Table Of ContentAnatomie en fysiologie
Basiswerken Verpleging en Verzorging
onder hoofdredactie van:
Drs. J.H.J. de Jong MHA
Drs. J.A.M. Kerstens
Drs. IJ.D. Ju¨ngen
S.van der Meijden-Meijer
E.M. Sesink
Anatomie en fysiologie
N. van Halem
Met bijdragen van Drs. IJ.D. Ju¨ngen
Werkredactie:
Drs. IJ.D. Ju¨ngen
Bohn Stafleu van Loghum
Houten 2009
(cid:2)2009BohnStafleuvanLoghum,onderdeelvanSpringerUitgeverij
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvou-
digd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaar
gemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,
doorfotokopiee¨nofopnamen,hetzijopenigeanderemanier,zondervooraf-
gaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.
Voorzoverhetmakenvankopie¨enuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvan
artikel16bAuteurswet1912johetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoals
gewijzigdbijhetBesluitvan23augustus1985,Stb.471enartikel17Auteurs-
wet1912,dientmendedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoedingentevol-
doenaandeStichtingReprorecht(Postbus3051,2130KBHoofddorp).Voor
hetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloemlezingen,rea-
dersenanderecompilatiewerken(artikel16Auteurswet1912)dientmenzich
totdeuitgevertewenden.
Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeen
betrouwbareuitgaveteverzorgen.Nietteminkunnenzijgeenaansprakelijk-
heidaanvaardenvoordrukfoutenenandereonjuisthedendieeventueelindeze
uitgavevoorkomen.
ISBN9789031362073
NUR897
Ontwerpomslag:Bottenheft,Marijenkampen
Ontwerpbinnenwerk:StudioBassa,Culemborg
Automatischeopmaak:PrePress,Zeist
Illustraties:HansBrik,Callantsoog;RonSlagter,Voorschoten
BohnStafleuvanLoghum
HetSpoor2
Postbus246
3990GAHouten
www.bsl.nl
Inhoud
Woord vooraf 11
Over de auteurs 12
Redactionele verantwoording 13
Curriculummodel 13
Didactisch concept ‘Basiswerken’ 14
1 Cellen en weefsels 16
1.1 Kenmerken van het leven 17
1.2 De opbouw van het menselijk lichaam 17
1.3 Samenwerking 18
1.3.1 Het zenuwstelsel en het hormoonstelsel 18
1.3.2 Homeostase 18
1.3.3 Vochtbalans 18
1.3.4 Mineralen 20
1.3.5 De pH 20
1.4 Bouw en functie van cellen 21
1.5 Transport: diffusie, osmose en filtratie 23
1.5.1 Diffusie 23
1.5.2 Osmose 24
1.5.3 Filtratie 26
1.6 Celdeling 26
1.6.1 Gewone celdeling 26
1.6.2 Reductiedeling 27
1.6.3 Erfelijkheid 28
1.7 Weefsels 30
1.7.1 Dekweefsel 30
1.7.2 Steunweefsels 34
1.7.3 Spierweefsel 39
1.7.4 Zenuwweefsel 40
1.8 Veroudering 41
2 Circulatie 42
2.1 De ligging en de bouw van het hart 42
2.2 De kleine en grote circulatie 45
2.3 Bloedvaten en hun functie 46
2.3.1 De bloedvoorziening van het hart zelf 46
2.3.2 De ligging en bouw van de slagaderen 47
2.3.3 De functie van de slagaderen en haarvaten 48
2.3.4 De ligging en bouw van de aderen 50
6 Anatomieenfysiologie
2.3.5 Bijzondere vaatsystemen 51
2.4 De werking van het hart 53
2.5 Bloeddruk 55
2.5.1 Regulatie van de bloeddruk 56
3 Bloed en afweer 59
3.1 Samenstelling van het bloed 60
3.2 Functies van het bloed 60
3.3 Bloedcellen 61
3.3.1 Rode bloedcellen 61
3.3.2 Witte bloedcellen 62
3.3.3 Bloedplaatjes 63
3.4 Bloedgroepen 63
3.4.1 ABO-stelsel 63
3.4.2 Resusstelsel 64
3.5 Bloedstelping 65
3.6 Afweer 67
3.6.1 Gewone afweer 68
3.6.2 Ontsteking 69
3.6.3 Afweer door witte bloedcellen (leukocyten) 70
3.7 Immuniteit: specifieke afweer 72
3.7.1 Humorale immuniteit 72
3.7.2 Cellulaire immuniteit 73
3.7.3 Vormen van immuniteit 74
4 Ademhaling 76
4.1 Ademhalingsstelsel 77
4.1.1 Neusholte 77
4.1.2 Keelholte 81
4.1.3 Strottenhoofd 81
4.1.4 Luchtpijp 83
4.1.5 Longen 84
4.2 In- en uitademing 86
4.2.1 Inademing 87
4.2.2 Uitademing 88
4.2.3 Distributie in de longen 89
4.3 Gasuitwisseling 89
4.4 Ademcentrum 90
4.5 Reflexen met invloed op de ademhaling 91
5 Nieren 94
5.1 Bouw van de nieren 94
5.1.1 Microscopische bouw van een nier 96
5.1.2 Werking van de nieren 97
5.2 Urinewegen 100
5.2.1 Urineleider 100
5.2.2 Urineblaas 100
5.2.3 Urinebuis 104
5.3 Urine 104
