Table Of ContentCarl Gustav j ung
ARCHETYPY
I SYMBOLE
PISMA
WY BRANE
CZY
TEL
NIK
JUNG
ARCHETYPY I SYMBOLE
Carl Gustav Jung
ARCHETYPY
I SYMBOLE
PISMA
WYBRANE
WYBRAŁ, PRZEŁOŻYŁ I WSTĘPEM POPRZEDZIŁ
JERZY PROKOPIUK
CZYTELNIK • WARSZAWA 1993
Opracowanie graficzne
JAN S. MIKLASZEWSKI
Redaktor
Irmina Pawelska
Redaktor techniczny
Maria Leśniak
© Copyright for the Polish edition
by Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1976
„Czytelnik”, Warszawa 1993. Wydanie III
(fotografowane z wyd. II)
Ark. wyd. 27; ark. druk. 33
Druk i oprawa: Drukarnia Narodowa w Krakowie
Zam. wyd. 36; druk. 301/93
Printed in Poland
ISBN 83-07-02317-3
C. G. JUNG, CZYLI GNOZA XX WIEKU
Skoro w szczególnie obdarzonych duszach ludz
kich pocznie świtać poczucie ich różnorodności,
skoro one, podobnie jak każdy geniusz, przełamią
urojenie jedności osobowej i poczują się. wiązką
wielu jaźni, wystarcza, aby to wypowiedziały, a na
tychmiast ogół zamknie je w kryminale, zawoła
naukę na pomoc, skonstatuje schizofrenię i uchroni
ludzkość przed tym, by z ust tych nieszczęśliwców
przyjęła świadectwo prawdy.
Hermann Hesse: Wilk stepowy
„Po zerwaniu z Freudem zaczął się w moim życiu okres
wewnętrznej niepewności czy wręcz dezorientacji”1 — tymi
słowy rozpoczyna Jung swą relację dotyczącą wstępnego i naj
bardziej dramatycznego okresu własnych narodzin duchowych
(lata 1912—18).
Nazwisko Karola Gustawa Junga (ur. 26 lipca 1875 w Kess-
wil koło Bazylei — zm. 6 czerwca 1961 w Zurychu) nie jest
obce Czytelnikowi polskiemu interesującemu się ideami i his
torią psychologii głębi: wydano już u nas jeden wybór jego
dzieł i dwie prace prezentujące jego doktrynę1 2. Ułatwia to
zadanie autorowi niniejszego wstępu do kolejnego wyboru
prac Junga, pozwalając mu skoncentrować się na najistotniej
szym wątku myśli jungowskiej bez wdawania się w drugo
rzędne szczegóły biograficzne3, z pominięciem dziejów rozwo
ju doktryny i bez prezentacji całego jej ogromnego gmachu.
Kim był Jung w tamtym okresie — w roku 1912 ? Człowie
kiem stojącym „u szczytu życia”, w pełni ukształtowanym
1 Ze względu na biograficzny charakter większości przypisów umiesz
czono je w całości na końcu tego szkicu (s. 40—57).
6 C. G. Jung, czyli gnoza XX wieku
i „przystosowanym”, człowiekiem, który znalazł swoje miejsce
w panującym kanonie kulturowym i w życiu społecznym, wy
bitnym i uznanym uczonym i lekarzem, drugim po Freudzie
przywódcą młodego ruchu psychoanalitycznego.
Tym, co interesuje nas tu przede wszystkim, jest wewnętrzna
biografia Junga. Dlatego też, kiedy mówimy, że był człowie
kiem w pełni ukształtowanym, przede wszystkim mamy na
myśli jego ówczesny światopogląd i wpływy, jakie go uformo
wały. Ich prezentację zawrzemy w szkicu możliwie najbardziej
skondensowanym.
Pierwszym kręgiem wpływów formujących światopogląd
Junga była religia protestancka, religia Lutra, Kalwina
i Zwingliego, pietystów i Schleiermachera, akcentująca abso
lutną zależność człowieka od Boga; jej surowość łagodził
wpływ niemieckiej mistyki (od Mistrza Eckharta po Boehrne-
go, Anioła Ślązaka i Baadera)4.
