atatürk dönemi alman büyükelçileri 1923-1938

142 Pages·2013·1.18 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ BİLİM DALI

ATATÜRK DÖNEMİ ALMAN BÜYÜKELÇİLERİ 1923-1938

Erkan DAĞLI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
Ramazan ÇALIK

Konya- 2013
I

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı ERKAN DAĞLI
Numarası 104202052008
Ana Bilim / Bilim
n
i Tarih Bilim Dalı, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi
n Dalı
i
c
n
e
r Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
ğ
Ö
Tezin Adı “Atatürk Dönemi Alman Büyükelçileri 1923-1938”

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel
etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez
yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Öğrencinin imzası
(İmza)

III

ÖN SÖZ
Atatürk dönemi Türk-Alman ilişkileri üzerine çok fazla kitap, tez ve makale
yazılmasına rağmen, ilişkilerin gelişmesinde başrol oynayan kişiler üzerine yeterince
çalışma yapılmamıştır. Bu tez çalışmasında, Atatürk Dönemi Alman Büyükelçileri
Türk-Alman ilişkileri çerçevesinde incelenmiştir. Atatürk döneminde Ankara’da üç
Alman Büyükelçi görev yapmıştır. Weimar Cumhuriyetinin ilk ve son büyükelçisi
Rudolf Nadolny, 1924 yılında göreve başlamış ve 1933 yılına kadar tam dokuz yıl
boyunca görevini ülkesi adına layıkıyla yapmıştır. Hitler’in 1933 yılında iktidara
gelmesiyle Nadolny görevini bırakmış ve yerine Ankara’nın ikinci Alman
Büyükelçisi olan Fredrecih von Rosenberg 1933 yılının sonunda görevine başlamış
ve bir buçuk yıl kadar yani 1935 yılına kadar görevini yapmıştır. Atatürk döneminin
üçüncü yani son Alman Büyükelçisi olan Freidrich von Keller 1935 yılında göreve
gelmiş ve 1938 yılına kadar görevini yapmıştır. Bu tez çalışmasında, Türkiye ile
Almanya arasındaki tarihsel süreçte ilişkilerinin nasıl geliştiği incelenmiştir. Ayrıca
üç Alman Büyükelçinin çalışmalarıyla ilişkilere nasıl bir boyut kazandırdıkları
detaylıca değinilmiştir.
Tez dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde genel olarak Atatürk
dönemi Türk-Alman ilişkilerine ve o dönemde yaşanmış olaylara 30 sayfa
ayrılarakdönem incelenmiştir. İkinci bölümde, Ankara’nın ilk Alman Büyükelçisi
Rudolf Nadolny’nin hayatı ve faaliyetlerine 45 sayfa gibi yoğun bir bölüm
ayrılmıştır. Çünkü Türkiye’de 9 yıl görevde kalmış ve çok önemli görevlerde
bulunmuştur.Üçüncü bölümde, Ankara’nın ikinci Alman Büyükelçisi Rosenberg’in
hayatına ve faaliyetlerine19 sayfa ayırarak o dönem aktarılmıştır.Dördüncü bölümde
ise,Ankara’nın üçüncü Alman Büyükelçisi Keller’in hayatına ve faaliyetlerine 18
sayfa ayrılarak tezin son bölümü oluşturulmuştur.
Tez konusuyla alakalı birincil el kaynakların çoğu Berlin’de olduğu için
çalışma alanı genellikle Berlin’de gerçekleşmiştir.“Atatürk Dönemi Alman
Büyükelçileri” adlı tez çalışmasında daha çok Almanya’daki Dışişleri Bakanlığı
“Ausswartigen Politisches Archiv Amt Berlin” arşivinden yararlanılmıştır.Tez
IV

konusu için Almanya’nın çeşitli arşivlerinde ve kütüphanelerinde araştırma
yapılmıştır. Berlin Devlet Kütüphanesi, Dışişleri Bakanlığı Arşivi ve Berlin Gazete
Arşivinden yararlanılmıştır. Ayrıca Ankara’daki Alman Büyükelçiliğinde arşiv
çalışması yapmak istesek de, elçilik yetkilileri eski elçilere ait bütün dosyaların
Berlin’de olduğunu belirterek bu isteğimi nazikçe ret ettiler ve tez çalışmam
bitiğinde tezin bir örneğini de kendilerine yollamamızı talep ettiler. Ankara’daki
Milli Kütüphanede ve üniversitemiz bünyesindeki gazete arşivinde araştırmalar
yapılarak tez tamamlanmıştır. Hazırlanmış olan bu yüksek lisans teziyle, Türk-
Alman ilişkilerindeki ufak bir boşluğu doldurmayı başarabildiysekne mutlu
emeklerimize diyebileceğiz.
Tez çalışmamda benden yardımlarını esirgemeyen Berlin’deki dostlarıma,
değerli arkadaşlarım Fatih Gürses ile Mehmet Önder Duran’ın desteklerine, yanımda
olan bütün arkadaşlarıma ve her zaman her konuda madden ve manen yanımda olan
değerli aileme (Annem ve Babama) sonsuz teşekkür ederim. Ayrıca çalışmalarımda
benimle önemli deneyimlerini paylaşan tez danışmanım sayın hocam Prof. Dr.
Ramazan Çalık’a ve tezimin yazım aşamasında beni değerli bilgileriyle yönlendiren
ve motive eden sayın hocama Yrd. Doç. Dr. Çağatay Benhür’e teşekkürü bir borç
bilirim.
I

