ARAP DEĞİŞİMİNDE İSLAMÎ GRUPLARIN ROLÜ

221 Pages·2015·1.68 MB·Turkish

ARAP DEĞİŞİMİNDE İSLAMÎ GRUPLARIN ROLÜ
-MISIR ÖRNEĞİ-
Servet Çelik
(Yüksek Lisans Tezi)
Eskişehir-2015
ARAP DEĞİŞİMİNDE İSLAMÎ GRUPLARIN ROLÜ
-MISIR ÖRNEĞİ-

Servet Çelik

T.C.
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü

Felsefe ve Din Bilimleri
Anabilim Dalı
YÜKSEK LİSANS TEZİ

Eskişehir
2015
T.C.

ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Servet Çelik tarafından hazırlanan Arap Değişiminde İslamî Grupların
Rolü–Mısır Örneği- başlıklı bu çalışma 19.01.2015 tarihinde Eskişehir Osmangazi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliğinin ilgili
maddesi uyarınca yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak, Jürimiz
tarafından Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim dalında Yüksek Lisans tezi olarak
kabul edilmiştir.

Başkan Prof.Dr. Ejder OKUMUŞ

Akademik Ünvanı ve Adı Soyadı
(Danışman)

Üye Prof.Dr. Zeki YILDIZ

Akademik Ünvanı ve Adı Soyadı

Üye Yard.Doç.Dr. Abdullah ACAR

Akademik Ünvanı ve Adı Soyadı

ONAY

…/ …/ 200…

(İmza)
Enstitü Müdürü
…../…./2015
ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESİ
Bu tezin/projenin Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve
Yayın Etiği Yönergesi hükümlerine göre hazırlandığını; bana ait, özgün bir çalışma
olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu aşamalarında
bilimsel etik ilke ve kurallara uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilen
tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer
verdiğimi; bu çalışmanın Eskişehir Osmangazi Üniversitesi tarafından kullanılan
bilimsel intihal tespit programıyla taranmasını kabul ettiğimi ve hiçbir şekilde intihal
içermediğini beyan ederim. Yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması halinde
ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Servet ÇELİK
ÖZET
ARAP DEĞİŞİMİNDE MISIRDAKİ İSLAMÎ GRUPLARIN ROLÜ
ÇELİK, Servet
Yüksek Lisans-2015
Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü

Danışman: Prof. Dr. Ejder OKUMUŞ
Arap isyanları kendine özgü nitelikleri ağır basan, büyük ölçüde ideolojisiz,
örgütsüz ve öndersiz ayaklanmalar olarak ortaya çıktı. Bu isyanların devirdiği isimlere
ve sarstığı rejimlere bakınca "güçlü ve sert bir dalga" olduğu açıktır. Arap toplumlarının
taleplerini karşılayacak, aynı zamanda ayrıştırıcı olmayacak bir formüle ihtiyaç
duyulmaktadır.
İhvân-ı Müslimîn (Müslüman Kardeşler), toplumsal tabanı olan, kurucu aktör
rolünü bütün engellemelere rağmen oynamayı başaran güçlü bir teşkilat olarak
gözükmektedir. Yeni aktörler, eski rejim ile muhalefeti birbirinden ayırt edecek bir
siyasal basiret gösterdikleri sürece başarılı olacaklardır. Mısır’da ilk defa halkın istediği
yöneticiler söz sahibi olmaya başlamıştı. Mısır’daki değişimle İhvân her ne kadar
iktidara gelse de, ülkedeki konjoktürel şartlar değişimin zorlu olacağını göstermekteydi.
Bölgede İslamî grupların kurduğu partilerin nisbî başarısı, bölgede kurulu düzen
taraftarlarını rahatsız etmişti. Her ne kadar Ordu Mısır’da orta vadede şekillendirici bir
güç olarak var olsa da İhvân-ı Müslimîn (Müslüman Kardeşler) uzun vadede Mısır’daki
en etkin bir unsur olarak çok daha adından söz ettirecektir.
Arap dünyası ve özellikle Mısır’daki gelişmeler, aslında iletişimin ışık hızına
ulaştığı 21. Yüzyılın başlarında, teknokrat yönetimlerin sonunu işaret eden sosyolojik
gelişmeler olarak da görülebilir.
ABSTRACT
THE ROLES OF ISLAMIC GROUPS IN EGYPT AT ARAB CHANGE
ÇELİK, Servet
Master Degree-2015
The Department of Philosophy and Religion Sciences

