Amatör Spor Kulüplerinin Sorunları

20 Pages·2017·0.67 MB·Turkish

Spor Bilimleri Dergisi
Hacettepe Journal of Sport Sciences
2017, 28 (2), 101–120
Amatör Spor Kulüplerinin Sorunları:
Açımlayıcı Bir Araştırma
Issues in Amateur Sport Clubs: An Exploratory
Research
Araştırma Makalesi
Esra ERTURAN-ÖĞÜT, M. Yaşar ŞAHİN
Gazi Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi
ÖZ ABSTRACT
Kulüplerin ne tür sorunlarla karşılaştıklarını anla- To establish a healthy sports system it is neces-
mak sağlıklı bir spor sistemi oluşturabilmek için el- sary to understand the issues that sport clubs
zemdir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’deki amatör spor face. Current study aims to put forward the issues of
kulüplerinin sorunlarını ortaya koymaktır. Çalışma amateur sport clubs. Study has exploratory charac-
açımlayıcı (exploratory) karakterdedir. Çalışmada veri teristics. Semi-structured interviews were conducted
toplamak üzere yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği to obtain the data. Gathered by using “typical case”
kullanılmıştır. Çalışma grubu “tipik durum” ve “kolay and “snowball” sampling methods the sample for
ulaşılabilirlik” örnekleme yöntemleriyle Ankara ilinde the study included 76 sport club managers. Content
seçilmiş 76 spor kulübü yöneticisinden oluşmaktadır. analyses method is used for the data analyses. The
Veri analizinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İçe- relations of club issues, which were identified by con-
rik analiziyle belirlenen kulüp sorunlarının birbiriyle tent analyses, are created schematically through a
ilişkileri bir bulut yazılım aracıyla şematik olarak or- cloud software. Findings points out that there are fi-
taya çıkarılmıştır. Bulgular, amatör spor kulüplerinde nancial, organizational, legal, and managerial issues
finansal, örgütsel, hukuksal, yönetsel sorunların yanı in clubs as well as the issues related to the personnel,
sıra personele, tesislere ve malzemeye ilişkin sorunla- facilities, and the equipment. Consequently, it is fo-
rın varlığına işaret etmiştir. Sonuç olarak, kulüplerdeki und that the issues in clubs reproduce themselves in
sorunların bir kısırdöngü sürecinde birbirlerini yeni- a vicious cycle. Financial problems are at the base of
den ürettiği tespit edilmiştir. Bütün sorunların temelin- all problems. The most significant issue feeding this
de finansal yetersizlikler görülmektedir. Bu problemi problem is that the legislations cannot meet the ne-
besleyen en önemli husus mevzuatın ihtiyaca cevap eds.
verememesi olarak tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler Key Words
Spocu devşirilmesi, Olimpiyat Oyunları, Sporda başarı Sports Clubs, Sports System, Exploratory Research
Geliş tarihi: 13.05.2016
Yayına kabul tarihi: 29.07.2017
102 Erturan Öğüt, Şahin
GİRİŞ
Türkiye’deki spor sistemi Avrupa’daki gönüllü örgütsel birimlerin zayıf yönlerini anlamak de-
yapılanma modeli temel alınarak aşağıdan yu- mektir. Spor sisteminin sağlıklı şekillenmesi ve
karı, piramidal biçimde oluşturulmuştur. Her ne iyileştirilmesi için bu zayıf yönlerin belirlenme-
kadar Avrupa’daki pek çok ülkede piramidin te- si elzemdir. Bu çalışma, spor kulüplerinin kitle-
pesinde bir çatı örgüt olarak yine bağımsız bir lere sporu ulaştırabilen güçlü birer demokratik
kurum1 bulunsa da Türkiye’de sistemin başında spor yönetim birimi olmalarının önünde ne çe-
1938’den beri bir devlet kurumu vardır. Bu du- şit engeller olduğunu anlamak üzere açımlayıcı
rumun bir sorun teşkil ettiği spor yönetimi alan karakterde tasarlanmıştır. Buradan hareketle
yazınında dile getirilmiştir (Fişek, 1998; Ertu- çalışmanın amacı, Türkiye’deki amatör spor ku-
ran-Öğüt, 2010). Ancak sorun yalnızca sporda lüplerinin sorunlarını ortaya koymaktır.
devletin mutlak ve müdahaleci varlığı değildir.
Türkiye’de kulüpler de Avrupa tipi yönetim mo- YÖNTEM
delindeki pozisyonlarını yansıtmaktan çok uzak- Çalışma açımlayıcı (exploratory) karakterdedir.
tır (Erturan ve İmamoğlu, 2011). Fişek (1998)’in Açımlayıcı çalışmalar bir konu hakkında proble-
sıkça önerdiği gibi bağımsız sporun yapıtaşları- min net olarak anlaşılmadığı ve yeterince verinin
nın bağımsız ve güçlü kulüpler olması gerekir- bulunmadığı durumlarda yürütülen çalışmalardır
ken yarım asırdan fazla bir süredir kulüpler Türk (Shields ve Nandhini, 2013, s.8). Açımlayıcı ça-
spor yönetiminde hak ettikleri sözü alamamış lışmalarda araştırmacının elinde bir yol haritası
ya da bu hakkı kendi kendisine kazanamamıştır. ve ya değerlendirme kriterleri bulunmaz. Aynı
Federasyonların tartışmalı özerklikleri de düşü- şekilde açımlayıcı çalışmalarda hipotezler “çalış-
nüldüğünde kulüplerin güçlü birer demokratik ma hipotezleri” olarak çerçevelenir ve diğer ça-
yapıtaşı olamadıkları açıktır. Nitekim yaklaşık lışmalardaki gibi keskin ilişkiler aranmaz (Shields
yirmi yıldır süren özerkleşme talebinin tamam- ve Nandhini, 2013, s.197). Onun yerine çalışmayı
lanamaması; federasyonların devlete bağlı mali ileriye götürecek doğrulamalar yeterli olacaktır.
