Table Of ContentRedaktorzy 23. wydania oryginalnego
F. Paulsen i J. Waschke
Sobotta
Atlas anatomii człowieka
Głowa, szyja i układ nerwowy
Opracowanie i redakcja naukowa wydania IV polskiego
Witold Woźniak i Kazimierz S. Jędrzejewski
w w w .e-sobotta.com [>
r Aby uzyskać dostęp należy:
o otworzyć stronę: www.e-sobotta.com
• zarejestrować się, podając swoje dane i hasło
• wprowadzić kod
h
Ważne informacje:
Wszelkie dostępne w dodatku elektronicznym materiały
(teksty i ryciny) znajdujące się na stronie:
www.e-sobotta.com mogą być wykorzystywane jedynie
Uwaga: książka z uwidocznionym
przez osobę, która nabyła podręcznik. Dostęp online
kodem nie podlega zwrotowi
opiera się bowiem na zasadzie niepowtarzalnego kodu
przypisanego tylko jednemu użytkownikowi. W związku
z tym jakiekolwiek udostępnianie lub odsprzedawanie
kodu innym osobom jest surowo zabronione. Surowo
zabronione jest również korzystanie z zawartych
w wersji elektronicznej danych przez biblioteki lub inne
Z tą książką będziesz
instytucje.
umiał więcej!
Ostrzeżenie! Zmiana hasła nie jest możliwa. W przy
padku jego utraty dostęp do wersji elektronicznej
Zakup atlasu zapewnia dostęp online
atlasu zostanie natychmiast i bez dodatkowego
do dodatkowych materiałów w języku
ostrzeżenia zamknięty.
angielskim:
o ćwiczeń typu drag-and-drop
o wskazówek dotyczących preparo Oferta może ulec zmianie.
wania określonych struktur
anatomicznych
V J
Wskazówki dla czytelników
Na początkowych stronach każdego rozdziału: o stosunki topograficzne ukazane na schematach struktur
o krótka charakterystyka danego działu anatomii wraz z elementa o odsyłacze do tabel stawów, mięśni i nerwów znajdujących się
mi anatomii topograficznej w oddzielnym zeszycie
o uwagi kliniczne o wskazania powiązanych ze sobą rycin, tabel i tekstów
o wskazówki Odnoszące się do preparowania struktur anatomicz o uwagi kliniczne pomocne w przygotowaniu się do egzaminów,
nych kolokwiów i zaliczeń
o tematyczne listy przeglądowe, a w nich najistotniejsze hasła i za
gadnienia Na końcowych stronach atlasu:
° skróty
W atlasie: o słownik pojęć anatomicznych
o u góry każdej 'Strony pasek menu informujący o tematyce rozdziału o szczegółowy skorowidz
o najważniejsze struktury anatomiczne na rycinach wyróżnione
grubą czcionką
Nowy sposób prezentacji anatomii
Szyja Mięśnie — gardło - Pasek menu odsyłający
Temat do tematyki rozdziału
Schemat struktury
objaśniający położenie
i płaszczyzny przekroju
Wyróżnienia najważniej
szych struktur
anatomicznych na rycinie
Uwagi kliniczne Uwagi kliniczne pomocne
w przygotowaniu się do
egzaminów, kolokwiów
i zaliczeń
W PIERWSZYM I DRUGIM TOMIE:
1 Ogólne pojęcia anatomiczne
osie i płaszczyzny ciała -+ powierzchnia ciała rozwój -*■ narządy ruchu -+
u
n naczynia i nerwy -*• obrazowanie przyżyciowe powłoka wspólna
c
u
r
y
d
ą
z
r
a 2 Tułów
N
. anatomia powierzchniowa -+ rozwój -+ szkielet -» obrazowanie
e
n przyżyciowe -> mięśnie -> naczynia i nerwy -* topografia, grzbiet gruczoł
z
c
mi sutkowy -+ topografia, brzuch i ściany brzucha
o
t
a
n
a 3 Kończyna górna
a
ci anatomia powierzchniowa rozwój szkielet -+ obrazowanie przyżyciowe -»•
ę -*
oj mięśnie -♦ topografia -* przekroje
p
e
n
ól
g
O
4 Kończyna dolna
1 anatomia powierzchniowa -» szkielet obrazowanie przyżyciowe ->
m mięśnie topografia -» przekroje
o
l
5 Narządy wewnętrzne klatki piersiowej
serce -» płuca -* przełyk -* grasica -* topografia przekroje
