütçenin evrimine ilişkin
politik ve sosyolojik faktörleri de dışlama riski barındırmaktadır. Öyle ki
Avrupa Birliği bütçesi, Birliğin kurumsal ve siyasi karar alma süreçlerinde rol
oynayan iktidar ilişkilerini de büyük ölçüde yansıtmaktadır. Bu yönüyle
Avrupa Birliği bütçesini, Birliğin dönemsel politik önceliklerini belirleyen ve
bunları yönetsel süreçlere aktaran iradenin finansal terimlerle ifadesi olarak
tanımlamak hatalı bir yaklaşım olmayacaktır. Avrupa Birliği’nin yeni mali
döneminde, yukarıda sözü edilen güncel zorluklarla başa çıkabilmek için
belirlenen önceliklerin, bütçedeki fonların yapısını, büyüklüğünü ve tahsisini
iv
de önemli oranda etkilediğini, her şeyden önce yeni döneme dair başlıkların
ve programların uygulamada ne derece sonuç vereceğine, diğer bir deyişle
verimliliğe odaklanma söylemiyle tasarlandığını görmekteyiz.
Bu kitap, Avrupa çalışmaları alanındaki bilimsel uzmanlıklarının yanı sıra
Avrupa Birliği kaynaklı proje süreçlerinin her bir aşamasında pratik birikime
sahip olan, bunun yanı sıra strateji geliştirme ve stratejik planlama
süreçlerinde deneyimli Avrupa Birliği uzmanı yazarlar tarafından kaleme
alınmıştır. Disiplinlerarası nitelikteki bu çalışmayla Avrupa çalışmaları
literatürüne sunulması hedeflenen başlıca katkı; sosyal, ekonomik ve politik
faktör ve dinamiklerin etkisiyle şekillenen Avrupa Birliği bütçesinin yapısını
ortaya koymak ve 2021-2027 mali dönemine dair önceliklerin ve reformların
erken bir içerik analizini yapmaktır. Bu yapı ve reformlardan hareketle, gerek
üye ülkelerde gerekse Türkiye özelinde üniversiteler başta olmak üzere
bilimsel araştırmalara ve projelere yönlendirilen maddi olanakların mantığını
aktarabilmek; proje uygulama süreçlerinin her bir aşamasını dikkate alarak,
gerek proje yürütücüsü olan araştırmacılara, gerekse idari, mali ve muhasebe
süreçlerindeki uygulayıcılara rehber niteliğinde bir kaynak sunabilmektir.
Özetle, Avrupa Birliği’nin yeni bütçesi, üyelik müzakerelerinin fiilen durduğu
güncel durumda bile Türkiye için önemini korumaktadır. Bu kitapta özellikle
Avrupa Birliği’nin 2021-2027 bütçesi dikkate alınarak, gerek Birliğin genel
mali yaklaşımı gerekse Türkiye’nin bu bağlamdaki mevcut durumu nesnel ve
yeri geldikçe eleşirel bir bakışla incelenmeye çalışılmıştır. Birliğin yeni
bütçesinin şekillendireceği mali dönemin henüz başlamadığı dikkate
alındığında, erken bir analiz ortaya koymayı hedefleyen bu çalışmaya yönelik
okuyucudan gelecek eleştiri ve katkıların bizim için önemli ve çalışmanın
olası eksikliklerinin giderilmesi açısından değerli olduğunu vurgulamak
isteriz.