yapılarından kaynaklanmakta, kulüpler bu nok- Bu çalışmanın temel hipotezi “spor kulüplerin-
tada federatif yapıyı alttan besleyen bir zemin de sorunlar vardır” şeklindedir. Bununla birlikte
oluşturamamaktadır. Üstelik kulüpler, yaygın araştırmacılar hipoteze ilişkin değerlendirme
anlamıyla sporun kitleye ulaştırılmasında da kriterlerinden tam olarak yoksun değildirler. Ni-
ticari spor merkezlerinden daha ileride değil- tekim alan yazın dikkatle incelenmiş ve sorunlara
lerdir. Şüphesiz tüm bunlar sistemin çarpık ya- ilişkin 7 temel boyut çıkarılmıştır. Bunlar: 1- Fi-
pılanmasından başka sorunlar da olabileceğini nansal Sorunlar, 2- Örgütsel sorunlar, 3-Hukuksal
işaret etmektedir. Bu sorunların açık ve anlaşılır sorunlar, 4-Yönetsel sorunlar, 5-Personele ilişkin
biçimde ortaya konulduğu bilimsel çalışmalar sorunlar, 6- Tesislere ilişkin sorunlar, 7-Malzeme
alan yazında sayıca az ve yetersizdir. Çalışmalar, ve fizikseldonanıma ilişkin sorunlardır.
spor kulüplerinin finansal, işlevsel ve yapısal so- Veri Toplama Aracı: Çalışmada veri topla-
runlarından bahsetmektedir (Devecioğlu ve diğ., mak üzere yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği
2003; Erturan ve İmamoğlu, 2011; İmamoğlu ve kullanılmıştır. Yarı-yapılandırılmış görüşme, ön-
diğ., 2007; Sönmezoğlu ve Çoknaz, 2013). Oysa ceden hazırlanmış bir görüşme formu ile açık
kulüplerin gerçekte ne tür sorunlarla karşılaş- uçlu soruların görüşmecilere yöneltilmesini kap-
tıklarını anlamak, spor sisteminin tabanındaki samaktadır. Genellikle yarı yapılandırılmış görüş-
melerden elde edilen bilgiler yalnızca cevapları
1 İtalya’da CONI (Comitato Olimpico Nazionale Italia- değil; aynı zamanda cevapların nedenlerini de
no), Fransa’da CNOSF(Comité National Olympique et
Sportif, Finlandiya’da SLU (Suomen Liikunta ja Ur- ortaya çıkartmaktadır, zira bireyler, kendileri ile
heilu ry), İspanya’da COE (Comité Olímpico Español) görüşme yapıldığında hassas konuları daha rahat
ve Almanya’da DOSB (Deutsche Olympische Sport
Bund) göze çarpan çatı örgütlerdir. tartışabilmektedirler (Yıldırım ve Şimşek, 2005).
Amatör Spor Kulüplerinin Sorunlar 103
Yarı yapılandırılmış görüşme formu hazırla- lar rasyonel biçimde kümelendirilerek sorunlara
nırken sorunlara ilişkin doküman analizi yoluy- ilişkin temalar belirlenmiştir. Bu temalar alan
la önceden tespit edilen kategoriler sırasıyla yazın da dikkate alınarak kategorileştirilmiştir.
yerleştirilmiş ve görüşmeciye öncelikle o kate- Analiz sonuçları, bulgularda verilmek kategorik
goride sorun yaşayıp yaşamadıkları sorulmuş, temalar şeklinde tablolaştırılmıştır.
ardından görüşmeciden sorunları açıklaması İlaveten, içerik analiziyle belirlenen kulüp
istenmiştir. Görüşme formu hazırlandıktan son- sorunlarının birbiriyle ilişkileri bir bulut yazılım
ra “ölçme değerlendirme” uzmanları tarafından (GraphCommons) aracıyla şematik olarak orta-
incelenmiş, anlaşılmayan ya da analizde sorun ya çıkarılmıştır. Bu “ilişkiler ağı şeması” saye-
teşkil edebilecek kısımlar yeniden düzenlenmiş- sinde sorunlar, kapsamlı olarak ve neden-sonuç
tir. Görüşme formu üç kulüp temsilcisi ile yapılan ilişkisi içerisinde tartışma bölümünde değerlen-
görüşmelerle denenmiş ve sorunsuz olduğu an- dirmeye alınmıştır.