Adviser: Ast. Prof. Dr. Ejder OKUMUŞ
With their own distinctive characteristics, the Arab revolts emerged mostly
without ideology, unorganized and leaderless. The names of the dethroned leaders and
the regimes these revolts shook make it clear that this was ‘a strong and vigorous wave.’
It responded to the demands for change in Arab society within a non-exclusionary
formula.
The Muslim Brotherhood appears to be a strong organization with a wide social
base, having played a founding role in the process despite all obstructions against it.
The new actors will be successful as long as they are able to show insight and
distinguish the old regime from the opposition.
For the first time in Egypt, the popular leaders assumed power. Although the
Muslim Brotherhood came to power as a result of the recent changes, the national
conjuncture showed that change would be tough.
The relative success of the parties formed by the Islamic groups disturbed the
proponents of the regime in power in the region. Despite the Army’s determining power
in the short term, the Muslim Brotherhood will be cited as the most effective power in
the long term.
These recent developments in the Arab World, especially in Egypt, can be seen
as social transformations that indicate the end of technocratic regimes during a twenty-
first century characterized by telecommunication at the speed of light.
İÇİNDEKİLER

ÖZET ..................................................................................................................... I
ABSTRACT .......................................................................................................... II
İÇİNDEKİLER .................................................................................................. VI
KISALTMALAR LİSTESİ ............................................................................... IX
ÖNSÖZ ................................................................................................................ X
GİRİŞ .................................................................................................................... 1

1. BÖLÜM
ARAP DEĞİŞİMİNİN TEMEL DİNAMİKLERİ VE NEDENLERİ

1.1. DEĞİŞİMİN TEMEL DİNAMİKLERİ ................................................................ 13
1.1.1. Adlandırma, Kavramsallaştırma ve Tartışmalar ........................................... 13
1.1.2. Dünya Siyasal Konjonktürü .......................................................................... 19
1.1.3. Bölgesel, Küresel Faktörler ve Güç Dengeleri .............................................. 21
1.1.4. Filistin Meselesi ............................................................................................ 25
1.1.5. Bölgenin Stratejik Önemi ve Mısır ............................................................... 26
1.1.6. Bölgesel Entegrasyonlar ................................................................................ 31
1.2. DEĞİŞİMİ HAZIRLAYAN NEDENLER ........................................................... 33
1.2.1. SİYASAL NEDENLER ............................................................................... 33
1.2.1.1. En Güçlü Toplumsal Yapının İktidara Gelememesi ................................ 36
1.2.1.2. Meşruiyet Krizi ......................................................................................... 39
1.2.2. EKONOMİK NEDENLER .......................................................................... 40
1.2.3. KÜLTÜREL NEDENLER ........................................................................... 42
1.2.4. KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI ................................................................... 46
1.2.5.TOPLUMSAL NEDENLER ......................................................................... 52
1.2.5.1. Toplumsal Beklentiler ve Olanaklar ............................................... 52
1.2.5.2. Toplumsal Hareketliliğin Tıkanıklığı ve Toplumsal Yapıların
Çözülmesi ................................................................................................................ 53
1.2.5.3. Nihilizm ve Sekülerleşme ................................................................ 57
1.2.6. İNSAN HAKLARI SORUNLARI ............................................................... 61
VII

