anadolu, karaman, rum, diyarbakır, arap ve zülkadriye eyaletleri

1488 Pages·2013·16.46 MB·Turkish

T.C.
BAŞBAKANLIK
DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı
Yayın Nu:

Osmanlı Yer Adları: II

ANADOLU, KARAMAN, RUM,
DİYARBAKIR, ARAP VE
ZÜLKADRİYE EYALETLERİ
(1530-1556)
(Şam ve Halep dahil)

ANKARA – 2013
Proje Yöneticisi
Doç. Dr. Uğur ÜNAL
Devlet Arşivleri Genel Müdürü

Proje Sorumluları
Doç. Dr. Mustafa BUDAK
Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı

Sabahattin BAYRAM
Daire Başkanı

Mümin YILDIZTAŞ
Yayın İşleri Koordinatörü

Yayına Hazırlayanlar
Ahmet ÖZKILINÇ
Ali COŞKUN
Abdullah SİVRİDAĞ
ANADOLU, KARAMAN, RUM,
DİYARBAKIR, ARAP VE
ZÜLKADRİYE EYALETLERİ
(1530-1556)
(Şam ve Halep dahil)

İ Ç İ N D E K İ L E R
1-İÇİNDEKİLER ................................................................................................................................................... V
2-KISALTMALAR .............................................................................................................................................. VII
3-ÖNSÖZ ................................................................................................................................................................ 1
4- Anadolu, Karaman, Rum, Diyarbakır, Arap ve Zülkadriye Eyaletlerinin İdari Birimleri ..................... 3
5-DİZİN ................................................................................................................................................................. 33

V

K I S A L T M A L A R
A.DFE : Bab-ı Asafi, Defterhane-i Amire
A.RSK : Ruus Kalemi
b. : Bazar
bk. : Bakınız
BOA : Başbakanlık Osmanlı Arşivi
c. : Cami‘
çf. : Çiftlik
çr. : Çayır
İB, AK : İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı
k. : Karye
kl. : Kale
kz. : Kaza
l. : Liva
m. : Mahalle
MAD : Maliyeden Müdevver Defterler
md. : Mescid
ms. : Medrese
mz. : Mezra‘a
n. : Nahiye
nf. : Nefs
s. : Sayfa
TD : Tahrir (Defter-i Hakanî) Defterleri
TK, KKA : Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü,Kuyûd-ı Kadîme Arşivi
v. : Varak
vb. : ve benzeri
vt. : Vilayet
y. : Yaylak
zm. : Zemîn
zv. : Zaviye
VII