laşılınca çalışma grubuna uygulanmıştır. Geçerlik Güvenirlik: Veri toplama sürecin-
Araştırma Grubu: Araştırma grubu amaçlı de yüz yüze görüşmeler yapılması ve görüşme
örnekleme yöntemleriyle seçilen spor kulübü yö- esnasında ihtiyaç halinde sorulan “sonda soru-
neticilerinden oluşmuştur. Örnekleme yöntemleri lar” araştırmacı ile görüşmeci arasında esnek
“tipik durum” ve “kolay ulaşılabilirlik” biçiminde- bir iletişime, anlaşılamayan soruların yeniden
dir. Tipik durum örnekleme tekniğine göre seçi- üretilebilmesine olanak sağlayarak çalışmanın
len kulüplerinin yapı ve işleyiş itibariyle ortalama dış geçerliğine katkı sağlamaktadır (Yıldırım ve
bir amatör spor kulübü kabul edilebilmesi dikkate Şimşek, 2005). Görüşmeci künye ve adresleri-
alınmıştır. Burada hem tek hem de çoklu branş- nin dikkatle kaydedilmesi çalışmanın tekrarla-
lara yer veren kulüpler ile branş çeşitliliğinin nabilirliğini bir ölçüde mümkün kıldığından aynı
çalışma grubuna dahil edilmesine dikkat edilmiş, şekilde dış geçerliği güçlendirmektedir. Çalışma-
kulüplerin Spor Genel Müdürlüğü’ne (SGM) kayıtlı nın iç geçerliğini güçlü kılan yönleri ise bulgula-
olmaları sistem içerisindeki sorunları yansıtabil- rın anlamlı, tutarlı ve birbirini doğrular ilişkiler
meleri açısından gerekli görülmüştür. Kolay ulaşı- içerisinde tespit edilmesi, bulguların çoğunluk-
labilirlik tekniğine göre de amatör spor kulüpleri la alan yazınla paralellik göstermesi ve çalışma
Ankara ilinin çeşitli ilçelerinden seçilmiştir. Top- kapsamıyla uyum göstermesi, bulguları açıkla-
lamda 78 amator kulüp temsilcisiyle görüşülmüş, mak üzere alternatif yollar kullanılması (ilişkiler
ancak iki kulüp temsilcisinin bazı soruları eksik ağı şemaları) olarak özetlenebilir. Çalışmanın dış
bazılarını da cevapsız bırakması nedeniyle anali- güvenirliğine bakıldığında yöntemin açıkça ve
ze dahil edilmek üzere 76 spor kulübü yöneticisi aşamalarının detaylı olarak aktarılması, sonuç-
çalışma grubunu oluşturmuştur. ların verilerle açıkça ilişkili olması, veri toplama
Verilerin Toplanması: Çalışma grubundaki süreçlerinin açıkça anlatılması ve ham verilerin
görüşmecilerin ses kaydı alınmış, ses kayıtları saklanmış olması alınan tedbirler olarak sırala-
görüşmenin hemen ardından araştırmacılar ta- nabilecektir. İç güvenirlik açısından ise ilk olarak,
rafından deşifre edilmiştir. araştırma sorusunun net olarak ortaya konul-
Verilerin Analizi: Çalışmada içerik analizi ması ve sonuçların bununla tutarlılık göstermesi,
kullanılmıştır. İçerik analizinde verilerin önce ardından analizin iki farklı araştırmacı tarafın-
kavramsallaştırılması daha sonra ortaya çıkan dan yapılarak daha sonra karşılaştırma yoluyla
kavramlara göre mantıklı biçimde düzenlen- ortak bulguların doğrudan, ortak olmayanların
mesi esastır (Yıldırım ve Şimşek, 2005). İçerik dikkatli değerlendirmeler sonucu raporlaştırıl-
analizi yapılırken görüşmecilerin her bir soruya ması, analiz tablolarının açık biçimde düzenle-
verdikleri yanıtlar dikkatlice okunmuş ve kodlar nerek okuyucuya detaylı bir inceleme fırsatının
belirlenmiştir. İki araştırmacı tarafından kodlara verilmesi bu çalışmada alınan önlemlere örnek
ayrı ayrı yapılan tematik analiz sonucunda kod- gösterilebilir.
104 Erturan Öğüt, Şahin
BULGULAR
Tablo 1. Kulüplerde finansal sorunlara ilişkin kategorileştirilmiş temalar
Sorunlara ilişkin kategoriler
Alt kategoriler
Gelir oluşturamama
Sponsor bulmaya ilişkin sıkıntılar
Gönüllü kuruluş olmaktan kaynaklanan
sorunlar
Üye aidatlarının verimli bir gelir kaynağı
olmayışı
Destek yok
Yeterli destek /yardım alamama Devlet / GSB desteği yok/yetersiz
Federasyondan destek yok / yeterli değil
Belediye desteği yok/sınırlı
ASFK desteği yeterli değil
Artan giderler -
Malzeme, tesis ve ulaşım için kaynak oluşturamama -
Tablo 2. Örgütsel sorunlara ilişkin kategorileştirilmiş temalar
Sorunlara ilişkin kategoriler
Örgütsel sisteme dayalı sorunlar var.
Yöneticilere ilişkin sorunlar
Gönüllülere bağlı eksiklikler
Kurum kulüplerinde örgütsel sorunlar
Dernek yapısına bağlı sorunlar
Tablo 3. Yönetsel sorunlara ilişkin kategorileştirilmiş temalar
Sorunlara ilişkin kategoriler
Alt kategoriler
Yöneticilerin Donanımına İlişkin Sorunlar Sporun içinden gelmeme sorunu
Eğitime ilişkin sorunlar
Yönetimin Kulübü Sahiplenmemesi -
Örgüt Yapısından Kaynaklanan Sorunlar -
Maddi Sorunların Yönetsel Sorunlara Yansıması -
Tablo 4. Hukuka ilişkin sorunların kategorileştirilmiş temaları
Sorunlara ilişkin kategoriler
Alt kategoriler
Mevzuat ihtiyaçlara cevap veremiyor... Mevzuatın gelir elde etmeye ilişkin
sıkıntıları
Mevzuattaki diğer hukuki sorunlar
Mevzuata hakim olmamakla ilişkili sorunlar -
Kaçak oyuncu oynatma sorunu... -
Hukuki işlemlerin maddi yükü -
Amatör Spor Kulüplerinin Sorunlar 105
Tablo 5. Personele ilişkin sorunların kategorileştirilmiş temaları
Sorunlara ilişkin kategoriler
Alt Kategoriler
Finansal yetersizliklerin personel sorunlarına yansıması -
Profesyonel / teknik eleman açığı -
Tüm işleri aynı kişinin yapması -
Nicelik yönünden
Antrenör yetersizliği
Nitelik yönünden
Tablo 6. Tesislere ilişkin kategorileştirilmiş temaları
Sorunlara ilişkin kategoriler
Alt Kategoriler
Tesislerin yetersizliği Tesislerin nicelik sorunu
Tesislerin nitelik sorunu
Kulübe ait tesisin bulunmaması -
Tesislerin ortak kullanımında planlama sorunları Antrenman saatleri planlamasında sorunlar
Bir sahada aynı anda çalışmak...
