Amusement in Sint‐Niklaas

138 Pages·2010·4.24 MB·Dutch

by  Patrick De Smet

Amusement in Sint‐Niklaas  

Onderzoek naar de lokale wetgeving rond vermakelijkheden 
en hoe men hiermee omging in Sint‐Niklaas in de periode 
1900 ‐ 1930 

Masterproef voorgelegd aan de opleiding Geschiedenis van de Faculteit 
Letteren en Wijsbegeerte  tot het behalen van de Academische Graad van 
Master in de Geschiedenis 
Academiejaar 2009‐2010   
Katrien De Smet ‐ 00602850 

     Promotor: dr. Christophe Verbruggen‐ Leescommissarissen: dr. Donald Weber en prof. dr. Steven 
Vanderputten

Universiteit Gent
Examencommissie Geschiedenis
Academiejaar 2009-2010

Verklaring in verband met de toegankelijkheid van de scriptie

Ondergetekende, ………………………………………………………………………………...
afgestudeerd als Licentiaat / Master in de Geschiedenis aan Universiteit Gent in het academiejaar
2008-2009 en auteur van de scriptie met als titel:
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………

verklaart hierbij dat zij/hij geopteerd heeft voor de hierna aangestipte mogelijkheid in verband
met de consultatie van haar/zijn scriptie:

o de scriptie mag steeds ter beschikking worden gesteld van elke aanvrager;

o de scriptie mag enkel ter beschikking worden gesteld met uitdrukkelijke, schriftelijke
goedkeuring van de auteur (maximumduur van deze beperking: 10 jaar);

o de scriptie mag ter beschikking worden gesteld van een aanvrager na een wachttijd van … .
. jaar (maximum 10 jaar);

o de scriptie mag nooit ter beschikking worden gesteld van een aanvrager (maximumduur
van het verbod: 10 jaar).

Elke gebruiker is te allen tijde verplicht om, wanneer van deze scriptie gebruik wordt gemaakt in
het kader van wetenschappelijke en andere publicaties, een correcte en volledige bronverwijzing
in de tekst op te nemen.
Gent, ………………………………………(datum)

………………………………………( handtekening)
“Een leven zonder feesten                     
is als een hele lange weg zonder kroegen.” 
Demokritos van Abdera, 460 v.C. – 380/379 v.C.
Amusement in Sint‐Niklaas  
Onderzoek naar lokale wetgeving rond vermakelijkheden en hoe men hier mee 
omging in Sint‐Niklaas 1900‐1930
Voorwoord 