y
c
ni
d
e
mi
i 6 Narządy wewnętrzne jamy brzusznej
ej
n rozwój -+ żołądek -* jelito -» wątroba i pęcherzyk żółciowy -»
z
s
u trzustka -* śledziona -> topografia przekroje
z
r
b
y
m
a
j
7 Miednica i przestrzeń zaotrzewnowa
ej,
w
nerki i gruczoł nadnerczowy -*• drogi odprowadzające mocz -* narządy płciowe
o
si odbytnica i kanał odbytowy -*• topografia -> przekroje
r
e
pi
Paulsen, Waschke
Sobotta
Atlas anatomii człowieka
Głowa, szyja i układ nerwowy
Przedmowa do IV polskiego wydania Atlasu anatomii człowieka J. Sobotty
Obecne 23. oryginalne wydanie Atlasu anatomii człowieka Johannesa So serwację trójwymiarowej budowy narządów i ich wzajemnego położenia, co
botty opracowali profesorowie Friedrich Paulsen i Jens Waschke, uznani jest podstawą rozpoznania lekarskiego. Preparując zwłoki ludzkie, studenci
pracownicy naukowi w zakresie morfologii (anatomii i biologii komórki), do stykają się z zagadnieniami umierania i śmierci oraz kształtują umiejętność
świadczeni nauczyciele akademiccy i klinicyści. pracy w zespole, bardzo ważną w przyszłej pracy klinicznej.
Atlas skiada się z trzech tomów oraz załączonych oddzielnie, w formie kom Podkreślić należy, iż mimo zawartych w atłasie krótkich opisów, nie może
pendium, tabel stawów, mięśni i nerwów; Tom pierwszy zawiera ogólne po on zastąpić podręcznika anatomii. Jest jednak przydatny w studiowaniu
jęcia anatomiczne oraz opisy narządów ruchu, tom drugi obejmuje narządy przedmiotu, ułatwia bowiem zrozumienie budowy i topografii narządów
wewnętrzne klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy, a w tomie trzecim oraz przebiegu naczyń i nerwów.
omówiono głowę i szyję, narządy wzroku, słuchu i równowagi oraz mózgo Do barwnych ilustracji anatomicznych dołączono wiele instruktywnych ob
wie z nerwami czaszkowymi i rdzeń kręgowy. Do każdego tomu załączono razów tomografii komputerowej oraz magnetycznego rezonansu jądrowe
krótki słownik objaśniający miana anatomiczne. Pod rycinami zamieszczone go, a także schematów i tabel.
są krótkie opisy anatomiczne bardzo istotne w zajęciach prosektoryjnych Jesteśmy przekonani, iż obecne IV polskie wydanie Atlasu anatomii czło
oraz przy powtarzaniu materiału. Ważne są także opisy rozwoju narządów wieka J. Sobotty, podobnie jak poprzednie wydania, stanie się wartościową
oraz uwagi kliniczne, wyjaśniające przydatność anatomii w dyscyplinach kli pomocą w studiowaniu anatomii, a także w działalności klinicznej lekarzy,
nicznych i motywujące do nauki anatomii. Wiadomości dotyczące rozwoju szczególnie specjalistów dyscyplin zabiegowych. Dołączone opisy anato
wyjaśniają powstawanie wad wrodzonych w poszczególnych okresach ży miczne pod rycinami ułatwią powtarzanie materiału, uwagi kliniczne zaś
cia wewnątrzmacicznego. W niektórych działach atlasu znajdują się wska przybliżą anatomiczne podstawy diagnostyki lekarskiej.
zówki dotyczące preparowania oraz tematyczne listy przeglądowe wskaku Polecając unowocześniony Atlas anatomii człowieka J. Sobotty studentom,
jące struktury i najważniejsze informacje. lekarzom oraz ogółowi pracowników ochrony zdrowia, będziemy wdzięczni
Według autorów 23. oryginalnego wydania Atlas anatomii człowieka w obec za wszelkie uwagi dotyczące jego formy i treści.
nej formie ma motywować studentów do zajęć prosektoryjnych, zwłaszcza
do samodzielnego preparowania, oraz zwrócenia większej uwagi na aspek , Poznań, Łódź, marzec 2012 r.