Haftalık antrenman sürelerinin yetersizliği
Tesisler konusunda destek olmaması -
Tablo 7. Malzeme ve donanım sorununa ilişkin kategorileştirilmiş temalar
Sorunlara ilişkin kategoriler
Alt Kategoriler
Malzeme için kaynak oluşturma sıkıntısı Finansal yetersizlikler
Sponsor ihtiyacı...
Destek/yardımlar yetersiz
Kurumların desteği yok/yetersiz/kalitesiz
Kendi imkanlarıyla
Malzemelerin nitelik sorunu -
TARTIŞMA sadece kâr eden firmalar için gider görünümüne
1. Amatör kulüplerin sorunları bürünmektedir. Zarar eden firmalar açısından
Finansal sorunlara ilişkin Tablo 1 incelendiğinde bu harcamaların vergi hesaplamalarında bir
“gelir oluşturamamanın” kulüplerin finansal etkisi olmamaktadır (Erkiner, 2011, s.12). Spon-
düzlemde yaşadığı sorunların başında geldiği sorluk bulma ve sponsorluk yardımlarının
görülecektir. Alt temalara göre buradaki sıkıntı sınırlı oluşu alanyazında da sıkça tartışılmıştır.
ilk olarak sponsor bulmayla ilişkilidir. Halen Şahin ve Özbek (2008)’in araştırmasında, fed-
yürürlükte olan sponsorluk yasasının uygu- erasyon personelinin %44’ü, yaygın olmayan
lamada yarattığı eksikler kulüplerin sponsor spor branşlarında daha az sponsorluk teklifi
bulmasını güçleştirmektedir. Sponsor firmalar, yapıldığı, yönünde görüş bildirmiştir. Şahin ve
sponsorlukla ilgili yapmış oldukları harcamaları Özbek (2008), bir başka çalışmada ise spon-
gider olarak gösterememekte, bunlar ancak sorluk yapıldığında ödenmemesi gereken ver-
yılsonunda beyan ettikleri vergi matrahından giye ilişkin oranların teşvikten uzak ve karışık
düşebilmektedir. Bu durumda sponsorluk olduğu ve bürokratik sürecin vakit kaybettirici
106 Erturan Öğüt, Şahin
olduğu vurgulanmaktadır. Bu durumda amatör larda oldukça ciddi araştırmaları da kapsayan
kulüplere yapılan sponsorlukların firmalarca danışmanlıklar vermektedir (www.sportengland.
yalnızca en popüler branşlar için göze alındığı org). Almanya’da 91.000 kulübün %62.5’inde
ve sponsorluğun eğitim, sanat, bilim gibi diğer 6 yaşından küçük üyelere, % 93’ünde 0-18 yaş
alanlardan sportif alanlara kaydırılamadığı grubu üyelere ve % 93’ünde 60 yaş üstü üye-
tartışılmaktadır (İmamoğlu ve diğ., 2007). Ger- lere yönelik sportif programlar yürütülmektedir.
çekten de spor sponsorluğu SGM verilerine Yetişkinler için ortalama 22 € aylık üyelik aida-
göre sektörel anlamda 6’ncı sıradadır. 2001- tı toplanırken bu rakam çocuklar için ortalama
2015 yılları arasında spor sponsorluğuna to- yaklaşık 9 € kadardır (Breuer, 2007). Bu durum
plam yaklaşık 566 milyon TL harcanmıştır (www. kitle sporu için gereksiz ekonomik engelleri or-
sponsorluk.gov.tr). Karşılaştırmak gerekirse tadan kaldırmaktadır.
küresel sponsorluk harcamalarında spora Görüşmeciler yeterli mali destek alama-
yapılan sponsorluğun %69 ile 1’nci sırada yer ma sorununa ilişkin olarak kulüpler belediyeler,
aldığı görülecektir (2012 yılında yaklaşık 40 mi- federasyonlar, devlet/GSB gibi kurumlardan
lyar $) (www.statistica.com). Ayrıca, “Türkiye’de yardım beklentilerinin karşılığını alamadıklarını
amatör kulüpler için sponsorluğun uygulama- vurgulamışlardır. G.65’in bu konudaki görüşleri
da dostane ilişkilere dayalı ve sınırlı malzeme federasyonların giderek daha az katkıda bulun-
yardımlarından öteye gidemediği” görüşü kulü- duğuna işaret etmektedir:
plere yönelik başka bir çalışmanın bulguları
arasındadır (Erturan ve İmamoğlu, 2011, s.61). “Federasyonlardan çok köklü bir destek yok.
Gelir elde etmeyen yönelik olarak görüşme- Eskiden vardı ama şimdi maalesef onları yavaş
cilerin ifade ettiği gönüllü kuruluş olmaktan yavaş kaldırmışlar.”
kaynaklanan sorunlar dernekler yasasına tabi
olmakla ilişkili olduğundan hukuka dayalı sorun- Bu durum daha önce bir başka çalışmada
lar kategorisinde değerlendirilecektir. “devletin hiçbir şey sağlamadığı” hatta devle-
Gelir elde etmede sorun teşkil eden bir tin destek olmak yerine kulüpleri engelleyici
başka konu da üye aidatlarının verimli bir bir tavırda olduğu belirtilmiştir (Erturan, 2010).
kaynak olmayışıdır. Görüşmeciler bu hususun Türkiye’de ilgili kanun ve mevzuatlar, SGM ve
altını çizmiştir: spor federasyonlarının spor kulüplerine nakdî ve
ayni olarak destek vermesine imkan sağlamakta
“…üyelerimizden aidat yoluyla gelirlerimiz ise de, gerek federasyonların bütçelerinin kısıtlı
oluyor. Ama bu yeterli olmuyor cünkü; olması gerekse SGM desteğinin yeterli seviyede
basketbolda 5 kategoride takımımız var, olmaması ve bu yardımların dağıtımında belli
voleybolda 2 kategoride takımımız var. Bu kriter ve ilkelerin konmamış olması, ifade edilen
gelirler finansal konuda yeterli olmuyor” (G:28) problemlerin yaşanmasında bir etken olduğu
söylenebilir. Nitekim TBMM (2011) spor kulüp-
Türkiye’de Avrupa’daki emsalleri gibi kulüp lerinin sorunlarına yönelik hazırladığı raporda,
gelirlerinin belkemiğini oluşturan üye aidat- GSGM (SGM) tarafından spor kulüplerine yapılan
larının sorunsuz toplandığı, üye sayısı yüksek nakdî yardımlar yıllar itibarıyla toplam tutar ola-
kulüpler teşekkül edemediğinden bu çeşit bir rak artmasına rağmen; spor kulüplerinin sayısı-
gelir etkin bir kalem değildir. Basit bir karşılaş- nın da artması nedeniyle, reel olarak kulüp ba-
tırmayla İngiltere’de kulüp başına ortalama 200 şına yapılan yardımların düştüğü belirlenmiştir.