Dr. Çağdaş CENGİZ
İzmir, Temmuz 2019
v
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ............................................................................................................iii
GİRİŞ ................................................................................................................ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
BÜTÇE VE AVRUPA BİRLİĞİ
1.1. BÜTÇE KAVRAMI .................................................................................. 5
1.1.1. Bütçenin Tanımı ................................................................................ 5
1.1.2. Bütçe Hakkı ....................................................................................... 6
1.2. AVRUPA BİRLİĞİ BÜTÇESİNİN DİNAMİKLERİ ............................... 9
1.2.1. İnşa Süreci ve Genişleme ................................................................. 10
1.2.2. Bütünleşme ...................................................................................... 12
1.2.3. Yakınsama ....................................................................................... 16
1.2.4. Kaynaşma ........................................................................................ 19
1.2.5. Dayanışma ....................................................................................... 23
1.3. AVRUPA BİRLİĞİ BÜTÇESİNİN GELİŞİMİ ...................................... 25
İKİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ’NİN 2021-2027 BÜTÇESİ
2.1. YENİ BÜTÇE TASLAĞI: REFORMLARIN ANA HATLARI ............. 35
2.2. BÜTÇE GELİRLERİ: ÖZ KAYNAKLAR SİSTEMİ ............................. 39
2.2.1. Geleneksel Öz Kaynaklar ................................................................ 43
2.2.2. Katma Değer Vergisi Gelirleri ......................................................... 45
2.2.3. Gayri Safi Milli Hâsıla Payı ............................................................ 46
2.2.4. Diğer Gelirler ................................................................................... 48
2.2.5. AB Bütçesinin Finansmanında 2021-2027 Refomları ..................... 48
2.3. BÜTÇE HARCAMALARI: YENİ ÖNCELİKLER VE BAŞLIKLAR .. 54
vi
2.3.1. Ortak Pazar, İnovasyon ve Dijitalleşme .......................................... 57
2.3.2. Uyum ve Değerler ............................................................................ 61
2.3.3. Doğal Kaynaklar ve Çevre ............................................................... 66
2.3.4. Göç ve Sınır Yönetimi ..................................................................... 70
2.3.5. Güvenlik ve Savunma ...................................................................... 72
2.3.6. Komşular ve Dünya ......................................................................... 74
2.3.7. Avrupa Kamu Yönetimi .................................................................. 77
2.4. YENİ BÜTÇEYE DAİR GENEL BİR DEĞERLENDİRME ................. 78
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE AVRUPA BİRLİĞİ DESTEKLİ PROJELERİN
GELİŞİMİ VE ÜNİVERSİTELER
3.1. AVRUPA BİRLİĞİ BÜTÇESİNİN ASLİ ARAÇLARI VE
TÜRKİYE: HİBELER, FONLAR VE PROGRAMLAR ............................... 88
3.1.1. Avrupa Birliği Hibelerinin Türkiye’deki Gelişimi .......................... 90
3.1.1.1. Erken Dönem ve Adaylık Dönemi .......................................... 91
3.1.1.2. Katılım Öncesi Yardımların Bütünleştirilmesi: IPA ............... 92
3.1.1.3. Türkiye’de Uygulanan Birlik Programları ............................... 97
3.1.2. 2021-2027 Bütçe Döneminde Türkiye İçin Öneriler ....................... 99
3.1.2.1. Erasmus+ ............................................................................... 102
3.1.2.2. Ufuk Avrupa .......................................................................... 104
3.1.2.3. İstihdam ve Sosyal Yenilik Programı: EaSI .......................... 108
3.2. ÜNİVERSİTELERDE PROJELER: UYGULAMA VE HARCAMA
REHBERİ ..................................................................................................... 110
3.2.1. Projelerde Başvuru Süreci ............................................................. 112
3.2.2. Projelerde Harcama Süreci ............................................................ 113
3.2.3. Projelerin Sonuçlandırılması ve Denetimi ..................................... 134
SONUÇ ......................................................................................................... 139