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Erkan DAĞLI Numarası: 104202052008

n
i
n Ana Bilim / Bilim
i
c Tarih Bilim Dalı, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi
n Dalı
e
r
ğ
Ö Danışmanı Prof. Dr. Ramazan ÇALIK

Tezin Adı “Atatürk Dönemi Alman Büyükelçileri 1923-1938”
ÖZET
Tez konusunu kısaca özetlemek gerekirse “Atatürk Dönemi Alman
Büyükelçileri 1923-1938”, başlıklı tez konusunda genel Türk-Alman ilişkilerinde
meydana gelen gelişmeleri üç Alman Büyükelçinin çerçevesinden bakılmaya
çalışılmıştır. Tezin birinci bölümünde Atatürk döneminde meydana gelen Türk-
Alman ilişkileri araştırılmıştır. Bu dönemde yapılan antlaşmalar iki ülke arasındaki
yakınlaşmaları, uzaklaşmaları ve yer yönüyle yaşanan olayları kapsamaktadır.
Tezin asıl başlık konusu olan Atatürk Dönemi Alman Büyükelçilerini ikinci,
üçüncü ve dördüncü bölümlerde hazırlanmıştır. İkinci bölümde Ankara’nın ilk
Alman Büyükelçisi Rudolf Nadolny’nin hayatına ve faaliyetlerine değinilmiştir.
Türkiye’de dokuz yıla yakın görev yaptığı için bu konu yoğun olarak işlenmiştir.
Tezin üçüncü bölümünde ise, Ankara’nın ikinci Alman Büyükelçisi Frederic von
Rosenger’in hayatı ve faaliyetleri Türk-Alman ilişkileri çerçevesinde işlenmiştir.
Dördüncü yani son bölümde ise, Ankara’nın Alman Büyükelçisi Freidrich von
Keller’in hayatı ve faaliyetleri Türk-Alman ilişkileri genelinde çalışılmıştır.Yabancı
diplomatların gözlerinden 1924-1938 yılları arasında genç cumhuriyetin yaşadığı
evreleri inceleyerek Türk-Alman ilişkilerine farklı bir bakış açısı kazandırılmaya
çalışılmıştır.
ANAHTAR KELİMELER:Türk-Alman ilişkileri, Alman
Büyükelçileri,Uluslararası ilişkiler.(Nadolny-Rosenberg-Keller )
II

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Erkan DAĞLI Numarası:104202052008

n
i
n Ana Bilim /
i
c Tarih Bilim Dalı, Atatürk İlkeleri ve İnkilapTarihi
n Bilim Dalı
e
r
ğ
Ö Danışmanı Prof. Dr. Ramazan ÇALIK

Tezin İngilizce Adı “German Ambassadors During Ataturk Period
1923-1938”,
SUMMARY
If I summarize my thesis subject: in the thesis titled “German Ambassadors
During Ataturk Period 1923-1938”, I have to explain through German Ambassadors
eye the developments in general relations between Turkish-German. In the first
section of the thesis; The relations during Ataturk period were researched. The
agreements of this period include the familiarities, avoidances and events between
two countries.
I have explained the subject of main title of thesis “ German Ambassadors
during Ataturk period in the section, I have explain the lifeand activities of Rudolf
Nadolny the first German Ambassador of Ankara. This subject was studied
comprehensively since he has been in Turkey nearly nine years. In the third section
of thesis; lifes and activities of Frederic von Rosenberg the second German
Ambassador of Ankara and Freidrich von Keller, the third German Ambassador of
Ankara were explained in point of relations Turkish thesis testimonies to all
activities of Ankara Government. I have tried to create a diffirent viewpoint to
Turkish-German relations by analyzing steps of young republic between 1924-1938
through foreign diplomats eye.
KEY WORDS:Turkish-German relationship, German Ambassadors
International relationship.(Nadolny-Rosenberg-Keller )
III
IV