üye vardır ve devlet örgütü Sport England spor Aynı rapora göre Spor Toto teşkilatı tarafından
kulüplerinin üye aidatlarından gelir elde edebil- aktarılan tutarların en önemli kısmını Süper Lig
meleri için onlara pazarlama ve finansal konu- başta olmak üzere futbol kulüpleri alırken; bunu
Amatör Spor Kulüplerinin Sorunlar 107
sırasıyla, basketbol, voleybol, hentbol kulüpleri vergi kesilir. 35000 € üzerine çıkanlar ise işlet-
izlemiştir. Lakin 55 spor branşında faaliyet gös- me vergisine tabi olup %19 oranında vergi ver-
teren diğer kulüpler 2009 yılında 681.060 TL mektedirler ki bu oran bizdeki Gelirler Vergisi
ile yardımların ancak % 0.35’i, 2010 yılında ise oranından da düşüktür (Erturan ve İmamoğlu,
1.020.000 TL ile % 0.61’itutarında pay alabilmiş- 2011). Yine İtalya’da bu sorunların giderilmesi-
lerdir. Apaçık bilinmektedir ki devletin öncelikli ne yönelik amatör spor dernekleri için bir sicile
rolü halkın spor yapması için gerekli tedbirleri al- kayıt prosedürünü takiben amatör derneklerin,
mak, bir açıdan amatör kulüplere destek vererek gelir vergisinin (IRPEF) 5/1000 oranında öde-
çeşitli branşlarda sporu tabana yaymaktır. Bu neğinden yararlanmasına müsaade edilmekte-
anlamda profesyonel futbola yapılan yardımın dir. Ayrıca, sportif etkinlik organizasyonunu ve
bu derece öne çıkması düşündürücüdür. Üste- sportif tecrübeyi geliştirmek amacıyla belediye
lik profesyonel futbol ile basketbol ve voleybol gibi yerel kuruluşlar tarafından yapılacak katkı
branşındaki spor kulüplerinin gelirlerindeki artış- ve kolaylıklar öngörülmüştür (Dilek, 2013).
lar sonucunda mali yapılarında düzelme olması Malzeme, tesis ve ulaşım için kaynak
beklenirken, tam tersine borçluluk durumlarında oluşturamama konusu görüşmecilerin sorun
daha yüksek boyutlarda artışlar meydana geldi- olarak ifade ettiği bir başka konudur. Aynı so-
ği gözlenmektedir (TBMM, 2011, s.45-46). Bu du- runa “malzeme ve donanıma ilişkin sorunlar”
rumda yardımların tam olarak yerini bulmadığı kategorisinde tekrar değinildiği için bu konuya
düşünülmektedir. İlaveten yardımların liglerde ilişkin değerlendirme o kapsamda açıklanmak
mücadele eden kulüplere yapılması kulüpleri üzere şimdilik ertelenecektir.
mecburen sportif yarışlara yönlendirmekte, hal- Araştırmada ortaya çıkan örgütsel sisteme
kın spora erişimine yönelik işlevlerini yerine ge- dayalı sorunların genel çerçevede spor
tirmeleri açısından bir nevi hedef saptırmaktadır. kulüplerine devletin ve kamuoyunun genel
Bunların yanı sıra, kulüpleri mali açıdan yaklaşımından kaynaklandığı söylenebilir (Tablo
zayıf bırakan en önemli sebeplerden biri de gi- 2). Özellikle Avrupa’nın gelişmiş ülkelerindeki
derlerin artmasıdır. Burada vergilendirmenin kulüp anlayışından farklı olarak Türkiye’deki
yüksek oranları görüşmeciler tarafından dile spor kulüplerinin çoğunlukla yarışma sporlarına
getirilmiştir. Kulüpler gelir elde etmek adına yönelmiş olmaları ve herkes için spor fikrinin
şirketleştiklerinde Sportif AŞ’lerden kulüplere gelişmesine imkan tanıyan üyelik sistemin-
aktarılan payın %25’i Gelirler Vergisi Kanununa den uzak durmaları, halkın kulüp faaliyetlerin-
göre kesilmektedir. Yine müsabaka hasılatla- den faydalanmasına pek de imkan vermeyen
rına %18’lik KDV vergisi ve sporculara yapılan bir yapılanma olarak karşımıza çıkmaktadırlar.
