Archaeology and Heinrich Schliemann 2012

582 Pages·2012·14.23 MB·English

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΡΡΙΚΟΣ ΣΛΗΜΑΝ
Εκατό έτη από το θάνατό του. Aνασκόπηση και προοπτικές.
Μύθος – Ιστορία – Επιστήμη
ARCHAEOLOGY AND HEINRICH SCHLIEMANN
A Century after his Death. Αssessments and Prospects.
Myth – History – Science
ARCHÄOLOGIE UND HEINRICH SCHLIEMANN
100 Jahre nach seinem Tode. Rückschau und Ausblick.
Mythos – Geschichte – Wissenshaft
Γεώργιος Στυλ. Κορρές (υπεύθυνος συνεδρίου & εκδόσεως), Νεκτάριος Καραδήμας
(επιστ. επιμέλεια) και Γεωργία Φλούδα (επιστ. επιμέλεια)
Edited by George Styl. Korres, Νektarios Karadimas and Georgia Flouda
Herausgegeben von Georgios Styl. Korres, Nektarios Karadimas und Georgia Flouda
Aθήνα 2012
Υπεύθυνος συνεδρίου: Γεώργιος Στυλ. Κορρές
Επιμέλεια έκδοσης: Γεώργιος Στυλ. Κορρές, Νεκτάριος Καραδήμας, Γεωργία Φλούδα
Καλλιτεχνική επιμέλεια: Νεκτάριος Καραδήμας & Μαρία Στέφωση
Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: Αγνή Μουδατσάκη
Copyright©Γεώργιος Στυλ. Κορρές, Νεκτάριος Καραδήμας, Γεωργία Φλούδα
ISBN: 978-960-93-3929-2
Η παρούσα ηλεκτρονική έκδοση έγινε δυνατή χάρη στη γενναιόδωρη
οικονομική ενίσχυση του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου
Περιεχόμενα – Contents – Inhaltsverzeichnis
Πρόλογος – Foreword – Vorwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX
Κατάλογος συμμετεχόντων – List of contributors – Teilnehmerliste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
Χαιρετισμοί – Opening ceremony – Begrüßung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVII
Πρόγραμμα Συνεδρίου – Conference Programme – Konferenz Programm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXVII
Επιτροπές – Committees – Komitees . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XLI
Δελτία τύπου – Press releases – Pressemitteilungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XLIII
Ψήφισμα διαμαρτυρίας – Resolution of protest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XLVI
Κατάλογος δημοσιευμάτων στον τύπο για το συνέδριο – List of press publications about the Congress –
Pressemeldungen zum Kongress . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XLVIII
Συντομογραφίες – Abbreviations – Abkürzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LI
Ι Aνασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν και νεώτερες έρευνες
Heinrich Schliemann’s excavations and modern researches
Die Ausgrabungen Heinrich Schliemanns und neuere Untersuchungen
1. On the beginnings of field archaeology (or ‘spade research’) - the first regular excavations at Hisarlik:
1871-1873
† Μanfred Korfmann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2. Schliemann’s excavations at Troy: The Bronze Age strata
Donald F. Easton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3. Schliemann at Troy
Edmund Bloedow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4. Schichtung und Wahrheit zum Erkenntnisstand Heinrich Schliemanns bezüglich Troja VI im Jahr 1890
Martin Emele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
5. Troy and the lower Danube region at the end of the Bronze Age
Attila László . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
6. Troas und die Kykladen: Vorbronzezeitliche Beziehungen
Angelika Dousougli und Konstantinos Zachos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
7. Τhe stone axes of Troy
Chikako Sugaya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
8. Schliemann’s Mycenae Albums
Sinclair Hood . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
9. Schliemann’s Mycenae excavations through the eyes of Stamatakis
David A. Traill . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
10. Die Schachtgräber von Mykene und der Urprung der Tumuli in Griechenland
Alexander Häusler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
11. The Altar over shaft grave IV at Mycenae in a wider perspective
János Makkay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
12. Die Bernsteinschieber von Mykene
Silvia Schulz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
13. Weapons in the Shaft Graves of Mycenae. Remarks on the Chronology
Piotr Taracha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
IV Περιεχόμενα –Contents–Inhaltsverzeichnis
14. 100 Jahre Ausgrabungen in Tiryns: Antworten und Fragen
† Klaus Kilian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
15. Γεωλογικές παρατηρήσεις στο ανάκτορο της αρχαίας Τίρυνθος και στις γειτονικές περιοχές
Μιχάλης Δερμιτζάκης, Ζαφείρης Καροτσιέρης, Ευφροσύνη Γεωργιάδου-Δικαιούλια και
Βασίλης Τσαπραλής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
16. A physical and human geographic approach to the environment and landscapes of the Argive sites,
excavated by H. Schliemann
Fivos Papadimitriou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
17. Η μεσοελλαδική κεραμική του Ορχομενού της Βοιωτίας από τις ανασκαφές 1903-1905
Καλλιόπη Σαρρή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
IΙ Ερρίκος Σλήμαν. Ο άνθρωπος και η εποχή του
Heinrich Schliemann. The man and his era