KAYNAKÇA ................................................................................................ 143
vii
KISALTMALAR
€ Euro
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
AET Avrupa Ekonomik Topluluğu
AKÇT Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu
AKF Avrupa Kalkınma Fonu
ASF Avrupa Sosyal Fonu
BAP Bilimsel Araştırma Projeleri
CARDS Community Assistance for Reconstruction, Development and
Stabilisation
CFCU Merkezi Finans ve İhale Birimi
COSME İşletmelerin ve KOBİ’lerin Rekabet Edebilirliği Programı
ÇHC Çin Halk Cumhuriyeti
ÇYMÇ Çok Yıllı Mali Çerçeve
DKM II Döviz Kuru Mekanizması II
DTÖ Dünya Ticaret Örgütü
EaSI İstihdam ve Sosyal Yenilik Programı
ed. Editör
EPB Ekonomik ve Parasal Birlik
EURATOM Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu
Europol Avrupa Polis Ofisi
FRONTEX Avrupa Sınır ve Sahil Güvenliği
GATT Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması
GSMH Gayri Safi Milli Hâsıla
GSYİH Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla
HICP Harmonize Tüketici Fiyatları Endeksi
IPA Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı
ISPA Instrument for Structural Policies for Pre-Accession
ITER Uluslararası Termonükleer Deneysel Reaktör
KDV Katma Değer Vergisi
MDAÜ Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri
NATO Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü
OTP Ortak Tarım Politikası
PHARE Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies
rescEU Avrupa Birliği Sivil Koruma Mekanizması
SAPARD Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development
SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
STK Sivil Toplum Kuruluşları
TOR Traditional Own Resources
YÖK Yükseköğretim Kurulu
viii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: EPB’de Son Aşamaya Geçerken Üye Ülkelerin Maastricht Kriterleri’ne
Uyum Durumu ............................................................................................................ 18
Tablo 2: Üye Ülkelerin 2017 Yılı Bütçesi Gelir ve Harcamalarına Katkısı ............... 24
Tablo 3: AB Bütçesi Finansman Yapısının Tahmini Gelişimi .................................. 54
Tablo 4: 2021-2027 ÇYMÇ (2018 Sabit Fiyatlarıyla Taahhütler) ............................. 84
Tablo 5: 2021-2027 ÇYMÇ (Yıllık %2 Sabit Deflatörlü Fiyatlarla Taahhütler) ....... 85
Tablo 6: Ülke Bazında 2007-2013 Dönemi IPA Yardımları ..................................... 94
Tablo 7: Türkiye’de 2007-13 Dönemi IPA’nın Bileşenlere Göre Dağılımı ............... 94
Tablo 8: 2014-2020 Dönemi IPA II Yardımlarının Ülke Bazında Dağılımı .............. 95
Tablo 9: Türkiye’de 2014-2020 Dönemi IPA II Yardımlarının Bileşenlere Göre
Dağılımı ...................................................................................................................... 96
Tablo 10: 2007-2013 Dönemi Programlarının Bütçeleri ........................................... 98
Tablo 11: 2014-2020 Dönemi Türkiye’nin Katıldığı Programların Bütçeleri ........... 98
Tablo 12: 2007-2013 Dönemi Programlarının Bütçeleri ve Türkiye’de Geri Dönüş
Miktarları .................................................................................................................. 101
ix
ŞEKĐLLER LĐSTESĐ
Şekil 1: AB Bütçesinde Gelir Kaynaklarının Evrimi ................................................. 28
Şekil 2: AB Bütçesinde Harcama Alanlarının Evrimi ................................................ 30
Şekil 3: Birleşik Krallık Đndirimi’nin Finansmanı: Üye Ülkelerin 2017 Yılı
Bütçesine Ek Katkı Miktarları .................................................................................... 42
Şekil 4: Üye Ülkelerin 2017 Yılı Bütçesine KDV Payı Katkıları .............................. 46
Şekil 5: Üye Ülkelerin 2017 Yılı Bütçesine GSMH Payı Katkıları ........................... 47
Şekil 6: 27 Üyeli Birlik için Yeni ve Güçlendirilmiş Öncelikler ............................... 49
Şekil 7: AB Bütçesinin Büyüklüğü ............................................................................ 51
Şekil 8: 2021-2027 Bütçesi’nde Öncelikler ve Ana Başlıklar .................................... 56
Şekil 9: AB’de Geleceğe Yatırım ............................................................................... 60
Şekil 10: Göç ve AB Dış Sınırlarının Korunması ...................................................... 71
Şekil 11: Güvenlik ve Savunmada Kademe Atlama .................................................. 73
Şekil 12: Güçlü Bir Küresel Aktör olarak Avrupa ..................................................... 76