ödemelerde %15 vergi kesintisi uygulanmakta- Örneğin Almanya’da kulüplerin sadece %13.7’si
dır. Türkiye’deki bu yüksek vergi oranları onları yarışma sporlarına katılmakta, geri kalan-
teşvikten çok geri çekilmeye zorlar niteliktedir. lar yalnızca kitle sporu hizmeti vermektedir
Oysa spor kulüplerinin “kamu yararına dernek” (Breuer, 2009). Modern toplumlarda nüfusun
statüsü dikkate alınır, buna göre bir vergi sis- büyük kesiminin spor yapmasına olanak tanıyan
temi uygulanırsa kulüplerin kanayan yarasına; ve katılımcıların da değindiği gibi hiyerarşik
ekonomik sıkıntılarına bir nebze çare olunabi- bir bağımsız düzende hizmet veren spor kulü-
lecektir. Zira Avrupa’da spor kulüpleri belli bir plerinin, Türkiye’deki yarışma sporuna yönelik
gelirin altında kaldıklarında kendilerine vergi- bu anlayış ile çok önemli bir görevi yerine get-
lendirmede büyük kolaylıklar sağlanmaktadır. iremediklerini söylemek yanlış olmayacaktır (Er-
Örneğin, Almanya’da gelirleri 35000 € altında turan ve İmamoğlu, 2003).
olan kulüplerin bağış ve kurs gelirlerinde vergi Bulgularda yer alan kulüp yöneticile-
alınmazken, diğer gelirlerinden %7 oranında rine bağlı sorunlara İmamoğlu ve diğerlerinin
108 Erturan Öğüt, Şahin
(2007) çalışmasında da değinilmiştir. Buna birlikte sağlık sigortası gibi masrafları da ortadan
göre kulüplerde varlıklı yöneticiye dayalı bir kaldıran bir sistem sayesinde Almanya’da pek
mali sistem bulunmakta, bu durum modern çok kişi “ikinci bir iş” olarak gönüllü faaliyetlerde
yönetim anlayışları ve bütçe prensipleriyle bulunmaktadır. (Erturan ve İmamoğlu, 2011)
uyuşmamaktadır. İlaveten “maddi gücü yüksek Sonuçta gönüllülük uygulamaları spor ku-
yönetici bulma zorluğu” ve “profesyonel lüplerinin sosyal birer oluşum olmalarına işaret
yönetici bulunmayışının” birer sorun olarak etmekte, spor kulüpleri de sporun yaygınlaştı-
algılandığı çalışma grubunun görüşlerine ben- rılmasında bu kaynaktan ekonomik fayda sağ-
zer biçimde Erturan (2010)’ın çalışmasındaki lamaktadır. Ancak Türkiye’de spor kulüplerine
kulüp yöneticileri de kulüpte profesyonel gönüllü katılım ağırlıklı olarak yönetim kademe-
yönetici bulundurulmasının iyi olacağını ancak sinde görülmekte olup eğitmenlik, monitörlük,
mali yönden karşılamanın güç olduğunu dile sekretarya, muhasebe, halkla ilişkiler vs. gibi
getirmişlerdir. çeşitli pozisyonlarda gönüllü olarak, karşılık bek-
Bir başka kategori olan kurum kulüplerin- lemeksizin görev alma fikrinin yaygınlaştırılması
de örgütsel sorunlar, Türkiye’de kulüp türüne gerekmektedir.
göre farklı sorunların yaşandığına işaret etme- Dernekler kanuna bağlı olmak kulüpler açı-
ktedir. Bir çalışmada müessese kulüplerinin ku- sından bir sorun olarak dile getirilmiştir. Aynı
rum yönetimin spora bakış açısına göre avantaj soruna “hukuksal sorunlar” kategorisinde tek-
ve dezavantajlara sahip olduğu tespit edilmiştir rar değinildiği için bu konuya ilişkin değerlen-
(Erturan-Öğüt, 2010). Buna göre kurum kulü- dirme o kapsamda açıklanmak üzere şimdilik
pleri kurumlardan finansal destek ve tesislere ertelenecektir.
erişimde ayrıcalıklara sahip olduklarından Araştırmada elde edilen veriler detaylı
avantajlı görülmekte ancak kurum yöneticile- incelendiğinde yöneticilerin donanımına
rinin –genellikle bürokratların- spora olan ilgisi ilişkin sorunların “sporun içinden gelmeme
azaldığında bu kulüpler kefiyen kapatılabilmekte sorunu” ve “eğitime ilişkin sorunlar” alt kat-
ya da ödenekleri azaltılabilmektedir. Bununla egorilerinde kümelendiği görülmektedir. Spor
birlikte kurum kulüplerinin liglerdeki yaygınlığı kulübü yöneticiliği profesyonellik içermeyip
ve tesis kullanım sıkıntısı yaşamadıkları gönüllülük esasına dayanmakla birlikte, bir
düşünüldüğünde amatör kulüpler içinde en takım teknik, kavramsal ve insani becerileri de
korunaklı bölgede olduklarını düşünmek yanlış iyi bir yönetim açısından gerekli kılmaktadır.
olmayacaktır. Türkiye’de spor yöneticilerinin nitelikleri üzerine
Spor kulüplerinde yaşanan gönüllülere pek çok çalışma mevcuttur. Spor yöneticilerinin
bağlı eksiklikler ise yapılanmada model alınan spor alanında bilgi sahibi olmaları (Baytar ve
Avrupa düşünüldüğünde karşılaşılan nadir Alaca, 2014; Gündoğdu ve Sunay 2006), yöne-
sorunlardandır. Zira Avrupa’da spor aktivitel- tim ilke ve fonksiyonlarını bilmek (Baytar ve
erinin örgütlenmesi, yönetimi ve işleyişinde Alaca, 2014; Gündoğdu ve Sunay 2006; Özen
geleneksel olarak gönüllülük esas alınmaktadır ve diğ., 2012), iletişim becerilerine sahip olma
(Heinemann, 2005). Örneğin Almanya’da spor (Gündoğdu ve Sunay, 2006; Sunay ve Çaycı,
kulüplerine üye gönüllülerin sayısı 2,8 milyon 2008), yöneticiliği sevme (Baytar ve Alaca, 2014;
kadar olup sporda fahri çalışan bireylerin milli Gündoğdu ve Sunay, 2006) vb özellikleri vurgu-
ekonomik katma değere katkısı yıllık ortalama lananlar arasındadır. Araştırmanın bulgularına
8.5 milyar €’dur (Breuer, 2007). Tabi bu denli göre, yöneticilerin donanımında bahsi geçen
yüksek katılımın gerçekleşebilmesi için Alman niteliklerin eksikliği öncelikli sorunlardan biri
Hükümetinin politikaları da değerlendirilmelidir. olarak düşünülebilir. Yine yönetimin kulübü
Gönüllülerin ayda vergiden muaf 400 € ka- sahiplenmemesi sorunu yöneticilerin niteliksel
zanabilmelerine olanak tanıyan ve bununla anlamda bir zayıflığı olarak düşünülebilir. Zira
Amatör Spor Kulüplerinin Sorunlar 109
alan yazın yöneticiliği sevmeyi başarı için ge- kanunlar çıkarılarak bürokrasideki tıkanmanın
rekli bir nitelik olarak görmektedir. Sahiplenil- önüne geçilmelidir. Sporu devletin değil spor
meyen bir yönetimde işini sevmeyen yöneticiler kulüplerinin yaptırması gerekmektedir.” (Örgüt-
olduğunu düşünmek yanlış olmayacaktır. sel sorunlara ilişkin olarak verilen bir yanıttır).