Een thesis schrijven over ‘vermakelijkheden’ leek me iets vreemds, omdat ik er me weinig 
kon bij voorstellen. Wanneer mijn promotor mij dit voorstel deed en vermeldde dat het 
dan bijvoorbeeld zou gaan over cafés of dansgelegenheden, leek mij dit meteen weliswaar 
heel interessant. Toen ik dan met dit onderwerp naar huis kwam, waren de reacties zeer 
verschillend.  Sommigen  vonden  het  interessant,  anderen  niet  relevant,  nog  anderen 
vonden dat dit onderwerp dan weer zeer goed bij mij paste en wilden zelfs met mij op 
‘prospectie’ gaan naar de cafés in Sint‐Niklaas. Vooral twijfel overheerste echter. Velen 
vonden dat zo’n onderwerp niet echt ‘serieus’ was en zeker niet serieus genoeg om er een 
eindwerk  over te schrijven.  
Nochtans  is  de  studie  van  de  vermakelijkheden  heel  belangrijk  voor  de  sociale 
geschiedenis.  Als  we  immers  willen  te  weten  komen  waarmee  men  zich  bezighield 
wanneer  men  niet  aan  het  werk  was,  moet  er  nagegaan  worden  wat  de 
ontspanningsmogelijkheden waren in een bepaalde periode en hoe de bevolking daar 
gebruik van maakte. Op café, in de bioscoop of tijdens het bal laat de mens zich van een 
andere kant zien dan tijdens zijn werkzaamheden. De studie van de interactie tussen de 
mensen tijdens die ontspanningsmomenten, van de manier waarop de overheid omgaat 
met  de  verschillende  ontspanningsmogelijkheden  en  van  de  reactie  daarop  van  de 
uitbaters van de gelegenheden die ontspanning aanbieden, is dus bijzonder interessant 
om de eigenheid van de mens in een bepaalde periode te typeren. Dergelijke studie 
verbreedt en vervolledigt m.a.w. het beeld dat we van de mens krijgen in een bepaalde 
periode van zijn geschiedenis. 
Op café, op de kermis, tijdens het bal of in de bioscoop komen mensen met mekaar in 
contact en wordt het sociaal weefsel gesmeed dat een maatschappij vormt en in stand 
houdt. Meer nog dan de werkvloer zijn deze plaatsen en ontspanningsmomenten wellicht 
bepalend voor de manier waarop mensen met mekaar omgaan en naar de wereld kijken. 
Men  komt  er  immers  niet  alleen  met  andere  mensen  in  contact,  maar  ook  met 
nieuwigheden en trends  die een maatchappij in een bepaalde richting voortstuwen. Zelfs 
nu nog spelen deze gelegenheden een belangrijke rol in het leven van vele (vooral jonge) 
mensen. Uitgaan, of het nu op café, naar een fuif of naar de bioscoop is, brengt hen in 
1
contact met elkaar en vormt mee hun persoonlijheid en de manier waarop ze naar de 
wereld kijken. 
Hoe ik aan deze thesis moest beginnen bleef in het begin een raadsel. Naast de goede 
raadgevingen van mijn promotor en van Cor, die me goed op weg hebben gezet, ging ik 
eerst op zoek naar andere eindwerken waarvan het onderwerp inhoudelijk in de buurt 
kwam van het mijne. De meest relevante thesissen waren voor mij de thesissen over 
herbergen, niet alleen omdat ik zo al informatie kon inwinnen over een deel van mijn 
thesis, maar ook omdat hun inhoudstafel zeer interessant was en mij op het juiste spoor 
zette. Dankzij deze thesissen werd me ook duidelijk dat voor de studie van sommige 
onderdelen  van  mijn  thesis  (herbergen,  cinema  en  dancings)  anderen  mij  waren 
voorgegaan en dat gaf me toch wel een geruster gevoel.  
Ik ben er mij zeer goed van bewust dat deze studie niet allesomvattend is en dat er na mij 
waarschijnlijk  nog  heel  wat  werk  zal  moeten  worden  verricht,  ook  opzoekingswerk, 
aangezien  bronnen  niet  altijd  even  makkelijk  te  vinden  zijn.  Maar  ik  hoop  dat  deze 
scriptie toch al een beeld kan schetsen van hoe men op lokaal vlak op een bepaald 
ogenblik is omgegaan met vermakelijkheden.  
Ik heb het vele werk natuurlijk niet alleen verricht en vaak heb ik van verschillende 
kanten steun gekregen. Ten eerste wil ik mijn promotor bedanken omdat hij toch diegene 
is die me dit onderwerp aangeraden heeft en omdat hij me geholpen heeft waar nodig. 
Ten tweede gaat een belangrijke ‘dank u’ naar Cor Vanistendael. Hij heeft als het ware het 
pad voor dit onderzoek geëffend en mij met raad en daad bijgestaan. Ook Joeri, Jelka, Fio, 
Michelle  en  Simon  moeten  worden  bedankt.  Zij  steunden  mij  onvoorwaardelijk  en 
brachten vele uurtjes met mij door in de bib. Evert verdient ook een bedanking, omdat hij 
mij moest trotseren op momenten dat ik gestresseerd was en dus niet echt aangenaam 
gezelschap kon genoemd worden. Hij zorgde ook voor de prettige afleiding na een zware 
thesisdag. Tenslotte wil ik vooral mijn mama bedanken voor de goede zorgen de voorbije 
maanden en de steun als het eens wat minder ging en mijn papa voor de vele uren die hij 
heeft opgeofferd om alle teksten na te lezen. 
Graag wens ik u dan nu veel leesplezier. 
2
Inhoudsopgave                                                 
VOORWOORD  1 
1.  INLEIDING  5 
1.1.  PROBLEEMSTELLING  5 
1.2.  BRONNEN EN BRONNENPROBLEMEN  8 
1.3.  LITERATUUR  8 
1.4.  AFKORTINGEN  9 
1.5.  CONTEXTUALISERING  9 
1.5.1.  DE STAD SINT‐NIKLAAS: HISTORISCHE, POLITIEKE, SOCIO‐ECONOMISCHE EN CULTURELE 
ONTWIKKELINGEN  9 
1.5.2.  CULTURELE ACHTERGROND  21 
1.5.2.1.  ALGEMEEN  21 
1.5.2.2.  VERMAAK = VOLKSVERMAAK  23 
2.  HET HERBERGWEZEN  27 
2.1.  INLEIDING  27 
2.2.  DE GESCHIEDENIS EN BENAMING VAN DE HERBERG  29 
2.3.  HERBERGDICHTHEID  31 
2.4.  DE FUNCTIE VAN DE HERBERG  34 
2.5.  WETGEVING OP NATIONAAL NIVEAU  36 
2.5.1.  ALGEMEEN  36 
2.5.2.  OVER HET SLUITINGSUUR  39 
2.6.  HERBERGEN IN SINT­NIKLAAS: LOKALE WETGEVING EN PRAKTIJK  40 
2.7.  CONCLUSIE  46 
3.  HET CAFÉ CHANTANT  47 
3.1.  DE GESCHIEDENIS VAN HET CAFÉ CHANTANT  47 
3.2.  HET CAFÉ CHANTANT IN SINT­NIKLAAS: LOKALE WETGEVING EN PRAKTIJK  50 
4.  DANSPARTIJEN  56 
4.1.  DE GESCHIEDENIS VAN HET PUBLIEKE BAL  56 
4.2.  HET BAL IN SINT­NIKLAAS: WETGEVING EN PRAKTIJK  59 
4.2.1.  LOKALE WETGEVING  59 
4.2.2.  DE PRAKTIJK  66 
4.2.3.  DE VERGELIJKING MET ANDERE STEDEN  68 
4.3.  CONCLUSIE  72 
5.  HET BIOSCOOPWEZEN  74 
5.1.  GESCHIEDENIS VAN DE CINEMA IN BELGIË  75 
5.2.  DE WETGEVING IN BELGIË  83 
5.3.  DE VERGELIJKING MET NEDERLAND  84 
5.4.  BIOSCOPEN IN SINT­NIKLAAS: WETGEVING EN PRAKTIJK  85 
5.5.  BESLUIT  95 
6.  KERMISSEN  97 
6.1.  GESCHIEDENIS VAN DE KERMIS  97 
6.2.  DE ATTRACTIES  102 
6.3.  DE REVELATIE VAN DE KERMIS: DE CINEMABARAK ONDER DE LOEP  104 
6.4.  KERMIS IN SINT­NIKLAAS: MET Z’N ALLEN DE LUCHT IN.  107 
3
7.  CONCLUSIE  116 
8.  BIBLIOGRAFIE  119 
8.1.  ONUITGEGEVEN BRONNEN  119 
SINT‐NIKLAAS, STADSARCHIEF  119 
8.2.  PERIODIEKEN  120 
8.3.  LITERATUUR  120 
8.4.  INTERNETBRONNEN  122 
BIJLAGEN  123 
BIJLAGE 1: CAFÉS IN SINT­NIKLAAS, 1900­1910: VOORLOPIGE TELLING  123 
BIJLAGE 2: WETGEVING ROND HERBERGEN: CATEGORIEËN EN BIJHORENDE STRATEN, 1922  131 
BIJLAGE 3: WETGEVING ROND HERBERGEN: CATEGORIEËN EN BIJHORENDE STRATEN, AANPASSINGEN UIT 
1927  131 
BIJLAGE 4: VOORBEELD VAN EEN STADSTICKET  132 
BIJLAGE 5: LIJST MET KERMISATTRACTIES  133 