Heinrich Schliemann. Der Mann und seine Zeit
18. Heinrich Schliemann und Ankershagen
Wilfried Bölke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
19. Name und Wappen unserer Familie Schliemann
Hans Schliemann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
20. Heinrich Schliemanns russische Periode
† Galina Andrusovová-Vlčeková . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
21. Heinrich Schliemann als Großkaufmann in Rußland 1846-1864
Joachim Mai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
22. Ἑρρῖκος Σλῆμαν (1822-1890), μιὰ ζωὴ στὴν ὑπηρεσία τῆς ἀρχαιολογικῆς ἐπιστήμης
Γεώργιος Στυλ. Κορρές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
23. Wiederentdecktes Griechenland. Sophia Schliemann, die Frau des großen Archäologen
† Hans Einsle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
24. Heinrich Schliemann, the linguist
Elizabeth Carvalho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
25. Schliemanns archäologische Lebensleistung in der Reflexion seiner mecklenburgischen Landsleute – Zur
Vorgeschichte des Schweriner Denkmals
Wolfgang Richter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
26. Schliemann als Zeitgenosse
† Wolfgang Schindler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
27. Schliemanns Beziehungen zu Berlin
Reinhard Witte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
28. Die Verbundenheit Fürstenbergs zu dem großen Altertumsforscher Heinrich Schliemann
Horst Korsinski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
IIΙ Η αλληλογραφία του Σλήμαν και προσωπικές ή επαγγελματικές σχέσεις
Schliemann’s correspondence and personal or professional relationships
Schliemanns Korrespondenz sowie seine privaten und beruflichen Beziehungen
29. Sergej Schliemanns Briefe an den Vater
† Galina Andrusovová-Vlčeková . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
30. Wiederaufgefundene Briefe Heinrich Schliemanns an seinen Verleger Brockhaus in Leipzig
Wilfried Bölke und Reinhard Witte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
31. Heinrich Schliemann und die preußische Bürokratie
† Barbara Faensen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Περιεχόμενα –Contents–Inhaltsverzeichnis V
32. Briefwechsel H. Schliemanns mit N. K. Bogushevskij /1874-1880/
Αlexander Κ. Gavrilov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
33. Entwicklung von Forschungsmethoden und Persönlichkeitsstruktur Heinrich Schliemanns in Freundschaft
und in Auseinandersetzung mit Rudolf Virchow und der Berliner Akademie
Joachim Herrmann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
34. Bismarck und Schliemann
† Johannes Irmscher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
35. Arthur Milchhöfer, einVerehrerundFürsprecher Schliemanns und Die Anfänge der Kunst in Griechenland
† Hans-Günter Buchholz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
36. Zum Schriftwechsel von Heinrich Schliemann und Aleksandr Aleksandrovič Polovcov
Armin Jähne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
37. Die Briefe Heinrich Schliemanns an George Niemann – einem Helfer im Streit um Troja
Claudia Lang-Auinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
38. Schliemann καὶ Gladstone, μία ἐγκάρδια συνεννόηση
† Ἀνδρέας Παναγόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
39. Wilhelm Dörpfeld: Schliemann’s important discovery
† Kenneth W. Schaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
40. Quellen von und über Heinrich Schliemann, Wilhelm Dörpfeld und Rudolf Virchow
im Zentralen Staatsarchiv Potsdam
Gerlinde Grahn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
41. Die kulturgeschichtliche Bedeutung der Briefe Heinrich Schliemanns an den Botschafter Joseph Maria
von Radowitz d. J. 28
† Siegfried Wölffling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
ΙV Φιλολογικές παρατηρήσεις επί των κειμένων του Σλήμαν. Σλήμαν και Όμηρος
Philological observations on Schliemann’s writings; Schliemann and Homer
Philologische Beobachtungen zu Schliemanns Schriften; Schliemann und Homer
42. Homer, Mycenae and Troy: Problems and Aspects
Egert Pöhlmann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
43. Schliemann’s initial views on Homer: biographical, literary, and touristic origins
of a cultivated image of naïveté
Mark Lehrer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
44. Schliemanns „Homerismus“ und die philologische Raum-Zeit Forschung
Brigitte Mannsperger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
45. The Dream of Troy. The Literal versus the Literary. Some remarks on the present state of biographical
studies on Heinrich Schliemann
† David Turner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
46. Schliemann und die Schriftlichkeit in Troja und Mykene
Imre Tegyey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
V O Σλήμαν ως αρχαιολόγος, επιστήμων και συλλογεύς
Schliemann as an archaeologist, scientist and collector
Schliemann als Archäologe, Wissenschaftler und Sammler
47. Schliemann’s contribution to Greek Bronze Age archaeology:
Was he really the ‘father of Mycenaean archaeology’?