İÇİNDEKİLER

BİLİMSEL ETİK SAYFASI ..................................................................................... I
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU .......................................................... II
ÖN SÖZ .................................................................................................................... III
ÖZET ……………………………………………………………………….………IV
SUMMARY ................................................................................................................ V
KISALTMALAR ................................................................................................... VII
TABLOLAR LİSTESİ .......................................................................................... VII
GİRİŞ ………………………………………………………………………………...1

BİRİNCİ BÖLÜM

1.WEİMAR CUMHURİYETİ ve TÜRKİYE (1923-1933) .................................... 3
1.1.Weimar Cumhuriyeti ve Hitler’in İktidara Gelmesi .......................................... 3
1.2.Türk Alman İlişkilerinde Benzerlikler ve Yakınlaşmalar .................................. 7
1.2.1.Türk-Alman Dostluk Antlaşması ve Maddeleri .......................................... 8
1.2.2.İlişkileri Geliştirmek Üzere Büyükelçilerin Atanması ................................ 9
1.2.3.Karşılıklı İkametgah Antlaşması ............................................................... 10
1.3.Türk Alman Ticaret Antlaşması ve Önemi ...................................................... 12
1.3.1.Türkiye'deki Alman Yatırımları ve Etkileri .............................................. 14
1.3.2.Türkiye’nin Almanya’daki Ticari Faaliyetleri .......................................... 16
1.3.3.Türk-Alman Ticaret İstatistikleri ............................................................... 18
1.3.4.1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Sonuçları ........................................... 21
1.4.Almanya'nın Türkiye'deki Askeri Faaliyetleri ................................................. 22
1.5.Nazi Almanya’sında Türk-Alman İlişkileri (1933-1939) ................................ 23
1.5.1.Dış Politikada Farklılıklar ......................................................................... 23
1.5.2.Hitler’in Dış Politikası ve Türkiye ............................................................ 25
1.5.3.Türkiye’nin Berlin Büyükelçiliğinde Değişiklik ....................................... 26
1.5.4.Türk Alman Dostluğunu Geliştirme Çalışmaları ...................................... 27
1.5.6.Almanya’nın Türk Basınını Etkileme Çabaları ......................................... 30
V

İKİNCİ BÖLÜM
2.ANKARA’NIN İLK ALMAN BÜYÜKELÇİSİ RUDOLF NADOLNY .......... 31
2.1.Nadolny’nin Hayatı .......................................................................................... 31
2.1.2.Nadolny’nin Memuriyet Hayatı ................................................................ 32
2.1.3. Nadolny’nin Siyasi Hayatı ....................................................................... 33
2.2.NADOLNY’NİN ANKARAYA GELİŞİ ve BÜYÜKELÇİLİK BİNASININ
İNŞAATI ................................................................................................................ 36
2.2.1.Nadolny ve Atatürk Görüşmeleri .............................................................. 47
2.3.Nadolny’nin, Türkiye’nin Dünü ve Bugünü Hakkındaki Görüşleri ................ 51
2.3.1.Nadolny’nin Ankara’ya ve Anadolu’ya Bakış Açısı ................................. 54
2.4.NADOLNY’NİN TÜRK İNKILAPLARINA BAKIŞ AÇISI ......................... 58
2.4.1.Nadolny ve Şapka İnkılabı ........................................................................ 60
2.4.2.Nadolny ve Harf İnkılabı ........................................................................... 62
2.5.NADOLNY ve TÜRK EKONOMİSİ .............................................................. 69
2.5.1.Nadolny ve Demiryolu Faaliyetleri ........................................................... 71
2.5.2.Nadolny ve Uçak Fabrikası Faaliyetleri .................................................... 74
2.6.NADOLNY VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ..................................................... 77

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3.ANKARA’NIN İKİNCİ ALMAN BÜYÜKELÇİSİ FREDERİC VON
ROSENBERG .......................................................................................................... 80
3.1.Frederic von Rosenberg’in Hayatı ................................................................... 80
3.1.2.Rosenberg’in Memuriyet ve Siyaset Hayatı .............................................. 81
3.2.ROSENBERG’İN TÜRKİYE’YE GELİŞİ ve BÜYÜKELÇİLİĞİ ................. 84
3.2.1.Rosenberg’in Türk İç Politikasına Bakışı .................................................. 86
3.2.2.Rosenberg’in Türkiye Hakkındaki Görüşleri ............................................ 88
3.3.ROSENBERG ve TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................... 93
3.3.1.Rosenberg ve Balkan Paktı Meselesi ........................................................ 95