ty kliniczne w studiowaniu anatomii. Preparowanie bowiem zapewnia ob Witold Woźniak i Kazimierz S. Jędrzejewski
Prof. dr Friedrich Pauisen Prof. dr Jens Waschke
Studenci medycyny w prosektorium Potrzeba nauczania anatomii klinicznej
Profesor Pauisen przywiązuje wielką wagę do zachowania się studentów Kierowana przez prof. dr. Jensa Waschkego Katedra Anatomii została
w trakcie zajęć prosektoryjnych i do ich stosunku do zwłok darczyńców, powołana do życia w ostatnim czasie. „Nowo utworzona jednostka
którzy ofiarowali swe ciało na potrzeby dydaktyczne. „Osobiste doświad naukowo-dydaktyczna powstała w związku z koniecznością ukierunkowa
czenie nabyte podczas preparowania jest nadzwyczaj ważne do uwidocz nia nauczania anatomii w ścisłym powiązaniu z potrzebami klinicznymi"
nienia rzeczywistego, trójwymiarowego obrazu budowy organizmu ludz - są to słowa wypowiedziane przez Jensa Waschkego, profesora w Insty
kiego; zdobyta w prosektorium wiedza będzie później niezbędna w trakcie tucie Anatomii i Biostruktury Uniwersytetu w Wurzburgu.
zdobywania wszelkiego rodzaju specjalizacji lekarskich. Nie można zapo „Uwagi kliniczne umieszczone w tym wydaniu atlasu Sobotty uwidoczniają
minać o tym, że w prosektorium studenci, najczęściej po raz pierwszy, studentom medycyny już od pierwszego semestru potrzebę znajomości
stykają się tak blisko i intensywnie z problemem umierania i śmierci. Sekcja budowy ludzkiego organizmu, tak ważną do zrozumienia wiedzy przeka
anatomiczna uczy studenta medycyny nie tylko morfologii człowieka, lecz zywanej w czasie późniejszych studiów na latach klinicznych. Nauczanie
także ma wpływ na zachowanie się w szczególnych sytuacjach, które anatomii klinicznej musi zastąpić wyłącznie mechaniczne zapamiętywanie
mogą zaistnieć w praktyce lekarskiej. Tak ścisły, wzajemny kontakt, wystę szczegółów budowy poszczególnych struktur morfologicznych".
pujący w trakcie ćwiczeń prosektoryjnych między poszczególnymi człon
kami grupy studenckiej i ich nauczycielami akademickimi, nie powtórzy się Profesor Jens Waschke (ur. 1974) po ukończeniu studiów i otrzymaniu
praktycznie już nigdy w późniejszym okresie studiów’’. dyplomu lekarza na Uniwersytecie w Wurzburgu habilitował się na tymże
„Umieszczone w atlasie w wersji elektronicznej wskazówki dotyczące Uniwersytecie w 2007 roku. W latach 2003-2004 przebywał na dziewię
techniki preparowania mają na celu przekazanie najważniejszych informacji ciomiesięcznym stażu naukowym w Davis (Uniwersytet Kalifornijski, USA)
umożliwiających właściwe dotarcie do pokazanych na rycinach struktur pod kierunkiem prof. Fitza-Roya Curry’ego. Od czerwca 2008 roku kieruje
anatomicznych. Uwagi te można wydrukować i posługiwać się nimi w trak III Katedrą Anatomii Uniwersytetu w Wurzburgu. Profesor Waschke, wspól
cie zajęć praktycznych. Propozycji preparacyjnych dodanych do odpo nie ze swymi współpracownikami, w roku 2005 został uhonorowany przez
wiednich rycin nie należy traktować jako obowiązujących instrukcji. Są one władze Wydziału Medycznego Uniwersytetu w Wurzburgu nagrodą nauko
jedynie wskazówką ułatwiającą odnalezienie właściwej drogi postępowania wą im. Alberta Koellikera. W 2006 roku prof. Waschke otrzymał nagrodę
sekcyjnego w przypadkach kłopotów i niepewności dotyczących dalszego im. Wolfganga Bargmanna przyznaną Mu przez Niemieckie Towarzystwo
etapu preparowania". Anatomiczne.