Kręgiem drugim były wpływy filozoficzne: wpływy nie
mieckiej filozofii idealistycznej od Kanta, wytyczającego nie
przekraczalne granice między światem zjawisk a rzeczą samą
w sobie, poprzez Fichtego z jego koncepcją jaźni konstytuują
cej świat, Schellinga analizującego stosunek między duchem
a naturą, i Hegla z jego dialektyką idei, po Schopenhauera,
twórcę koncepcji świata jako woli i wyobrażenia, i von Hart-
manna dopatrującego się osnowy świata w celowo działającej
nieświadomości. Osobno trzeba wymienić wpływ Lebensphi-
losophie, przede wszystkim w postaci filozofii Nietzschego,
piewcy „nadczłowieka” i proroka „śmierci Boga”.5
Wpływom religijno-filozoficznym sekundowały wpływy lite
rackie i artystyczne. Naczelne wśród nich miejsce zajmowała
twórczość wielkich niemieckich klasyków i romantyków od
Goethego, jako twórcy Fausta, i Schillera, poprzez Hólderlina
Novalisa, Hoffmanna i in. aż do ich neoromantycznych epi
gonów (Ryszard Wagner). Ten krąg wpływów dał podstawę
późniejszym zainteresowaniom Junga dotyczącym psycholo
gii twórczości, jak również pewnym volkistowskim aspektom
jego doktryny.6
Trzecią dziedziną, która ukształtowała światopogląd Junga
była sfera nauki. Z jednej strony należało do niej przyrodo
znawstwo (teoria ewolucji sformułowana przez Darwina i roz
winięta przez T. H. Huxleya i Haeckla oraz genetyka powstała
dzięki badaniom Mendla, Weismanna i T. H. Morgana)
C. G. Jung, czyli gnoza XX wieku 7
z drugiej zaś kompleks nauk humanistycznych, takich jak
antropologia, prehistoria i etnologia (J. J. Bachofen z jego
koncepcją symbolu i teorią matriarchatu, Bastian z jego ideą
Elementargedanken i Volkergedanken oraz Levy-Bruhl, twórca
pojęcia patricipation mystiąue), religioznawstwo (animizm
Tylora, animatyzm Maretta, idea „mana” Codringtona),
socjologia (Durkheim, Max Weber) oraz historia (Jakub
Burckhardt).7
Wreszcie jako psycholog i psychiatra Jung znalazł się
w kręgu wpływów zarówno psychologii i psychiatrii akade
mickiej, jak i nurtu myśli psychiatrycznej stanowiącego
zapowiedź psychologii głębi oraz — last but not least — pow
stałej u schyłku XIX w. parapsychologii. Na pierwszy
z tych kręgów składały się wpływy psychofizyki, psychologii
eksperymentalnej i szkoły Wilhelma Wundta. Psychiatrię
akademicką reprezentowali: Kraepelin, Krafft-Ebbing i bez
pośredni nauczyciel Junga, Eugen Bleuler, pod którego kie
runkiem obronił on w 1900 roku swą pracę doktorską — Zur
Psychologie und Pathologie sogenannter occulter Phanomene,
Leipzig 1902 — i w którego klinice w Burgholzli koło
Zurychu był asystentem w latach 1903—09. Drugi — nie-
ortodoksyjny wówczas — nurt psychologii, wywodzący się od
Paracelsa i Mesmera (i jego kontynuatorów: Puysegura
i Braida), reprezentowali tacy badacze, jak Liebeault, Bern-
heim, Charcot i Janet. Naukowe podstawy parapsychologii
dawali wówczas: Sidgwick, F. W. H. Myers, William James
i Flournoy.8
Zerwanie z Freudem w latach 1912—13 kończyło wielo
letni okres ich przyjaźni i współpracy. Oto krótkie dzieje
tego okresu.9
Po raz pierwszy Jung zapoznał się z pracami Freuda w la
tach 1900—03 znajdując w nich wiele idei, które wydawały mu
się pomocne w jego własnej pracy. Jednakże do spotkania mię
dzy nimi doszło dopiero w roku 1907. Z tą chwilą rozpoczął
się sześcioletni okres ich współpracy. Jung — uznany wów
czas badacz nieświadomości, twórca pojęcia kompleksu i tzw.
metody skojarzeń słownych (Diagnostische Assoziationsstu-
dien, Leipzig 1906—10) — stał się wielką nadzieją twórcy
psychoanalizy, albowiem przyjęcie jej przez Junga (a za jego
pośrednictwem przez Bleulera i innych psychiatrów szwaj
carskich) oznaczało jej nobilitację w oficjalnych kręgach
8 C. G. Jung, czyli gnoza XX wieku
naukowych. W tej sytuacji Freud wysunął Junga na czoło
ruchu psychoanalitycznego, najpierw ofiarowując mu kie
rownictwo redakcji Jahrbuchfiir Psychoanalytische und Psy-
chopathologische Forschungen (1909—13), a następnie torując
mu drogę do objęcia prezydentury Międzynarodowego To
warzystwa Psychoanalitycznego (1910—14). Mimo związku
z psychoanalizą Jung nigdy nie uznał doktryny Freuda
w całości. Zastrzeżeniom wobec zarówno teoretycznego, jak
terapeutycznego jej aspektu dał wyraz w swych pracach
z lat 1912—18 (przede wszystkim w Wandlungen und Symbole
der Libido, Leipzig—Wien 1912 i Versuch einer Darstellung
der psychoanalytischen Theorie, Leipzig—Wien 1913). W pierw
szej z nich dał podstawy własnej koncepcji myślenia symbo
licznego i przeprowadził paralelę między fantazjami współ
czesnych nam psychotyków a mitami ludów pierwotnych.10
W innych pracach rozszerzył zakres pojęcia libido (miało
odtąd oznaczać „ogólną energię psychiczną”) i odrzucił psy
choanalityczną teorię seksualności dziecięcej, osłabił nacisk,
jaki Freud kładł na znaczenie kompleksu Edypa, stłumienia
i tabu kazirodztwa w etiologii zaburzeń psychicznych, skry
tykował wyłączne doszukiwanie się ich genezy w dzieciństwie,
podkreślając jednocześnie wagę aktualnej sytuacji chorego
i potrzebę znalezienia przezeń drogi rozwoju w przyszłości,
sformułował myśl o prospektywnym i kompensacyjnym cha
rakterze nieświadomości, wyraził przekonanie o wrodzonym
charakterze społecznych impulsów człowieka, jak również
o istotnej roli doświadczeń religijnych w jego życiu, i na
koniec wysunął postulat humanizacji stosunków między le
karzem a pacjentem, przypisując osobowości lekarza i jego
poziomowi moralnemu decydującą rolę w powodzeniu pro
cesu terapii.11
Jak już powiedzieliśmy, lata 1912—18 stanowią przełomowy
okres w życiu Junga, okres przemiany jego osobowości jako
człowieka i myśliciela-twórcy. Proces tej przemiany, który
później sam określi terminem procesu indywiduacji, wycho
dził od dezintegracji jego aktualnego, ukształtowanego przez
dany kontekst biosocjokulturowy, świadomego „ja” i —
w dramatycznej a zarazem żmudnej konfrontacji z coraz to
głębszymi i szerszymi warstwami psychiki — zmierzał do
reintegracji na nowym i wyższym poziomie świadomości
(JBewusstwerdung).
