Table Of ContentBiblioteka
POSEBNA IZDANJA
Vanja Kraljević
ANTONIO GRAMŠI
ŽIVOT I DELO
SLOVO UUBVE.
Beograd
NAPOMENA AUTORA
Poslednjih godina, uporedo sa novim kretanjima i strujanjima, proce
sima i promenama u međunarodnom radničkom i komunističkom pokre
tu, i u svetu i kod nas značajno je poraslo interesovanje za život i delo An-
tonija Gramšija, rukovodioca i teoretičara Italijanske komunističke partije.
Za njega je Palmiro Toljati rekao da je najveći marksistički mislilac kojeg
je imala ne samo Italija nego i Zapadna Evropa i da je za Italijansku komu
nističku partiju bila sreća stoje na svom čelu imala takvog rukovodioca,
teoretičara i mislioca kakav je bio Antonio Gramši. Stvaralački se koristeći
dragocenim misaonim delom Antonija Gramšija. a polom i onih koji su kao
rukovodioci Partije nastavljali njegovo istraživanje i teoretsko proućavapje
italijanske stvarnosti (Toljati, Longo, Amendola, Berlinguer i drugi), ilali-
janski komunisti su i bili u stanju da izgrade sopstveni put borbe za soci
jalizam, Izv. italijanski put u socijalizam (»Lm via italiana al social isiuo«), ko
jim već godinama uspešno napreduju. Danas je Italijanska komunistička
partija ne samo najveća i najjača komunistička partija na razvijenom ev
ropskom Zapadu, nego i politička snaga u svojoj zemlji bez koje se ne mogu
više rešavali suštinski problemi političkog, ekonomskog, socijalnog i kul
turnog života Italije. Na parlamentarnim izborima gotovo trećina Italijana
sa pravom glasa opredeljuje se za predstavnike Komunističke partije.
Poznato je da je svoje izuzetno teoretsko i filozofsko delo Antonio
Gramši stvorio u fašističkom zalvoru-u kaznioni u Turiju kod Barija gde je
proveo pet godina (1928-1933), i u bolnici u Formiji gde je ležao kao zatvo
renik (1933-1935). Svoje misli, ideje, razmišljanja, teze i analize pisao je u
običnim đačkim sveskama. Fašistički režim hleo je da spreči Gramšijev
mozak da »funkcioniše u narednih dvadeset godina«, kako je to tražio dr
žavni tužilac na procesu Gramšiju i njegovim drugovima u maju 1928. go
dine. na kojem je generalni sekretar Italijanske komunističke partije i osu
đen na 20 godina. 4 mescca i 5 dana robije. U loj nanieri. međutim, lašisti
nisu uspeli. Iako utamničen i bolestan, Gramši je nastavljao da se bori. da
radi i stvara, sada u novim okolnostima i uslovima i drugim sredstvima. Is
pisao je 32 đačke sveske sa 2.848 strana, što je prekucano pisaćom maši
nom iznelo oko četiri hiljade sirana.
Posle drugog svelskog rala ovo njegovo veliko delo počelo je da se sis
tematski sređuje, obrađuje i objavljuje. U Italiji i u mnogim zemljama sveta,
među kojima i u našoj, celokupna odabrana ili pojedina dela Antonija
Gramšija doživela su više izdanja i zanimanje za njih ne samo što ne jenjava
nego i dalje traje. Njegove ideje postale su predmet još šireg i svesiranijeg.
temeljitijeg i analitičnijeg proučavanja posle pozitivnih promena nastalih
u međunarodnom radničkom i komunističkom pokretu, kada su počela da
se prevazilaze dogmatska staljinistička propovedanja i stavovi o monolit-
6 Vanja Kraljević: Antonio Gramši - Život i Jelo
nosti pokreta, da se menjaju odnosi među partijama i socijalističkim drža
vama. da se napušta teorija o »partiji vodilji« i »državi vodilji«, kada se sve
više istražuju i potvrđuju vlastiti putcvi i/.gradnje socijalizma u pojedinim
zemljama, saobrazno specifičnostima i uslovima svake od lili zemalja, itd.