Profesor Friedrich Pauisen urodzi) się w 1965 roku w Kilonii, a po ukoń W swych badaniach prof. Waschke zajmuje się głównie mechanizmami
czeniu szkoły średniej i otrzymaniu świadectwa dojrzałości przeniósł się biologicznymi podtrzymującymi połączenia międzykomórkowe oraz ukła
do Brunszwiku, gdzie uzyskał dyplom pielęgniarski. Po powrocie do Kilonii dami kontrolującymi czynność zewnętrznych i wewnętrznych barier w or
studiował na wydziale lekarskim tamtejszego uniwersytetu, a po zakończe ganizmie człowieka. Zagadnienia te dotyczą m.in. bariery tkanki nabłonko
niu studiów został zaangażowany na stanowisko pracownika naukowo-dy wej występującej w przypadkach zmian zapalnych, w tym mechanizmów
daktycznego w Instytucie Anatomii przy Klinice Chirurgii Twarzowej Kliniki towarzyszących chorobom o podłożu autoagresywnym - np. pęcherzycy
Chorób Gardła, Nosa i Uszu oraz Kliniki Chirurgii Szyi i Głowy Uniwersytetu (łac. pemphigus), schorzenia mogącego doprowadzić do zgonu pacjenta.
im. Krystiana-Albrechta w Kilonii. W roku 2002, wraz ze swymi kolegami, Profesor Waschke uważa, że należy dokładnie poznać mechanizmy zawia
otrzymał od władz Wydziału Medycznego Uniwersytetu w Kilonii nagrodę dujące połączeniami międzykomórkowymi i doprowadzić do wytworzenia
naukową za znakomite przygotowanie i zdanie egzaminu specjalizacyj leków mogących przywrócić stan prawidłowy w przypadkach wystąpienia
nego w dziedzinie anatomii prawidłowej człowieka. Dodatkowe doświad zmian chorobowych.
czenie i wiedzę prof. Pauisen zdobywał w czasie wielomiesięcznych staży
zagranicznych w Klinice Chorób Oczu Uniwersytetu w Bristolu (Wielka
Brytania). W latach 2004-2010 był zaangażowany na stanowisku profe
sora uniwersyteckiego w Instytucie Anatomii i Biostruktury Uniwersytetu
Marcina Lutra w Halle, w tym czasie prowadził wykłady z zakresu anatomii
oraz kierował zajęciami prosektoryjnymi. W roku 2010 prof. Pauisen otrzy
mał stanowisko kierownika II Katedry w Instytucie Anatomii Uniwersytetu
im. Fryderyka-Aleksandra w Erlangen. Profesor Pauisen od roku 2006 jest
członkiem zarządu Niemieckiego Towarzystwa Anatomicznego (Anatomi-
sche Gesellschaft), a od 2009 jest sekretarzem generalnym Międzynaro
dowej Federacji Towarzystw Anatomicznych (International Federation of
Associations of Anatomy - IFFA).
Główne zainteresowania prof. Paulsena koncentrują się przede wszystkim
wokół wrodzonych zespołów immunologicznych. Dotyczy to badania:
związków peptydowych biorących udział w reakcjach odpornościowych,
komórkowych markerów nowotworowych, protein zawartych w surfaktan-
cie, glikoproteidów o dużej masie cząsteczkowej (m.in. mucyny), leczenia
uszkodzeń rogówki, stanów zapalnych gałki ocznej i gruczołu łzowego
(tzw. zespół suchego oka), a także zmian zwyrodnieniowych narządu
wzroku.
Redaktorzy 23. wydania oryginalnego
F. i J.
Pauisen Waschke
So b o tta
Atlas anatomii człowieka
Głowa, szyja n okład nerwowy
Opracowanie i redakcja naukowa wydania IV polskiego
Witold Woźniak i Kazimierz S. Jędrzejewski
569 barwnych tablic
zawierających 627 rycin
Elsevier
Urban & Partner
Wrocław
Tytuł oryginału: Adresy redaktorów:
Sobotta Atlas der Anatomie des Menschen. Kopf, Hals und Professor Dr. med. Friedrich Paulsen
Neuroanatomie Institut fur Anatomie II (Vorstand)
Universitat Erlangen-Nurnberg
Redaktorzy: UniversitatsstraBe 19
Friedrich Paulsen, Jens Waschke 91054 Erlangen
ELSEVIER Professor Dr. med. Jens Waschke
URBAN & FISCHER Institut fur Anatomie und Zollbiologie
23. Auflage 2010 Lehrstuhl III (Vorstand)
© EIsevierGmbH, Munchen Julius-Maximilians-Universitat
Der Urban & Fischer Verlag ist ein Imprint der Elsevier GmbH. Wurzburg
ISBN 978-3-437-44073-1 KoellikerstraBe 6
97070 Wurzburg
This edition of Sobotta Atlas der Anatomie des Menschen. Kopf, Hals
und Neuroanatomie, 23rd edition, editors: Professor Dr. med. Friedrich
Paulsen and Professor Dr. med. Jens Waschke, is published by arrange- Twórca niniejszego dzieła, prof. dr med. Johannes Sobotta f, był profe
ment with Elsevier GmbH. sorem oraz dyrektorem Instytutu Anatomii Uniwersytetu w Bonn.