2. BÖLÜM
MISIR’DAKİ DEĞİŞİM DALGASINDA İSLAMÎ GRUPLARIN ROLÜ

2.1. MISIR’DA MODERNLEŞME ............................................................................ 62
2.1.1. Mehmet Ali Paşa ve Hidiv İsmail Dönemleri .............................................. 63
2.1.2. Kral Fuad ve Faruk Dönemleri ..................................................................... 68
2.1.3. Nâsır Dönemi ............................................................................................... 69
2.1.4. 1967 Altı Gün Arap İsrail Savaşı ................................................................. 71
2.1.5. Enver Sedat Dönemi ...................................................................................... 72
2.1.6. Mübarek Dönemi ......................................................................................... 74
2.2. DEĞİŞİM VE İSLAMÎ GRUPLAR .................................................................... 77
2.2.1. Mısır’da İslami Hareketler ............................................................................ 77
2.2.2. İhvân-ı Müslimîn (Müslüman Kardeşler) Cemaati ....................................... 80
2.2. 3. Hasan el-Benna’nın Görüşleri ve İhvân ....................................................... 87
2.2.4. Seyyid Kutup ve Görüşleri ........................................................................... 89
2.2.5. Zeynep el Gazali ........................................................................................... 91
2.2.6. İhvân Dışındaki İslamî Gruplar .................................................................... 92
2.2.7. Selefîler ......................................................................................................... 94
2.3. ARAP DEĞİŞİMİNDE MISIR ............................................................................ 99
2.4. ARAP DEĞİŞİMİ SONRASI İHVÂN-İ MÜSLİMÎN ....................................... 103
2.4.1. İlk Sivil Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve Dr. Muhammed Mursi Dönemi ...... 111
2.4.2. Anayasa Referandumu ................................................................................ 117
2.5. ARAP DEĞİŞİMİ SONRASINDA SELEFÎLERVE YENİ GRUPLAR ........... 118
2.6. ASKERİ VESAYET SİSTEMİ .......................................................................... 123
2.7.KAZANIMLAR .................................................................................................. 125

3. BÖLÜM
DEĞİŞİM SONRASI YENİ GELİŞMELER

3.1. İHVÂN-I MÜSLİMÎN’E DARBE VE SONU BELİRSİZ DİRENİŞ ................ 128
3.1.1. Darbe Sürecini Oluşturan Yapılar .............................................................. 132
3.1.2. Mısır’da Aktörler ......................................................................................... 136
3.1.3. Ezher Şeyhliği ve Ezher Ulemasının Tavrı ................................................ 145
3.1.4. İhvân’a Yönelik Suçlamalar ....................................................................... 146
3.1.5. Küresel Aktörler ve Bölge Ülkelerinin İkircikli Rolü ................................ 151
3.1.6. İhvân’ın Uzun Süre Direnmesine Etki Eden Nedenler .............................. 158
VIII

3.2.MISIR’DA SÜREÇ NEDEN ENGELLENDİ? ................................................... 162
3.2.1. Müslümanlar ve Demokrasi Oyunu ........................................................... 162
3.2.2. İsrail’in Güvenlik Problemi ........................................................................ 167
3.2.3. Çıkar Savaşları ve Bölgenin İstikrarsızlaştırılması .................................... 169
3.2.4. Batının İslam Algısı İle Hedeflediği Gayeler ............................................. 172
3.2.5.Darbe Sonrası İdamlar ve İhvan’ın Terörize Edilmesi ................................ 173

SONUÇ ............................................................................................................ 177
KRONOLOJİ ................................................................................................... 183
KAYNAKÇA ................................................................................................... 185
KISALTMALAR
AA : Anadolu Ajansı
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
a.e. : Aynı eser
a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.m. : Adı geçen makale
a. m. : Aynı makale
Ans. : Ansiklopedi(si)
AÜAÖY. : Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Yayınları
AÜDTCFY. : Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları
AÜİFY : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları
Bkz. (bkz.) : Bakınız
BM : Birleşmiş Milletler
bs. : Baskı
c. : Cilt
Çev. : Çeviren
Der. : Derleyen
Ed. : Editör
Haz. : Hazırlayan
İhvân :İhvân-ı Müslimin
Krş. : Karşılaştırınız
KİK :Körfez İşbirliği Konseyi
MEBY. : Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
ORSAM :Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi
s. : Sayfa
ss. : Sayfalar
SETA :Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları
TDV : Türkiye Diyanet Vakfı
ty. : Tarih yok
vb. : ve benzeri
vd. : ve diğerleri
Yay. : Yayınları, Yayınevi