Inhoud 7
6 Zenuwstelsel 107
6.1 Cellen van het zenuwstelsel 107
6.1.1 Zenuwcellen 108
6.1.2 Steuncellen 108
6.2 Impulsvorming en impulsoverdracht 108
6.2.1 Myeline 108
6.2.2 Synaps 109
6.2.3 Neurotransmitters 109
6.3 Indeling van het zenuwstelsel 110
6.3.1 Anatomische indeling 110
6.3.2 Fysiologische indeling 111
6.4 Grote hersenen 112
6.5 Tussenhersenen 115
6.6 Hersenstam 116
6.6.1 Hersenzenuwen 116
6.6.2 Netwerk 116
6.6.3 Onderdelen van de hersenstam 116
6.7 Kleine hersenen 117
6.8 Ruggenmerg 118
6.9 Reflexen 120
6.10 Autonoom zenuwstelsel 122
6.11 Hersenvliezen 123
6.11.1 Zacht hersenvlies 124
6.11.2 Spinnenwebvlies 124
6.11.3 Hard hersenvlies 124
6.12 Hersenvocht 124
6.13 Bloedvoorziening van de hersenen 125
6.14 Barrie`res 126
6.15 Systemen 126
6.15.1 Sensibel systeem 126
6.15.2 Motorisch systeem 127
6.15.3 Basale kernen 127
6.15.4 Limbisch systeem 127
6.16 Geheugen en leren 128
6.16.1 Zintuiglijk geheugen 128
6.16.2 Werkgeheugen en kortetermijngeheugen 128
6.16.3 Langetermijngeheugen 129
6.17 Pijn 129
6.17.1 Pijnsensoren 129
6.17.2 Somatische en viscerale pijn 130
6.17.3 Pijnbeleving 132
7 Hormoonstelsel 134
7.1 Hormonen 134
7.1.1 Receptoren 134
7.1.2 Negatieve feedback 135
7.2 Hypofyse 136
7.2.1 Hypofyseachterkwab 136
7.2.2 Hypofysevoorkwab 138
7.3 Schildklier 140
8 Anatomieenfysiologie
7.3.1 Productie van de schildklierhormonen 140
7.3.2 Werking van de schildklierhormonen 141
7.4 Bijschildklieren 143
7.5 Alvleesklier 143
7.5.1 Eilandjes van Langerhans 144
7.5.2 Insuline en glucagon 144
7.6 Bijnieren 147
7.6.1 Bijnierschors 147
7.6.2 Bijniermerg 149
7.7 Geslachtsklieren 150
8 Spijsvertering 151
8.1 Voedsel en stofwisseling 151
8.1.1 Voedsel en energie 151
8.1.2 Enzymen 152
8.1.3 Nucle¨ınezuren 153
8.2 Noodzakelijke voedingsstoffen 153
8.3 Koolhydraten 154
8.3.1 Enkelvoudige suikers 154
8.3.2 Tweevoudige suikers 154
8.3.3 Samengestelde suikers 156
8.4 Eiwitten 156
8.4.1 Aminozuren 157
8.5 Vetten 158
8.5.1 Triglyceriden 158
8.5.2 Fosfolipiden en sterolen 160
8.6 Water 161
8.7 Mineralen 161
8.7.1 Natrium, kalium en chloride 161
8.7.2 Calcium 161
8.7.3 Fosfor 161
8.7.4 IJzer 161
8.7.5 Jood 162
8.8 Vitaminen 162
8.9 Bouw en functie van de spijsverteringsorganen 165
8.10 Mondholte 167
8.10.1 Speekselklieren 168
8.10.2 Tong 169
8.10.3 Gebit 170
8.11 Keelholte 172
8.12 Slokdarm 173
8.13 Maag 174
8.13.1 Bouw en ligging van de maag 174
8.13.2 Maagvulling 175
8.13.3 Maaglediging 175
8.13.4 Maagsap en maagsapsecretie 176
8.14 Dunne darm 176
8.14.1 Bouw en ligging van de dunne darm 176
8.14.2 Bouw van de wand van de dunne darm 177
8.14.3 Darmsap 179
Inhoud 9
8.14.4 Resorptie 179
8.15 Dikke darm 180
8.15.1 Functies van de dikke darm 181
8.15.2 Defecatie 182
8.16 Alvleesklier 185
8.16.1 Functies van de alvleesklier 185
8.16.2 Alvleeskliersap 185
8.17 Lever en galwegen 186
8.17.1 Ligging en macroscopische bouw van de lever 186
8.17.2 Bouw van de lever 186
8.17.3 Galgangen en galblaas 187
8.17.4 Functies van de lever 188
9 Zintuigen 192
9.1 Zintuigcellen 192
9.1.1 Reuk-, smaak- en pH-sensoren 193
9.1.2 Warmte- en koudesensoren 196
9.1.3 Tast-, druk- en pijnsensoren 197
9.1.4 Fotosensoren 197
9.1.5 Pijnsensoren 198
9.2 Oor 198
9.2.1 Bouw van het oor 198
9.2.2 Voortplanting van het geluid in het oor 202
9.2.3 Evenwichtsorgaan 205
9.3 Oog 206
9.3.1 Ligging, bouw en functie van de oogbol 206
9.3.2 Beeldvorming 210
9.3.3 Hulporganen van het oog 213
10 Huid en temperatuurregulatie 217
10.1 Bouw van de huid 217
10.1.1 Opperhuid 217
10.1.2 Lederhuid 220
10.1.3 Onderhuids bindweefsel 221
10.1.4 Bloedvoorziening van de huid 221
10.2 Functies van de huid 221
10.3 Haren, nagels en diverse klieren 223
10.3.1 Haren 223
10.3.2 Nagels 224
10.3.3 Zweetklieren 224
10.3.4 Talgklieren 225
10.3.5 Oorsmeerklieren 226
10.3.6 Borstklieren 226
10.4 Lichaamstemperatuur 227
10.4.1 Temperatuurregulatie 227
10.4.2 Warmteafgifte en warmteproductie 228
10.4.3 Koorts 229
11 Beweging 232
11.1 Skelet 232