Książka Sobotta Atlas der Anatomie des Menschen. Kopf, Hals und
Wydania niemieckie:
Neuroanatomie, wyd. 23, pod redakcją prof. dra med. Friedricha
1. wydanie: 1904-1907 J. F. Lehmanns Verlag, Munchen
Paulsena i prof. dra med. Jensa Waschkego, została opublikowana
2. -11. wydanie: 1913-1944 J. F. Lehmanns Verlag, Munchen
przez Elsevier GmbH.
12. wydanie: 1948 i kolejne wydania Urban & Schwarzenberg, Munchen
13. wydanie: 1953, H. Becher (red.)
Wszelkie prawa zastrzeżone, zwłaszcza prawo do przedruku i tłumacze 14. wydanie: 1956, H. Becher (red.)
nia na inne języki. Żadna część tej książki nie może być w jakiejkolwiek 15. wydanie: 1957, H. Becher (red.)
formie publikowana bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawnictwa. Do 16. wydanie: 1967, H. Becher (red.)
tyczy to również sporządzania fotokopii i mikrofilmów oraz przenoszenia 17. wydanie: 1972, H. Ferner i J. Staubesand (red.)
danych do systemów komputerowych. 18. wydanie: 1982, H. Ferner i J. Staubesand (red.)
19. wydanie: 1988, J. Staubesand (red.)
Ze względu na stały postęp w naukach medycznych lub odmienne 20. wydanie: 1993, R. Putz i R. Pabst (red.), Urban & Schwarzenberg,
nieraz opinie na temat stosowania metod diagnozowania, jak również
Munchen
możliwość wystąpienia błędu, prosimy, aby podczas podejmowania
21. wydanie: 2000, R. Putz i R. Pabst (red.), Urban & Fischer, Munchen
decyzji uważnie oceniać zamieszczone w książce informacje. Pomoże to
22. wydanie: 2006, R. Putz i R. Pabst (red.), Urban & Fischer, Munchen
zmniejszyć ryzyko wystąpienia błędu lekarskiego.
23. wydanie: 2010, F. Paulsen i J. Waschke (red.), Elsevier Urban & Fi
© Copyright for the Polish edition by Elsevier Urban & Partner, scher, Munchen
Wrocław 2012
Wydania licencyjne:
Źródła niektórych rycin podano na s. VIII Atlasu. angielskie (mianownictwo angielskie), Elsevier Inc., Filadelfia
Atlas składa się z trzech tomów oraz broszury z tabelami. angielskie (mianownictwo łacińskie), Atlas of Humań Anatomy, Elsevier
Tom 1: Ogólne pojęcia anatomiczne GmbH, Urban & Fischer
Narządy ruchu arabskie, Modern Technical Center, Damaszek
Tom 2: Narządy wewnętrzne klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy chińskie, Ho-Chi Book Publishing Co, Tajwan
Tom 3: Głowa, szyja i układ nerwowy chińskie (uproszczone), Elsevier, Health Sciences Asia, Singapur
chorwackie, Nakłada Slap, Jastrebarsko
Opracowanie i redakcja naukowa wydania IV polskiego:
czeskie, Grada Publishing, Praga
prof. zw. dr hab. n. med. Witold Woźniak, UM w Poznaniu
francuskie, Tec & Doc Lavoisier, Paryż
prof. zw. dr hab. n. med. Kazimierz S. Jędrzejewski, UM w Łodzi
greckie (mianownictwo greckie), Maria G. Parissianos, Ateny
greckie (mianownictwo łacińskie), Maria G. Parissianos, Ateny
Tłumaczenie z języka niemieckiego:
lek. med. Michał Pająk (rozdz, 10 - Ucho, rozdz. 12 - Mózgowie i rdzeń hiszpańskie, Editorial Medica Panamericana, Buenos Aires/Madryt
kręgowy) holenderskie, Bohn Stafleu van Loghum, Houten
dr n. med. Maciej Sebastian (rozdz. 8 - Głowa, rozdz. 9 - Oko, indonezyjskie, Penerbit Buku Kedokteran EGC, Dżakarta
rozdz. 11 - Szyja) japońskie, Igaku Shoin Ltd., Tokio
koreańskie, Elsevier Korea LLC
Dyrektor Wydawnictwa: dr n. med. Andrzej Broniek polskie, Elsevier Urban & Partner, Wrocław
Redaktor naczelny: lek. med. Edyta Błażejewska portugalskie (mianownictwo portugalskie), Editora Guanabara Koogan,
Redaktor prowadzący: Dorota Lis-Olszewska Rio de Janeiro
Redaktor tekstu: Anna Broczkowska-Nguyen portugalskie (mianownictwo łacińskie), Editora Guanabara Koogan, Rio
Producent: Wiesława Jeleńska-Hombek
de Janeiro
Opracowanie skorowidza: lek. med. Anna Świderska
rosyjskie, Reed Elsevier LLC, Moskwa
tureckie, Beta Basim Yayim Dagitim, Istambuł
ISBN 978-83-7609-776-3 (tom 1)
ukraińskie, Elsevier Urban & Partner, Wrocław
ISBN 978-83-7609-709-1 (tom 2)
ISBN 978-83-7609-713-8 (tom 3) węgierskie, az ember anatómiajanak atlasza Alliter Kiadai, Medicina
ISBN 978-83-7609-717-6 (broszura z tabelami) Publishing, Budapeszt
ISBN 978-83-7609-705-3 (całość) włoskie, Elsevier Masson STL, Mailand
Elsevier Urban & Partner
ul. Kościuszki 29, 50-011 Wrocław