Araştırmada ortaya çıkan, örgüt yapısından Bu çalışma bu sorunun dile getirildiği ilk
kaynaklanan sorunlar ve maddi sorunların çalışma değildir (bkz. Spor Şuraları; GSGM,
yönetsel sorunlara yansıması kategorileri 1999 ve 2008; Fişek, 1998; Devecioğlu ve
birbirinden kaynaklanan sorunları işaret ederek diğ., 2003; Erturan ve Yenel, 2004; Erturan,
araştırmanın güvenirliliğini artırmaktadır. Nite- 2010; İmamoğlu ve diğ., 2007, Erkiner, 2011;
kim konuyla ilgili çalışmalar benzer sorunlara TBMM, 2011). Özellikle mevzuatın kulüplere
dikkat çekmektedir. Katırcı ve Uztuğ (2009)’un mali yönden sorunlar teşkil ettiği çalışmanın
tespitine göre; Türkiye’de futbol pazarı finansal sorunlar kısmında da belirtilmiştir.
içerisinde yer alan spor kulüplerinin genelde İmamoğlu ve diğerleri (2007) kulüplerin dernek
dernek yapısı içerisinde faaliyet göstermel- olarak yapılanmaları nedeniyle ticari faaliy-
eri gelir kalemlerinin genişlemesinde sorunlar ette bulunamadıklarını ve ticari gaye güdeme-
yaratırken, Avrupa futbolu içerisinde temelde dikleri için mali yönden güçsüz olduklarını ileri
güçlü mali yapıya bağlı olarak oluşan rekabet sürmektedir. Bunun nedeni Dernekler Kanunu
ortamında kulüplerin mücadele etme olanağını ve diğer mevzuatın çizdiği çerçevenin am-
da azaltmaktadır. Türkiye’de spor kulüpleri her atör spor kulüplerinin gelir getirici kalemlerini
ne kadar dernek yapısına bağlı olarak işleyiş ve faaliyet alanlarını sınırlamasıdır. Nitekim
gösterseler de hem gelir elde etmek, hem daha bulgulardaki Mevzuatın gelir elde etmeye
sadık bir taraftar-tüketici kitlesine sahip olmak ilişkin sıkıntıları alt kategorisi tam olarak bu
hem de gelecek dönemlere varlıklarını akta- yasanın mali sınırlılıklarının bir sonucuna işaret
rabilmek için kurumsallaşma hamlelerini yap- eder. Benzer şekilde Sönmezoğu ve Çoknaz
mak ve buna bağlı olarak da paydaşları ile olan (2012)’da araştırmalarında, spor kulüplerinde
ilişkilerini yönetmek durumundadırlar. Bir başka kurumsallaşmaya yönelik sorunlara ilişkin
ifadeyle örgütün dayandığı yasal çerçevenin olarak, maddi gelir elde etmede sorunlar ile
mali sıkıntıları doğurduğu bir kez daha karşımıza yasal düzenlemeler ve yasa eksikliği temalarını
çıkmaktadır. Bu konu daha detaylı olarak kulü- tespit etmiştir. Görülmektedir ki kulüplerin yasal
plerin “hukuka dayalı sorunları” kategorisinde zemini ihtiyaçları karşılamanın ötesindedir. Spor
irdelenecektir. kulüplerinin Avrupa tipi spor yönetim modelinin
Tablo 4’te hukuksal sorunlara ilişkin kat- gereği şekilde varlık sürdürmeleri için gönüllü
egoriler belirlenmiştir. Mevzuatın ihtiyaçlara yapılanmalarına engel teşkil etmeyecek ancak
cevap vermediği daha önce “örgütsel sorun- mali konularda şimdikinden daha rahat hareket
lar” kategorisinde de karşılaşılan bir sorun olup edebilecekleri, daha çağdaş bir yasal düzenlem-
bu kesişme çalışmanın güvenirliği açısından eye gidilmesinin gereği açıkça ortadadır.
