ARAP DĠLĠNDE KLASĠK LEHÇELER VE KUREYġ LEHÇESĠ

134 Pages·2015·3 MB·Turkish

T.C.
NECMETTĠN ERBAKAN ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TEMEL ĠSLAM BĠLĠMLERĠ
ARAP DĠLĠ VE BELÂĞATI

ARAP DĠLĠNDE KLASĠK LEHÇELER VE KUREYġ LEHÇESĠ

Nuri ÇORAKCI

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

DANIġMAN
Prof. Dr. Ġbrahim SARMIġ

KONYA-2015

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ................................................................................................................ III
KISALTMALAR ................................................................................................. V
GĠRĠġ
ARAP DĠLĠ TARĠHĠNE GENEL BAKIġ
1.Arap Yarımadasının Kısa Tanıtımı ..................................................................................... 1
1.1. Coğrafya ve Kültürel Bölgeler Olarak ........................................................................ 2
1.2. Halklar Olarak ............................................................................................................. 6
1.2.1. Arab-ı Baide ......................................................................................................... 6
1.2.2. Arab-ı Bakiye ....................................................................................................... 7
1.2.2.1. Kahtaniler ...................................................................................................... 7
1.2.2.2. Adnaniler ....................................................................................................... 7
1.3. Kullanılan Diller Olarak .............................................................................................. 8
1.3.1. Güney Arapçası .................................................................................................... 8
1.3.2. Kuzey Arapçası .................................................................................................... 9
1.4. Dilin Tanımı ve Önemi ............................................................................................. 10
1.4.1. Dil ....................................................................................................................... 10
1.4.2. Lehçe .................................................................................................................. 13
1.4.3. Luga .................................................................................................................... 14
1.4.4. Ağız .................................................................................................................... 14
1.4.5. ġive ..................................................................................................................... 15
1.5. Sami Dilleri ve Arap Dili .......................................................................................... 15
1.6. Araplara Ait Kitabeler (Yazıtlar) ve Bu Kitabelerin Lehçelere Etkisi ...................... 18
1.7. Ġslam Gelmeden Önce Arap Dili ve Lehçeleri .......................................................... 22
1.8. Ġslam‟ın Arap Diline Etkisi ve Katkıları ................................................................... 26
1. BÖLÜM
ARAP DĠLĠNDE KLASĠK LEHÇELER
1. Klasik Lehçeler ................................................................................................................ 28
1.1. Klasik Lehçelerin Mahiyeti ve Örnek Kullanımlar ................................................... 32
2. Arap Dilinin Diğer Dillerle Mücadelesi ve Bunun Arap Lehçelerine Olan Etkisi .......... 45
3. Lehçelerin Fonksiyonları: ................................................................................................ 49
3.1. Telaffuzu KolaylaĢtırmak .......................................................................................... 49
3.2. KonuĢmayı Kısa Tutmak ........................................................................................... 50
4. Lehçeler Arası Farklılıklar ve Bu Farklılıkların Sebepleri ............................................... 50
4.1. Hareke DeğiĢimi ........................................................................................................ 54
4.2. Harf DeğiĢimi ve Harf DüĢmesi ................................................................................ 56
4.3. Kelime DeğiĢikliği .................................................................................................... 57
4.4. Edat Farklılığı ............................................................................................................ 60
4.5. Kelimenin Müzekker - Müennes Olarak Kullanılması ............................................. 60
4.6. Takdim - Tehir .......................................................................................................... 60
4.7. Mecazi Anlam ........................................................................................................... 61
4.8. Tedvin ........................................................................................................................ 61
4.9. Ġzhar - Ġdğam ............................................................................................................. 62
4.10. Fonetik Yapı ............................................................................................................ 62
4.11. Nahiv Kaidelerindeki Farklılıklar ........................................................................... 63
5. Arap Lehçelerinin Hususiyeti ........................................................................................... 64
5.1. Makbul Lehçe Meselesi ............................................................................................ 66
5.1.1. Dilcilerin Kaynak Kabul Ettiği Lehçeler............................................................ 67
5.1.2. Dilcilerin Kaynak Kabul Etmediği Lehçeler ...................................................... 69
I
6. Ġslamiyetin Lehçeler KarĢısında Tutumu ve Etkisi .......................................................... 70
7. Lehçeleri YakınlaĢmaya Ġten Amiller .............................................................................. 73
7.1. Nahiv Ekollerinin Arap Lehçelerine Olan Etkisi ...................................................... 73
7.2. Sözlüklerin Arap Lehçelerine Olan Katkıları ............................................................ 75
7.3. Modern Arapça ve Lehçelere Nüfuzu ....................................................................... 76
7.4. Kitle ĠletiĢim Araçlarının Arap Lehçelerine Etkisi ................................................... 78
2. BÖLÜM
KUREYġ LEHÇESĠ
1. KureyĢ Lehçesinin Coğrafi ve Kültürel Durumu ............................................................. 80
2. KureyĢ Lehçesi ve Bu Lehçeye Ait Kullanımlar ............................................................. 82
3. KureyĢ Lehçesinin Diğer Lehçeler Arasındaki Konumu ................................................. 95
3.1. KureyĢ Lehçesinin Üstünlüğü Meselesi .................................................................... 97
3.2. Ortak Lehçe Problemi ve KureyĢ Lehçesi ............................................................... 102
3.3. Fasih Arapça ve Avamca Meselesi ......................................................................... 106
3.4. KureyĢ‟in Fusha Olmadığına Dair Deliller ve Bunların Yorumu ........................... 108
4. KureyĢ Lehçesi ve Yedi Harf Meselesi .......................................................................... 110
SONUÇ ............................................................................................................. 116
BĠBLĠYOGRAFYA .......................................................................................... 120

