Table Of ContentSAMMLUNG TUSCULUM
Wissenschaftliche Beratung:
Gerhard Fink, Niklas Holzberg,
Rainer Nickel, Bernhard Zimmermann
HIPPOKRATES
AUSGEWÄHLTE
SCHRIFTEN
Herausgegeben und übersetzt
von Charlotte Schubert
und Wolfgang Leschhorn
ARTEMIS & WINKLER
Bibliographische Information der Deutschen Nationalbibliothck
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen
Nationalbibliographie; detaillierte bibliographische Daten sind im Internet über
http://dnb.d-nb.de abmfbar.
© 2006 Pätmos Verlag GmbH & Co. KG
Artemis & Winkler Verlag, Düsseldorf und Zürich
Alle Rechte vorbehalten.
Druck und Verarbeitung: Pustet, Regensburg
ISBN 3-7608-1726-2
www.patmos.de
INHALT
TEXT UND ÜBERSETZUNG
I Naturphilosophische Medizin: Die theoretische
Auseinandersetzung um τέχνη und φύσις
De aeribus Über die Umwelt 8
De morbo sacro Über die Heilige Krankheit 68
De arte Uber die Kunst 106
De flatibus Über die Winde 130
De morbis I Über die Krankheiten, Buch I 154
Π Naturphilosophische Medizin: Regeln und Therapien
für die Lebensweise
De natura hominis Über die Natur des Menschen . . .. 174
De victu Über die I^ebensweise, Buch I . . . . 190
De acutis Über die Lebensweise bei akuten
Krankheiten 240
De affectionibus Über die Leiden 250
III Naturphilosophische Medizin:
Knochenchirurgische Schriften
De fracturis Über die Knochenbrüche 256
De articulis Uber die Gelenke 262
IV Kritik der naturphilosophischen Medizin:
Die Bedeutung der Phänomenologie
De vetere mediana Uber die Alte Medizin 272
ANHANG
Einführung 310
Erläuterungen 379
Literaturhinweise 463
Quellennachweis 468
Nachwort 471
I
NATURPHILOSOPHISCHE MEDIZIN:
Die theoretische Auseinandersetzung
um τέχνη und φύσις
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ, ΥΔΑΤΩΝ. ΤΟΠΩΝ
ι. (ι) Ίητρικήν όστις βούλεται όρθώς ζητεϊν, τάδε χρή ι .inre II. 12
ποιεϊν πρώτον μέν ένθυμεϊσθαι τάς ώρας τοϋ έτεος.
δ τι δύναται άπεργάζεσθαι εκάστη· ού γάρ έοίκασιν
άλλήλησιν ούδέν, άλλά πολύ διαφέρουσιν αύται
τε έωυτέων και εν τησι μεταβολήσιν (2) έπειτα δέ τά
πνεύματα τά θερμά τε και τά ψυχρά, μάλιστα μέν τά
κοινά πάσιν άνθρώποισιν, έπειτα δέ και τά έν εκάστη
χώρη έπιχώρια έόντα. ΔεΙ δέ και τών ύδάτων ένθυ-
μεϊσθαι τάς δυνάμιας· ώσπερ γάρ έν τω στόματι
διαφέρουσι και έν τω σταθμώ, ούτω και ή δύναμις
διαφέρει πολύ εκάστου. (3) "Ωστε ές πόλιν έπειδάν
άφίκηταί τις ής άπειρος έστι, διαφροντίσαι χρή τήν
θέσιν αύτής, δκως κείται και πρός τά πνεύματα και
πρός τάς άνατολάς τοϋ ηλίου- ού γάρ τωύτό δύναται
ήτις πρός βορέην κείται και ήτις πρός νότον, ούδ'
ήτις πρός ήλιον άνίσχοντα ούδ' ήτις πρός δύνοντα.
(4) Ταύτα δέ χρή ένθυμεϊσθαι ώς κάλλιστα, και τών
ύδάτων πέρι ώς έχουσι. και πότερον έλώδεσι χρέον-
ται και μαλακοΐσιν ή σκληροϊσί τε και εκ μετεώρων
και έκ πετρωδέων εϊτε άλυκοΐσί τε και άτεράμνοισι.