tel. 71 330 61 61, faks 71 330 61 60
[email protected]
www.elsevier.pl
Łamanie i przygotowanie do druku: Andrzej Kuriata
Druk na arkuszach piano i oprawa: Drukarnia Dimograf, Bielsko-Biała
Spis treści
Głowa
Przegląd................................................................................................ 4
Szkielet i stawy..................................................................................... 5
Mięśnie................................................................................................... 40
Topografia............................................................................................. 46
Duże naczynia i nerwy........................................................................ 52
Nos ........................................................................................................ 58
Usta i jama ustna.................................................................................. 68
Gruczoły ślinowe.................................................................................. 90
Oko
Rozwój..................................................................................................... 100
Oczodół ................................................................................................. 102
Powieki................................................................................................... 104
Narząd łzowy......................................................................................... 108
Mięśnie oka........................................................................................... 112
Topografia............................................................................................... 116
Gałka oczna..................................................................................... 125
Droga wzrokowa.................................................................................... 131
Ucho
Informacje ogólne ................................................................................ 136
Ucho zewnętrzne.................................................................................. 138
Ucho środkowe..................................................................................... 142
Trąbka słuchowa .................................................................................. 148
Ucho wewnętrzne................................................................................ 151
Narząd słuchu i równowagi................................................................. 157
Szyja
Mięśnie szyi........................................................................................... 164
Gardło..................................................................................................... 176
Krtań...................................................................................................... 180
Gruczoł tarczowy.................................................................................. 192
Topografia............................................................................................. 192
Mózgowie i rdzeń kręgowy
Informacje ogólne................................................................................ 214
Opony mózgowia i unaczynienie....................................................... 216
Mózgowie............................................................................................... 228
Przekroje ............................................................................................... 274
Nerwy czaszkowe (mózgowe) ........................................................... 290
Rdzeń kręgowy ................................................................................... 324
Przedmowa
W przedmowie do pierwszego wydania Atlasu anatomii człowieka w maju objaśniające ryciny mają pomóc studentom w zrozumieniu, co przedsta
1904 roku Johannes Sobotta napisał: „Wieloletnie doświadczenia zdoby wia preparat anatomiczny odnoszący się do danej okolicy ciała człowie
te w czasie prowadzenia zajęć w prosektorium skłoniły autora do próby ka i dlaczego wybrano właśnie tę okolicę. Podział i kolejność rozdziałów