olumludur. Burada en çok Dernekler Yasasına Bulgulardaki mevzuata hakim olmamak-
tabi olmanın sorun teşkil ettiği vurgulanmıştır. la ilişkili sorunlar, Özen ve diğerlerinin (2012)
Örneğin (G.36): devlet eliyle spor yapmaya çalışmasındaki bulgularla paraleldir. Spor hu-
mecbur bırakan kulüp yapısını aşağıdaki gibi kuku alanında uzman sıkıntısı yaşandığını tes-
açıklamıştır: pit edilen çalışmada araştırmaya katılanların %
64.3’ünden “müsabaka öncesinde, sırasında ve
“… bugünkü spor kulüplerinin işleyiş biçimi sonrasında oluşabilecek anlaşmazlıkların çözü-
ihtiyaçlara cevap verememek durumundadır. mü için spor hukuku alanında nitelikli kişilerin
Kulüplerin Dernekler Kanunundan ayrı bir yasaya yetişmediğini” yönünde görüş alınmıştır. Bu
tabi tutularak; spor kulüplerine daha uygun durum “spor hukukçularının yeterli sayıda ye-
110 Erturan Öğüt, Şahin
tişmediği bir ortamda, sporun sağlıklı yönetile- Tahkim Kuruluna başvuracaklar sporcular için
meyeceği bir gerçektir” şeklinde ifade edilmiştir 166.168 –TL, diğerleri için 332.336 –TL ücret öde-
(Özen ve diğ., 2012, s.113). mektedir (SGM, 2015). TFF’de ise talimatın 21’nci
Bulguların içerisinde daha önce alan maddesine göre, parasal uyuşmazlıklarda dava
yazında rastlanmayan bir sorun tespit edilmiştir. konusunun değeri üzerinden % 2 oranında nispi
Kaçak oyuncu oynatmaya ilişkin bu sorunun başvuru ücreti ile birlikte maktu başvuru ücre-
çeşitli olaylarla değişik branşlarda, hatta milli ti, uyuşmazlığın parasal bir değerinin bulunma-
takım düzeyinde olduğu basın yayın organları ması halinde ise sadece maktu başvuru ücreti
tarafından kamuoyuna yansımıştır. Bulguları başvurandan alınır (Artuç 2014). Maktu başvuru
basın yayın organlarına yansıyan örneklerle ücretleri her sezon başında TFF Yönetim Kurulu
desteklemek gerekli olabilir. Örneğin Atletizm tarafından belirlenir. 2015 için amatör takımlar-
Federasyonu Ceza Kurulu, Trabzon’daki Yıldızlar dan 200 TL’den başlayan ve Süper Lig kulüple-
Ligi Finalleri’nde, Galatasaraylı atlet Mert Baş’ın rinden 2000 TL’ye çıkan maktu başvuru ücret-
yerine yarıştırılan Turgay Levent’e ve Galatasa- leri belirlenmiştir. Elbette bu tip uygulamalar
ray Kulübü antrenörü Hasan Özbakır’a 6’şar bir de avukat ve hukuki danışmanlara verilecek
ay yarışmalardan men cezası vermiştir (Spor miktarlar da hesaplandığında amatör kulüpler
Haber, 2011). Yine, Türkiye Buz Hokeyi Süper için yüksek meblağlardır. Bu durumda bir önceki
Ligi’nde İzmir Büyükşehir Belediyesi Spor kategoride dile getirilen kaçak oyuncu oynatma-
Kulübü’nün sporcusu Denis Legersky, Bosna ya ilişkin itirazlar da kulüpler için maddi yükler
Hersek Milli Takımı’na karşı Ogün Uzunali’nin getirmekte, itirazlar yapılamamakta bu şekilde
ay-yıldızlı forması ile oynadığı belirlenmiştir sistem içinde yozlaşma aratarak büyümektedir.
(Demirbilek, 2014). Bundan başka, Amatör Fut- Personele ilişkin sorunlar Tablo 5’te
bol Disiplin Kurulu 1 Şubat’ta Malatya İnönü Üni- gösterilmektedir. Finansal yetersizliklerin
versitesi Stadı’nda oynanan Malatya Bayanlar personel sorunlarına yansıması sorunu, per-
Spor Kulübü-Maraşgücü Spor karşılaşmasında, sonel işe alımında kaynak yetersizliği ve mevcut
‘Başkasının lisansı ile oynayarak, belgelerin personelin ücretlerinin ödenememesi olarak
haksız kullanımından dolayı’ Maraşgücü Spor’a değerlendirilmelidir. Bu sorun beraberinde per-
ve “sahte oyuncu” ile lisansını kullandıran “ger- sonele ilişkin başka sorunları da getirmektedir.
çek oyuncu”ya ceza vermiştir (Durdu, 2015). Bir İlk olarak görüşmecilerin de ifade ettiği gibi fi-
başka haberde ise Beşiktaş Spor Kulübü’nün, nansal kaynak sıkıntısından doğan profesyonel/
Sakaryaspor’un U-15 Takımı oyuncusu Bahadır teknik eleman açığı görülmektedir. Sönmezoğlu
Abdülkadir Yağız’ı, kulübünden gizli olarak ken- ve Çoknaz (2014)’ın araştırmalarında kulüplerde
di oyuncusu gibi takımında oynattığı ve hatta istihdam edilecek şekilde yetişmiş uzman per-
Bakü’de düzenlenen özel bir turnuvada bu oyun- sonel açığını belirtilmiş ancak böyle personelin
cuya yer verdiği ifade edilmiştir (Milliyet, 2014). istihdamı için yeterli kaynağın olmaması bir sorun
Örnekleri çoğaltmak mümkündür. Skandal olarak dile getirilmiştir. Bulgular bu araştırmanın
niteliğindeki bu hukuksuz faaliyetlerin önüne sonuçlarıyla paraleldir. İlaveten görüşmeciler fi-
geçilebilmesi için araştırmaya katılan görüşme- nansal kaynak olmadığı için personel eksikliğini
cilerin bu konuda “denetim olmadığı” yönündeki kendi çabalarıyla gidermeye çalıştıklarını ifade
görüşlerini dikkate almak gerekli görülmektedir. etmiştir. Tüm işleri aynı kişinin yapması, yani an-
Hukuki işlemlerin maddi zorlukları da gö- trenörün ya da kulüp başkanının malzemecilik, te-
rüşmecilerin sorun olarak gördüğü bir husustur. sis bakımı, temizlik gibi ilave işler yapması, kulü-
Hem Spor Genel Müdürlüğü Tahkim Kurulu’na plerde personel sıkıntısının ne ölçüde olduğunu
hem de Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) Tah- göstermektedir.
kim Kurulu’na başvuru harca tabidir. Örneğin Personel eksikliğinin giderilmesi için önemli
sporcu ya da kulüple ilgili bir itiraz için SGM bir kaynak gönüllülüktür. Türkiye’dekinin ak-