Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650)

2012·80.06 MB·Turkish

by  Yusuf Halaçoğlu

Peck

<2Sag Sh
TURKIYE'NIN SOSYAL VE KULTUREL TARIHi PROJESi

ANADOLU'DA
- _ ASIRETLER,
~——CEMAATLER,
~— OYMAKLAR
(1453-1650)
ATATORK KOLTOR, DIL VE TARIH YOKSEK KURUMU
TURK TARIH KURUMU YAYINLARI
IVIA-2.2., Diri-Saye:l®

ANADOLU’DA
ASIRETLER, CEMAATLER, OYMAKLAR
(1453-1650)

Yusuf HALAGOGLU

TORK TARIH KURUMU BASIMEVI-ANKARA
2009
Halagogle, Yusut

Anadolu'da Agirler, Cemaatler, Oymaklar (145%-1650)/ Yusuf Halagogla. ~ Ankara
[rask Tash Kurumu, 2008,

{VIG (Lt, 2760s): 26 het, 10 belge 27 em. ~(AKDTYK Tak Tah Kurumu Yayinlan |
n/a. Diai-sa. 85/1)

Bibliyograya ve indeks var.
ISBN 978-975 -16-2162-7 (tk)

1. Astetie~Anadol.2, Cemaatler~ Anadoly, 3 Opmaklae~Anadol Disk

956.0182
isso
soraae

‘Atatirk KilRGr Dil ve Tarih Yaksek Kuramu YOnetim Kurulu'nun 16072009 tarih ve
592/49 Sayah karan gerei 3000 adetbasilmustr

ISBN 978 -975-16-2162-7 (1)
978-975 - 16-2163 -4 (1.0)

Raportor: Prof.Dr. Ozer Ergeng (Girls BOlUmd isin)
Kapak Dizeni: Burcu Halagoglu
Ebru: Salih Ethan

‘rin tama veya irks hrf goalman haha dere cei cht ortara atanimas ve
‘elim agimas, CD ye atanimas ve yy ¢mlnmas,nteraten snmiayazardan xin plana
TUSOKTAR

TORKIVE’NIN SOSYAL VE KULTOREL TARIHI PROJESI

Proje Yarataeast
Prof. Dr. Yusuf Halagoglu

Yiratme Kurulu
Prof. Dr. Yusuf Halagogla
Prof. Dr. Bahaeddin Yediyildiz
Prof. Dr. Ozer Ergeng

Bilgt item Sorumtusu
Dog; Dr. Ramazan Aun

‘TORKIYE’NIN TARIHi NOFUS YAPISINI ARASTIRMA GRUBU
PROF, Dr. Yusuf Halagoglu
Prof. Dr. Feridun Emecen
Prof. Dr. Ilhan Sahin

Dog. Dr. Exhan Afyoncu
Dog. Dr. Fikret Sancaoglu
Dog. Dr. Muzafter Dogan
Yrd. Dog. Dr. Recep Ahishal
Dog. Dr. Mahmut Ak

Dog. Dr. Mahmut Celik

Dog. Dr. Ibrahim Sezgin

Yrd. Dog. Dr. Hanefi Bostan
Dr. Bayram Bulgurlu

‘TURKIVE'NIN TARIHI NOFUS YAPISINI
ARASTIRMA GRUBU

KAYNAK YAYIN Dizisi

NO:1
‘TORKIVE'NIN SOSYAL VE KULTUREL TARIHI PROJESI

Bu projenin amaci, Tark toplumunu ve kaltardnd bugtinkd haliyle,fakat trihi
derinliklerine nifuz ederek anlamak ve baylece yeni Kiltirel agiimlara zemin
hazirlamakur,

Bu amaca ulagmak iin projenin ilk asamasinda dort hedef belirlenmistir:

1. Tarkiye’yi muhtelif ekipler ile bastan basa taramak; Kergiasilan her tir
alt varlifim fotograllamak, videoya gekmek, gerekli olanlarinplanlanim gizmek,
ckiplerin eserin meveut durumu hakkindaki gzlemleri ile eserler hakkinda halk
arasinda olusmus s6zl0 rivayetleri,elde edilen diger bitin verileri ve her eserle
ilgili kaynak ve arastirmalarin bibliyografyasim bilgi formlarina islemek siretiy
Tiirkive nin Yer Ost Kiltir VarlsKlart Envanter ia hazilanmast.