II
ÖNSÖZ
Dillerin doğmasında en büyük sebep iletiĢim kurma ihtiyacıdır. Toplum hayatını yaĢa-
mak mecburiyetinde olan insanlar doğaldır ki baĢkalarıyla anlaĢmak zorundadır. ĠĢte bu mec-
buriyet, dillerin geliĢip geniĢlemesinde büyük bir rol oynamıĢtır. Diller arasında Arapçanın
önemli bir yeri vardır. Bu bağlamda Arap dili dünyadaki en köklü diller arasında yer alır. Ay-
rıca Kur‟an-ı Kerim‟in Arapça olması da ona büyük önem kazandırmıĢtır. Arap yazısının da
kendine mahsus özellikleri bulunmaktadır. Mesela Arap hattı diğer yazılardan daha hızlı
yazılır ve daha az yer kaplar. ĠĢte bu gibi özellikler Arapçayı diğer dillerden ayırmaktadır.

Arap Yarımadası‟nın çok geniĢ olması kabilelerin ve aĢiretlerin birbirleriyle iletiĢimini
zorlaĢtırmıĢ, bu da her bölgenin kendine özgü lehçelerle konuĢmasına yol açmıĢtır. Bu sebep-
le lehçeler arasında ciddi farklılıklar ortaya çıkmıĢtır. Hal böyle olunca Arap dilinde lehçeler
bölgelere göre oluĢmuĢ ve lehçeler arasında farklar meydana gelmiĢtir. Bu da konuyu daha
önemli kılmıĢtır. Arap lehçeleri ve bu lehçelerin ortak ve farklı yönlerinin tespiti, KureyĢ leh-
çesinin ehemmiyeti ayrıca Kur‟an-ı Kerim ile de oldukça yakından alakalı olması gibi yönleri
sebebiyle büyük öneme sahip bu konu Arap diline katkı sağlayacağı düĢünülerek çalıĢma ko-
nusu olarak belirlenmiĢtir.

Bu çalıĢmada Arap lehçelerinin birbirleriyle olan iliĢkisi, ortak ve farklı yönleri irdele-
nip ortaya çıkarılmaya çalıĢılacaktır. Lehçeler arasında ehemmiyeti haiz olan KureyĢ lehçesi
irdelenecek ayrıca lehçeler arasındaki bu farklı kullanımların Arapçaya ne gibi bir katkısının
olduğu ifade edilecektir. Lehçeler arasında sivrilen KureyĢ lehçesinin ne gibi sebeplerden
ötürü önem arz ettiği belirtilerek diğer lehçelerle mukayese edilmesi hem Arap edebiyatı açı-
sından hem de sosyolojik açıdan önemli verilerin ortaya çıkmasını sağlayacaktır. ĠĢte bu araĢ-
tırma sayesinde lehçeler arasındaki farklara, bu farkların nedenlerine ve de oluĢan bu farkların
Arap diline olumlu ve olumsuz etkiletine ıĢık tutulmaya çalıĢılacaktır.

AraĢtırmanın ağırlık noktasını, Arap lehçeleri ve Mekke gibi kutsal ve ticaretin yoğun
olarak yapıldığı bir bölgedeki en güçlü kabilenin ismini alan KureyĢ lehçesinin incelenmesi
oluĢturmaktadır.
ÇalıĢmamız giriĢ ve iki ana bölümden oluĢmaktadır. GiriĢte Arap dili tarihi, geçirdiği
aĢamalar ve bu aĢamaların lehçelere tezahürü ortaya koyulacaktır. Birinci bölümde Arap tarihi
seyri açısından önemli olan klasik lehçeler incelenip Arap diline ne gibi katkılarının olduğu
III
ifade edilecek, lehçeler birbirleriyle kıyas edilerek lehçelerin fonksiyonları ve farklı özellikleri
belirtilecektir. Ġkinci bölümde ise KureyĢ lehçesinin ortaya çıkıĢı, geliĢimi ve günümüze kadar
olan tarihi seyri, Arap dilindeki yeri üzerinde durulacaktır. Tezimi hazırlamamda yardımlarını
esirgemeyen Prof. Dr. Ġbrahim SARMIġ, Prof. Dr. Tacettin UZUN ve Yrd. Doç. Dr. Mücahit
KÜÇÜKSARI hocalarıma teĢekkürlerimi sunarım.

NURĠ ÇORAKCI
KONYA/2015

IV
KISALTMALAR

a.e. aynı eser
a.g.e. adı geçen eser
b. bin
Bil. Bilimler
BGST Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu Yayınları
C. Cilt
DĠA. Diyanet Ġslam Ansiklopedisi
Ens. Enstitüsü
md. madde
s. Sayfa
Sos. Sosyal
TDKY Türk Dil Kurumu Yayınları
TDV Türkiye Diyanet Vakfı
Thk. Tahkik
Ü. Üniversite
v. Vefat
yay. Yayınevi

V