(j) Και τήν γήν, πότερον ψιλή τε και άνυδρος ή δα-
σεία και έφυδρος και εϊτε έν κοίλω έστί και πνιγηρή
είτε μετέωρος και ψυχρή. Και τήν δίαιταν τών άν-
θρώπων όκοίη ήδονται. πότερον φιλοπόται και
άριστηταί και άταλαίπωροι ή φιλογυμνασταί τε και
φιλόπονοι και έδωδοί και άποτοι. |
ÜBER DIE UMWELT
(Über Winde, Wasser und OrtUchkeiten)
ι. (i) Wer die Heilkunst angemessen untersuchen will, muß fol-
gendes tun: Zuerst muß er die Jahreszeiten berücksichtigen und
erwägen, was jede für eine Wirkung haben kann; denn sie sind
sich keineswegs ähnlich, sondern unterscheiden sich sehr, sowohl
untereinander als auch im Ubergang von einer zur anderen. (2) Des
weiteren die warmen und kalten Winde, vor allem diejenigen, die
allen Menschen gemeinsam sind, femer diejenigen, die in jeder Re-
gion ortsüblich sind. Schließlich muß man auch die Wirkungswei-
sen der Wasserarten bedenken. Denn wie sich die einzelnen Arten
von Wasser in Geschmack und Gewicht unterscheiden, so ist
auch ihre Wirksamkeit grundverschieden. (3) Daher muß derje-
nige, der in eine Stadt kommt, die er nicht kennt, sorgfaltig deren
Lage untersuchen, wie sie hinsichtlich der Winde und des Sonnen-
aufgangs gelegen ist; denn in der Stadt, die den Nordwinden aus-
gesetzt ist, herrschen nicht dieselben Bedingungen wie in der, die
den Südwinden zugewandt ist, und in jener, die zum Sonnenauf-
gang hin liegt, nicht dieselben wie in der, die dem Sonnenunter-
gang zugewandt ist. (4) Dies muß so weit wie möglich berücksich-
tigt werden, ebenso, was das Wasser betrifft, wie dieses beschaffen
ist, und vor allem ob sie (die Bewohner) sumpfiges und weiches
Wasser verwenden oder hartes, das von den Höhen und aus den
Felsen kommt, oder salziges und schweres. (5) Auch den Boden
muß man berücksichtigen, ob er kahl und wasserlos ist oder be-
wachsen und wasserreich und ob er in einer Niederung liegt, wo
es stickend heiß ist, oder auf der Höhe, wo es kalt ist. Auch die Le-
bensweise der Menschen ist zu bedenken, worüber sie sich freuen,
ob sie das Trinken lieben, täglich eine zweite Mahlzeit zu sich neh-
men und sich körperlich nicht betätigen oder ob sie die Leibes-
übungen lieben, arbeitsam sind, große Esser und mäßige Trinker.
10 DE AERIBUS
2. (ι) Και άπό τούτων χρή ένθυμεΐσθαι έκαστα. Ei ι
4
γάρ ταϋτα είδείη τις καλώς, μάλιστα μέν πάντα, εί δέ
μή, τά γε πλείστα, ουκ άν αύτόν λανθάνοι ές πόλιν
άφικνεόμενον ής άν άπειρος ή ούτε νοσήματα έπι-
χώρια ούτε των κοιλιών ή φύσις όκοίη τις έστιν, ώστε
μή άπορεϊσθαι έν τη θεραπείη των νούσων μηδέ δια-
μαρτάνειν· α εικός έστι γίνεσθαι, ην μή τις ταϋτα
πρότερον είδώς προφροντίση περί εκάστου. (2) Τοϋ
δέ χρόνου προϊόντος και τοϋ ένιαυτοϋ λέγοι άν
όκόσα τε νοσήματα μέλλει πάγκοινα τήν πόλιν κα-
τασχήσειν ή θέρεος ή χειμώνος δσα τε ίδια έκάστω
κίνδυνος γίνεσθαι έκ μεταβολής τής διαίτης. Είδώς
γάρ τών ώρέων τάς μεταβολάς και των άστρων έπι-
τολάς τε και δύσιας κατότι έκαστον τούτων γίνεται
προειδείη άν τό έτος όκοΐόν τι μέλλει γίνεσθαι.
Ούτως άν τις έρευνώμενος και προγινώσκων τούς
καιρούς μάλιστ άν είδείη περί εκάστου και τά πλεί-
στα τυγχάνοι τής ύγΐ£ίης και κατ όρθόν φέροιτο ούκ
έλάχιστα έν τη τέχνη. (3) Εί δέ δοκέοι τις ταϋτα με-
τεωρολόγο είναι, εί <μή> μετασταίη της γνώμης,
μάθοι άν οτι ούκ έλάχιστον μέρος συμβάλλεται
άστρονομίη ές ίητρικήν, άλλά πάνυ πλείστον· άμα
γάρ τησιν ωρησι και αί κοιλίαι μεταβάλλουσι τοΐσιν
άνθρώποισιν.
3· (ι) "Οκως δέ χρή έκαστα τών προειρημένων
σκοπεΐν και βασανίζειν, έγώ φράσω σαφέως. "Ητις
μέν πόλις πρός τά πνεύματα κείται τά θερμά - ταϋτα
δ' έστι μεταξύ τής τε χειμερινής άνα | τολής τοϋ ηλίου
και τών δυσμέων τών χειμερινών - και αύτη ταϋτα
τά πνεύματά έστι ξύννομα, τών δέ άπό τών άρκτων