przedstawienia w podręczniku rycin pokazujących jednocześnie struktury w podręczniku podporządkowano obecnym wymogom egzaminacyjnym
obwodowej części układu nerwowego oraz naczynia krwionośne odpo i potrzebom wynikającym z toku nauczania. Do niniejszego wydania do
wiedniej części, tak aby studenci mogli te obrazy porównać z dostępnymi łączono część brakujących, naszym zdaniem, ilustracji - szczególnie
im preparatami. Ponadto podręcznik został ułożony w taki sposób, że dotyczyło to klasyfikacji i opisów przebiegu naczyń krwionośnych i ner
naprzemiennie zawiera strony z tekstem i towarzyszące im strony z barw wów; dokonano również poprawek w opisach niektórych rycin. Więk
nymi tablicami. Na tych ostatnich widnieją zasadnicze szczegóły budowy szość nowo wprowadzonych ilustracji ma za zadanie ułatwienie studen
organizmu człowieka, a oprócz tego schematyczne r/sunki i krótkie teksty tom zrozumienia zaopatrzenia poszczególnych narządów przez naczynia
objaśniające i pomagające w szybkiej orientacji w czasie korzystania krwionośne i włókna nerwowe. Aby zrealizować ten zamiar, przejrzeliśmy
z atlasu w sali prosektoryjnej”. i opracowaliśmy znaczną liczbę przedstawionych nam do wyboru ilustra
Podobnie jak trendy dotyczące mody, sposób korzystania przez stu cji, zastosowaliśmy skróty w opisach tychże, a także wskazaliśmy części
dentów z klasycznych podręczników i atlasów, a także techniki uczenia tekstu, które należy wyróżnić wytłuszczoną czcionką, aby zwrócić uwagę
się ulegają ciągłym zmianom. Jednym z głównych powodów tych zmian na najistotniejsze fragmenty tekstu. Liczne uwagi dotyczące zagadnień
jest możliwość szybkiego dotarcia do wszelkiego rodzaju informacji za klinicznych mają na celu ubarwienie i urozmaicenie „suchej wiedzy anato
pośrednictwem multimediów. Rozwój elektronicznych środków przeka micznej”, a także dają studentom przedsmak późniejszych zajęć i bezpo
zu oraz związane z tym inne oczekiwania studentów odnośnie do pod średnich kontaktów z pacjentami. Tak pojęta anatomia kliniczna ukazuje
ręczników i atlasów, z jakich mają korzystać, skłaniają wydawnictwa na słuchaczom studiów medycznych związek między morfologiczną wiedzą
ukowe do wprowadzania na rynek pomocy naukowych również w formie teoretyczną a jej zastosowaniem w późniejszej praktyce lekarskiej. Cał
przystosowanej do wymagań i możliwości współczesnej elektroniki. Po kowicie nowa jest koncepcja umieszczenia tzw. stron wprowadzających,
twierdzeniem tego rodzaju potrzeb są wyniki badań opartych na opiniach poprzedzających każdy rozdział atlasu. Treści tam umieszczone umożli
studentów, jak również wskaźniki rynkowe dotyczące sprzedaży konkret wiają Czytelnikowi orientację co do zawartości odpowiedniego rozdzia
nych książek. Zgodnie z oczekiwaniami słuchaczy wydziałów lekarskich, łu, umieszczonych w nim danych klinicznych, a także pomagają i ukie
stomatologicznych i wszelkiego rodzaju studiów paramedycznych pod runkowują studiujących w trakcie zajęć praktycznych w prosektorium,
ręcznik odpowiadający określonym wymogom dydaktycznym powinien wskazując kolejne etapy sekcjonowania zwłok. Informacje na stronach
zawierać treści zgodne z kierunkiem studiów, wystarczające do pomyśl wprowadzających określają m.in. zakres i tematykę pytań egzaminacyj
nego zdania egzaminu końcowego. Zmiany muszą również dotyczyć ry nych z anatomii dla studentów wydziałów lekarskich i farmaceutycznych,
cin w atlasach anatomicznych, choćby takich jak Atlas anatomii człowieka obowiązujących w trakcie sprawdzianów zarówno pisemnych, jak i ust
Sobotty, który służył do nauki wielu pokoleniom lekarzy oraz absolwen nych. Nowością w obecnym wydaniu atlasu Sobotty są krótkie teksty
tom studiów paramedycznych i jest ogólnie uznany za jeden z najlep dotyczące anatomii rozwojowej, dołączone do każdego rozdziału. Doty
szych tego rodzaju podręczników. Jednakże w ocenie słuchaczy obecnie czy to także możliwości aktualnego dostępu (online) do elektronicznej, in
studiujących medycynę pewna część rycin w atlasie Sobotty zawiera za ternetowej wersji podręcznika i znajdujących się tam dodatkowych rycin.