Za deceniju tamnovanja Antonio Gramši je napisao veliki broj pisama
svojoj porodici - majci, supruzi, sinovima, svastici Tatjani, čijim požrlvova-
njem je u najvećoj meri i spasena i sačuvana Gramšijeva duhovna zaoslav-
ština. Ta pisma su potresno svedočanstvo o političkom borcu koji nastavlja
da se bori i iza tamničkih zidina, o ocu koji piše sinovima koje nikada neće
videti (mlađegod dvojice sinova nikada nije ni video), o sinu koji nalazi roči
utehe i ohrabrenja i za majku i za sve svoje najmilije i najbliže, iako je nje
mu daleko najteže, iako je sam gotovo u beznadežnom položaju. Većina
Gramšijevih pisama iz zatvora objavljena je u Italiji u raznim izdanjima a
prevedena su gotovo na sve svetske jezike i objavljena u mnogim zemljama.
(Kod nas je objavljen jedan izbor iz Gramšijevih pisama iz zatvora u izdanju
zagrebačke »Zore« 1951. godine na srpskohrvatskom jeziku i jedan na slo-
venačkom jeziku u izdanju »Cankarjeve založbe« u Ljubljani 1955.)
Poznati italijanski istoričar Paolo Spriano. autor više studija o Gram
šiju, o italijanskom radničkom pokretu i pisac višetomne istorijc (talijan
ske komunističke partije, napisao je da je Gramši sam sebi bio najbolji
biograf. Čitajući Gramšijeva pisma, ona već poznata, ali i manje poznala ši
roj javnosti, gotovo se može rekonstruisati njegov životni put - od detinj-
stva u Gilarci. na Sardiniji, u poslednjoj deceniji prošlog veka. do posled-
njih dana života u aprilu 1937. godine u jednoj rimskoj klinici u kojoj je An
tonio Gramši umro 27. aprila 1937. godine.
Ovaj Gramšijev životopis je upravo pokušaj takve jedne rekonstrukcije
njegovog životnog puta - prema onom što je sam pisao o sebi, na osnovu
uspomena i kazivanja njegovih savremenika i saboraca u italijanskom rad
ničkom i komunističkom pokretu i na temelju nekolikih Gramšijevih biog
rafija ili opisa pojedinih razdoblja njegova života, koje su napisali poznati
ilalijanski autori.
Gramšijev životni put može se podeliti u dva dela - na vreme koje je
proveo na slobodi, do 1926. godine, i na doba provedeno u zatvoru i bolnici,
od 1926. do 1937. godine. To su dva bitno različita perioda u njegovom po
litičkom i revolucionarnom radu. U prvom je on aktivista socijalističkog i
radničkog pokreta u Torinu, potom jedan od osnivača, a zatim i generalni
sekretar Ilalijanske komunističke partije. Udrugom periodu njegova se de-
latnost jedino ispoljava teoretskim i filozofskim stvaranjem, pisanjem.
Vreme u kojem je Gramši počinjao svoju političku aktivnost kao mladi
socijalista i komunista - potkraj prvog svelskog rala i u godinama nepos
redno posle njega - predstavlja jedno od najburnijih revolucionarnih raz
doblja u isloriji savremene Italije. To je takozvano »crveno dvogodište«
1919-1920, u kojem se razvija i raste pokret fabričkih savela čiji je idejni
tvorac i neposredni rukovodilac Antonio Gramši; to su godine u kojima do
lazi i do zauzimanja fabrika od strane radnika. Mnogi mladi socijalisti u To
rinu i drugim industrijskim centrima sve više uviđaju potrebu stvaranja
Komunističke partije Italije, do čega će doći u januaru 1921. godine. Od po
vratka. pak. iz. Sovjetskog Saveza, odnosno Beča u Rim, u maju 1924. godi
ne, pa do hapšenja u novembru 1926. godine, Antonio Gramši je rukovodio
Italijanskom komunističkom partijom kao njen generalni sekretar. To su
dve godine u kojima je on tako reći danonoćno neumorno radio na izgra-