2. XVI. Yuzyiin son dénemine ait Tahir Defterlerinden hareketle
Tarkiye'nin yerlesik halk ve Konar-g6ger asiretler bazinds nifus yapisny tespit
etmek; bu yapinin degisim sizeslerini ve gintmta Taek toplum yapsiyla
iligklerini gBzdmlemek Uzere Trkive nin Tarihi Nips Yapis'nun incelenmes

3. Ulkenin degisik Szelliklerini temsil ettigine inamilan ve dmek olarak
sesilen on yBresindeki toplum hayatinin ilk insan yerlesmesinden ginimtze olusum
ve degisim sdreslerini anlamak maksadiyla, argv, kitphine ve saba arastirmalart
sonucunda elde edilen veri koleksiyonlarmn bir yandan yayina hazirlanarak
bastlmast, diger yandan sorgulanmasi sietiyle Tirkive’nin Sosval ve Ekonomik
Tarihinin Sondaj Metoduvla Arastriimast.

4, Her ig galisma sirasinda derlenen, tasnif edilen ve tanimlanan verilerin,
prototipi hazirlanmis bulunan, ancak yeni kaynak koleksivonlanina gére sUrekli
gelistiilecek olan iliski veri tabam’na ylklenmesi siretiyle bir Tirk Toplum ve
Kiilnir Tarihi Bilgi Bankast olusturulmast; bu bankadaki verilerin farkh disiplinkere
‘mensup bilim adamlarinca tablil edilmesi ve sorgulanmas) suretiyle TUrkiye’nin
Sosyal ve Kill arihini anlamlandiran terkibi eserler ortaya konulmast ve zaman
iginde Tirkive'nin Toplum ve Klee Tarihi Attas ‘oun hazilanmast,

Projenin daha sonraki asamalarmda gine maddedeki yore sayist
artinlmak siretiyle sz konusu Atlas’ derinligine tablil agisindan genisletilmesi,
‘aylece slrekli bir bigimde glncellestirilmesi ve milkemmellestirilmesi milmkun
olacaktr.
iCINDEKILER

BIRINCI CILT

‘ONsOz

KISALTMALAR

Gils

(Osman Tahrir Defterterine Gore Anadolw’da Asiretler, Cor
‘Oymaklann Listesi Arab Beni Ali Cemaati-Cem/i Bizarginiar Cemaat

IKINCI CILT
CCemal Het Cemaat-Has Hamealu Yerikleri Cemaati
UCONCU CILT
Hac Hizarlar Cemaati-Kual Ahmed Cemaati
DORDUNCO CILT
Kizil Ahmed Cemaat-Sancastu Cemaati
BESINCI CILT

Sandiklu Cemaati-Ziravi Cemaati

ALTINCI CILT

bizin
BIBLIYOGRAFYA

HARITALAR (27 Harita vardi)
BELGELER (10 Belge drnegi vardir)

955-450,

1451-1946

1947-2490

2491-2759
2761-2768
ONSOZ

Anadolu cografyas geil devletlece ve medeniyetlere ev sahipligt yapmus bir cografyadhe
‘MO. den baslayan bir sires igerisinde, gerck ticaretyollan dolayisyla, gerekseistilalar sonucu
fiarkh Kaltirleri binyesinde bulundurmustur. Bunun en ack éeegini Ankara'da Anadolu
-Medeniyetleri mazesinde gérmek mamkindd.

‘Turklerin Anadolu’ya gelisivle birlkte, Anadolu tamamen farkh bir Kulturle daha
‘anisms. Zita Taker, basta Gin olmak deere, Hind, Fars ve Arap kaltileriyle tanismys bie
havivette idler, Dolayrsiyla kendi kaltirleriyle digardan aldiklan bir kisim degerlesi mayala-
‘yarak kltGrerinizenginlestirmislerd Bu sayede Tuklerin gelisylebirlikte Anadolu o zamana
kadar karglagmadisa yepyeni bir mimari ve sanatla kargiagt. Maamafih 7-9. yzyillarda Haar
‘anhgirun Urfa’ya kadar sinrlan yaynimigsa da, bu kalict ve etkileyic bir durum yaratmad
Keza Anadolu’da bazi kurganlarda cikan balballar, Tarklerin Isa'dan Once de Anadolu'da bu-
Iunduklaniny ortaya koysa da, ail kalier nemleri Malazgird Savast sonrasinda gergeklesmigt

Igte bu gelis, Anadoltarihinde bir déiniim noktas olarak girlie. Zia otasihe kadar Ana-
dolu’ya hikmeden Dogu Roma Imparatorlugu, yavas yavas geri gckilmeye baslamis, Anado-
I'nun bu yeni misafirler, beylikler kurarak bolgeyi sahiplenmistir. Gerek Hagl Seferlei, go-
rekse Mogol ists, Anadolu‘nun bu yeni sahiplerini kokIO olarak yerlegmokten alikoya
mamasti