Ö N S Ö Z
1992 yılında Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde Halil İnalcık gözetiminde kurulan 4
kişilik bir ekip, Tahrir Defterlerinin yayınını 2010 yılına kadar sürdürmüştür. 19 yıl boyunca
öncelikle Mufassal Tahrir Defterlerinin özeti mahiyetinde olan ve 1530 tarihli timar sisteminin
uygulandığı bölgelere ait “Muhasebe-i İcmal” defterleri yayınlanmıştır. Bunlar Anadolu,
Karaman, Rum, Diyarbekir, Arap, Zulkadiriye ve Rumeli eyaletlerine ait 7 defterdir. Bu
defterlerde eksik olan veya çok kısa bilgi verilen sancakların icmal ve mufassal 17 adet defteri
de ayrıca yayınlanmıştır. Bunlar Kerkük, Şam, Halep, Hınıs, Antep, Gelibolu, Semendire,
Mora, Tırhala, Avlonya, Hersek, Bosna ve İzvornik sancaklarına ait defterlerdir.
Osmanlı Devleti'nin Asya'da bulunan eyalet ve sancaklara ait 9 Tahrir Defteri
yayınlanmıştır. Bunlar BOA, TD 438 ve 166 Anadolu, 387 Karaman ve Rum, 998 Diyarbakır,
Arab ve Zülkadiriye eyaletleri ile 294 Hınıs, 373 Anteb, 397 Haleb, 401 Şam ve TK KKA 111
Kerkük sancaklarının defterleridir. Bunların yayınlanması sonucu elimizde Osmanlı Asya'sına
ait yer ve terminoloji olarak bir birikim meydana gelmiştir. Bu dizinlerden öncelikli ihtiyaç
olduğunu düşündüğümüz yer adlarına ait bölümlerini tek bir kaynakta toplamak için bu
çalışma başlatılmıştır.
1530 tarihli “Muhasebe-i Vilayet” ismi verilen ve Tahrir Defterleri Osmanlı Arşivi
Tapu Tahrir Defterleri Kataloğu'nda 438, 166, 387 ve 998 numaralarla kayıtlı defterler
dizinlerin hazırlanmasında esas alınmıştır. Bunlara sancaklara ait yayınlanan veya
yayınlanmayan çalışmalar ilave edilmiştir. Türkiye haricinde bulunan Şam, Haleb ve Kerkük
çalışmaları da faydalı olur düşüncesiyle bu çalışmaya dahil edilmiştir. Şam ve Haleb
sancakları zaten yer isimlerinden faydalandığımız Arab vilayetinin içerinde yer almaktadır.
Bu defterlerin yayınlanmasıyla günümüz Türkiye'sinin Artvin, Kars, Ardahan, Ağrı, Iğdır,
Van, Erzurum, Bingöl (Çapakcur), Hakkari ve Şırnak illerinin bir kısmı veya tamamı bu dizin
içerisinde yer almamaktadır. Bunların dışında tüm Türkiye'ye ait veriler bu çalışmada
mevcuttur.
Daha önce yayınlanmış olan Tahrir Defterlerinde bulunan bilgileri daha pratik ve
kullanışlı hale getirmek için Osmanlı Asyası diyebileceğimiz Anadolu, Karaman, Rum,
Diyarbakır, Arab ve Zülkadir eyaletlerine Hınıs, Kerkük, Ankeb, Birecik ve Adilcevaz
sancaklarının ilavesiyle buralarda bulunan yer ve kurumların sistematik listesi/dizini
hazırlanmıştır. Çalışma ile Osmanlı coğrafyasının tam bir yer adları indeksinin meydana
getirilmesi çalışmalarına katkı sağlamak amaçlanmıştır. Bu tür bir çalışma daha önce birinci
el kaynakları gösterilerek hiç yapılmamıştır.
Yerleşim birimleri bağlı bulundukları bölge, nahiye, kaza ve sancakla birlikte alındıkları
defterlerin sayfa numaraları ile birlikte verilmiştir. Sayfa numaralarının verilmesinin amacı
hem o birimin yazılışı ve okunuşu ile ilgili kaynaklardaki yerini göstermek, hem de burası ile
1
ilgili dönemin kaynaklarındaki bilgilere ulaşmaya yardımcı olması amaçlanmıştır. Dizinde
yerleşim birimlerinin yanısıra mezraa, çiftlik, iskele, maden han, hamam, medrese, cami,
mescid, zaviye vb gibi meskun olmayan yerler ve sosyal müesseseler de bulunmaktadır.
Yer isimlerin kökeni, yerleşim birimlerinin kuruluşu ile ilgili ipuçları verebilir. Doğu,
Güneydoğu ve Doğu Karadeniz bölgelerinin aksine Batı Anadolu'da Türkçe yer isimleri çok
fazladır. Türkler bölgeye geldikleri zaman buradaki büyük yerleşim birimleri ve birkaç istisna
dışında bu buraların boş olduğunun bir işaretidir. Fatih dönemi ve sonraki tahrir defterleri
Teke, Hamid, Ankara, Menteşe, Aydın, Saruhan, Bozok, Maraş vb. yerlerde bulunan konar-
göçerlerin yerleşik hayata geçerek kurdukları yerleşim birimlelrine Türkçe isimler verdikleri
görülecektir. Türkçe yer isimlerinin yoğunlukta olduğu yerler Doğu Anadolu hariç genellikle
Anadolu'da Türk beyliklerinin bulundukları bölgelerdir. Türkler Anadolu ve Rumeli'de faal
yerleşi birim olan yerlerin isimlerini sistematik olarak 20 yy'a kadar değiştirmemişlerdir.
Daha önce yayınlanan defterlerde birkaç yerde geçen bir yerleşim biriminin
defterlerdeki yeri daha çok bilgi bulunan defter ve sayfa numarası verilmiştir. Diğer sayfa
numaraları burada kullanılmamıştır. Yayınlarımızda katip tarafından yanlış yazıldığı için
köşeli parentezle “[]” verilmiş olan birimler alındıkları defterdeki yerleri gösterilmek suretiyle
dizine alınmışlardır.
Birden fazla ismi olan yerleşim birimleri kesme işareti “/” ile ayırmak suretiyle yan
yana yazılmıştır. Dizinde b, p; ç, ş; f, v; h, k; j, z; g, k; s, ş; s, z; harfleri defterleri yazan
katipler tarafından birbirilerinin yerlerine kullanılmıştır. Bundan dolayı dizinden
faydalanılırken bu husus göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca bu yeni dizin hazırlanırken
mümkün mertebe kelimelerin asıllarını bozmadan bazı tasarruflarda bulunulmuştur.

2