Oliver T. P. K. Dickinson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
VI Περιεχόμενα –Contents–Inhaltsverzeichnis
48. Ἡ ἀξιοπιστία τοῦ Schliemann ὡς πηγῆς ἀρχαιολογικῶν ἀνασκαφικῶν πληροφοριῶν
† Ευαγγελία Πρωτονοταρίου-Δεϊλάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
49. Beobachtungen zur Chronologie und Stratigraphie der griechischen Vorgeschichte
im Werk Heinrich Schliemanns
Stefan Hiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
VI Η Τρωική συλλογή και ο Θησαυρός του Πριάμου
The Trojan collection and ‘Priam’s Treasure’
Die Sammlung Trojanischer Altertümer und der Schatz des Priamos
50. Trojanische Altertümer in der Universitätssammlung Halle
Manfred Oppermann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
51. Der Schatten des geraubten Goldes
Leo S. Klejn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
52. ‘The help of my dear wife’: Sophia Schliemann and the discovery of Priam’s Treasure
Lesley Fitton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
53. Zu Geschichte, Schicksal und heutigem Bestand der „Sammlung Trojanischer Altertümer"
in den Staatlichen Museen zu Berlin
Marion Bertram, Ingrid Griesa und Eva Zengel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
54. Rekonstruktion und Nachbildung von ausgewählten Schmuckstücken aus den verschollenen Schatzfunden
von Troja
Wolfgang Kuckenburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
VΙI Το Ιλίου Μέλαθρον
Iliou Melathron
Iliou Melathron
55. Deutsche Pompeiana vom Wörlitzer Landhaus bis zu Schliemanns Iliou Melathron
Erhard Hirsch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
56. Ιλίου Μέλαθρον. Η oικία του Ερρίκου Σλήμαν, ένα έργο του Ερνέστου Τσίλλερ
Αναστάσιος Πορτελάνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
57. Das Schliemann-Haus im Spiegel griechisch – deutscher Kulturbeziehungen
† Emanuel Turczynski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
VIII Η εγχείρηση και ο θάνατος του Σλήμαν
Schliemann’s operation and death
Schliemanns Operation und sein Tod
58. Wie wirkte sich der zeitgenössische medizinische Fortschritt auf Heinrich Schliemann aus?
Christian Andree . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
59. Geheimrat Professor Hermann Schwartze (1837-1910) als Ohrenarzt und Operateur
von Heinrich Schliemann (1822-1890)
Wolfgang Koall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
60. The operation and death of Heinrich Schliemann
† Francis H. McGovern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
61. Il funerale di Heinrich Schliemann nei resoconti della stampa greca
† Nicola A. Livadaras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484
62. Το ωτολογικό πρόβλημα και ο θάνατος του Ερρίκου Σλήμαν
Χαράλαμπος Σκουλάκης και Χαράλαμπος Γκούβερης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
Περιεχόμενα –Contents–Inhaltsverzeichnis VII
63. Ἡ ἐκτέλεσις τῆς διαθήκης τοῦ Ἑρρίκου Σλῆμαν
Γεώργιος Στυλ. Κορρές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492
IΧ Επιμέρους θέματα
Miscellanea
64. Schliemann und Halle
Hans-Dieter Zimmermann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
65. Die „Heinrich-Schliemann-Gesellschaft“ Ankershagen e.V.
Rainer Hilse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
66. Kein Museum für Schliemann. Eine Begegnung mit Professor Giorgos Korres
Ellen Katja Jaeckel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
67. Γεώργιος Καστριώτης (1899-1969) και η προτομή της Σοφίας Σλήμαν
Ιωάννα Σταυράκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
68. Bronze Age sailing and Homeric evidence
Hara S. Georgiou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

Πρόλογος
Το διεθνές συνέδριο ‘Αρχαιολογία και Ερρίκος Σλήμαν. Εκατό έτη από το
θάνατό του’ έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 1990, με αφορμή τον εορτασμό των 100
χρόνων από το θάνατο του Ερρίκου Σλήμαν. Οι ποικίλες δυσχέρειες που παρε-
μπόδισαν τη δημοσίευση των πρακτικών του συνεδρίου αντιμετωπίσθηκαν με τη
γενναιόδωρη οικονομική υποστήριξη του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου,
που χορηγήθηκε κατά τα έτη 2007 και 2008.