Gelenler hem sehitlerde yerlesmig, hem de aktif bir gig olarak yerlegik olmayan bir hayat
tarzan temsilciler olmustur. Aslinda bat gocebe hayatindan tamamen farkli bir gértntim are
eden Turk gocebeligi, savas bir ruhla hareket eden, kapali toplum hayatlanyla da gevre
ethilerinde kalarak yozlasmayan bir yapiya sabiptiler. Bu yilzden Tuklerin Anadolu'ya ve
ardindan Rumel’ye yerlesmelerinde, bu gigebe hayat tarzan benimsemig gruplarin roli
bayaktar. Aynca bunlarin hayvanciikla ugzagmasi, hayvanlanin otlatmak mecbusiyetinden
<dolay belt bir mekanda kalmamalan, onlarin kontrolund de gulestirmigtie. Bununla beraber,
dvletin guct ile, tamamen bag. bos bir hayat yasamalanun da Ontine gecilmis, yaylak ve
uslakian belirlenmek suretiyle, bunlar arasinda belli gizergahtan hazcket etme zorunlugu
sgetirilmistr, Bu hareketlerinde, yerlesik halka zaman zaman zarar verdikleri ve gikayetlere
sebep olduklart da kaynaklarda yer almaktadir. Bu sebeple, yerlesik halkin ugradigszaraclan,
kargilamak tizere, deviet tarafindan kendilerinden “nezr” adi altinda pesin tahsilat yapulmisi.
Ele avuca sigmaz bir haviyete sahip bu goger halkin Rumelinin tirklestirlmesinde Kull
rilmasi ve bunun isin Anadolu’dan Rumeli'ye gesirlmeler, orada yeni Koylet,hatta kasabelar
kkurmalani ve bunlata geldikleri yerdeki isimlesi veya kendi isimlerini vermeler,kisa bir mid
et sonea Rumeli‘de hati says bir Tack naifusun olusmasina yol agostr.Bununla beraber
Anadolu'da kalanlar da, gerek gehilerin et ihtiyaanin, gerckse ordunun silah ihtiyacun
kargilanmasinda énemli bir rol Ustlenmiglerdir. Ozelikle XVI. Yazyiunikinei yarsindan iiba-
ren fatuhatn durmasi ve uzun savaslar dolayisiyla meydana gelen asayigsialikten kaynaklanan
Ziral alanlarin bosalmast dzerine, bu bos alanlara yerlesirlmek suretiyle, ekonomik hayata
aha da aktif katilma durumu gikmishr. Osman terminolojsinde “yen ve absidan eylemek”
olarak belitilen bu uygulamada, aynia, onlann giineyden gelen Semmar ve Aneze gibi Arap
kabilelerinin baskanlarina karg. set teskil etmek Gzere Suriye'de Rakka bélgesine sevkedil-
diklerini de gortyoruz.

‘Anadolu'ya gelen Oguzlara mensup asiretlerin, Kanuni déneminde, devlete isyan etme-
levinin éniine gecilmesi igi, cemaat adi altinda kiiguk gruplara bélindklesi, baslanina “Beg”
veya “Kethida” denilen kimseler getirilerek tesilerinin azaluldigy da bir gergektir. Uygula-
‘mada burunla da yetinilmemis,farkl boylardan cemaatler bir azaya getirilerck federasyonlar
‘lusturulmustur. Mesela Bozulus Tirkmenleri, Yeni il Tarkmenleri Halep Tirkmenleri bu se-
kilde olusturulan federasyonlardit. Bu sebeple arastirmamizda Kanuni dénemindeki bu uygu-
Jamadan énceki Osman: tahrir kayitlaninun incelenmesi 6zel bir énemi haiz olup, cemaatlerin
asil bagh olduklan boylar buiplece bel algude tesbit eatilebilmisti. Bu sayede, mensup
olduklant boylantsonraki defterlerde yazilmamis cemaatlerin de, Onceki kaytlara dayanarak
tabi bulunduklan gruplar bayak slgside ortaya cikanlabildi, Tabii en biySk skint, sl
yanralannn, gogu defa tahrirle gérevliolduklan bélgeye gitmeden eski kayitlan kullanarak
defterleri ddzenlemelerinden dogmustur.Zirasiyakat adi verilen bir yaz1 karakteriyle yazan