4
1. Inleiding 

1.1. Probleemstelling 

In deze masterproef worden verschillende soorten openbare vermakelijkheden in de stad 
Sint‐Niklaas onderzocht tussen de jaren 1900 en 1930. Dit onderzoek omvat dus een 
periode van zowat 30 jaar en is relatief breed opgezet omdat het één van de eerste 
onderzoeken  is  naar  dit  onderwerp  in  Sint‐Niklaas.  Er  is  gekozen  voor  die  brede 
invalshoek,  om  zoveel  mogelijk  aspecten  van  het  ontspanningsleven  bloot  te  leggen. 
Aangezien  voor  de  meeste  deelaspecten  van  deze  masterproef  immers  nog  geen 
onderzoek verricht is, moet er op een groot aantal vragen een antwoord gezocht worden.1  
We zullen we ons vooral baseren op de wetgeving terzake en officiële stadsdocumenten. 
Het  onderzoek  naar  wetgeving  impliceert  immers  meerdere  vragen  waarvan  het 
antwoord een beter licht kan werpen op wat amusement in onze periode precies inhield. 
Zo is er de vraag of deze wetgeving gemakkelijk tot stand kwam en of men er zich aan 
hield. Kwamen er klachten, hoe ging men hiermee om en werd er wel gecontroleerd? 
Door ons  op de wetgeving te baseren, krijgen we m.a.w. de mogelijkheid om diep door te 
dringen in de ‘onderbuik’ van de vermakelijkheden. We krijgen een uniek zicht achter de 
schermen, waardoor wat zich voor het voetlicht bevond helderder voor de dag komt. Deze 
wetgeving is trouwens ook erg belangrijk omdat ze de basis kan vormen van verder 
onderzoek naar vermakelijkheden. 
Aangezien  in  deze  thesis  de  verschillende  soorten  van  vermakelijkheden  behandeld 
zullen worden, zal de vraagstelling telkens aangepast zijn aan het onderwerp. Daarom zal 
nu een overzicht gegeven worden van de verschillende hoofdstukken en per hoofdstuk zal 
de vraagstelling nog extra toegelicht worden. De hoofdstukken zijn zo ingedeeld, dat er 
telkens  een  ander aspect  van  het  uitgaansleven  belicht  wordt.  Binnen  dat  hoofdstuk 
wordt dan telkens eerst kort de algemene context en de geschiedenis geschetst. Daarna 

1 Elke Magerman maakte reeds een thesis over de bioscopen in Sint‐Niklaas: E. Magerman, De wereld achter 
het witte doek: een geschiedenis van de bioscopen in Sint­Niklaas (1897­2000), Leuven (onuitgegeven 
licentiaatverhandeling Katholieke Universiteit Leuven), 2007, 143 p.
5