Αν και έχουν πλέον παρέλθει δύο δεκαετίες από τη διοργάνωση του συνε-
δρίου, πιστεύουμε ότι η ηλεκτρονική δημοσίευση των ανακοινώσεων αποκαθι-
στά, έστω και καθυστερημένα, το κενό που δημιουργήθηκε από τη μη δημοσίευ-
ση των πρακτικών. Η ανανέωση του ενδιαφέροντος της ιστοριογραφικής έρευνας
για τον πρωτοπόρο Ερρίκο Σλήμαν και τις ανασκαφές που διεξήγαγε, σε μια
εποχή κατά την οποία δεν είχαν ακόμη τεθεί οι βάσεις της σύγχρονης επαγγελ-
ματικής αρχαιολογίας, δικαιολογεί την εκ νέου συγκέντρωση των 68 πρωτότυ-
πων συμβολών, που καλύπτουν όλο το φάσμα της δράσης και επιστημονικής
συμβολής του και σκιαγραφούν το ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό και ιδεολογικό
προφίλ της εποχής του. Το πέρασμα στην ηλεκτρονική εποχή επέβαλε την εκ
νέου δακτυλογράφηση και αναθεώρηση πολλών δοκιμίων από τους επιμελητές
και σε ορισμένες περιπτώσεις, όπου αυτό κατέστη δυνατό, και από τους ίδιους
τους συγγραφείς τους.
Ευχαριστούμε θερμά για την άμεση ανταπόκρισή τους και τη συγγραφή εξ
ολοκλήρου νέων άρθρων για την παρούσα έκδοση τους ακόλουθους ερευνητές:
Χαράλαμπο Γκούβερη, Χαράλαμπο Σκουλάκη, Lesley Fitton, Rainer Hilse, Ellen
Katja Jaeckel, Hans-Dieter Zimmermann. Ευχαριστούμε επίσης τους Lucia
Alberti, Kerstin Helf, Πηγή Καλογεράκου, Αργυρώ Κυριάκη, Δήμητρα Λαζάρ,
Elaine Massung, Αγνή Μουδατσάκη, Ευάγγελο Παυλίδη και Μαρία Στέφωση για
τη συνδρομή τους στην πραγματοποίηση της παρούσας έκδοσης. Από τη Γεννά-
δειο Βιβλιοθήκη θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τη Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan,
την Ελευθερία Δαλέζιου, τη Λήδα Κωστάκη καθώς επίσης και τη Μαρία Βολτέ-
ρα.
Επειδή λόγω της τρέχουσας οικονομικής κρίσης δεν κατέστη δυνατή η εξα-
σφάλιση ειδικής χρηματοδότησης για την εκτύπωση του ογκώδους τόμου των
πρακτικών, αποφασίσθηκε να διατεθούν τα πρακτικά σε ηλεκτρονική μορφή,
έως ότου ολοκληρωθεί μελλοντικά μια εμπλουτισμένη έντυπη έκδοση.
X Πρόλογος –Foreword –Vorwort
Foreword
The international conference ‘Archaeology and Heinrich Schliemann: A Century
after his Death’ took place in April 1990 on the 100 years anniversary of Heinrich
Schliemann’s death. The various difficulties that have prevented the publication of
the conference proceedings ever since were resolved due to the generous financial
support of the J.F. Costopoulos Foundation, granted during 2007 and 2008.
Although two decades have passed since the realization of the conference, we
believe that the electronic publication contributions will, albeit belatedly, restore the
bibliographical gap created by the unpublished proceedings. The current revival of
historiographical interest in the pioneer Heinrich Schliemann and in the excavations
he conducted at a time when the foundations of modern professional archeology had
not been laid yet, justify the re-collection of the 68 original contributions in this
volume. These cover the whole spectrum of the activity and scientific contribution of
Schliemann and outline the broader socio-political and ideological profile of his era.
The progression to the electronic age has necessitated the re-typing and review of
several essays by the editors and in some cases, where this was possible, by their own
authors as well.
We wish to warmly thank the following researchers for their immediate response
and for writing entirely new articles for this publication: Lesley Fitton, Charalambos
Gouveris, Rainer Hilse, Ellen Katja Jaeckel, Charalambos Skoulakis, Hans-Dieter
Zimmermann. We are also grateful to Lucia Alberti, Kerstin Helf, Pigi Kalogerakou,
Argyro Ky riaki, Demetra Lazar, Elaine Massung, Agnes Moudatsaki, Evangelos
Pavlidis and Maria Stefosi, for their assistance in preparing this publication. From
the Gennadius Library we would also like to thank Natalia Vogeikoff-Brogan,
Eleftheria Daleziou,Leda Costaki, as well as Maria Voltera.
The current economic crisis has not allowed us to secure special funding for the
massive printing of the proceedings volume. We opted for the electronic distribution
of the latter until an enhanced printed edition is completed.