i defterlerinde, yer isimleri daha da karmayik bir hal alms ve gok fark okunacah tareda
yeni deftere islenmistir. Bu nedenle bu arastirmanuzda, bu tirden yer adlarinda ve cemaat
isimlerinde zaman zaman okuma hatalart olmas: Kaginilmazdsr, Bu safhada, taheir defterle-
rindeki bilgileri okuyup, hazilanan éze! fige aktaran degerli meslektaslaran Dog. Dr. Erhan
‘Afyoncu, Dog: Dr. Fikret Sancaoglu, Dos. Dr. Muzaffer Dogan, Yard. Dos. Dr. Recep Aisha,
Dog, Dr. Mahmut Ak, Dog: Dr. $enol Gelik, Dos. Dr. oahim Sezgin, Yard, Dos, Dr. Hane Bos-
tan, Yard. Dog, Dr. Mehmet Tagdemir'e ve bu fiye aktanlanisimlerin kontrolind gergekestiren
Prof. Dr. Feridun Emecen ile Prof. Dr than Sabin‘e samimi tesekkiirlerimi sunuyorum. Aynica,
krad ve Kurd adi ainda gegen cemaatlerin isimlerinin dogru okunmast konusunda yardimct
‘lan Dr, Haci Bayram Bulgurlu'ya da minnettaryums belirtmeliyim.

Fislerdeki bilgilr, bizzattarafimdan hazirlanmis olan ézel bie yazslama aktaritmsti, Bu
yazlim sayesinde forkl okumalar basta olmak tzere hatal isimler dzeltilmis,bigiler bizzat
yine tarafimdan ¢apraz sorgulama ve karplagtrma yapilarak tek tek bepalt kez gozden
secirilmek suretiyle eksik olan kismlaritamamlanmig ve alfabetik siralama soneasinda Once
Excel’, oradan da Microsoft Word'de aktarimistir. 1986 yiinda basladigum ve yaklagik 22 yllk

ir calgma sonrasinda bitidigim bu eser, 1995 yihnda DPT'ye sunmus oldugum “Tarkiyenin
Sosyal ve Ekonomik Tashi" projesine dabil edilmisti, Battin Anadolu, Suriye ve kismen de
Irak’sigine alan, makerrerleiyle birlikte 41.295 cemaatadina ulagilmistir. Diiniyl birikte 6 cilt
‘lan kitapta, dizin harig meveutkelime says bir milyon ikiyiz bin civarnndadir. Bundan sonra
izini yapilan kitap Daskiya hazir hale getirlmisti. Genel ve tanumlt olarak hazirlams
‘bulundugum dizin ancak 8 ayda tamamlanabilmisti ve tek cit halinde sunlmaktadi.Fgleme
harig kitabun bitin agamalan tek elden tarafimdlan yapilmus olup, Anadolu’daki batn Turk,
Kurt, Arap, Mogol gocebelerini kapsayan caligmanun, tim eksiklerine rajmen, gerck dilcilere,
.gerekse sosyolog ve sosyal antropologlara zengin bir aynak olacagindan suphem yoktur,

‘YUSUF HALAGOGLU
5 Nisan 2008-ANKARA,

vu
EV. MHM,
H.
iM.

KISALTMALAR

Atak Katuphanesi, Muallim Covdet
‘Ahmed Refik, Anadolu'da Turk Asirtler Istanbul 1930
‘Aynca

bin

Baki

Bagbakank Osman Aryivi

Dahitiye, Bsmuhasebe Tasnifi

‘Ankara Universitesi Dil ve Taih-Cografya Fakiltest Dergisi
Ekrad

‘The Encyclopaedia of Islam

kinlik

Ermeni

Bagbakanhk Osman Arsivi Evkaf Harameyn,

Hane

Istanbul Universtes ktisat Fakiltesi Mecmuast
Kipvak

ary, key

Kazast

LL, Barkan, XV. Ve XVI. Asirlarda Osmanls Inparatorugu'nde sirat
konominin hukiki ve mal essla, I, Kanunlar

Kaza

Kibet

Kamil Kepoci Tasnifi

Kssmu

‘Kiitphanesi

Kaza

rmiacerred

Mogol

Maliyeden Madevver Defterler

rmahallest

BOA Divan-a Hamayan Mahimme Deftert

ill Tetebbular Mecmuast

Nabiye
n.diger

Nab,

ris diger
nim diger

Nahiye

Numara

Negreden

Nest, negreden,

Sahife

Sembol

Sancags

Sancak

Turkmen

Istanbul Universites) EdebiyatFakiltesi Tah Dergis
TaheirDefteri

‘Tapu-Kadastro, Kuyt Kadime Arsivi
Tapu-Kadastro Arsivi Vakifa Cedi Defteri
“Tercime eden

‘Tasnifi

“Topkapi Sarayt Mizest Ari

‘Turk Tarih Kuruma

veledi

Vilayet

Varak

Vesika

vyaylak