dużo szczegółów i są one zbyt skomplikowane. Aby sprostać obecnym Dzięki temu możliwe jest korzystanie ze wszystkich obrazów, które można
wymaganiom dydaktycznym i technicznym, należało podjąć decyzję po pobrać, aby wzbogacić wystąpienia w formie referatów, wykładów i pre
czynienia częściowych zmian, wszelako w taki sposób, ażeby nie utra zentacji innego rodzaju.
cić niczego z unikatowej wartości i oryginalności tego dzieła, które przez
przeszło sto lat ukazało się w kolejnych 22 wydaniach i było wielokrotnie Pragniemy w tym miejscu podkreślić i wyjaśnić dwie sprawy:
nagradzane za wierność i jakość zawartych w nim rycin. Przedstawiciele 1. „Nowy” (wydany po raz 23.) Atlas anatomii człowieka Sobotty nie może
wydawnictwa Elsevier wspólnie z profesorami Reinhardem Putzem i Rein- być uważany za podręcznik wystarczający do nauki anatomii. Nie moż
hardem Pabstem, redaktorami kolejnych wydań Atlasu anatomii człowieka na traktować wzmiankowanego atlasu jako jedynej książki zawierającej
Sobotty do 22. wydania włącznie, doszli po owocnych rozmowach do wszystkie potrzebne informacje dotyczące budowy ciała ludzkiego,
wspólnego wniosku, że należy powołać nowy zespół redakcyjny równie książki mogącej zastąpić wszelkie inne podręczniki.
głęboko zaangażowany w dydaktykę anatomiczną, jak ich poprzednicy, 2. Niezależnie od tego, jak dobra jest koncepcja dydaktyczna jakiegokol
celem opracowania nowego wydania tego podręcznika. Pragniemy w tym wiek podręcznika, nie zmniejszy to wysiłku, jaki student musi włożyć
miejscu wyrazić ogromną radość, że wydawnictwo Elsevier zaszczyciło w naukę danego przedmiotu; dobry podręcznik może, co najwyżej,
nas, zapraszając do współpracy przy opracowaniu nowego, 23. wydania ułatwić proces zdobywania wiedzy. Nauczenie się anatomii samo
Atlasu anatomii człowieka Sobotty. w sobie nie jest zadaniem trudnym, wymaga jednak poświęcenia wiele
Opracowując projekt nowego wydania atlasu Sobotty, szczególną uwagę czasu temu celowi. Ta domniemana strata czasu opłaci się jednak so
zwrócono na wprowadzenie przejrzystego podziału treści podręcznika, wicie w przyszłości - zarówno lekarzowi, jak i jego pacjentom, którzy
a także umieszczenie istotnych dla nauczania anatomii opisów poszcze odniosą z tego powodu istotne korzyści. Kolejne, 23. wydanie atlasu
gólnych rycin. Należy otwarcie powiedzieć, że nie każdy pomysł dotyczą Sobotty ma na celu nie tylko ułatwienie procesu dydaktyki anatomicz
cy opracowywanego dzieła był całkowicie nowy. Z dydaktycznego punktu nej. Celem wydawców jest również zaoszczędzenie studentom czasu
widzenia powróciliśmy do dawnej koncepcji podziału atlasu na trzy tomy, poświęconego na uczenie się anatomii, a także uczynienie z nauki tego
podobnie jak uczynił to Sobotta w pierwszym wydaniu swego podręczni przedmiotu rzeczy interesującej. Mamy nadzieję, że w okresie studiów,
ka. Zdecydowano, że: 1. tom będzie zawierał ogólne dane anatomiczne, ale również w późniejszym życiu lekarza praktyka Czytelnicy będą cią
a także opisy narządów ruchu i więzadeł; 2. tom obejmie wiedzę na te gle z przyjemnością brać do rąk Atlas anatomii człowieka Sobotty.
mat narządów wewnętrznych klatki piersiowej, brzucha i miednicy; 3. tom
przedstawi budowę struktur w obrębie głowy i szyi, a także będzie zawie
rał ryciny ilustrujące morfologię ośrodkowego układu nerwowego. Także Erlangen i Wurzburg, lato 2010 r., dokładnie 106 lat od momentu ukazania
inicjatywa dotycząca umieszczenia opisów objaśniających ryciny nie jest się 1. wydania atlasu Sobotty
niczym nowym, ponieważ wspominano o tej idei już w przedmowie do
pierwszego wydania atlasu. Powróciliśmy obecnie do tej formy, wzbo
gacając i modyfikując jedynie legendy dołączone do tablic. Krótkie teksty Friedrich Paulsen, Jens Waschke
